ΔΕΛΤΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΔΕΙΚΤΗ ΟΡΙΣΜΟΣ - ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ Ο δείκτης προσδιορίζει το μόνιμο πληθυσμό και τη μεταβολή του ανά αστικό κέντρο (οικισμοί άνω των 10.000 κατοίκων) και πρωτεύουσα Νομού της Ζώνης IV. Η βελτίωση της μεταφορικής υποδομής επηρεάζει άμεσα την κινητικότητα των επιχειρήσεων και του ανθρώπινου δυναμικού και έμμεσα την κινητικότητα του πληθυσμού και, επομένως, συμβάλλει στην αύξηση ή τη μείωση του πληθυσμού μιας περιοχής. Τα αστικά κέντρα αποτελούν τους κυριότερους αποδέκτες των ωφελειών από τη βελτίωση της μεταφορικής υποδομής. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΚΤΙΜΗΣΗ Τη δεκαετία 2001-2011, ο αστικός πληθυσμός της Ζώνης IV αυξήθηκε αλλά με μικρότερο ποσοστό σε σχέση με προηγούμενες περιόδους (4,7%). Σε όλες τις Περιφέρειες παρατηρείται αύξηση του αστικού πληθυσμού με τη μεγαλύτερη στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και με πολύ μεγάλο ποσοστό (14,1%) σε σχέση με τις υπόλοιπες όπου η αύξηση κυμαίνεται κοντά στο ποσοστό της Ζώνης IV. Κατά την προηγούμενη δεκαετία 1991-2001, το ποσοστό του αστικού πληθυσμού στη Ζώνη IV είχε αυξηθεί σε ποσοστό 11,6%, με τη μεγαλύτερη αύξηση στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και (14,4%) και εν συνεχεία στην Κεντρική Μακεδονία (11,9%). Σε ό,τι αφορά τα επιμέρους αστικά κέντρα της Ζώνης IV, κατά τη δεκαετία 2001-2011, η μεγαλύτερη αύξηση στη Ζώνη εντοπίζεται και στο Κιλκίς (29,1%) όπως και την προηγούμενη δεκαετία και ακολουθούν η Ξάνθη (20,8%) και ο Πολύγυρος (20,3%). Πιο συγκεκριμένα ανά Περιφέρεια, στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη όλα τα αστικά κέντρα εκτός της Καβάλας, η οποία μειώθηκε και 8,8%, παρουσιάζουν αύξηση του πληθυσμού. Στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, εκτός του Κιλκίς και του Πολυγύρου, πέντε ακόμα πόλεις παρουσιάζουν αύξηση: τρεις με μεγαλύτερο ποσοστό από το μέσο της Ζώνης ΙV (Γιαννιτσά: 11,7%, Κατερίνη (ΠΣ): 9,5% και Αλεξάνδρεια (5,7%) και δύο με μικρότερο ποσοστό (Σέρρες: 4,1% και Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης: 2,2%). Η Νάουσα, η Έδεσσα και η Βέροια παρουσιάζουν μείωση του πληθυσμού με ποσοστά 5,1%, 1,4% και 0,5% αντίστοιχα. 1
ΠΟΛΗ ΜΕΤΑΒΟΛΗ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΣΤΙΚΩΝ ΚΕΝΤΡΩΝ, 1991-2011 1991 2001 2011 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 1991-2001 ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 2001-2011 Ορεστιάδα 13.296 15.438 18.426 16,1% 19,4% Αλεξανδρούπολη 38.939 49.724 57.812 27,7% 16,3% Κομοτηνή 38.532 44.421 50.990 15,3% 14,8% Ξάνθη 38.775 46.457 56.122 19,8% 20,8% Καβάλα 57.461 59.222 54.027 3,1% -8,8% Δράμα 39.539 43.934 44.823 11,1% 2,0% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Σέρρες 51.640 55.996 58.287 8,4% 4,1% Θεσσαλονίκη (ΕΠΘ) 906.530 1.013.292 1.035.240 11,8% 2,2% Πολύγυρος 4.671 5.090 6.121 9,0% 20,3% Κιλκίς 12.276 17.744 22.914 44,5% 29,1% Γιαννιτσά 22.765 26.677 29.789 17,2% 11,7% Αλεξάνδρεια 12.718 14.023 14.821 10,3% 5,7% Βέροια 39.468 43.394 43.158 9,9% -0,5% Νάουσα 20.144 19.902 18.882-1,2% -5,1% Έδεσσα 17.352 18.493 18.229 6,6% -1,4% Κατερίνη (ΠΣ) 48.034 55.586 60.854 15,7% 9,5% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Κοζάνη 34.138 37.893 41.066 11,0% 8,4% Πτολεμαϊδα 26.502 29.974 32.127 13,1% 7,2% Φλώρινα 12.849 14.985 17.686 16,6% 18,0% Καστοριά 16.156 15.615 13.387-3,3% -14,3% Γρεβενά 10.519 11.788 13.137 12,1% 11,4% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Ιωάννινα (ΠΣ) 73.663 81.144 85.803 10,2% 5,7% Αρτα 21.170 22.390 21.895 5,8% -2,2% Πρέβεζα 14.421 16.894 19.042 17,1% 12,7% Ηγουμενίτσα 7.290 9.262 9.145 27,1% -1,3% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τύρναβος 12.309 11.700 11.069-4,9% -5,4% Λάρισα 118.090 131.095 144.651 11,0% 10,3% Τρίκαλα 51.412 57.367 61.653 11,6% 7,5% Καρδίτσα 32.884 35.750 38.554 8,7% 7,8% Βόλος (ΠΣ) 118.637 127.887 130.094 7,8% 1,7% Σύνολο Ζώνης IV 1.912.180 2.133.137 2.229.804 11,6% 4,5% Πηγή Δεδομένων: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απαγραφές 1991, 2001, 2011 Στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας παρατηρείται αύξηση, μεγαλύτερη του μέσου της Ζώνης IV, σε όλες τις πόλεις, πλην της Καστοριάς, από 7,2% (Πτολεμαΐδα) μέχρι 18,0% (Φλώρινα). Η Καστοριά μειώνεται με ποσοστό της τάξης του 14,3%. Στην Περιφέρεια Ηπείρου δύο πόλεις αυξάνουν το πληθυσμό τους με ποσοστό μεγαλύτερο 2
της Ζώνης IV και δύο μειώνουν τον πληθυσμό τους. Πιο συγκεκριμένα, η Πρέβεζα και το Πολεοδομικό Συγκρότημα Ιωαννίνων αυξάνουν τον πληθυσμό με ποσοστό 12,7% και 5,7%, αντίστοιχα, ενώ η Άρτα και η Ηγουμενίτσα παρουσιάζουν μείωση του πληθυσμού με ποσοστό 2,25 και 1,3%, αντίστοιχα. Τέλος, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, η Λάρισα, η Καρδίτσα και τα Τρίκαλα αυξάνουν τον πληθυσμό τους με ποσοστά, 10,3%, 7,8% και 7,5%, αντίστοιχα, ποσοστά μεγαλύτερα της Ζώνης IV. Ο Βόλος (ΠΣ) αυξάνει τον πληθυσμό του με ποσοστό μικρότερο της Ζώνης (1,7%) και ο Τύρναβος μειώνει τον πληθυσμό του με ποσοστό 5,4%. Εκτός από τη μεταβολή πληθυσμού κάθε αστικού κέντρου, στο παρόν δελτίο εξετάζεται και η μεταβολή του συνολικού πληθυσμού ανά οικιστικό επίπεδο. Η ταξινόμηση των οικισμών ανά επίπεδο δίνεται από το θεσμοθετημένο χωροταξικό σχεδιασμό και συγκεκριμένα από το Γενικό Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης. Με βάση αυτά γίνεται μία καταγραφή των οικιστικών κέντρων σε Μητροπόλεις (1 ου Επιπέδου), Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2 ου Επιπέδου), Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3 ου Επιπέδου), λοιποί Εθνικοί πόλοι (4 ου Επιπέδου), λοιπά νομαρχιακά κέντρα και αστικά κέντρα με πληθυσμό > 10.000 κατ. (5 ου Επιπέδου). Στη Ζώνη IV, Μητρόπολη αποτελεί μόνο η Θεσσαλονίκη (ΕΠΘ), υπάρχουν 5 πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι και είναι οι Αλεξανδρούπολη, Κομοτηνή, Ιωάννινα, Λάρισα και Βόλος, 2 δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι και είναι οι Καβάλα και Κοζάνη. Υπάρχουν 6 λοιποί Εθνικοί πόλοι και είναι οι οικισμοί Ξάνθη, Δράμα, Σέρρες, Κατερίνη, Τρίκαλα και Καρδίτσα και 17 λοιπά νομαρχιακά κέντρα και αστικά κέντρα με πληθυσμό > 10.000 κατ., οι οποίοι είναι όλοι οι υπόλοιποι οικισμοί που μελετούμε στο πρώτο μέρος του δείκτη και επιπλέον η Καλαμπάκα. Σε επίπεδο Ζώνης IV, ο συνολικός μόνιμος πληθυσμός των οικισμών των 5 επιπέδων αυξήθηκε κατά 4,5% κατά την περίοδο 2001-2011, ποσοστό μικρότερο (11,6%) από την αύξηση που είχαν κατά την περίοδο 1991-2001. Σε όλα τα επίπεδα οικισμών παρατηρείται αύξηση του πληθυσμού τους. Τη μεγαλύτερη ποσοστιαία πληθυσμιακή μεταβολή είχαν οι λοιποί Εθνικοί πόλοι (οικισμοί 4 ου επιπέδου) (9,6%), ακολουθούσαν οι πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (οικισμοί 2 ου επιπέδου) (8,1%), τα λοιπά νομαρχιακά κέντρα και αστικά κέντρα με πληθυσμό > 10.000 κατ. (οικισμοί 5 ου επιπέδου), των οποίων ο συνολικός πληθυσμός αυξήθηκε κατά 5,1%. Στη συνέχεια ακολουθούν η Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης (ΕΠΘ) με ποσοστό 2,2% και τέλος οι δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (οικισμοί 3 ου Επιπέδου) με ποσοστό 0,2%. Στη ζώνη των Νομών διέλευσης της Εγνατίας Οδού (Ζώνη ΙΙ), η κατάταξη με βάση τις μεταβολές ήταν ίδια αλλά με διαφορετικές τιμές στα τρία μεγαλύτερα, σε αύξηση πληθυσμού, επίπεδα. Δηλαδή ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά 20,8% στους λοιπούς Εθνικούς Πόλους, κατά 11,0% στους δευτερεύοντες Εθνικούς Πόλους και κατά 4,1% στα λοιπά νομαρχιακά κέντρα και αστικά κέντρα με πληθυσμό > 10.000 κατ. Στους Νομούς διέλευσης της Εγνατίας Οδού, ο συνολικός μόνιμος πληθυσμός των 5 επιπέδων αυξήθηκε κατά 3,7. 3
ΕΠΊΠΕΔΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 1991 2001 2011 ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 1991-2001 ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 2001-2011 ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) 77.471 94.145 108.802 21,5% 15,6% Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) 57.461 59.222 54.027 3,1% -8,8% Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) 78.314 90.391 100.945 15,4% 11,7% 13.296 15.438 18.426 16,1% 19,4% Σύνολο 169.081 199.974 228.173 18,3% 14,1% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Μητροπολείς (1ου επιπέδου) 906.530 1.013.292 1.035.240 11,8% 2,2% Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) - - - - - Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) 51.640 55.996 58.287 8,4% 4,1% Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) 48.034 55.586 60.854 15,7% 9,5% 129.394 145.323 153.914 12,3% 5,9% Σύνολο 1.135.598 1.270.197 1.308.295 11,9% 3,0% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) - - - - - Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) 34.138 37.893 41.066 11,0% 8,4% Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) - - - - - 66.026 72.362 76.337 9,6% 5,5% Σύνολο 100.164 110.255 117.403 10,1% 6,5% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) 73.663 81.144 85.803 10,2% 5,7% Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) - - - - - Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) - - - - - 42.881 48.546 50.082 13,2% 3,2% Σύνολο 116.544 129.690 135.885 11,3% 4,8% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) 236.727 258.982 274.745 9,4% 6,1% Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) - - - - - Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) 84.296 93.117 100.207 10,5% 7,6% 20.639 18.935 17.044-8,3% -10,0% Σύνολο 341.662 371.034 391.996 8,6% 5,6% 4
ΕΠΊΠΕΔΑ ΟΙΚΙΣΜΩΝ 1991 2001 2011 ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 1991-2001 ΠΟΣΟΣΤΟ (%) 2001-2011 ΖΩΝΗ ΕΠΙΡΡΟΗΣ II Μητροπολείς (1ου επιπέδου) 906.530 1.013.292 1.035.240 11,8% 2,2% Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) 151.134 175.289 194.605 16,0% 11,0% Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) 143.239 153.111 153.380 6,9% 0,2% Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) 38.775 46.457 56.122 19,8% 20,8% 129.937 143.781 149.696 10,7% 4,1% Σύνολο 1.369.615 1.531.930 1.589.043 11,9% 3,7% ΖΩΝΗ ΕΠΙΡΡΟΗΣ III Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) 236.727 258.982 274.745 9,4% 6,1% Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) - - - - - Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) 171.869 192.637 205.884 12,1% 6,9% 142.299 156.823 166.107 10,2% 5,9% Σύνολο 550.895 608.442 646.736 10,4% 6,3% ΖΩΝΗ ΕΠΙΡΡΟΗΣ IV Μητροπολείς (1ου επιπέδου) 906.530 1.013.292 1.035.240 11,8% 2,2% Πρωτεύοντες Εθνικοί πόλοι (2ου επιπέδου) 387.861 434.271 469.350 12,0% 8,1% Δευτερεύοντες Εθνικοί πόλοι (3ου επιπέδου) 143.239 153.111 153.380 6,9% 0,2% Λοιποί Εθνικοί πόλοι (4ου επιπέδου) 210.644 239.094 262.006 13,5% 9,6% 272.236 300.604 315.803 10,4% 5,1% Σύνολο 1.920.510 2.140.372 2.235.779 11,4% 4,5% Πηγές πρωτογενών δεδομένων: Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ128Α/2008) και ΕΛ.ΣΤΑΤ., απογραφές 1991,2001 και 2011. 5
ΜΕΤΑΔΕΔΟΜΕΝΑ Πηγές Για τον υπολογισμό του δείκτη χρησιμοποιήθηκε ο Μόνιμος Πληθυσμός των Απογραφών της ΕΛ.ΣΤΑΤ., 1991, 2001 και 2011. Για την κατηγοριοποίηση των οικισμών με βάση το επίπεδό τους χρησιμοποιήθηκε το Γενικό Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 1471Β /9-10-2003). Μεθοδολογία Ως αστικά κέντρα θεωρούνται οι πόλεις που έχουν πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων. Κατ εξαίρεση, στον υπολογισμό του δείκτη συμπεριλαμβάνονται η Ηγουμενίτσα και ο Πολύγυρος, ο πληθυσμός των οποίων είναι μικρότερος των 10.000, επειδή η πρώτη αποτελεί ακροτελεύτιο κόμβο της Εγνατίας ενώ και οι δύο αποτελούν τους μεγαλύτερους οικισμούς και τις πρωτεύουσες των Νομών όπου ανήκουν. Οι πόλεις που καταγράφονται ως Πολεοδομικά Συγκροτήματα (ΠΣ) στην απογραφή του 1991 υπολογίζονται από τον δείκτη, επίσης, ως ΠΣ και το 2001 και 2011. Για τη Θεσσαλονίκη χρησιμοποιήθηκε αντί του ΠΣ η Ευρύτερη Περιοχή Θεσσαλονίκης (ΕΠΘ), όπως ορίζεται από το εγκεκριμένο Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης. 6
Χάρτης 1: Μεταβολή μόνιμου πληθυσμού αστικών κέντρων της Ζώνης IV, 1991-2011 7
Χάρτης 2: Οικισμοί 1 ου, 2 ου και 3 ου επιπέδου στη Ζώνη IV και ποσοστό μεταβολής του πληθυσμού τους, 2001-2011 8