Αγγελική Μαγκλάρα, PhD Εργαστήριο Κλ.Χημείας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Αγγελική Μαγκλάρα, PhD Εργαστήριο Κλ.Χημείας Ιατρική Σχολή Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Ετερογενής ομάδα οργανικών ενώσεων, σχετικά αδιάλυτες στο νερό αλλά διαλυτές σε οργανικούς (μη πολικούς διαλύτες), όπως το χλωροφόρμιο και ο αιθέρας.

Μικρή ποσότητα ελεύθερων λιπαρών οξέων (μεταφέρονται από την αλβουμίνη): 8-31 mg/dl Κυρίως με τη μορφή τριγλυκεριδίων, φωσφολιπιδίων και εστέρων χοληστερόλης, που σχηματίζουν μακρομοριακά συμπλέγματα με πρωτεΐνες λιποπρωτεΐνες

Αλειφατικά καρβοξυλικά οξέα τύπου R-(CH2)n-COOH. υδρόφοβη υδρογονανθρακική αλυσίδα υδρόφιλη καρβοξυλομάδα Ανάλογα με την παρουσία διπλού δεσμού: Κορεσμένα (χωρίς διπλό δεσμό) Ακόρεστα (με διπλό δεσμό) Μονοακόρεστα (1 δ.δ.) Πολυακόρεστα (>1 δ.δ.)

Εστεροποίηση της γλυκερόλης Μονο-, δι-, τρι- γλυκερίδια (μονο-, δι-, τρι- ακυλογλυκερόλες) Απλά τριγλυκερίδια:περιέχουν το ίδιο ΛΟ (σπάνια στη φύση) Μεικτά τριγλυκερίδια:περιέχουν 2 ή περισσότερα διαφορετικά ΛΟ

Φωσφολιπίδια φωσφογλυκερίδια σφιγγολιπίδια Γλυκερόλη Λιπαρό οξύ Λιπαρό οξύ PO4 Aλκοόλη Σφιγγοσίνη Λιπαρό οξύ PO4 Χολίνη

Χοληστερόλη η πιο σημαντική ζωική στερόλη ελεύθερη ή εστεροποιημένη δδ στον C-5 και 8-μελή πλευρική αλυσίδα δομικό συστατικό των μεμβρανών και λιποπρωτεϊνών πρόδρομη ένωση: στεροειδείς ορμόνες βιταμίνη D χολικά οξέα C 27 H 45 OH

Ελεύθερη Χοληστερόλη (Chol) Εστέρες Χοληστερόλης (CE) C 17 C 3 C 5 RCO-O 2/3 της χοληστερόλης του πλάσματος με την μορφή εστέρων

μη πολικό πυρήνα τριγλυκερίδια χοληστερικούς εστέρες μονή επιφανειακή στοιβάδα αμφίτροπων λιπιδίων Φωσφολιπίδια Χοληστερόλη πρωτεϊνικό κομμάτι απο(λιπο)- πρωτεΐνη

Είναι τα μεγαλύτερα λιποπρωτεϊνικά σωμάτια με τη μικρότερη πυκνότητα. Επειδή έχουν μεγάλο μέγεθος, όταν βρίσκονταιι στο ορό διαχέουν το φως και του δίνουν χαρακτηριστική θολερότητα. Συντίθενται στο έντερο. Κύρια μορφή μεταφοράς TG και χοληστερόλης τροφής προς τους ιστούς Περιέχουν TG~75% (90% των συνολικών λιπιδίων), χοληστερόλη, ApoB48, ApoC, ApoE. Η συγκέντρωσή τους στο πλάσμα αυξάνει μετά από γεύμα πλούσιο σε λίπη. Τα κατάλοιπα χυλομικρών (μερικώς αποικοδομημένα) μπορεί να έχουν αθηρωματογόνο δράση.

Συντίθενται κυρίως στο ήπαρ και μεταφέρουν TG και chol προς τους ιστούς. κύρια μορφή μεταφοράς ενδογενών TG Περιέχουν TG>55%, 10-15% της T-C, ApoB100, ApoC, ApoE. VLDL IDL (λιποπρωτεϊνική λιπάση, LPL) IDL LDL (ηπατική τριγλυκεριδική λιπάση, HTGL)

Αντιπροσωπεύουν την τελική μορφή αποικοδόμησης των VLDL. LDL-C είναι το 60-70% της Τ-Chol (ολική χοληστερόλη ορού) κύριοι μεταφορείς χοληστερόλης Περιέχουν Chol~70% (την οποία μεταφέρουν σε ιστούς με ειδικούς υποδοχείς LDL) ΑpoB100. Στον ορό αντιπροσωπεύουν ~60% των κυκλοφορούντων ΛΠ, 12 hrs μετά το γεύμα. H κύρια αθηρωματογόνος λιποπρωτεΐνη.

Συντίθενται κυρίως στο ήπαρ και λιγότερο στο έντερο. ΗDL-C είναι το 20-30% της Τ-C Περιέχουν Chol~40%, ΑpoA (Ι και ΙΙ) 50%. Μεταφέρουν περίσσεια chol από ιστούς στο ήπαρ, όπου αποικοδομείται. Στον ορό παραμένει ~30% των HDL, 12 hrs μετά το γεύμα. Τα επίπεδά της αντιστρόφως ανάλογα με τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά επεισόδια.

Η Apo-a συνδέεται με την LDL και σχηματίζει την Lp(a). Η Apo-a έχει ομολογία με το πλασμινογόνο Lp(a) συνδέεται με υποδοχείς πλασμινογόνου και αναστέλλει την ινωδόλυση. Ανεξάρτητος προδιαθεσιακός παράγοντας αθηροσκλήρυνσης.

Πρωτεϊνικά συστατικά των λιποπρωτεϊνών. Σημαντικές στη: Διατήρηση της δομικής ακεραιότητας των ΛΠ Ρύθμιση ενζύμων που δρουν στις ΛΠ Αναγνώριση των υποδοχέων των ΛΠ Με υπερφυγοκέντρηση έχουν ταυτοποιηθεί 9 μεγάλες ομάδες.

LCAT (εστεροποίηση chol.) CETP CETP

Τα TG της τροφής μεταφέρονται μέσω CM στους ιστούς (πηγή Ε ή αποθήκευση). Τα ενδογενή TG μεταφέρονται μέσω των VLDL από το ήπαρ στους ιστούς. Η χοληστερόλη μεταφέρεται μέσω των LDL από το ήπαρ στους ιστούς. Οι HDL προσλαμβάνουν την χοληστερόλη των ιστών (εστεροποίηση μέσω LCAT). Eστέρες μεταφέρονται στο ήπαρ μέσω CM καταλοίπων ή IDL.

Δυσλιπιδαιμίες ή δυσλιποπρωτεϊναιμίες ονομάζονται οι διαταραχές του μεταβολισμού των λιπιδίων. Περιλαμβάνουν τις: υπερλιποπρωτεϊναιμίες /υπερδυσλιπιδαιμίες. α-βήτα και υπο-βήτα λιποπρωτεϊναιμίες υπό-άλφα λιποπρωτεϊναιμία (νόσος του Tangier) Υπερδυσλιπιδαιμία ονομάζεται η κατάσταση εκείνη κατά την οποία αυξάνονται ένα ή περισσότερα λιπιδικά κλάσματα στο αίμα. Οι υπερλιποπρωτεϊναιμίες σχετίζονται άμεσα με την αθηροσκλήρωση και τα καρδιαγγειακά νοσήματα.

Πρωτοπαθείς υπερλιπιδαιμίες Οικογενής υπερχοληστερολαιμία Ομόζυγη (1/1.000.000 άτομα): LDL-C Ετερόζυγη (1/500 άτομα): LDL-C. Μεικτή υπερλιπιδαιμία Οικογενής μεικτή (1/300 άτομα): LDL-C, TRG, HDL-C. Οικογενής υπερτριγλυκεριδαιμία (1/2.000 άτομα): TRG. Χυλομικροναιμία (κληρονομική ή επίκτητη): TRG κίνδυνος οξείας παγκρεατίτιδας Δευτεροπαθείς υπερλιπιδαιμίες Σακχαρώδης διαβήτης Υποθυρεοειδισμός Αποφρακτική ηπατική νόσος Χρόνια νεφρική νόσος-νεφρωσικό σύνδρομο Παχυσαρκία Κατάχρηση οινοπνεύματος Φάρμακα που προκαλούν δυσλιπιδαιμία

Μεταλλάξεις στον LDL-R. Aυτοσωμική επικρατής. Ετερόζυγοι: LDL-C >200 mg/dl Ομόζυγοι: LDL-C :400-1000 mg/dl CHD από την παιδική ηλικία

Οικογενής μεικτή υπερχοληστερολαιμία Αγνωστες μεταλλάξεις. Μάλλον αυτοσωμική επικρατής. Αυξημένη LDL-C, TG, ApoB100 Mειωμένη HDL-C. Συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για CHD. Σπάνια ξανθώματα. Πολυγονική υπερχοληστερολαιμία Αγνωστες οι μεταλλάξεις. LDL-C : 140-300 mg/dl ΤG φυσιολογικά Συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για CHD. Δεν υπάρχουν ξανθώματα. Συχνά χρειάζεται γενετικό τεστ για να διακριθεί από την ετερόζυγη FH.

Οικογενής υπερτριγλυκεριδαιμία Αγνωστες μεταλλάξεις. αυτοσωμική επικρατής. ΤG αυξημένα (200-500 mg/dl) χοληστερόλη φυσιολογική Αυξημένη VLDL. Mάλλον δεν συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για CHD. Οικογενής χυλομικροναιμία Ανεπάρκεια στην LPL ή στην apoc-ii Xυλομικρά και ΤG πολύ αυξημένα Συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο για παγκρεατίτιδα. Δερματικά ξανθώματα, αμφιβληστροειδική λιπιδαιμία, κοιλιακό άλγος, ηπατοσπληνομεγαλία.

Αβήτα-λιποπρωτεϊναιμία Σπάνια, αυτοσωμική υπολειπόμενη Μετάλλαξη στην microsomal triglyceride transfer πρωτεΐνη απουσία χυλομικρών και VLDL από το πλάσμα Συμπτώματα: κακή απορρόφηση λιπιδίων, μελαγχρωματική αμφιβληστροπάθεια, αταξική νευροπάθεια. Υποβήτα-λιποπρωτεϊναιμία Συνήθως μεταλλάξεις στο ApoB (>90). Χαμηλή ApoB. Προβλήματα απορρόφησης λιπιδίων. Nόσος Tangier Σπάνια, αυτοσωμική υπολειπόμενη Μετάλλαξη στην ABCA1. Χαμηλά επίπεδα HDL-C Συσσώρευση χοληστερόλης σε ιστούς υπερπλαστικές, πορτοκαλόχροες αμυγδαλές.

Υπερλιποπρ ωτειναιμία Συνώνυμα Ελάττωμα Η αυξημένη λιποπρωτεΐνη Θεραπεία Ορός εμφάνιση Τύπου Ι (σπάνια) ''Οικογενής hyperchylomicronemia'' Eλλειψη λιποπρωτεϊνικής λιπάσης (LPL) ή ApoCΙΙ Χυλομικρών Δίαιτα ελέγχου Κρεμώδη ανώτερο στρώμα Τύπος ΙΙα ''Πολυγονιδιακή υπερχοληστερολαιμία''ή''οικο γενής υπερχοληστερολαιμία'' Ανεπάρκεια LDL υποδοχέων LDL Δεσμεύουν τα χολικά οξέα, στατίνες, νιασίνη Σαφής Τύπος ΙΙβ ''Συνδυασμένη υπερλιπιδαιμία'' Μειωμένη LDL υποδοχείς και αύξηση LDL και VLDL της ApoB Οι στατίνες, νιασίνη, φιβράτης Σαφής Τύπος ΙΙΙ (σπάνια) ''Οικογενή δυσβηταλιποπρωτεϊναιμία'' Ελάττωμα στην Apo Ε σύνθεση IDL Φιβράτες, στατίνες Θολός Τύπος IV ''Οικογενής υπερλιπιδαιμία'' VLDL Φιβράτης, νιασίνη], Θολός στατίνες Τύπος V (σπάνια) ''Ενδογενής υπερτριγλυκεριδαιμία'' VLDL και χυλομικρών Νιασίνη, φιβράτης Κρεμώδη ανώτερο στρώμα & θολό βυθό

Πρώιμη διάγνωση της υπερλιποπρωτεϊναιμίας με σκοπό την πρόληψη της αθηροσκλήρωσης και της καρδιαγγειακής νόσου στο γενικό πληθυσμό. Έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισής της σε παιδιά με γονείς με πρόωρη καρδιαγγειακή νόσο. Παρακολούθηση ατόμων με διαγνωσμένη Υ-ΛΠ και εκτίμηση της διαιτητικής ή φαρμακευτικής αγωγής.

Προσδιορισμός της ολικής χοληστερόλης. Προσδιορισμός των TG. Προσδιορισμός της χοληστερόλης υψηλής πυκνότητας HDL-C. Yπολογισμός της χοληστερόλης χαμηλής πυκνότητας LDL-C. Λιπιδικό προφίλ

Προσδιορισμός της ολικής χοληστερόλης. Προσδιορισμός των TG. Προσδιορισμός της χοληστερόλης υψηλής πυκνότητας HDL-C. Yπολογισμός της χοληστερόλης χαμηλής πυκνότητας LDL-C. Hλεκτροφόρηση λιποπρωτεϊνών. Προσδιορισμός των Απολιποπρωτεϊνών ΑΙ και Β100. Προσδιορισμός της λιποπρωτεΐνης α (Lpa). Διαχωρισμός απολιποπρωτεϊνών με υπερφυγοκέντρηση.

Στο αίμα μεταφέρεται με ΛΠ: LDL (65-70%) VLDL (10-15%) HDL (20%) Προσδιορισμός γίνεται με ενζυμικές, χρωματομετρικές μεθόδους. Cholesterol esters Cholesterol + O2 CHE CHO Cholesterol + Fatty acids Cholest-4-en-3-one + H2O2 peroxidase 2 H2O2 + 4-aminoantipyrine + phenol quinoneimine + 4 H2O2 (red dye)

Τιμές αναφοράς της ολικής χοληστερόλης (TC) 200 mg/dl 5.17 mmol/l 240 mg/dl 6.21 mmol/l επιθυμητή οριακά υψηλή υψηλή 230 mg/dl -10% +10% 207 mg/dl 253 mg/dl Δύο διαδοχικά δείγματα Βιολογική διακύμανση: 6%

Προέρχονται κυρίως από τα λίπη της τροφής (98% TG, 2% PL+chol) και συντίθενται στο ήπαρ. Mεταφέρονται κυρίως με χυλομικρά και VLDL. Όψη ορού: Διαυγής ΤG<200 mg/dl Θολερός TG>300 mg/dl Γαλακτώδης TG>600 mg/dl

Προσδιορισμός γίνεται με χημικές ή ενζυμικές, χρωματομετρικές μεθόδους. lipase Triglycerides + 3H 2 O Glycerol + 3 Fatty Acids GK, Mg 2+ Glycerol + ATP Glycerol-3-phosphate + ADP Glycerol-3-phosphate + O 2 phosphate GPO H 2 O 2 + Dihydroxyacetone Peroxidase 2H 2 O 2 + MADB + 4AAP Blue Dye + OH - + H 2 O

Τιμές αναφοράς των τριγλυκεριδίων (TGs) 150 mg/dl 1.70 mmol/l 200 mg/dl 2.26 mmol/l 500 mg/dl 5.65 mmol/l φυσιολογικά οριακά υψηλά υψηλά πολύ υψηλά Νηστεία 12 ωρών

Reaction Phase 1 : Απομάκρυνση των άλλων λιποπρωτεϊνών LDL, VLDL, Chylomicrons πολυμερή πολυανιόντα Σταθεροποίηση και «προστασία» της χοληστερόλης Reaction Phase 2 : Aπελευθέρωση της HDL-C και χρωματομετρικός προσδιορισμός της HDL Cholesterol HDL Specific detergent HDL Disrupted HDL-Cholesterol + H2O + O2 CHE and CHO Cholest-4-en-3-one + H2Ο2 H2O2 + DSBmT + 4-AAP peroxidase Blue color complex

Τιμές αναφοράς της HDL- χοληστερόλης (HDL-C) 40 mg/dl 0.90 mmol/l 60 mg/dl 1.55 mmol/l χαμηλή υψηλή Αυξημένος κίνδυνος για στεφανιαία νόσο Μειωμένος κίνδυνος για στεφανιαία νόσο

Τιμές αναφοράς της LDL- χοληστερόλης (LDL-C) Κύρια αθηρογόνα σωματίδια 100 mg/dl 2.58 mmol/l 130 mg/dl 3.36 mmol/l 160 mg/dl 4.13 mmol/l 190 mg/dl 4.91 mmol/l βέλτιστη σχεδόν βέλτιστη οριακά υψηλή υψηλή πολύ υψηλή

Εξίσωση Friedewald Clinical Chemistry 18:499-502 (1972) LDL-C = TC - (HDL-C + VLDL-C) (mg/dl) VLDL-C: TGs/5 LDL Fried. = LDL + IDL + Lp(a) Νηστεία 9-12 h

Εξίσωση Friedewald Clinical Chemistry 18:499-502 (1972) LDL-C = TC - (HDL-C + TGs/5) (mg/dl) LDL Fried. = LDL + IDL + Lp(a) Νηστεία 9-12 h

Εξίσωση Friedewald Clinical Chemistry 18:499-502 (1972) LDL-C = TC - (HDL-C + TGs/5) TG < 400 mg/dl

Adult Treatment Panel III (NIH 2002) non-hdl-c non-hdl-c = TC - HDL-C = LDL-C + VLDL-C TG 200 mg/dl Δείκτης κινδύνου για CHD

Ο υπολογισμός του λόγου ApoB100/ApoA1 είναι χρήσιμος σε: διάγνωση και στην κατάταξη δυσλιπιδαιμιών εκτίμηση κινδύνου ανάπτυξης αθηρωμάτωσης Αθηρογόνα/ αντι-αθηρογόνα σωματίδια Ισχυρός παράγοντας πρόβλεψης καρδιαγγειακών επεισοδίων Ανεξάρτητο από συγκέντρωση λιπιδίων. Δεν χρειάζεται νηστεία. Υψηλό επίπεδο ApoA1>110 mg/dl και το χαμηλό της ApoB100 (130 mg/dl) σχετίζονται με χαμηλό κίνδυνο ανάπτυξης αθηροσκλήρωσης και στεφανιαίας νόσου. Προσδιορισμός με ανοσοχημεία ή ραδιοανοσομετρία.

1 molecule of Apo B

Aνεξάρτητος προδιαθεσιακός παράγοντας αθηροσκλήρυνσης Κίνδυνος εμφράγματος μυοκαρδίου σε άτομα με υψηλή LDL-C αυξάνει και όταν η Lp(a)>25 mg/dl. Tα επίπεδά της στο πλάσμα δεν επηρεάζονται από ηλικία, φύλο, διατροφή και σωματική άσκηση. Αυξημένη συγκέντρωση σε: Διαβήτη Υποθυρεοειδισμό Χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (με μικρολευκωματινουρία) Μειωμένη συγκέντρωση σε: Ηπατική ανεπάρκεια Υπερθυρεοειδισμό Προσδιορισμός με ηλεκτροφόρηση ή ανοσοχημεία.

Μέτρηση του ποσού του φωτός που σκεδάζεται υπό γωνία προς το προσπίπτον φως, όταν αυτό διέρχεται μέσα από εναιώρημα.

Λήψη δείγματος Προετοιμασία του ασθενούς Ανάλυση δείγματος 2 εβδομάδες 9-12h 1. Σταθερή μεταβολική κατάσταση: Συνήθης δίαιτα για τουλάχιστον 2 εβδομάδες πριν την μέτρηση. 2. 9-12 hr νηστεία. 3. Οχι λήψη αλκοόλ το προηγούμενο βράδυ. 4. Οχι κάπνισμα πριν την αιμοληψία. 5. Αποχή από ορμονικά φάρμακα. 6. Απουσία εμπύρετης κατάστασης, τραυματισμού, εγχείρησης. 7. Σε περίπτωση εμφράγματος σε <24h ή 3 μήνες μετά.