Οι Ευρωπαϊκές πολιτικές δια βίου μάθησης. Το Ευρωπαϊκό και το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Θεσσαλονίκη 3 Δεκεμβρίου 2010, Cedefop, Ανώτερος εμπειρογνώμων, σε θέματα προσόντων και μαθησιακών αποτελεσμάτων loukas.zahilas@cedefop.europa.eu 1
H Ευρώπη στα χρόνια της κρίσης Η Ευρώπη, εν μέσω κρίσης, αντιμετωπίζει τεράστιες κοινωνικοοικονομικές και δημογραφικές προκλήσεις που συνδέονται με τη γήρανση του πληθυσμού, το μεγάλο αριθμό ενηλίκων με χαμηλή ειδίκευση και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας των νέων. Η ενίσχυση της μάθησης αποτελεί μέρος της λύσης για τα εν λόγω προβλήματα προκειμένου να βελτιωθεί η μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των κοινωνικών συστημάτων της Ευρώπης. Loukas Zahilas 2
Δομικές προκλήσεις Στροφή προς μια κοινωνία στην οποία οι ηλικιωμένοι και το μεγάλης ηλικίας εργατικό δυναμικό θα αποτελούν την πλειοψηφία Ανάγκη για επαγγέλματα με αυξημένες απαιτήσεις σε γνώσεις και δεξιότητες Ευρωπαίοι πολίτες με καλύτερο επίπεδο εκπαίδευσης (ειδικά ανάμεσα στους νέους και τις γυναίκες) αλλά ακόμα με υψηλά ποσοστά ατόμων με πολύ χαμηλές δεξιότητες Προβληματική αντιστοίχηση ανάμεσα στις ανάγκες της αγοράς και τις δεξιότητες και ικανότητες που προσφέρονται 3
Με τη σκέψη στη μετά την ανάκαμψη εποχή Επίδραση σε δουλειές και δεξιότητες 8,000 Το εργατικό δυναμικό θα ακολουθήσει φθίνουσα πορεία ήδη από το 2013 Η μοναδική αναμενόμενη αύξηση αφορά τους άνω των 50 ετών 6,000 4,000 2,000 0-2,000-4,000 Population Labour Force Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας άνω των 65, σε σχέση με εκείνους ηλικίας 15-64, θα αυξηθεί από 26% το 2008 σε 38% το 2030-6,000-8,000 15-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-64 Αλλαγές στον πληθυσμό και στο εργατικό δυναμικό για την περίοδο 2010-2020 ανά ηλικιακή κατηγορία (EU 27 + NO + CH) Source: Cedefop, 2010 4
2020: Ανάγκη για προσόντα υψηλού και μεσαίου επιπέδου 46,2% 48,6% 50,0% 32,9% 26,2% 18,6% EU-25; Πηγή: Cedefop, 2009 5
Ανάγκη για απαντήσεις Με την ανάπτυξη και εφαρμογή των Ευρωπαϊκών εργαλείων και αρχών τα κράτημέλη προσπαθούν να απαντήσουν άμεσα στις προκλήσεις. Κυρίαρχη θέση σε αυτή την κατεύθυνση έχουν το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Προσόντων και τα Εθνικά Πλαίσια Προσόντων που προσφέρουν ένα κοινό σημείο αναφοράς τόσο για εθνικές αλλά όσο και Ευρωπαϊκές συνεργασίες. Loukas Zahilas 6
Προσόντα: μια παλιά έννοια, ένας νέος ρόλος Ο τρόπος που βλέπουμε τα προσόντα έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Τα προσόντα βρίσκονται στο επίκεντρο των πολιτικών και ο τρόπος που τα αντιλαμβανόμαστε και χρησιμοποιούμε έχει αλλάξει σημαντικά. Οδηγούμαστε σε μια περισσότερο εξελιγμένη θεώρηση των στοιχείων που τα απαρτίζουν. 7
Τα προσόντα. Ένα νόμισμα; Τα προσόντα μεταφέρουν πληροφορίες για: τους πολίτες - σηματοδοτούν προσωπικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο τους εργοδότες - για προσλήψεις προσωπικού τους φορείς εκπαίδευσης και κατάρτισης - χρησιμοποιούνται ως δηλώσεις ποιότητας Τα προσόντα μπορούν να προβάλουν το επίπεδο και την αξία συγκεκριμένων μαθησιακών εμπειριών και μαθησιακών αποτελεσμάτων. 8
Στρατηγικές δεξιοτήτων για συνοχή και ανάπτυξη Αγορά εργασίας Εκπαίδευση Οικονομική ανάπτυξη Δομικές αλλαγές Ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς εργασίας Επαγγέλματα (ISCO) Γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες (job profiles) Ανάγκες σε δεξιότητ ες ESCO Αντιστοίχηση EQF/NQF Προσφο ρά δεξιοτήτ ων Πληροφόρηση, προσανατολισμός, αναγνώριση άτυπης μάθησης Προσόντα (ISCED) Γνώσεις, δεξιότητες, ικανότητες (μαθησιακά αποτελέσματα) Ανταπόκριση στην προσφορά εργασίας Δημογραφικές αλλαγές Κοινωνικές αλλαγές Κατάλληλη Εκπαίδευση και Κατάρτιση ΔΒΜ για εργαζόμενους και ανέργους Μάθηση στο χώρο δουλειάς Αναβαθμισμένα καθήκοντα στην εργασία 9
Ο χώρος της Ευρωπαϊκής εκπαίδευσης και κατάρτισης Η ΕΕΚ όλο και ψηλότερα στην πολιτική ατζέντα Στρατηγική Λισσαβόνας 2000-10 Πρόγραμμα «εκπαίδευση και κατάρτιση 2010» Από το 2002 ενισχυμένη συνεργασία στην ΕΕΚ Κοινά εργαλεία Μαθησιακά αποτελέσματα EQF Διαφορετικά συστήματα ðκοινοί στόχοι NQF Πιστοποίηση Με ορίζοντα το 2020 «Στρατηγική για έξυπνη, διατηρήσιμη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη» ECVET Εθνικές μεταρρυθμίσεις QA Κατανομή ρόλων Συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων Ισότιμη μάθηση 10
Τελικά τι είναι το EQF; Είναι ένας ευρωπαϊκός πίνακας «μετάφρασης» των προσόντων. Είναι ένα εργαλείο ταξινόμησης των πτυχίων, διπλωμάτων, πιστοποιητικών σύμφωνα με ένα σύνολο περιγραφικών δεικτών και επιπέδων Στόχος του EQF είναι να διευκολύνει : τη δια βίου μάθηση την κινητικότητα 11
EQF Ήδη μια επιτυχημένη πορεία. Πολλά έγιναν μόλις σε 6 χρόνια Παρέχει τη δυνατότητα για Ευρωπαϊκή συνεργασία και εθνικές μεταρρυθμίσεις Μια πρόκληση που δεν θα πετύχει τίποτα αν δεν αντιμετωπίσει κάποια θέματα 12 12
EQF Επίπεδο 8 EQF Επίπεδο 7 EQF Επίπεδο 6 Μια σκάλα με 8 σκαλοπάτια Η «καρδιά» του EQF είναι 8 επίπεδα που βασίζονται στα μαθησιακά αποτελέσματα (γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες). EQF Επίπεδο 5 EQF Επίπεδο 4 EQF Επίπεδο 3 EQF Επίπεδο 2 Οι περιγραφικοί δείκτες του EQF: Επιτρέπουν την αντιστοίχηση κάθε μορφής μάθησης. Συσχετίζουν συστήματα, πλαίσια και επίπεδα. Έχουν μια γενική μορφή και δεν αποτελούν γενικευμένα πρότυπα για τα εθνικά πλαίσια. EQF Επίπεδο 1 13
Μετατόπιση από τις εισροές στις εκροές 14
Η στροφή στα μαθησιακά αποτελέσματα Όλο και περισσότερες χώρες χρησιμοποιούν τα μαθησιακά αποτελέσματα για κλαδικά πλαίσια, πρότυπα, προγράμματα σπουδών και αξιολόγηση. Υπάρχει ευρεία συμφωνία ότι τα μαθησιακά αποτελέσματα μπορούν να αυξήσουν τη διαφάνεια και ενισχύσουν την αξιοπιστία, να εισάγουν μια κοινή γλώσσα που επιτρέπει τη σύγκριση των προσόντων Προκλήσεις Κάποιοι τομείς (πχ γενική εκπαίδευση) υπολείπονται σημαντικά, Κάποιες χώρες στερούνται αποφασιστικότητας και εφαρμόζουν τα μαθησιακά αποτελέσματα με μη συνεκτικό τρόπο, 15
EQF και ΕθΠΠ Το EQF έχει δράσει σαν καταλύτης των εξελίξεων των ΕθΠΠ στην Ευρώπη. Η σημασία και η προτεραιότητα για την ανάπτυξη ΕθΠΠ στην Ευρώπη είναι δεδομένες, Όλες οι χώρες αναπτύσσουν/ δημιουργούν ΕθΠΠ, Οι φιλοδοξίες και ο βαθμός ολοκλήρωσης/ συνεκτικότητας διαφέρει ανάμεσα στις χώρες, Ο βαθμός συμμετοχής των ενδιαφερομένων διαφέρει σημαντικός δείκτης μελλοντικής επιτυχίας των πλαισίων. Το Cedefop παρακολουθεί τις εξελίξεις στα ΕθΠΠ σε: 27 EU κράτη μέλη, 2 χώρες οικονομικής συνεργασίας (IS, NO), 2 υποψήφιες χώρες (HR, TR) και καλύπτει συνολικά 34 πλαίσια (2 στο Βέλγιο, 3 στο Ηνωμένο Βασίλειο) 16
GUATEMALA HONDURAS NICARAGUA COSTA RICA PANAMA CUBA GUYANA SURINAME FRENCH GUIANA URUGUAY SENEGAL WESTERN SAHARA LIBERIA REPULIC OF IRELAND COTE D IVOIRE UNITED KINGDOM GHANA NETHERLANDS BELGIUM DENMARK SWITZ. TUNISIA CAMEROON CZECH REPUBLIC AUSTRIA SLOVAKIA HUNGARY ESTONIA LITHUANIA GREECE LATVIA BULGARIA UGANDA GEORGIA MADAGASCAR TAHKISTAN KYRGYZSTAN SRI LANKA LAOS VIETNAM CAMBODIA TAIWAN NORTH KOREA SOUTH KOREA PAPUA NEW GUINEA GREENLAND ALASKA (USA) ICELAND SWEDEN FINLAND RUSSIA CANADA NORWAY GERM AN Y POLAND BELARUS FRANCE ITALY ROMANIA UKRAINE KAZAKHSTAN MONGOLIA UZBEKISTAN UNITED STATES of AMERICA PORTUGAL SPAIN TURKEY TURKM ENIST AN MOROCCO SYRIA IRAQ IRAN AFGH AN IST AN CHINA JAPAN ALGERIA PAKIST AN LIBYA EGYPT NEPAL MEXICO SAUDI AR ABIA UAE OMAN MAURITANIA MALI INDIA MYANM AR NIGER CHAD SUD AN YEM EN THAILAND VENEZUELA ETHIOPIA COLOMBIA GUIN EA BURKINA PHILIPPINES NIGERIA CENTRAL AFRICAN REPUBLIC SOMALIA MALAYSIA ECUADOR GABON CONGO DEMOC RAT IC REPUBLIC OF CONGO KENYA BRAZIL PERU ANGOLA EQF παγκόσμια εικόνα BOLIVIA PARAGUAY ZAMBIA ZIMBABWE NAMIBIA BOTSWANA REPU BLIC OF SOUTH AFRICA CHILE ARGENTINA TANZANIA MOZAMBIQUE INDON ESIA AUSTRALIA NEW ZEALAN D 17
Σχεδιάζοντας πλαίσια προσόντων Οι περισσότερες χώρες στοχεύουν σε ολοκληρωμένα πλαίσια που θα καλύπτουν όλα τα επίπεδα και όλους τους τύπους προσόντων, στη βάση μιας κοινής εθνικής δομής επιπέδων προσόντων και περιγραφικών δεικτών. Σε κάποιες περιπτώσεις οι εξελίξεις στα πλαίσια έχουν ξεκινήσει από υπό-συστήματα που σταδιακά εξελίχθηκαν σε υπό-πλαίσια (κυρίως στο χώρο της Ανώτατης Εκπαίδευσης). 18
Ρόλος και λειτουργίες των ΕθΠΠ Τα ΕθΠΠ μπορούν να χωριστούν σε δύο ευρείες κατηγορίες, τα επικοινωνιακά και τα μεταρρυθμιστικά πλαίσια. Η βασική τους διαφορά έγκειται στο βαθμό εφαρμογής νομικών και διοικητικών ρυθμίσεων που έχουν σαν συνέπεια τη χαλαρότητα ή μη στον τρόπο λειτουργίας τους. Τα επικοινωνιακά πλαίσια στοχεύουν στο να καταστήσουν τα συστήματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και προσόντων περισσότερο ευκρινή και κατανοητά σε όλους τους ενδιαφερόμενους όπως φοιτητές, εργοδότες, ιδρύματα μάθησης και εκπαιδευτικούς. 19
Ρόλος και λειτουργίες των ΕθΠΠ Τα μεταρρυθμιστικά πλαίσια χρησιμοποιούνται ως μοχλοί προώθησης αλλαγών στο χώρο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης. Τα ΕθΠΠ αποκτούν ρυθμιστικό ρόλο που επηρεάζει άμεσα το σχεδιασμό, παροχή και απονομή προσόντων. Φαίνεται ότι οι συνεχείς εξελίξεις σε εθνικό επίπεδο καθιστούν όλο και λιγότερο διακριτές τις διαφορές μεταξύ αυτών των δύο βασικών τύπων πλαισίων. 20
Οι προοπτικές για τους απλούς πολίτες Μια ευκαιρία ανάπτυξης συστημάτων προσόντων περισσότερο προσανατολισμένων στις ατομικές ανάγκες Μέσω της αναγνώρισης της δια βίου μάθησης και το άνοιγμα προς την αναγνώριση της άτυπης μάθησης Με τη ανάδειξη των διαφορετικών μαθησιακών διαδρομών και την παροχή διεθνώς αναγνωρίσιμων επιπέδων προσόντων Μια πρόκληση αφού 1. Περισσότερες χώρες θα πρέπει να αντιστοιχίσουν τα προσόντα τους με το EQF έτσι ώστε να το καταστήσουν μια δυνατότητα για τους πολίτες 2. Το EQF θα πρέπει να είναι εμφανές στα διπλώματα και πιστοποιητικά 3. Τα θέματα προόδου και μεταφοράς θα πρέπει να αντιμετωπισθούν με πρακτικό τρόπο 21
Αναγνώριση Το EQF μπορεί να διευκολύνει την αναγνώριση μέσω της ενίσχυσης της διαφάνειας των προσόντων, ενίσχυσης της συνεργασίας και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης, δημιουργίας ενός κοινού σημείου αναφοράς για τα προσόντα Προκλήσεις Η συνεργασία με εθνικές και Ευρωπαϊκές δομές αναγνώρισης όπως το ENIC και NARIC, Η προβληματική «σχέση» με την Οδηγία (2005/36) 22
Η περίπτωση των κλαδικών προσόντων Αγορά εργασίας Διεθνή κλαδικά προσόντα/ πλαίσια Εθνικά προσόντα/ πλαίσια Εθνικά συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης EQF 23
Βήματα υλοποίησης: Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Συγκρότηση ομάδας εργασίας στο Υπουργείο Παιδείας. Έναρξη α φάσης - Μάιος 2008, Έναρξη β φάσης - Ιούνιος 2009, Ολοκλήρωση πρότασης - Φεβρουάριος 2010 Δημόσια διαβούλευση Μάρτιος Αύγουστος 2010 Νέος Νόμος Δια Βίου Μάθησης Σεπτέμβριος 2010 24 24
Η δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου 25
EQF Επίπεδο 8 EQF Επίπεδο 7 EQF Επίπεδο 6 EQF Επίπεδο 5 EQF Επίπεδο 4 Ανώτατη εκπαίδευση Κολλέγια/ ΙΕΚ Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων EQF Επίπεδο 3 EQF Επίπεδο 2 EQF Επίπεδο 1 Β θμια εκπαίδευση 8 επίπεδα 26
Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων περιγραφικοί δείκτες Γνώσεις Δεξιότητες Ικανότητες Στο ΕθΠΠ, οι γνώσεις περιγράφονται ως θεωρητικές ή/και αντικειμενικές Στο ΕθΠΠ, οι δεξιότητες περιγράφονται ως γνωστικές (χρήση λογικής, διαισθητικής και δημιουργικής σκέψης) και πρακτικές (αφορούν τη χειρωνακτική επιδεξιότητα και τη χρήση μεθόδων, υλικών, εργαλείων και οργάνων). ΣτοΕθΠΠ, ηπεριγραφήως προς τις «ικανότητες» αφορά την υπευθυνότητα και την αυτονομία. 27
Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων 8 επίπεδα Επίπεδο Περιγραφή 8 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης και επαγγελματικής εξέλιξης σε εξειδικευμένους τομείς. Απασχολείται σε εργασίες που απαιτούν ερευνητικές δεξιότητες, επιστημονικό έργο και ηγετικά προσόντα. Το επίπεδο 8 σχετίζεται με τον τρίτο κύκλο προσόντων στην ανώτατη εκπαίδευση 7 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης και επαγγελματικής εξέλιξης στο χώρο των εξειδικευμένων επαγγελματιών. Τα προσόντα επιπέδου 7 σχετίζονται με τον δεύτερο κύκλο προσόντων στην ανώτατη εκπαίδευση 6 Ο κάτοχος προσόντος αυτού του επιπέδου έχει τη δυνατότητα απασχόλησης και επαγγελματικής ανέλιξης στο χώρο των εξειδικευμένων επαγγελματιών. Τα προσόντα επιπέδου 6 σχετίζονται με τον πρώτο κύκλο προσόντων της ανώτατης εκπαίδευσης και παρέχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε μαθησιακές διαδρομές ανώτερου επιπέδου στο χώρο της ανώτατης εκπαίδευσης 28
Ο ρόλος του Cedefop Στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Συντονισμός της Συμβουλευτικής Ομάδας Συντονισμός της Ομάδας για την αναγνώριση των μαθησιακών αποτελεσμάτων Παρακολούθηση πιλοτικών προγραμμάτων LdV Εκπόνηση μελετών Εκδόσεις Συνέδρια 29