Ευάγγελος Δρίμτζιας MD PhD Χειρουργός Οφθαλμίατρος/Παιδοφθαλμίατρος Consultant Paediatric Ophthalmologist/St James University Hospital/Leeds/UK Τι είναι η διπλωπία Διπλωπία είναι η κατάσταση κατά την οποία ο ασθενής βλέπει διπλά, αντιλαμβάνεται δηλαδή δύο εικόνες από ένα μόνο αντικείμενο προσήλωσης. Η διπλωπία μπορεί να είναι οριζόντια (μία εικόνα δίπλα στην άλλη), κάθετη (μία εικόνα πάνω από την άλλη) ή μικτή. Επιπλέον, η διπλωπία μπορεί να είναι συνεχής, διαλείπουσα ή να εμφανίζεται μόνο κατά την προσήλωση του βλέμματος σε μία ορισμένη κατεύθυνση. Πώς τα παιδιά αντιλαμβάνονται τη διπλωπία Οι ενήλικες ασθενείς είναι σε θέση να περιγράψουν το σύμπτωμα. Αντίθετα, παιδιά μικρής ηλικίας αδυνατούν να εξηγήσουν τι συμβαίνει με την όρασή τους. Στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα εκδηλώνουν στραβισμό ή κλείνουν το ένα μάτι με το χέρι τους προκειμένου να εξαλείψουν το δεύτερο είδωλο. Επιπλέον, σε άλλες περιπτώσεις επιλέγουν μία αντισταθμιστική θέση του κεφαλιού (στροφή ή κλίση) ή προτιμούν να προσηλώνουν με πλάγιο βλέμμα ώστε να μειώσουν την ενόχληση από τη διπλωπία. Πώς προκαλείται Κάθε μάτι δημιουργεί μία εικόνα από ένα αντικείμενο προσήλωσης την οποία στέλνει στον εγκέφαλο. Έτσι, ο εγκέφαλος προσλαμβάνει δύο εικόνες (μία από
κάθε μάτι) τις οποίες ενοποιεί σε μία μοναδική με μία διαδικασία που ονομάζεται ταύτιση. Κάθε κατάσταση που προσβάλλει τους μυς του οφθαλμού (εξωφθάλμιους μυς), ή τα νεύρα που τους νευρώνουν οδηγεί σε απώλεια της ταύτισης και διαταραχές της οφθαλμοκινητικότητας με πιθανή εμφάνιση διπλωπίας. Η οπτική οξύτητα του κάθε οφθαλμού συνήθως παραμένει φυσιολογική. Αιτίες διπλωπίας Στραβισμός Στον στραβισμό, οι άξονες της όρασης στρέφονται σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Επομένως, τα μάτια αδυνατούν να προσηλώσουν στο ίδιο σημείο δεδομένου ότι κάποιοι από τους εξωφθάλμιους μυς που ελέγχουν την κινητικότητα είναι είτε πιο αδύναμοι, είτε πιο ισχυροί ή μηχανικά περιορισμένοι. Η επανεμφάνιση στραβισμού στους ενήλικες που είχαν διαγνωσθεί με στραβισμό πρώιμα στη ζωή τους είναι συχνή αιτία διπλωπίας κατά την ενήλικη ζωή. Αντίθετα, η αιφνίδια εμφάνισης διπλωπίας σε ενήλικες χωρίς ιστορικό παιδικού στραβισμού οφείλεται σε καταστάσεις που προσβάλλουν τους εξωφθάλμιους μυς, τα νεύρα που τους νευρώνουν ή τον εγκέφαλο. Τέτοιες καταστάσεις περιλαμβάνουν: Παθήσεις θυροειδούς, με πιο γνωστή τη θυροειδική οφθαλμοπάθεια με συνοδό προσβολή και πάχυνση των εξωφθάλμιων μυών
Ισχαιμικά, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια λόγω διαταραχής της αιμάτωσης του εγκεφάλου και των νεύρων που ελέγχουν τις κινήσεις του οφθαλμού Διαβήτης, λόγω διαταραχής της αιματικής παροχής των κρανιακών νεύρων που νευρώνουν τους μυς του οφθαλμού Μυασθένεια Gravis, που προκαλεί εξασθένιση όλων των μυών του σώματος συμπεριλαμβανομένου των εξωφθάλμιων μυών (οφθαλμική μυασθένεια) Σκλήρυνση κατά πλάκας, με προσβολή του κεντρικού νευρικού συστήματος και των κρανιακών νεύρων Ανευρύσματα εγκεφάλου, λόγω προσβολής ή πίεσης των νεύρων που νευρώνουν τους εξωφθάλμιους μυς Όγκοι εγκεφάλου και οφθαλμικών κόγχων, λόγω μηχανικής συμπίεσης του βολβού και των μυών ή προσβολής των κρανιακών νεύρων Τραύμα κεφαλής, δεδομένου ότι κάποια από τα κρανιακά νεύρα είναι ευάλωτα σε κλειστές κακώσεις του κρανίου Εξέταση Η εξέταση περιλαμβάνει πλήρη ορθοπτικό έλεγχο με αξιολόγηση της οφθαλμοκινητικότητας, της δυνατότητας διόφθαλμης όρασης, του εύρους ταύτισης και της στερεοσκοπικής λειτουργίας.
Αντιμετώπιση της διπλωπίας Η αντιμετώπιση του συμπτώματος εξαρτάται από την αιτία που το προκαλεί. Στις περισσότερες περιπτώσεις, παιδιά μικρής ηλικίας είναι σε θέση να αγνοούν τη δεύτερη εικόνα λόγω της ικανότητας του εγκεφάλου να την απωθεί με μία διαδικασία που ονομάζεται suppression (απώθηση). Αντίθετα, η δυνατότητα αυτή στερείται στους ενήλικες. Πρίσματα Τα πρίσματα (Fresnel) είναι λεπτές, διαφανείς μεμβράνες που κάμπτουν τη δέσμη φωτός και θεωρείται αποτελεσματικός τρόπος διόρθωσης της διπλωπίας. Μπορούν εύκολα και προσαρμόζονται στα γυαλιά και μπορούν να παραμείνουν για αρκετούς μήνες, για όσο διάστημα το σύμπτωμα επιμένει. Η δύναμη και το μέγεθος του πρίσματος μπορεί να τροποποιηθεί ανάλογα την πορεία της νόσου και να μειωθεί σε περιπτώσεις βελτίωσης. Σε περίπτωση που η διπλωπία επιμένει για μακρύ χρονικό διάστημα, τα πρίσματα μπορούν να ενσωματωθούν μόνιμα στα γυαλιά. Botulinum toxin (Botox) Το Botox χρησιμοποιείται ευρέως για την αντιμετώπιση της διπλωπίας. Η ουσία εγχύεται εντός του μυός διακόπτοντας την αποστολή μηνυμάτων διαμέσου των νεύρων με αποτέλεσμα τη χαλάρωση του μυός και αναστολή της λειτουργίας του.
Η δράση της ουσίας εμφανίζεται εντός 2-3 ημερών από την έγχυση, φτάνει στο μέγιστο δύο εβδομάδες μετά και υποχωρεί σε διάστημα τριών περίπου μηνών. Κατά το διάστημα αυτό, η διπλωπία λύνεται στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ενώ σε περιπτώσεις επιμονής του συμπτώματος μετά παρέλευση 3 μηνών, η έγχυση μπορεί να επαναληφθεί. Χειρουργική αντιμετώπιση Το χειρουργείο αποσκοπεί στην ευθυγράμμιση των ματιών. Η βασική αρχή στηρίζεται στην ενίσχυση των μυών που υπολειτουργούν, την εξασθένιση εκείνων που υπερλειτουργούν ή τη μετατόπισή τους σε άλλο σημείο σε περιπτώσεις παράλυσης. Η απόφαση για χειρουργείο θα ληφθεί εφόσον η διπλωπία επιμένει για μακρύ χρονικό διάστημα και η κατάσταση παραμένει στάσιμη για τουλάχιστον 6-12 μήνες μετά την εμφάνιση της νόσου. Η απόφαση και το είδος της επέμβασης θα ληφθεί από οφθαλμίατρο ειδικό στις παθήσεις στραβισμού και στη νευροφθαλμολογία. Επικάλυψη του ματιού Σε περιπτώσεις ανθεκτικής διπλωπίας, άλλες λύσεις περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό του ματιού με ειδικές μεμβράνες/φίλτρα που μπλοκάρουν την είσοδο του φωτός εντός του οφθαλμού (blenderm) ή με χρήση ειδικών φακών επαφής (occlusive contact lenses).