Κείμενο εργασίας στα πλαίσια του ερευνητικού έργου WASSERMed Ανάπτυξη σεναρίων για τη ν. Σύρο Σχολή Χημικών Μηχανικών ΕΜΠ Μονάδα Διαχείρισης Ενεργειακών & Περιβαλλοντικών Συστημάτων (ΜΔΕΠΣ) Μάιος 2011
Περιεχόμενα 1 Εισαγωγή... 1 2 Αποτύπωση επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη Σύρο και επιλογή δεικτών... 3 3 Ανάπτυξη περιγραφικών σεναρίων... 5 4 Ποσοτικοποίηση παραμέτρων σεναρίων... 7 5 Επόμενα βήματα... 8 Παράρτημα Ι: Κοινωνικοοικονομική εξέλιξη και χαρακτηριστικά ν. Σύρου... 11 Παράρτημα II: Παραδοχές και Χαρακτηριστικά Σεναρίων στα πλαίσια της μελέτης «Ανάπτυξη Συστημάτων και Εργαλείων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Υδατικού Διαμερίσματος Νήσων Αιγαίου (ΥΠΑΝ, 2001-2006)»... 14
1 Εισαγωγή Το κείμενο αυτό αποτελεί το βασικό κείμενο εργασίας για τη διημερίδα που διοργανώνεται στα πλαίσια του WASSERMed στην Ερμούπολη, στις 17-18 Ιουνίου 2011, και αναφέρεται στη διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων όσον αφορά στην κοινωνικοοικονομική εξέλιξη του νησιού για το έτος 2050, που αποτελεί και το χρονικό ορίζοντα ανάλυσης του έργου. Τονίζεται ότι τα σενάρια που διατυπώνονται σε αυτό το κείμενο (Παράγραφος 3) είναι ενδεικτικά, και αποτελούν αντικείμενο διαβούλευσης/συζήτησης με τους τοπικούς φορείς, προκειμένου να λαμβάνουν υπόψη στο μέγιστο βαθμό τις τοπικές ιδιαιτερότητες, επιδιώξεις, οράματα και προοπτικές. Βασικός στόχος του WASSERMed είναι η ανάλυση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε στρατηγικούς οικονομικούς τομείς και στο υδατικό ισοζύγιο στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και σε επιλεγμένες περιοχές, μεταξύ των οποίων και η Σύρος (Πλαίσιο 1). Ωστόσο, εκτός από την κλιματική αλλαγή, υπάρχουν και άλλοι (εξωγενείς) παράγοντες που αναμένεται ότι θα επηρεάσουν την ευαισθησία των υδατικών συστημάτων στις κλιματικές μεταβολές, καθώς και την ικανότητα και ευελιξία των τοπικών κοινωνιών να προσαρμοστούν σε αυτές. Παραδείγματα αποτελούν οι χρήσεις γης και ο χωροταξικός σχεδιασμός, οι τοπικές αναπτυξιακές προτεραιότητες, η διείσδυση νέων τεχνολογιών, η ευρύτερη περιβαλλοντική πολιτική, η διαθεσιμότητα χρηματικών πόρων, κ.λπ. Πλαίσιο 1: Η μεθοδολογική προσέγγιση των μελετών περίπτωσης του WASSERMed Στο WASSERMed αναπτύσσονται 5 μελέτες περίπτωσης σε επιλεγμένες περιοχές, με στόχο την εμβάθυνση ως προς τους εξωγενείς παράγοντες που επηρεάζουν την τρωτότητα των υδατικών συστημάτων και τη διατύπωση συγκεκριμένων προτάσεων μέτρων προσαρμογής, ανάλογα με τα ιδιαίτερα κοινωνικοοικονομικά τους χαρακτηριστικά. Σύμφωνα με τη γενικότερη μεθοδολογική προσέγγιση του έργου, οι ερευνητικές δράσεις που υλοποιούνται για κάθε περιοχή, μεταξύ των οποίων και η Σύρος είναι: 1. Εξαγωγή προβλέψεων από υφιστάμενα μοντέλα και σενάρια για βασικές κλιματικές παραμέτρους (θερμοκρασία, βροχόπτωση, υγρασία, κ.λπ.) σε κατάλληλη χωρική ανάλυση (downscaling). 2. Ανάλυση των άμεσων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο γεωργικό τομέα (αρδευτικές ανάγκες, γεωργική παραγωγή, χρονική διάρθρωση καλλιεργειών) και στον τουρισμό. 3. Διαμόρφωση σεναρίων για την εξέλιξη των τοπικών υδατικών συστημάτων, λαμβάνοντας υπόψη τόσο κλιματικούς όσο και κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες, με χρονικό ορίζοντα το 2050. 4. Προσομοίωση των σεναρίων με χρήση διαχειριστικών μοντέλων, προκειμένου να αξιολογηθούν ενδεχόμενες έμμεσες επιπτώσεις λόγω αλλαγών στο υδρολογικό ισοζύγιο. 5. Προσδιορισμός, προσομοίωση και αξιολόγηση μέτρων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, προκειμένου να εξαχθούν ευρύτερες στρατηγικές και πολιτικές προσαρμογής στις μελλοντικές συνθήκες. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, αλλά και τον ευρύ χρονικό ορίζοντα ανάλυσης (2050), η διαμόρφωση εναλλακτικών σεναρίων στα πλαίσια του WASSERMed βασίζεται: -1-
1. Στη λεπτομερέστερη χωρική ανάλυση προβλέψεων για την εξέλιξη κλιματικών παραμέτρων για το σενάριο Α1Β της IPCC 1,και, 2. Σε εναλλακτικές θεωρήσεις για την εξέλιξη κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων που μπορούν να επηρεάσουν το υδατικό σύστημα των περιοχών μελέτης. Οι κλιματικές προβλέψεις σε συνδυασμό με τα κοινωνικο-οικονομικά σενάρια θα χρησιμοποιηθούν για να διαμορφωθούν «εικόνες του μέλλοντος», οι οποίες θα διαφέρουν ως προς την ένταση των κοινωνικών, οικονομικών, τεχνολογικών και διαχειριστικών παραμέτρων που τις επηρεάζουν. Κατόπιν, θα γίνει προσομοίωση των σεναρίων με χρήση διαχειριστικών μοντέλων, προκειμένου να αξιολογηθούν ενδεχόμενες έμμεσες επιπτώσεις λόγω αλλαγών στο υδρολογικό ισοζύγιο. Τα αποτελέσματα θα χρησιμοποιηθούν για τον προσδιορισμό, την προσομοίωση και την αξιολόγηση μέτρων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, με απώτερο στόχο τη διατύπωση ευρύτερων στρατηγικών και πολιτικών προσαρμογής στις μελλοντικές συνθήκες. Πίνακας 1: Διαχειριστικό Σχέδιο Λεκάνης Απορροής Ποταμού (Οδηγία 2000/60/ΕΚ) και Σχέδιο Δράσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή (WASSERMed) Ομοιότητες και Διαφορές Χρονικός ορίζοντας Στόχοι Κριτήρια επιλογής μέτρων Διαχειριστικά Σχέδια Λεκανών Απορροής Ποταμού στα πλαίσια της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ 2015 (1 ος κύκλος), 2021 (2 ος κύκλος), 2027 (3 ος κύκλος) Επίτευξη καλής κατάστασης υδάτινων σωμάτων Σχέδιο Δράσης για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή στα πλαίσια του ερευνητικού έργου WASSERMed 2050 Ενίσχυση της δυνατότητας προσαρμογής της τοπικής κοινωνίας σε ευρύτερες κλιματικές μεταβολές/ διαφορετικές κλιματικές συνθήκες Άμβλυνση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στο υδάτινο περιβάλλον και τις χρήσεις νερού Βελτίωση της αντοχής του υδατικού συστήματος σε ακραία καιρικά φαινόμενα μεγαλύτερης συχνότητας και έντασης Παρά το γεγονός ότι η κλιματική αλλαγή δεν αναφέρεται ρητά στην Οδηγία 2000/60/ΕΚ, η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή έχει αποτελέσει αντικείμενο ανάλυσης στο Κείμενο Κατευθυντήριων Γραμμών Νο 24, όπου προτείνονται επιπλέον κριτήρια για την επιλογή μέτρων επίτευξης των στόχων της Οδηγίας: 1. Αξιοπιστία και ευελιξία σε εύρος κλιματικών συνθηκών 2. Επίτευξη πολλαπλών στόχων και πολλαπλά περιβαλλοντικά και κοινωνικοοικονομικά οφέλη 3. Καταλληλότητα τόσο για τις σημερινές όσο και για τις μελλοντικές κλιματικές συνθήκες (ειδικά για παρεμβάσεις μεγάλου χρόνου ζωής και υψηλού κόστους) 4. Ελάχιστη περιβαλλοντική επίπτωση, ιδιαίτερα όσον αφορά στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου 1 Οι κλιματικές προβλέψεις βασίζονται στη διατύπωση εναλλακτικών σεναρίων για τη μελλοντική εξέλιξη εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Τα σενάρια έχουν οργανωθεί σε κατηγορίες (Α1, Α2, Β1, Β2) ανάλογα με τις θεωρούμενες οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές εξελίξεις. Η οικογένεια σεναρίων Α1 περιγράφει ένα μέλλον με ταχύτατη οικονομική ανάπτυξη. Ο πληθυσμός του πλανήτη αυξάνεται έως το μέσο του 21 ου αιώνα και στη συνέχεια μειώνεται, ενώ υπάρχει ταχεία ανάπτυξη και διείσδυση νέων τεχνολογιών. Βασικά χαρακτηριστικά του σεναρίου είναι η παγκόσμια (κοινωνικοοικονομική) σύγκλιση, η εντονότερη πολιτισμική και κοινωνική αλληλεπίδραση και η σημαντική μείωση της διαφοράς του κατα κεφαλή εισοδήματος μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Η οικογένεια σεναρίων Α1 διακρίνεται σε τρεις υποομάδες, που περιγράφουν εναλλακτικές κατευθύνσεις τεχνολογικής αλλαγής του ενεργειακού συστήματος. Ειδικότερα, το σενάριο Α1Β αναφέρεται στην ισορροπημένη εκμετάλλευση όλων των ενεργειακών πηγών. -2-
2 Αποτύπωση επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη Σύρο και επιλογή δεικτών Σήμερα, η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της Σύρου βασίζεται κυρίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών, ενώ ο πρωτογενής τομέας βαίνει διαρκώς μειούμενος, παρά τις ιδιωτικές επενδύσεις (π.χ. θερμοκήπια) που υπάρχουν στο νησί. Η τουριστική ανάπτυξη, η οποία ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, βασίζεται κυρίως στον εγχώριο τουρισμό, και εντείνεται τα τελευταία χρόνια, λόγω της βελτίωσης της ακτοπλοϊκής σύνδεσης με την Αθήνα, και της ανάδειξης του νησιού σε πόλο παραθεριστικής κατοικίας. Με βάση την υπάρχουσα κατάσταση και τάσεις, η κλιματική αλλαγή αναμένεται να έχει σημαντική επίδραση σε δύο βασικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας (τουρισμός και γεωργία). Ειδικότερα: Όσον αφορά στον τουρισμό: o Λόγω της μεταβολής των κλιματικών συνθηκών, ενδέχεται να υπάρξει διεθνώς μεταβολή προτιμήσεων για τους τουριστικούς προορισμούς της Μεσογείου, ιδίως κατά τους θερινούς μήνες. Ταυτόχρονα, πιθανή είναι και η χρονική επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, με βελτίωση των κλιματικών συνθηκών την άνοιξη και το φθινόπωρο. o Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα έχει άμεση επίδραση στην παράκτια ζώνη (μόνιμος κατακλυσμός παράκτιων εκτάσεων, μετακίνηση των ζωνών αιγιαλού και παραλίας, παράκτια διάβρωση από αυξημένες κυματικές καταιγίδες), οδηγώντας σε απώλεια «τουριστικού» κεφαλαίου για την περιοχή. Όσον αφορά στη γεωργία, η οποία ήδη ακολουθεί φθίνουσα πορεία: o Αναμένεται μεταβολή των αρδευτικών αναγκών, λόγω αύξησης της θερμοκρασίας και μείωσης των βροχοπτώσεων. Αλλαγές επίσης ενδέχεται να υπάρξουν στη χρονική διάρθρωση των καλλιεργειών (χρονική μετακίνηση και μείωση της καλλιεργητικής περιόδου), καθώς και στην ποιότητα και το ύψος της αγροτικής παραγωγής. Τα παραπάνω ενδέχεται να επηρεαστούν περαιτέρω από ενδεχόμενη αύξηση της συχνότητας και της έντασης ακραίων φαινομένων (ξηρασιών). o Λόγω μεταβολών του υδρολογικού ισοζυγίου, αναμένεται επιδείνωση των ήδη υφιστάμενων ελλειμμάτων νερού τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Περαιτέρω ποιοτική υποβάθμιση (λόγω και της ανόδου της στάθμης της θάλασσας) ή μείωση της επαναφόρτισης των υπόγειων υδροφορέων ενδέχεται να επηρεάσει σημαντικά τη διαθεσιμότητα υδατικών πόρων στο γεωργικό τομέα. Αντίθετα, πιθανά ελλείμματα στην ύδρευση αναμένεται ότι θα αντιμετωπιστούν με αύξηση της εγκατεστημένης δυναμικότητας αφαλάτωσης, λόγω και της σημαντικής τεχνογνωσίας που υπάρχει στο νησί. Τα παραπάνω απεικονίζονται διαγραμματικά στο Σχήμα 1. Στο Σχήμα σημειώνονται επίσης και άλλοι εξωτερικοί παράγοντες (εκτός της κλιματικής αλλαγής), που ενδέχεται να επηρεάσουν το υδατικό σύστημα και την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη του νησιού. -3-
Σχήμα 1: Πιθανές επιπτώσεις και κίνδυνοι λόγω της κλιματικής αλλαγής στη ν. Σύρο Οι δείκτες που εκφράζουν τις ενδεχόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη ν. Σύρο συνοψίζονται στον Πίνακα 2. Πίνακας 2: Δείκτες επιπτώσεων για την αποτύπωση κινδύνων υδατικής ασφάλειας στη Σύρο Κίνδυνοι Είδος Σχετικοί εξωγενείς και κλιματικοί παράγοντες Υδατική Ασφάλεια Οικονομική ασφάλεια Έλλειψη νερού για κάλυψη των αρδευτικών αναγκών Υποβάθμιση της ποιότητας των υπόγειων υδάτινων σωμάτων Μεταβολή αριθμού και χρονικής κατανομής τουριστικών αφίξεων Μείωση αγροτικής παραγωγής Κόστος αύξησης δυναμικότητας αφαλάτωσης 1. Αναδιάρθρωση αγροτικού τομέα 2. Υπερεκμετάλλευση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα 3. Μείωση της φυσικής επαναφόρτισης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα (κατά μέσο όρο ή λόγω εντονότερων φαινομένων ξηρασίας) 4. Αύξηση αρδευτικών αναγκών καλλιεργειών (κατά μέσο όρο ή λόγω εντονότερων φαινομένων ξηρασίας) 1. Υπερεκμετάλλευση του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα 2. Μείωση της φυσικής επαναφόρτισης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα 1. Μεταβολή κλιματικών συνθηκών 2. Απώλεια αιγιαλού/παραλιών λόγω ανόδου της στάθμης της θάλασσας Αποτέλεσμα της έλλειψης νερού και της αλλαγής κλιματικών συνθηκών Μεταβολή αριθμού και χρονικής κατανομής τουριστικών αφίξεων Δείκτες επιπτώσεων α) % έλλειψη νερού στη γεωργία β) % μη βιώσιμη εκμετάλλευση υπόγειων υδάτων γ) αξιοπιστία στην παροχή αρδευτικού νερού Χημική κατάσταση υπόγειων υδάτινων σωμάτων Μεταβολή εισοδήματος από τουριστικές δραστηριότητες α) Μείωση όγκου αγροτικής παραγωγής β) Μείωση αγροτικού εισοδήματος Εύρος απαιτούμενης δυναμικότητας και κόστος -4-
3 Ανάπτυξη περιγραφικών σεναρίων Όπως αναφέρεται και στην εισαγωγική παράγραφο, βασικό στοιχείο της διαμόρφωσης της μελέτης περίπτωσης για τη Σύρο είναι η ανάπτυξη σεναρίων («εικόνων του μέλλοντος») που θα περιγράφουν τη μελλοντική εξέλιξη του νησιού, ιδιαίτερα σε σχέση με τους εξωγενείς παράγοντες που ενδέχεται να επηρεάσουν τη διαχείριση υδατικών πόρων. Στην παράγραφο αυτή διατυπώνονται ενδεικτικά περιγραφικά σενάρια για τη ν. Σύρο, με βάση τη μεθοδολογία του Πλαισίου 2. Αυτά έχουν βασιστεί: Στα υφιστάμενα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά και τις αναπτυξιακές προοπτικές του νησιού (Παράρτημα Ι) Στη σύνθεση αποτελεσμάτων από επιμέρους συζητήσεις με εκπροσώπους φορέων του νησιού, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν κατά την επίσκεψη της ομάδας το Μάρτιο και το Μάιο του 2011, Στις παραδοχές μεσοπρόθεσμων σεναρίων (χρονικός ορίζοντας 2020) που διαμορφώθηκαν για το νησί στη διαχειριστική μελέτη του ΥΠΑΝ (Παράρτημα ΙΙ). Πλαίσιο 2: Σύνοψη μεθοδολογίας ανάπτυξης σεναρίων Στην ανάπτυξη των σεναρίων διακρίνονται 3 βήματα: 1. Ορισμός των συνθηκών αναφοράς (περιγραφή υφιστάμενης κατάστασης κατά το έτος αναφοράς - 2010). 2. Ανάπτυξη περιγραφικών σεναρίων ως προς την εξέλιξη του υδατικού συστήματος, λαμβάνοντας υπόψη τους εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στο σύστημα (π.χ. εξέλιξη πληθυσμού και τουριστική κίνηση) και τη δυνατή εξέλιξη τους στο μέλλον. 3. Ποσοτικοποίηση των περιγραφικών σεναρίων, με τη χρήση κατάλληλων δεικτών, οι οποίοι θα χρησιμοποιηθούν και ως δεδομένα εισόδου στα διαχειριστικά μοντέλα. Κατά την ανάπτυξη των περιγραφικών σεναρίων, έμφαση δίνεται σε εκείνες τις παραμέτρους οι οποίες είναι οι πλέον σημαντικές και περισσότερο αβέβαιες ως προς τη μελλοντική τους εξέλιξη. Στόχος είναι να δοθεί ικανοποιητική εικόνα της αβεβαιότητας που χαρακτηρίζει τη μελλοντική κατάσταση, προκειμένου να ποσοτικοποιηθεί το εύρος εφαρμογής και η αποτελεσματικότητα πιθανών διαχειριστικών παρεμβάσεων και πολιτικών. Σήμερα, η κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της Σύρου βασίζεται κυρίως στον τομέα παροχής υπηρεσιών, ενώ ο πρωτογενής τομέας βαίνει διαρκώς μειούμενος, παρά τις ιδιωτικές επενδύσεις (π.χ. θερμοκήπια) που υπάρχουν στο νησί. Καθώς ο τουρισμός και η γεωργία είναι ανταγωνιστικοί τομείς, κυρίως σε όρους χρήσεων γης, μία βασική παράμετρος σχετίζεται με το μέλλον της τοπικής οικονομίας. Εξίσου σημαντική θεωρείται και η περιβαλλοντική διάσταση, η οποία αποτελεί το μονοπωλιακό χαρακτηριστικό του νησιού, και ταυτόχρονα το συγκριτικό του πλεονέκτημα. Η περιβαλλοντική προστασία σχετίζεται με την εφαρμογή αναπτυξιακών μοντέλων και μέτρων, τα οποία θα λαμβάνουν υπόψη τη φέρουσα ικανότητα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιού στους βασικούς τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Τα παραπάνω σχετίζονται επίσης και με τη διαθεσιμότητα χρηματικών πόρων για την υλοποίηση υποδομών, τη στήριξη των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων και την εισαγωγή νέων τεχνολογιών στον τομέα νερού. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση υδατικών πόρων, μία επιπλέον παράμετρος σχετίζεται με το μοντέλο διαχείρισης υδατικών πόρων του νησιού. Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος των υδατικών -5-
αναγκών σε πόσιμο νερό καλύπτεται από μονάδες αφαλάτωσης, ενώ για την άρδευση καλλιεργειών χρησιμοποιούνται ιδιωτικές γεωτρήσεις. Το κυρίαρχο μοντέλο διαχείρισης βασίζεται στην ανάπτυξη κεντρικών υποδομών τόσο για ύδρευση όσο και για αποχέτευση/επεξεργασία, και δύσκολα επιτρέπει την ανάπτυξη αποκεντρωμένων και ενδεχομένως αποτελεσματικότερων λύσεων, όπως η τοπική επαναχρησιμοποίηση, η εγκατάσταση ιδιωτικών μονάδων αφαλάτωσης σε μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες/παραθεριστικούς οικισμούς, κ.λπ. Με βάση τα παραπάνω, οι βασικοί άξονες στους οποίους κινείται η διαμόρφωση σεναρίων είναι οι ακόλουθοι: Μονόπλευρη ανάπτυξη, βασιζόμενη στον τουρισμό Πολύπλευρη ανάπτυξη. Περιβαλλοντική προστασία Περιβαλλοντική υποβάθμιση. Το Σχήμα συνοψίζει τα βασικά χαρακτηριστικά των τεσσάρων περιγραφικών σεναρίων με βάση τους παραπάνω άξονες. Πολύπλευρη οικονομική ανάπτυξη Περιβαλλοντική υποβάθμιση Επέκταση τουριστικής υποδομής Μεγάλη ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας Διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων (γεωργία/κτηνοτροφία) Ελλιπής χωροταξικός σχεδιασμός - αλλοίωση φυσικού τοπίου Υπερεκμετάλλευση υπόγειων υδάτων για την κάλυψη αρδευτικών αναγκών Έμφαση στις κεντρικές υποδομές διαχείρισης νερού Αύξηση δυναμικότητας αφαλάτωσης για την κάλυψη υδατικών αναγκών Συγκεντρωτική διαχείριση λυμάτων Επέκταση τουριστικής υποδομής Μεγάλη ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας Εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων Ελλιπής χωροταξικός σχεδιασμός - αλλοίωση φυσικού τοπίου Υπερεκμετάλλευση υπόγειων υδάτων για την κάλυψη υδατικών αναγκών Έμφαση στις κεντρικές υποδομές διαχείρισης νερού Αύξηση δυναμικότητας αφαλάτωσης για την κάλυψη υδατικών αναγκών Συγκεντρωτική διαχείριση λυμάτων Ελεγχόμενη τουριστική/παραθεριστική ανάπτυξη Διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων Χωροταξικός σχεδιασμός Προστασία υπόγειων υδάτων με ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών νερού (επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση απορροής/ομβρίων) Έμφαση στην αποκεντρωμένη διαχείριση και τις τοπικές λύσεις Προώθηση (και) της ιδιωτικής αφαλάτωσης/ επεξεργασίας για μεγάλα ξενοδοχειακά/ παραθεριστικά συγκροτήματα Εργαλεία διαχείρισης της ζήτησης Ελεγχόμενη τουριστική/παραθεριστική ανάπτυξη Εγκατάλειψη παραδοσιακών δραστηριοτήτων Χωροταξικός σχεδιασμός Προστασία υπόγειων υδάτων με ανάπτυξη εναλλακτικών πηγών νερού (επαναχρησιμοποίηση, αξιοποίηση απορροής/ομβρίων) Έμφαση στην αποκεντρωμένη διαχείριση και τις τοπικές λύσεις Προώθηση (και) της ιδιωτικής αφαλάτωσης/ επεξεργασίας για μεγάλα ξενοδοχειακά/ παραθεριστικά συγκροτήματα Εργαλεία διαχείρισης της ζήτησης Περιβαλλοντική προστασία Μονόπλευρη οικονομική ανάπτυξη Σχήμα 2: Ανάπτυξη περιγραφικών σεναρίων για τη ν. Σύρο Σύμφωνα με το Σχήμα 2,διακρίνονται 4 επιμέρους σενάρια: Στο Σενάριο «Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Υποβάθμιση» θεωρείται ότι η μελλοντική ανάπτυξη του νησιού θα προέλθει από την επέκταση των τουριστικών υποδομών και την ανάδειξή του ως παραθεριστικό κέντρο, με δημιουργία παραθεριστικών συγκροτημάτων. Ταυτόχρονα, η αυξημένη τουριστική και παραθεριστική κίνηση θα δώσει ώθηση και στον -6-
πρωτογενή τομέα. Ωστόσο, περιβαλλοντικά, παρατηρείται υποβάθμιση του φυσικού περιβάλλοντος. Η τουριστική ανάπτυξη πραγματοποιείται με ελλιπή χωροταξικό σχεδιασμό, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των ακτών του νησιού. Η έλλειψη υποδομών στη γεωργία οδηγεί στη συνεχιζόμενη υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτων. Διαχειριστικά, το μοντέλο που ακολουθείται βασίζεται στο υφιστάμενο, με αύξηση της εγκατεστημένης δυναμικότητας αφαλάτωσης για την κάλυψη της ζήτησης αιχμής. Η κεντρική διαχείριση δεν επιτρέπει την εφαρμογή αποκεντρωμένων λύσεων, και μειώνει τις δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικών πηγών νερού. Στο Σενάριο «Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Προστασία» δίνεται έμφαση στην ισόρροπη ανάπτυξη. Ο τουρισμός αναπτύσσεται με ελεγχόμενο τρόπο, ενώ δίνεται έμφαση και στη στήριξη του πρωτογενούς τομέα, με επιδοτήσεις και έργα υποδομών. Εκτός από την αφαλάτωση, αναπτύσσονται και εναλλακτικές πηγές νερού, κυρίως για τη στήριξη της αγροτικής παραγωγής. Αυτές περιλαμβάνουν επαναχρησιμοποίηση, χρήση επεξεργασμένου νερού για επαναφόρτιση του υδροφόρου ορίζοντα και εκμετάλλευση όμβριων υδάτων σε τοπική κλίμακα. Έμφαση δίνεται στην επιλογή καλλιεργειών με θετικό οικονομικό αποτέλεσμα και συνεισφορά στις ευρύτερες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής. Με γνώμονα τη στήριξη και των 2 κλάδων, αλλά και την μεγιστοποίηση της οικονομικής αποδοτικότητας και της ορθολογικής χρήσης πόρων, γίνεται σημαντική προσπάθεια για διαχείριση της ζήτησης τόσο στη γεωργία όσο και στον τουρισμό. Στο Σενάριο «Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική προστασία» δίνεται έμφαση στη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη, με κατάλληλο χωροταξικό σχεδιασμό, προστασία των διαθέσιμων υδατικών πόρων, και εφαρμογή νέων τεχνολογιών. Η τουριστική ανάπτυξη αποσκοπεί στην προώθηση αναβαθμισμένου μοντέλου τουρισμού, που αποτελεί σημαντική πηγή εισοδήματος για το νησί. Η αύξηση της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα οδηγεί στη σημαντική μείωση των υπόλοιπων πρωτογενών δραστηριοτήτων. Έμφαση δίνεται στην εφαρμογή αποκεντρωμένων λύσεων για την κάλυψη της ζήτησης αιχμής (ιδιωτικές μονάδες αφαλάτωσης και επεξεργασίας λυμάτων), ενώ εφαρμόζονται εργαλεία διαχείρισης της ζήτησης αντί για αύξηση της υπάρχουσας δυναμικότητας αφαλάτωσης. Το Σενάριο «Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική υποβάθμιση» θεωρεί ένα αναπτυξιακό μοντέλο βασισμένο αποκλειστικά στον τουρισμό, με περιορισμένη εφαρμογή περιβαλλοντικών πολιτικών. Η επέκταση τουριστικών υποδομών και η δόμηση παραθεριστικών κατοικιών γίνεται ελλείψει σωστού χωροταξικού σχεδιασμού. Ως αποτέλεσμα, οι περιβαλλοντικές πιέσεις αυξάνονται και διακρίνονται από έντονη εποχικότητα. Απαιτούνται σημαντικές υποδομές για την κάλυψη των υδατικών αναγκών, και γίνονται σημαντικές επενδύσεις για την επέκταση υποδομών (εγκατεστημένη δυναμικότητα αφαλάτωσης, επεκτάσεις δικτύων). Η γεωργία εγκαταλείπεται, λόγω της έλλειψης διαθέσιμων πόρων και του ανταγωνισμού όσον αφορά στις χρήσεις γης. 4 Ποσοτικοποίηση παραμέτρων σεναρίων Με γνώμονα τα περιγραφικά σενάρια της Παραγράφου 3, στην Παράγραφο αυτή επιλέγονται κατάλληλα μεγέθη για την ποσοτικοποίηση των εξωγενών παραμέτρων (κινητήριες δυνάμεις) που τα καθορίζουν. Επίσης, δίνονται ενδεικτικές τιμές για το εύρος των συγκεκριμένων παραμέτρων, ανάλογα με το αντίστοιχο περιγραφικό σενάριο. -7-
Ο Πίνακας 3 παρουσιάζει τις παραμέτρους που έχουν επιλεχθεί για την ποσοτικοποίηση των κινητήριων δυνάμεων που διαμορφώνουν τα περιγραφικά σενάρια. Πίνακας 3: Παράμετροι για την ποσοτικοποίηση των κινητήριων δυνάμεων των περιγραφικών σεναρίων Κατηγορία Πληθυσμός (μόνιμος και εποχιακός) Χρήσεις γης Γεωργία Κτηνοτροφία Παράμετροι % μεταβολή μόνιμου πληθυσμού % μεταβολή εποχιακού πληθυσμού % μεταβολή διανυκτερεύσεων ανά κατηγορία τουρισμού % μεταβολή αριθμού παραθεριστών Μεταβολή αστικών και περιαστικών εκτάσεων Μεταβολή συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης Διάρθρωση καλλιεργειών ανά είδος καλλιέργειας Μεταβολή αριθμού βοοειδών/αιγοπροβάτων/χοίρων Σημειώνεται ότι ο Πίνακας 3 δεν περιλαμβάνει δείκτες/παραμέτρους για τις επιμέρους διαχειριστικές παρεμβάσεις/δράσεις, καθώς αυτές αναμένεται να υλοποιηθούν ως ανταπόκριση (response) στις μεταβολές των κινητήριων δυνάμεων, με βάση το πλαίσιο διαχείρισης των υδατικών πόρων του νησιού που περιλαμβάνεται σε κάθε σενάριο. Η δυνατότητα εφαρμογής, το εύρος και το κόστος των παρεμβάσεων αυτών αναμένεται να προκύψουν ως αποτέλεσμα της εφαρμογής των διαχειριστικών μοντέλων (βλ. Παράγραφος 4). Ο Πίνακας 5 (σελ. 10) παρουσιάζει το εύρος τιμών για τις παραμέτρους του Πίνακα 3 για κάθε σενάριο του Σχήματος 2. 5 Επόμενα βήματα Τα επόμενα βήματα στην ανάπτυξη της μελέτης περίπτωσης για τη Σύρο αναφέρονται: Στην αξιολόγηση της κατάστασης του υδατικού συστήματος, λαμβάνοντας υπόψη (α) τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, και (β) την εξέλιξη των εξωγενών παραγόντων που έχουν καθοριστεί για κάθε σενάριο. Η αξιολόγηση αυτή πραγματοποιείται με εφαρμογή του διαχειριστικού μοντέλου που έχει διαμορφωθεί για το νησί. Το διαχειριστικό μοντέλο χρησιμοποιείται για την εκτίμηση δεικτών που σχετίζονται με πιθανές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη πιθανές διαχειριστικές παρεμβάσεις ή μέτρα προσαρμογής. Στον προσδιορισμό και την προσομοίωση διαχειριστικών παρεμβάσεων και μέτρων προσαρμογής. Οι παρεμβάσεις προσδιορίζονται με βάση το μοντέλο διαχείρισης που εμπεριέχεται σε κάθε περιγραφικό σενάριο (π.χ. κεντρική ανάπτυξη μονάδων αφαλάτωσης στο Σενάριο «Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική υποβάθμιση») και καθορίζεται το ποσοτικό τους εύρος και ο χρονικός ορίζοντας εφαρμογής, με βάση τόσο τις σημερινές όσο και τις μελλοντικές κλιματικές συνθήκες. Με εφαρμογή του διαχειριστικού μοντέλου υπολογίζεται η αποτελεσματικότητά τους στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων της -8-
κλιματικής αλλαγής (% βελτίωση της τιμής των αντίστοιχων δεικτών του Πίνακα 2), καθώς και το κόστος αυτών. Ο Πίνακας 4 παρουσιάζει ενδεικτικά πιθανά μέτρα/εργαλεία προσαρμογής με βάση τη διεθνή εμπειρία και την αποτύπωση επιπτώσεων του Σχήματος 1. Πίνακας 4: Ενδεικτικά μέτρα προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή Επιπτώσεις της κλιματικής Μέτρα προσαρμογής/βελτίωση της αντοχής του υδατικού αλλαγής (Άμεσες και έμμεσες) συστήματος Ανεπαρκής ποσότητα νερού Αξιοποίηση επιφανειακής απορροής, συλλογή βρόχινου νερού, για άρδευση επαναχρησιμοποίηση λυμάτων Αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα / μεταβολή διάρθρωσης καλλιεργειών Μεταβολή τουριστικής κίνησης/επίδραση στην τουριστικής ανάπτυξη Μείωση αγροτικής παραγωγής Μείωση της διαθέσιμης ποσότητας για αστική χρήση και της αξιοπιστίας του συστήματος παροχής νερού Υποβάθμιση υπόγειων υδάτων Αύξηση συχνότητας και έντασης ξηρασιών Διαφοροποίηση τοπικών οικονομικών δραστηριοτήτων Αναδιάρθρωση του αγροτικού τομέα / μεταβολή διάρθρωσης καλλιεργειών Διατήρηση στρατηγικών αποθεμάτων υπόγειων υδάτων για χρήση σε περιόδους ξηρασίας Συμπληρωματικά μέτρα διαχείρισης της ζήτησης Συλλογή βρόχινου νερού, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων/λυμάτων στο αστικό περιβάλλον Έλεγχος των απολήψεων υπόγειων υδάτων (μετρητές, τέλη άντλησης, άλλα κίνητρα) Διαφοροποίηση πηγών αρδευτικού νερού (όπως παραπάνω) Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα Διατήρηση στρατηγικών αποθεμάτων υπόγειων υδάτων για χρήση σε περιόδους ξηρασίας Τεχνητός εμπλουτισμός υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα Συμπληρωματικά μέτρα διαχείρισης της ζήτησης Τέλος, τα ποσοτικά αποτελέσματα αποτελούν αντικείμενο ευρύτερης αξιολόγησης με τους τοπικούς φορείς, προκειμένου να ληφθούν υπόψη επιπλέον κριτήρια, όπως π.χ. η ευκολία/τεχνογνωσία για την εφαρμογή τους, και να χαραχθεί μία γενικότερη στρατηγική προσαρμογής στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής. -9-
Πίνακας 5: Ποσοτικοποίηση παραμέτρων περιγραφικών σεναρίων Κατηγορία Δείκτη Δείκτης Διαχειριστική Μελέτη ΥΠΑΝ (χρονικός ορίζοντας 2020) Πληθυσμός (μόνιμος και εποχιακός) Μεταβολή μόνιμου πληθυσμού Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Υποβάθμιση Πολύπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Προστασία Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Προστασία Μονόπλευρη Οικονομική Ανάπτυξη Περιβαλλοντική Υποβάθμιση 0.9% ανά έτος 0.9% ανά έτος 0.9% ανά έτος 0.4% ανά έτος 0.4% ανά έτος Χρήσεις γης Γεωργία Κτηνοτροφία Μεταβολή διανυκτερεύσεων Μεταβολή αριθμού παραθεριστών (β κατοικία) Μεταβολή αστικών και περιαστικών εκτάσεων Μεταβολή συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης Διάρθρωση καλλιεργειών ανά είδος καλλιέργειας Μεταβολή αριθμού βοοειδών, αιγοπροβάτων, χοίρων 5.9% ανά έτος 3% ανά έτος 3% έως το 2030 1% στη συνέχεια 5.9% έως το 2030, 1% στη συνέχεια 0.9% ανά έτος Ακολουθεί το ρυθμό μεταβολής του πληθυσμού Δεν εμπεριέχεται 5.9% ανά έτος Εκτίμηση με βάση την αύξηση πληθυσμού θεωρώντας την ίδια πληθυσμιακή πυκνότητα Μείωση 10% Διατήρηση ως έχει Μείωση 30% Καμιά μεταβολή στη διάρθρωση 20% μείωση αροτραίων εκτάσεων με αντίστοιχη αύξηση εκτάσεων κηπευτικών (θερμοκήπια) 20% μείωση αροτραίων εκτάσεων με αντίστοιχη αύξηση εκτάσεων κηπευτικών (θερμοκήπια) Μείωση κατά 30% όλων των ειδών καλλιεργειών Καμία μεταβολή Ως έχει Ως έχει Διατήρηση μόνο της εκτροφής βοοειδών Μείωση κατά 30% όλων των ειδών καλλιεργειών Διατήρηση μόνο της εκτροφής βοοειδών -10-
Παράρτημα Ι: Κοινωνικοοικονομική εξέλιξη και χαρακτηριστικά ν. Σύρου I.1 Ιστορική αναδρομή Η Σύρος παρουσιάζει ιδιαίτερα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά, τα οποία έχουν επηρεαστεί από την κεντρική θέση του νησιού στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων και του ιστορικού της παρελθόντος ως κυρίαρχο εμπορικό και πολιτισμικό κέντρο της Ελλάδας. Το νησί γνώρισε πρωτόγνωρη ανάπτυξη το 19 ο αιώνα, όταν υπήρξε σημαντική εισροή προσφύγων από τις περιοχές που καταστράφηκαν κατά την Ελληνική Επανάσταση και το λιμάνι της Ερμούπολης μετετράπη στο βασικό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου της νεότερης Ελλάδας. Η οικονομική ανάπτυξη, σε συνδυασμό με το ιδιαίτερα υψηλό μορφωτικό επίπεδο των κατοίκων μετέτρεψαν την Ερμούπολη σε πολιτισμικό κέντρο διεθνούς ακτινοβολίας. Η ίδια η πόλη αποτέλεσε αντιπροσωπευτικό παράδειγμα της αστικής μεταμόρφωσης της ελληνικής κοινωνίας, με σημαντική οικονομική και βιομηχανική δραστηριότητα. Η παρακμή του νησιού ξεκίνησε στις αρχές του 20 ου αιώνα, καθώς η ανάπτυξη της Αθήνας και του Πειραιά, οδήγησαν στη μεταφορά πολλών οικονομικών δραστηριοτήτων και στη μείωση της κίνησης του λιμανιού. Ο πληθυσμός του νησιού γνώρισε δραματική μείωση, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής, όταν η πενιχρή αγροτική παραγωγή του νησιού δεν επαρκούσε για να συντηρήσει τον τοπικό πληθυσμό. Μεταπολεμικά, κυρίαρχες οικονομικές δραστηριότητες παρέμειναν η γεωργία και η ναυπήγηση/επισκευή μικρών σκαφών. Η λειτουργία των ναυπηγείων του Νεωρίου συγκράτησε τη μείωση του πληθυσμού του νησιού, η οποία υπήρξε συνεχής από το 1920. Η παρακμή, λόγω της έλλειψης σημαντικών οικονομικών δραστηριοτήτων, ανεκόπη τη δεκαετία του 1980, όταν η Ερμούπολη, λόγω του ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού της χαρακτήρα, κατέκτησε αυξανόμενη τουριστική κίνηση, κυρίως εσωτερικής προέλευσης και υψηλού μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου. Σήμερα, η Σύρος εμφανίζει οικονομική ανάπτυξη, η οποία στηρίζεται σε διαφορετικούς τομείς. Καθοριστικής σημασίας είναι ο τουρισμός, η λειτουργία (αν και περιορισμένη) των ναυπηγείων, η γεωργία και η κτηνοτροφία, αλλά και η ανάδειξη του νησιού ως το διοικητικό κέντρο του Νοτίου Αιγαίου. Η Σύρος είναι η έδρα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου και του Εφετείου Αιγαίου, ενώ το Διοικητικό Πρωτοδικείο Σύρου καλύπτει το Κυκλαδικό Σύμπλεγμα και το γειτονικό νομό Σάμου. Ταυτόχρονα, στο νησί λειτουργεί και τμήμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου. I.2 Υφιστάμενη κατάσταση και αναπτυξιακές προοπτικές Η ανάγκη για ισόρροπη ενίσχυση των αναπτυξιακών τάσεων του νησιού, με στήριξη κυρίως του πρωτογενούς τομέα έχει επισημανθεί ήδη από το 1992 (Ειδική Χωροταξική Μελέτη ν. Σύρου), καθώς παρατηρείται μονόπλευρη τουριστική ανάπτυξη της Χώρας και των ακτών σε βάρος της ενδοχώρας του νησιού. Η ισόρροπη ανάπτυξη προϋποθέτει εκσυγχρονισμό και βελτίωση της αγροτικής παραγωγής με παράλληλη προσπάθεια για (i) πολεοδομικά οικονομικά κριτήρια ανάπτυξης του αγροτουρισμού και (ii) την προώθηση ενός -11-
αναβαθμισμένου μοντέλου τουρισμού (κατηγορίας Α και ΑΑ ) στην ήδη διαμορφωμένη τουριστική ζώνη (Χώρα και δυτικές ακτές). Στις επόμενες παραγράφους παρουσιάζονται οι αναπτυξιακές τάσεις των επιμέρους τομέων, σύμφωνα με τη Μελέτη Διαχείρισης Υδατικών Πόρων του ΥΠΑΝ (2006). I.2.1 Πρωτογενής Τομέας Η αναπτυξιακή δυναμική του πρωτογενούς τομέα κρίνεται περιορισμένη. Ως βασικοί λόγοι αναφέρονται η έλλειψη υδατικών πόρων, το μεγάλο κόστος παραγωγής (αδυναμία εκμετάλλευσης οικονομιών κλίμακας) και ο ανταγωνισμός όσον αφορά στη χρήση γης με τουριστικές δραστηριότητες. Ως αποτέλεσμα, εάν δεν ληφθούν κατάλληλα υποστηρικτικά μέτρα, αναμένεται ότι ο πρωτογενής τομέας θα καταστεί κλάδος απασχόλησης δευτερευούσης σημασίας, σε σχέση με τον τουρισμό, και προς εγκατάλειψη. Εξαίρεση ίσως αποτελέσει η κτηνοτροφική παραγωγή, λόγω της θέσης που κατέχουν στην αγορά τα τοπικά τυροκομικά προϊόντα. Γενικά θεωρείται ότι η ανάπτυξη της γεωργικής παραγωγής εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την ορθολογική διαχείριση των υδατικών πόρων. Με στόχο τη μεγιστοποίηση του οικονομικού αποτελέσματος, προτείνεται η στροφή προς κλάδους της γεωργίας που σχετίζονται με τον τουρισμό και την κτηνοτροφία. Απαραίτητες κρίνονται η ανάπτυξη θερμοκηπιακών καλλιεργειών, η υποστήριξη της καλλιέργειας πρώιμων και μεσοπρώιμων κηπευτικών, η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, η καλλιέργεια κτηνοτροφικών φυτών, η επέκταση των δενδρωδών καλλιεργειών και αρωματικών φυτών, καθώς και η προώθηση των βιολογικών καλλιεργειών. Η κτηνοτροφία της Σύρου κρίνεται ότι διαθέτει αρκετές δυνατότητες ανάπτυξης με βασική κατεύθυνση την προώθηση της ποιμενικής κτηνοτροφίας, της χοιροτροφίας και της πτηνοτροφίας. Σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης αναφέρονται επίσης για τη μελισσοκομία και την αλιεία. I.2.2 Δευτερογενής Τομέας Ο δευτερογενής τομέας της Σύρου σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την οικονομική πορεία των ναυπηγείων του Νεωρίου, τα οποία μετά από δεκαετίες οικονομικής ύφεσης, εμφανίζουν σημάδια ανάκαμψης. Προς την κατεύθυνση αυτή, έχουν προταθεί μέτρα που θα καταστήσουν τα ναυπηγεία ανταγωνιστικά με ομοειδείς επιχειρήσεις της Ελλάδας και του εξωτερικού. Για τις υφαντουργικές μονάδες της Ερμούπολης προτείνεται η προώθηση επενδύσεων για τον εκσυγχρονισμό των εγκαταστάσεων και τη βελτίωση του εφοδιασμού τους. Κατά δεύτερο λόγο, ο δευτερογενής τομέας στην Σύρο συνδέεται με τις βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες που είναι άμεσα συνδεδεμένες με την ανάπτυξη του τουρισμούπαραθερισμού. Ως αποτέλεσμα, κρίνεται ότι οι προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου είναι θετικές. Συνολικά, έχει προταθεί η οργάνωση με κίνητρα βιοτεχνίας, ειδικά στις επισκευές μικρών σκαφών-κοτέρων και στην μεταποίηση προϊόντων του πρωτογενούς τομέα. I.2.3 Τριτογενής Τομέας Ο τριτογενής τομέας είναι ο πλέον ταχύτερα αναπτυσσόμενος οικονομικός τομέας του νησιού και αυτό οφείλεται κυρίως στην ταχύτατη ανάπτυξη του τουρισμού παραθερισμού. -12-
Επίσης, η Ερμούπολη, ως έδρα της Περιφέρειας Ν. Αιγαίου, συγκεντρώνει σχεδόν το σύνολοτων υπηρεσιών της περιφερειακής διοίκησης. Ο τουρισμός, αν και ήδη σημαντικά ανεπτυγμένος, αναμένεται πως τα επόμενα χρόνια θα αναπτυχθεί περαιτέρω. Η ανάπτυξη διευκολύνεται από τη δρομολόγηση γρήγορων πλοίων από τα λιμάνια της Αττικής, τα οποία και καθιστούν ιδιαίτερα εύκολη την πρόσβαση από την Αθήνα. Η εύκολη πρόσβαση συνεισφέρει ιδιαίτερα στην επιλογή του νησιού ως τόπο παραθεριστικής/δεύτερης κατοικίας, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την πρόσφατη κατασκευή παραθεριστικών συγκροτημάτων. Μέτρα για περαιτέρω ανάπτυξη του τουρισμού περιλαμβάνουν το άνοιγμα σε νέες τουριστικές αγορές, την προώθηση των περιοχών με μικρή τουριστική κίνηση, τον εξωραϊσμό της πόλης της Άνω Σύρου και της Ερμούπολης, την αναπαλαίωση παραδοσιακών κτιρίων, τη μεγιστοποίηση της απόδοσης των διασυνδέσεων του τουρισμού με άλλους οικονομικούς τομείς, και γενικότερα την προσέλκυση τουριστών υψηλότερου εισοδηματικού επιπέδου και την καλύτερη οργάνωση της τουριστικής κίνησης. Για την επίτευξη όλων των παραπάνω κρίνεται απαραίτητη η ριζική βελτίωση της οργάνωσης και της προβολής της Σύρου με προβολή του νησιού στο εξωτερικό, τη δημιουργία συνεδριακού κέντρου, τη δημιουργία σταθμών σκαφών αναψυχής και την ενίσχυση του ναυταθλητισμού και του αγροτουρισμού. -13-
Παράρτημα II: Παραδοχές και Χαρακτηριστικά Σεναρίων στα πλαίσια της μελέτης «Ανάπτυξη Συστημάτων και Εργαλείων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων Υδατικού Διαμερίσματος Νήσων Αιγαίου (ΥΠΑΝ, 2001-2006)» Πίνακας 6: Χαρακτηριστικά Σεναρίων Έτος αναφοράς 2005 Έτος στόχος 2020 Πληθυσμός (κάτοικοι 44,277 (αύξηση πληθυσμού 0.9%, αύξηση διανυκτερεύσεων 5.9%) και τουρίστες) το έτος στόχο Υδατικές ανάγκες: 200l/κατ/ημ. ύδρευση 50% προσαύξηση τη θερινή περίοδο Υδατικές ανάγκες: Σταθερές κτηνοτροφία Υδατικές ανάγκες: Σταθερές βιομηχανία Υδατικές ανάγκες: Σταθερές γεωργία Υδρολογικές Εξέταση των προτεινόμενων μέτρων για μέση και ξηρή περίοδο συνθήκες Στόχοι (με σειρά προτεραιότητας) (Α) Προτάσεις που εξετάστηκαν (Β) Επιπλέον προτάσεις για βελτίωση του οικονομικού αποτελέσματος των άνω προτάσεων Κάλυψη υδρευτικών ελλειμμάτων σε σημεία ζήτησης με έλλειμμα κατά μέσο όρο > 5% Βελτίωση κατάστασης των υδροφορέων και των οικοσυστημάτων Κάλυψη ελλειμμάτων άρδευσης που υπερβαίνουν το 30% των απαιτήσεων Θετικό οικονομικό αποτέλεσμα από την οικονομική αποτίμηση των χρήσεων νερού Αντικατάσταση των δικτύων ύδρευσης και η μείωση των απωλειών από το 2013 (σε 7%) (ενταγμένα ή υπό εξέλιξη έργα) Εγκατάσταση νέων μονάδων αφαλάτωσης δυναμικότητας 1000 m 3 /ημέρα στην Άνω Σύρο και στο Δήμο Ποσειδωνίας από το 2009 Λειτουργία ΜΕΥΑ στο Δήμο Ποσειδωνίας από το 2013 Διαχειριστική μείωση της κατανάλωσης ανά μόνιμο κάτοικο και ανά τουρίστα (175l/κατ/ημ και 260l/κατ/ημ αντίστοιχα) Μείωση των αρδεύσεων κατά 10% Ενίσχυση των ΜΕΥΑ και των μονάδων αφαλάτωσης Έναρξη λειτουργίας του φράγματος Αετού από το 2013 Ενίσχυση της δυναμικότητας της κεντρικής υδρογεωλογικής ενότητας με την κατασκευή μικρών ανασχετικών φραγμάτων και την ορθολογική διαχείριση των υφιστάμενων γεωτρήσεων (διακρίνονται 2 ενότητες, μία μικρή στα βόρεια, και μία που αντιστοιχεί σε όλο το υπόλοιπο νησί) -14-
Πίνακας 7: Σενάρια Σενάριο Σ1 Μέση υδρολογική περίοδος Ενσωμάτωση προτεινόμενων έργων (Κατηγορία Α) Σενάριο Σ2 Ξηρή υδρολογική περίοδος Ενσωμάτωση προτεινόμενων έργων (Κατηγορία Α) Σενάριο Σ3 Μέση υδρολογική περίοδος Ενσωμάτωση προτεινόμενων έργων (Κατηγορία Α) και επιπλέον προτάσεων (Κατηγορία Β) Σενάριο Σ4 Ξηρή υδρολογική περίοδος Ενσωμάτωση προτεινόμενων έργων (Κατηγορία Α) και επιπλέον προτάσεων (Κατηγορία Β) Σενάριο Σ5 Μέση υδρολογική περίοδος Ενσωμάτωση προτεινόμενων έργων (Κατηγορία Α) και δύο επιπλέον προτάσεων (μείωση κατανάλωσης και ενίσχυση δυναμικότητα ΜΕΥΑ Ερμούπολης) Σενάριο Σ6 Ξηρή υδρολογική περίοδος Ενσωμάτωση προτεινόμενων έργων (Κατηγορία Α) και δύο επιπλέον προτάσεων (μείωση κατανάλωσης και ενίσχυση δυναμικότητα ΜΕΥΑ Ερμούπολης) -15-