ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ Συμμαχία για την υγεία:διατροφη Πρόληψη και θεραπεία εκφυλιστικών παθήσεων
«ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ- ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΩΝ ΠΑΘΗΣΕΩΝ» Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού 2007-2013 Η πράξη συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) και από Εθνικούς Πόρους. Φορέας Λειτουργίας της Πράξης : Υπουργείο Υγείας Επιστημονικά Υπεύθυνη του Προγράμματος: Χασαπίδου Μαρία Καθηγήτρια Διατροφής και Διαιτολογίας ΑΤΕΙΘ Στην συγγραφή των παρουσιάσεων συμμετείχαν οι: Τζώτζας Θεμιστοκλής, Παπαδημητρίου Κωνσταντίνα, Εξαρχοπούλου Κωνσταντίνα, Παπαδοπούλου Σουζάνα, Κουλούρη Αλεξάνδρα, Αθανασιάδου Ελπινίκη, Σιτζάνη Δήμητρα, Ευσταθοπούλου Ειρήνη
Παχυσαρκία Η παχυσαρκία είναι μια χρόνια πάθηση και χαρακτηρίζεται από περίσσεια λίπους στο σώμα. Αιτιολογία: παίζουν ρόλο η γενετική προδιάθεση & οι μεταβολικές, ορμονικές και συμπεριφορικές διαταραχές. Αποτελέσματα αυτής: σημαντική νοσηρότητα, κακή ποιότητα ζωής και θνησιμότητα. Έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις και στην Ελλάδα.
Prevalence of obesity by sex, 2002, WHO European Region 40 35 Men Women 30 25 Obesity (%) 20 15 10 5 0
Μελέτη ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας παχυσαρκίας,2003 50 45 47,2 41,1 Α Γ 40 35 31,0 29,9 30 26,0 25 20 18,2 15 10 5 1,9 4,7 0 Χαμηλό Β.Σ. Φυσιολογικό Β.Σ. Υπέρβαροι Παχύσαρκοι N=17.341, ηλικία: 20-70ετών
Μελέτη Ελληνικής Ιατρικής Εταιρείας Παχυσαρκίας 40 Males Females Adolescents (Prevalence %) 30 20 10 0 Overweight Obesity Abdominal obesity
% ΥΒ, ΠΧ & ΦΒ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΓΙΑ ΗΛΙΚΙΕΣ >30 έτη (στοιχεία του 2008)
Μέθοδοι διάγνωσης παχυσαρκίας
Δείκτης Μάζας Σώματος BMI= Σωματικό Βάρος Ύψος (m) 2 Μια πρώτη προσέγγιση του βαθμού παχυσαρκίας Κατηγοριοποίηση ΒΜΙ Κίνδυνος Ελλειποβαρής <18.5 Αυξημένος Φυσιολογικού Βάρους 18.5-25 Χαμηλός Υπέρβαρος 25-30 Μέτριος Παχύσαρκος 30-40 Αυξημένος Σοβαρά παχύσαρκος >40 Πολύ Αυξημένος
Δείκτης Μάζας Σώματος Προσοχή: μειονέκτημα του ΔΜΣ Ο Δείκτης Μάζας Σώματος προέρχεται από τη μέτρηση του σωματικού βάρους και δεν διακρίνει το ποσοστό λίπους ή μυϊκής μάζας στο σώμα. Η αξιολόγησή του δεν είναι αξιόπιστη σε περίπτωση αθλητών, εγκύων, σε ασθενείς με οιδήματα, διαφορετικές φυλές κλπ. Σε κάθε περίπτωση ο ΔΜΣ αξιολογείται σε συνδυασμό με άλλες μετρήσεις, όπως ανάλυση σύστασης σώματος, μέτρηση περιφέρειας μέσης- ισχίου ή και δερματοπτυχών.
Περίμετρος μέσης : Δείκτης Κοιλιακής Παχυσαρκίας Γυναίκες >88 cm Κίνδυνος cm Άνδρες >102 cm Κίνδυνος
Παράγοντες κινδύνου για την παχυσαρκία
Αίτια και Προδιαθεσικοί Παράγοντες Μονοχρονικές (cross-sectional) μελέτες : Δυσκολία ανάδειξης αιτιολογικών συσχετίσεων Γενετικοί Περιβαλλοντικοί Παθολογικοί. Διαιτητικοί. Σωματική Δραστηριότητα. Κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες (ΚΟΚ).
Γενετικοί Παράγοντες Πιστεύεται ότι τα γονίδια που παίζουν κάποιο ρόλο στην αύξηση του βάρους ουσιαστικά αυξάνουν τον κίνδυνο ή την προδιάθεση ενός ατόμου να αναπτύξει παχυσαρκία, όταν εκτεθεί στο κατάλληλο περιβάλλον. Οι περιπτώσεις μονογονιδιακής βλάβης ως αίτιο παχυσαρκίας είναι πολύ σπάνιες.
Γενετικοί Παράγοντες Δεν υπάρχουν γενετικά δεδομένα που να αφορούν τον ελληνικό πληθυσμό και την παχυσαρκία. Σ.Β. γονέων Σ.Β. παιδιών Υπέρβαρος ή παχύσαρκος γονιός αυξάνει από 1,4 έως 1,9-φορές πιθανότητα για ΔΜΣ παιδιού. Παχύσαρκοι γονείς έχουν έως 2,31 φορές πιθανότητα για υπέρβαρο παιδί. Υπέρβαρα παιδιά είχαν έως 3 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν παχύσαρκο πατέρα & έως 2,5 φορές παχύσαρκη μητέρα.
Περιβαλλοντικοί Παράγοντες Ηλικία και φύλο. Πολλαπλές εγκυμοσύνες. Εμμηνόπαυση. Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Ορμονικοί και μεταβολικοί παράγοντες. Μορφωτικό επίπεδο. Ψυχογενείς παράγοντες. Συνήθειες και τρόπος ζωής οικογένειας. Κοινωνικοοικονομική κατάσταση ατόμου. Εθνολογικοί και φυλετικοί παράγοντες.
Παθολογικοί Παράγοντες (νοσήματα) Υπερινσουλιναιμία Ινσουλινοαντοχή. Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Υποθυροειδισμός. Σύνδρομο Cushing. Stress. Εμμηνόπαυση. Υπογοναδισμός. Ανεπάρκεια αυξητικής ορμόνης. Ψευδοϋποπαραθυρεοειδισμός. Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή. Διαταραχή εντερικής χλωρίδας. Γενετικά Νοσήματα.
Αίτια και Προδιαθεσικοί Παράγοντες Μονοχρονικές (cross-sectional) μελέτες : Δυσκολία ανάδειξης αιτιολογικών συσχετίσεων Γενετικοί Περιβαλλοντικοί Παθολογικοί. Διαιτητικοί. Σωματική Δραστηριότητα. Κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες (ΚΟΚ).
Μέση ημερησία πρόσληψη θερμίδων ανά διατροφική ομάδα (1971-2001) ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΦΡΟΥΤΑ-ΟΣΠΡΙΑ- ΛΑΧΑΝΙΚΑ-ΠΑΤΑΤΕΣ ΚΡΕΑΣ-ΨΑΡΙΑ- ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΛΙΠΗ-ΕΛΑΙΑ- ΖΑΧΑΡΗ 1971 2001 1971 2001 1971 2001 1971 2001 Αυστρία 865 928 329 382 721 913 1064 1274 Δανία 662 807 282 372 579 913 1439 1055 Γαλλία 731 886 405 351 961 1056 874 1128 Γερμανία 800 409 716 1356 Ελλάδα 1161 1074 496 578 553 792 868 1109 Ιταλία 1311 1165 398 439 567 770 884 1138 Ολλανδία 575 602 366 418 764 999 1126 1025 Νορβηγία 695 986 343 320 801 894 1106 1012 Ισπανία 801 753 495 499 520 875 778 1096 Σουηδία 621 788 303 275 749 855 1063 1085 Μ.Βρετανία 704 818 352 440 919 867 1093 1024
Μέση κατανάλωση θερμίδων στην Ελλάδα (1971-2001)
Διαιτητικοί Παράγοντες «Μετατόπιση» σε Δυτικού τύπου διατροφή. Από το 1970 αύξηση πρόσληψης κατά 450 kcal/άτομο/μέρα. Το 40-45% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης ομάδα λίπους (κυρίως ζωικής προέλευσης). 33% Ελλήνων ανδρών & 43% των γυναικών είναι μόνο οι πιστοί στη Μεσογειακή Διατροφή. Κεκορεσμένα Λίπη: υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης σε γυναίκες (12,9%) σε σχέση με τους άνδρες (10,1%).
Αίτια και Προδιαθεσικοί Παράγοντες Μονοχρονικές (cross-sectional) μελέτες : δυσκολία ανάδειξης αιτιολογικών συσχετίσεων Γενετικοί Περιβαλλοντικοί Παθολογικοί. Διαιτητικοί. Σωματική Δραστηριότητα. Κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες (ΚΟΚ).
Σωματική Δραστηριότητα Το 60% των Ελλήνων ασκούνται στον ελάχιστο απαιτούμενο χρόνο, ΔΗΛΑΔΗ 10 λεπτά την ημέρα. Ευρωπαϊκή μελέτη σχετικά με το χρόνο & τα οφέλη άσκησης Το 47% είναι ικανοποιημένοι με το χρόνο που αφιερώνουν στην άσκηση. Το 78% αναφέρει ότι 13kg επιπλέον στο Σ.Β. δε θα ήταν επιβλαβή για την υγεία τους. Το 30% πιστεύει ότι το σημαντικότερο όφελος από την άσκηση είναι η ανακούφιση από το άγχος. Από τη μελέτη δεν αναγνωρίζονται τα ουσιαστικά οφέλη της άσκησης και οι αρνητικές συνέπειες του ΥΠ Σ.Β. στην υγεία Σωματικά δραστήρια άτομα: άνδρες, μη-καπνιστές αγροτικών περιοχών, ανύπαντροι.
Αίτια και Προδιαθεσικοί Παράγοντες Μονοχρονικές (cross-sectional) μελέτες : δυσκολία ανάδειξης αιτιολογικών συσχετίσεων Γενετικοί Περιβαλλοντικοί Παθολογικοί. Διαιτητικοί. Σωματική Δραστηριότητα. Κοινωνικό-οικονομικοί παράγοντες (ΚΟΚ).
Kοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες ΚΟΚ κίνδυνος υπέρβαρου ή παχυσαρκίας. Υψηλές ή μεσαίες κοινωνικές τάξεις έχουν μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης σωματικού ύπέρβαρου ή παχυσαρκίας κατά 33% & 23% αντίστοιχα. Το υψηλό μορφωτικό επίπεδο και ο φυσιολογικός ΔΜΣ γονιών σχετίζονται με υγιεινές διατροφικές επιλογές παιδιών.
Πολιτισμικοί & Δημογραφικοί Παράγοντες Οικογένεια! Θεμελιώδης διάσταση ελληνικής κουλτούρας & ζωής Υπερπροστασία & εξαναγκαστική υπερφαγία Μαγειρική της γιαγιάς
Επιπτώσεις της Παχυσαρκίας Άπνοια του ύπνου Καρδιακές παθήσεις Ασθένειες χοληδόχου κύστης Ορμονικές διαταραχές Εγκεφαλικό επεισόδιο Υπέρταση Δυσλιπιδαιμία Διαβήτης τύπου 2 Οστεοαρθρίτιδα Καρκίνος Ουρική αρθρίτιδα
Αντιμετώπιση
Επιτυχής αντιμετώπιση Σωματικό βάρος παχυσαρκίας; Παχυσαρκία Υπέρβαρο Φυσιολογικό βάρος Επιτυχία 1. Σταθεροποίηση βάρους. 2. Μικρή απώλεια βάρους και ελάττωση επιπλοκών. 3. Μέτρια απώλεια βάρους με σημαντική ελάττωση παραγόντων κινδύνου. 4. Ομαλοποίηση βάρους. Θεραπευτικές Στρατηγικές Έτη παρακολούθησης
Διαιτητική αντιμετώπιση Συμπεριφορική Θεραπεία Φυσική Δραστηριότητα
Θεραπεία ασθενούς Θετική Σκέψη. Υγιεινός τρόπος ζωής. Μη αποφυγή γευμάτων. Ζύγισμα 1 φορά την εβδομάδα. Ημερολόγιο διατροφής και άσκησης. Ποικιλία τροφίμων και ισορροπία.
Η διατροφή για απώλεια βάρους πρέπει: Να είναι υποθερμιδική. Να καλύπτει όλες τις ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά. Να βασίζεται στις επιθυμίες και τις διατροφικές συνήθειες του ατόμου. Να ελαχιστοποιεί την πείνα και το αίσθημα κόπωσης. Να είναι εύκολη στην παρασκευή της και κοινωνικά αποδεκτή. Να στοχεύει στη βελτίωση των διατροφικών συνηθειών του ατόμου. Να προάγει τη συνολική υγεία του ατόμου.
Ενιαίες Διαιτολογικές Οδηγίες: 1. Προτιμάτε τις φυσικές τροφές. 2. Τρώτε 5 ή περισσότερες φορές την ημέρα φρούτα και λαχανικά. 3. Τρώτε 6 ή περισσότερες φορές την ημέρα ψωμί, δημητριακά, ζυμαρικά, ρύζι. 4. Τρώτε σπάνια τροφές με υψηλά λιπαρά, ιδίως όταν είναι ζωικής προέλευσης. 5. Κάνετε ελάχιστη κατανάλωση ζαχαρούχων τροφών.
Τα λίπη δεν πρέπει να καλύπτουν περισσότερο από το 30% των θερμίδων ενώ τα κεκορεσμένα λίπη θα πρέπει να αποτελούν λιγότερο από το 10% του συνόλου των θερμίδων. Συνιστάται η κατανάλωση γαλακτοκομικών με χαμηλά λιπαρά, ο περιορισμός του κρέατος και η καθιέρωση μικρών μερίδων φαγητού. Η χοληστερόλη θα πρέπει να περιορίζεται στα 300 mg την ημέρα.
ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΡΟΠΟΥ ΖΩΗΣ Θέτουμε μικρούς και βατούς στόχους μαζί με το άτομο. Εκπαιδεύουμε το άτομο ώστε να ελέγχει τα ερεθίσματά (ΤV, αγορές). Τονίζουμε το ρόλο του καλού ύπνου και της άσκησης. Ελέγχουμε και ενισχύουμε την υποστήριξη από το περιβάλλον του ατόμου (οικογένεια, ομάδες).
Σωματική Άσκηση Ο συνδυασμός της άσκησης με τον μικρό περιορισμό της ενεργειακής πρόσληψης συντελεί στην: Ελαχιστοποίηση της απώλειας του μυϊκού ιστού & Αύξηση του ποσοστού απώλειας του σωματικού λίπους.
Διατήρηση απολεσθέντος βάρους Αποτελέσματα μελετών προσδιορίζουν τρία βασικά χαρακτηριστικά συμπεριφοράς στα άτομα που διατηρούν το βάρος που έχασαν: 1. επίπεδα φυσικής δραστηριότητας. 2. Διατροφή λιποπεριεκτικότητας. 3. Συνεχής παρακολούθηση σωματικού βάρους.
Συμπερασματικά Η παχυσαρκία αποτελεί ένα μείζον πρόβλημα υγείας, καθώς αυξάνει το κίνδυνο εμφάνισης σοβαρών και μακροχρόνιων ασθενειών. Η ανάπτυξη της παχυσαρκίας σχετίζεται με γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Οι συμπεριφορές των ατόμων (φυσική δραστηριότητα, διατροφικές επιλογές, ύπνος, ρουτίνα) επηρεάζουν καθοριστικά το σωματικό βάρος.
Συμπερασματικά Για την επιτυχή αντιμετώπιση της παχυσαρκίας: Το βιολογικό υπόστρωμα και το ψυχολογικόσυμπεριφορικό πρέπει να αντιμετωπίζονται παράλληλα. Από την αρχή να δίδεται σημασία σε μέτρα που θα βοηθήσουν στη μακρόχρονη διατήρηση του βάρους.
Βιβλιογραφία Παρουσίασης AlLawati JA., Jousilahti P; Body mass index, waist circumference and waist to hip ratio cut off points for categorization of obesity among Omani Arabs. Public Health Nutr. 2008;11(1):102 8. Baumer JH;Obesity and overweight: its prevention, identification, assessment and mana gement. Arch Dis Child Educ Pract Ed. 2007;92 (3):ep92 6. Codrington C, Sarri K, Kafatos A; Stakeholder appraisal of policy options for tackling obesity in Greece. Obes Rev. 2007; 8 Suppl 2:63-73. European Social models from crisis to crisis: Employment and Inequality in the era of Monetary Integration. Available at: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=hlth_ehis_de1&lang=en Janiszewski PM, Ross R; Physical activity in the treatment of obesity: beyond body weight reduction. Appl. Physiol. Nutr. Metab. 2007; 32: 512-522. Kapantais E, Tzotzas T, Ioannidis I, Mortoglou A, Bakatselos S, Kaklamanou M, Lanaras L, Kaklamanos I;First national epidemiological survey on the prevalence of obesity and abdominal fat distribution in Greek adults. Ann Nutr Metab.2006;50(4):330-8. Kolotkin RL, Meter K, Williams GR; Quality of life and obesity. Obesity Reviews. 2001 Nov ;2(4):219-29.
Βιβλιογραφία Παρουσίασης McInnis KJ., Franklin BA., Rippe JM; Counselling for physical activity in overweight and obese patients. Am Fam Physician. 2 003;67(6):1249 56. Moschonis G, Grammatikaki E, Manios Y; Perinatal predictors of overweight at infancy and preschool childhood: the GENESIS study. Int J Obes (Lond). 2008; 32 (1):39-47. Obesity Position. Available at: http://www.obesity.org/publications/position-statements.htm. Ogden CL, Carroll MD; Prevalence of overweight, obesity, and extreme obesity among adults: United States, trends 1976-1980 through 2007-2008. Hyattsville, MD: National Center for Health Statistics, 2010. Panagiotakos DB, Papadimitriou A, Anthracopoulos MB, Konstantinidou M, Antonogeorgos G, Fretzayas A, Priftis KN; Birthweight, breast-feeding, parental weight and prevalence of obesity in schoolchildren aged 10-12 years, in Greece; the Physical Activity, Nutrition and Allergies in Children Examined in Athens (PANACEA) study. Pediatr Int. 2208; 50(4):563-8 Pitsavos C, Panagiotakos DB, Chrysohoou C, Stefanadis C; Epidemiology of cardiovascular risk factors in Greece: aims, design and baseline characteristics of the ATTICA study. BMC Public Health. 2203; 20 (3):32.
Βιβλιογραφία Παρουσίασης Poirier P., Després JP;Exercise in weight management of obesity. Cardiol Clin. 20 01;19(3):459 70. Polikandrioti M., Kotronoulas G., Liveri D., Giovaso S., Varelis G., Kyritsi; Body mass index, central obesity, and dietary patterns in a group of young ad ult men. Health science journal. 2009;3(1). Tzotzas T, Kapantais E, Tziomalos K, Ioannidis I, Mortoglou A, Bakatselos S, Kaklamanou M, Lanaras L, Kaklamanos Ι; Epidemiological survey for the prevalence of overweight and abdominal obesity in Greek adolescents. Obesity (Silver Spring).2008;16(7):1718-22. Tzotzas T, Konstantinidis T, Bougoulia M, Krassas GE; Factors associated with body mass index in adults from Northern Greece. Hormones (Athens). 2004; 3(2):111-9. WHO - The SuRF Report 2. Surveillance of chronic disease risk factors, Geneva: WHO.2005.