Η Κοινή Αγροτική Πολιτική µετά το 2014 Ανάλυση προτάσεων και σεναρίων κατανοµής των άµεσων ενισχύσεων ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2014
Η Κοινή Αγροτική Πολιτική μετά το 2014 Ανάλυση Προτάσεων και Σεναρίων Κατανομής Άμεσων Ενισχύσεων Αθήνα Φεβρουάριος 2014
Περιεχόμενα Πρόλογος 3 1. Εισαγωγή 4 2. Κυριότερα σημεία της πολιτικής συμφωνίας 6 3. Επισημάνσεις 14 4. Υφιστάμενη κατάσταση 24 5. Βασικά στοιχεία κανονισμού άμεσων ενισχύσεων 34 6. Παραδοχές, μεθοδολογία 66 7. Σενάρια περιφερειακής κατανομής και σύγκλισης ενισχύσεων 72 8. Συμπεράσματα 90 Παράρτημα 94 2
Πρόλογος Η έκθεση που ακολουθεί εκπονείται στο πλαίσιο δέσμης δράσεων που ανέλαβε να συντονίσει η ΠΑΣΕΓΕΣ, μετά από πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή 1, με σκοπό την ενημέρωση των γεωργών και των οργανώσεών τους ως προς τους στόχους της μεταρρύθμισης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής μετά το 2014. Με το κείμενο αυτό, αλλά και με τις άλλες δράσεις που προβλέπεται να αναπτυχθούν σε περιφερειακό επίπεδο (ενημερωτικές ημερίδες, έκδοση έντυπου και ψηφιακού υλικού, δημοσιεύσεις, εκδηλώσεις κ.α.) επιδιώκεται η ευρύτερη δυνατή πληροφόρηση του αγροτικού κόσμου, αλλά και άλλων φορέων του χώρου (γεωτεχνικοί, επιχειρηματικοί, επιμελητηριακοί, φορείς αυτοδιοίκησης, πανεπιστήμια και λοιπά εκπαιδευτικά ιδρύματα, καταναλωτές κ.α.), έτσι ώστε να καταστούν περισσότερο σαφείς και κατανοητές οι επικείμενες μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ που αναμένεται να επιδράσουν καθοριστικά στην εξέλιξη του αγροτικού τομέα της Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά την επόμενη προγραμματική περίοδο (2014-2020). Το κείμενο της έκθεσης αυτής επεξεργάστηκε από το Γενικό Διευθυντή της ΠΑΣΕΓΕΣ κ. Γιάννη Τσιφόρο, με τη συνεργασία και την υποστήριξη του Προϊσταμένου του Γραφείου Βρυξελλών κ. Γιάννη Κολυβά και του στελέχους κας Γεωργίας Σιμάτου. 1 Πρόκειται για την υλοποίηση δέσμης δράσεων, με συντονιστή την ΠΑΣΕΓΕΣ και εταίρους την Γεωργική Ανάπτυξη ΑΕ και τη διαφημιστική Εταιρεία Ανανάς ΑΕ, με τίτλο: Promoting Agricultural Society Objectives with CAP-PASO CAP (ΚΑΠ 2014-2020 -Προωθώντας τους Στόχους της Αγροτικής Κοινωνίας) που εγκρίθηκε με συγχρηματοδότηση κατά 50% από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο πλαίσιο της Πρόσκλησης Εκδήλωσης Ενδιαφέροντος 2012/C 223/04. Σημειώνεται ότι μεταξύ των 14 συνολικά προτάσεων που εγκρίθηκαν στην ΕΕ-27 για συγχρηματοδότηση, στο πλαίσιο της πρόσκλησης αυτής, η μοναδική που εγκρίθηκε όσον αφορά στην Ελλάδα, ήταν η πρόταση που υποβλήθηκε από την ΠΑΣΕΓΕΣ. 3
1. Εισαγωγή Όπως είναι γνωστό, στις 26 Ιουνίου του 2013, μετά από διαπραγματεύσεις που διήρκεσαν περισσότερο από δύο έτη, επιτεύχθηκε μεταξύ των τριών ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή) σχέδιο πολιτικής συμφωνίας ως προς τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ μετά το 2013. Το σχέδιο αυτό θα πρέπει να εγκριθεί επισήμως από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο με τη μορφή συμφωνίας σε πρώτη ανάγνωση, μόλις επισημοποιηθούν τα κείμενα σε όλες τις γλώσσες. Με βάση πάντως τις προτάσεις που διατύπωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Οκτώβριο του 2011, η πολιτική αυτή συμφωνία αφορά σε τέσσερις βασικούς κανονισμούς του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την Κοινή Αγροτική Πολιτική. Τους κανονισμούς για τις άμεσες ενισχύσεις, για την ενιαία Κοινή Οργάνωση Αγοράς (ΚΟΑ), για την αγροτική ανάπτυξη και τον οριζόντιο κανονισμό που αφορά στη χρηματοδότηση, τη διαχείριση και τον έλεγχο της ΚΑΠ. Σε σχέση εξάλλου με τις διαπραγματεύσεις για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) για την περίοδο 2014-2020, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατέληξε αμέσως μετά σε συμφωνία ως προς το ύψος των μέγιστων δυνατών δαπανών της επόμενης προγραμματικής περιόδου, προσδιορίζοντας και το ανώτατο όριο δαπανών της ΚΑΠ (373,18 δις ευρώ σε σταθερές τιμές 2011). Στο πλαίσιο αυτό και έπειτα από διαπραγματεύσεις που θα ακολουθήσουν με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ώστε να επιτευχθεί η έγκριση των 75 περίπου νομοθετικών πράξεων που καλύπτει η δέσμη του ΠΔΠ, προβλέπεται ότι θα εξεταστούν χωριστά ορισμένα ζητήματα - ιδίως η μεταφορά κονδυλίων μεταξύ των άμεσων ενισχύσεων (1ος πυλώνας) και της αγροτικής ανάπτυξης (2ος πυλώνας), η κατανομή εθνικών κονδυλίων για τις άμεσες ενισχύσεις και την αγροτική ανάπτυξη, καθώς και τα ποσοστά συγχρηματοδότησης και το ζήτημα των ανωτάτων ορίων και της προοδευτικής μείωσης. Η συζήτηση ως προς τις προτάσεις αυτές επικεντρώνεται κυρίως στο υπό έκδοση νέο σχέδιο κανονισμού για τις άμεσες ενισχύσεις και συνδέεται με την ανακατανομή τους στο πλαίσιο των εισαγόμενων νέων καθεστώτων της πράσινης ενίσχυσης και της βασικής ενίσχυσης, αλλά και με ορισμένες κρίσιμες επιλογές που έχουν στη διάθεσή τους τα κράτη μέλη για την εφαρμογή των προτεινόμενων ρυθμίσεων. Πρόκειται για μια ευρύτατη σειρά επιλογών, όπως αυτές που αναφέρονται στη δυνατότητα χορήγησης αναδιανεμητικής ενίσχυσης, στον κατάλογο αποκλεισμού από τις ενισχύσεις δραστηριοτήτων που δεν εντάσσονται στο καθεστώς των ενεργών αγροτών, στο μέγεθος και τη μέθοδο κατανομής ενισχύσεων στους μικρούς καλλιεργητές, στα κριτήρια για την εφαρμογή του συστήματος οικολογικά ισοδύναμων μέτρων που αντικαθιστούν απαιτήσεις της πράσινης ενίσχυσης, στην προαιρετική εφαρμογή του καθεστώτος των συνδεδεμένων ενισχύσεων, στην προαιρετική ενίσχυση στις περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα, στο ποσοστό του εθνικού δημοσιονομικού φακέλου που θα διατεθεί για το εθνικό απόθεμα, καθώς επίσης και σε επιλογές που αφορούν στην εσωτερική σύγκλιση των άμεσων ενισχύσεων που πρέπει να επιτευχθεί έως το 2019. 4
Οι επιλογές αυτές, προβλέπεται, πιθανότατα, να αποφασιστούν και να κοινοποιηθούν στην Επιτροπή από τα κράτη μέλη πριν από την 1η Αυγούστου του 2014. Το διάστημα συνεπώς που απομένει μέχρι την οριστική διαμόρφωση των αναφερόμενων κανονισμών, που προβλέπεται να διαρκέσει μέχρι τις αρχές του 2014, θεωρείται κρίσιμο για την προετοιμασία και την προσέγγιση εναλλακτικών προτάσεων και επιλογών. Στο πλαίσιο αυτό ιδιαίτερη σημασία αποκτά η επιλογή σεναρίων ως προς την εισαγωγή του καθεστώτος σύγκλισης των ενισχύσεων, που από το 2015 αντικαθιστά την ενιαία ενίσχυση του ιστορικού μοντέλου των ενισχύσεων. Η μετάβαση από το ιστορικό μοντέλο των ενισχύσεων, το οποίο εφαρμόζει η χώρα μας, στο νέο καθεστώς σύγκλισής τους, σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο, καθίσταται πλέον αναγκαία από το πρώτο έτος χορήγησης των ενισχύσεων, με δυνατότητα σταδιακής εφαρμογής μέχρι το 2019. Από το έτος αυτό και έπειτα το σύνολο της αξίας των δικαιωμάτων ενίσχυσης, ή τουλάχιστον το 60% της αξίας τους, σε εθνικό η περιφερειακό επίπεδο, πρέπει να προσαρμοστεί σε μια ενιαία μοναδιαία αξία (πλήρης εφαρμογή της περιφερειακής κατανομής των ενισχύσεων). Στο κείμενο που ακολουθεί αναφέρονται συνοπτικά οι προτάσεις του σχεδίου της πολιτικής συμφωνίας, όπως ανακοινώθηκαν από την Επιτροπή 2, ορισμένες κρίσιμες επισημάνσεις, αλλά και στοιχεία που αφορούν στην υφιστάμενη κατάσταση. Βασικό ωστόσο αντικείμενο της ανάλυσης που ακολουθεί είναι η καταγραφή, παρουσίαση και αξιολόγηση εναλλακτικών σεναρίων και επιλογών που συνδέονται με την προσαρμογή στα καθεστώτα που προβλέπονται, εξετάζοντας την αναδιανομή των ενισχύσεων από το ιστορικό μοντέλο στο περιφερειακό, σε επίπεδο χώρας, σε επίπεδο διοικητικών περιφερειών, αλλά και με κριτήρια γεωργικού-παραγωγικού δυναμικού. Ως βάση των υπολογισμών λαμβάνονται υπόψη στοιχεία των άμεσων ενισχύσεων που αναφέρονται στο 2012, μια και δεν υπάρχουν διαθέσιμα νεότερα στοιχεία. Για τον προσδιορισμό των ετήσιων ανώτατων ορίων στα νέα προτεινόμενα καθεστώτα, καθώς και για κάθε σενάριο που αναπτύσσεται, λαμβάνονται υπόψη ορισμένες παραδοχές που επιτρέπουν την υιοθέτηση προσεγγίσεων διαφορετικού χαρακτήρα, ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγησή τους σε σχέση με την κατανομή των ενισχύσεων μεταξύ των Περιφερειών και των Νομών της χώρας, ανάλογα με τα σενάρια που επιλέγονται. 2 Βλ. Memo/13/621 της 26ης Ιουνίου 2013 5
2. Κυριότερα σημεία της πολιτικής συμφωνίας Τα κύρια στοιχεία της συμφωνίας συνοψίζονται στα ακόλουθα σημεία : 2.1 Άμεσες Ενισχύσεις Για να επιτευχθεί δικαιότερη κατανομή της στήριξης, το σύστημα άμεσων ενισχύσεων της ΚΑΠ δεν θα χορηγεί πλέον κονδύλια ανά κράτος μέλος - και ανά γεωργό στο κράτος μέλος - με βάση ιστορικές αναφορές, τα λεγόμενα ιστορικά δικαιώματα. Αυτό συνεπάγεται μια σαφή και πραγματική σύγκλιση των ενισχύσεων τόσο μεταξύ των κρατών μελών όσο και στο εσωτερικό τους. Εξάλλου, η θέσπιση ενισχύσεων οικολογικού προσανατολισμού - σύμφωνα με τις οποίες το 30 % των διαθέσιμων εθνικών κονδυλίων συνδέεται με την εφαρμογή ορισμένων βιώσιμων γεωργικών πρακτικών - σημαίνει ότι ένα σημαντικό μερίδιο της επιδότησης θα συνδέεται στο μέλλον με την ανταμοιβή των γεωργών για την παροχή δημόσιων περιβαλλοντικών αγαθών. Όλες οι ενισχύσεις θα εξακολουθήσουν να σέβονται ορισμένους περιβαλλοντικούς και άλλους κανόνες, όπως αυτοί ορίζονται στη διευρυμένη "πολλαπλή συμμόρφωση", στην οποία ενσωματώνονται η Οδηγία για τα ύδατα (πρόκειται για την Οδηγία 2000/60/ΕΚ της 23ης Οκτωβρίου 2000 για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων), αλλά και η Οδηγία για την αειφόρο χρήση των φυτοφαρμάκων (πρόκειται για την Οδηγία 2009/128/ΕΚ της 21ης Οκτωβρίου 2009 για τον καθορισμό πλαισίου κοινοτικής δράσης με σκοπό την επίτευξη ορθολογικής χρήσης των γεωργικών φαρμάκων). Το καθεστώς βασικής ενίσχυσης (ΚΒΕ): Τα κράτη μέλη θα διαθέτουν το 70% των εθνικών κονδυλίων για τις άμεσες ενισχύσεις στο νέο καθεστώς βασικής ενίσχυσης - μετά την αφαίρεση των ποσών που έχουν δεσμευθεί ως πριμοδοτήσεις για τους νέους γεωργούς, το εθνικό απόθεμα και άλλων ποσών όπως για πριμοδοτήσεις σε μειονεκτικές περιοχές, το καθεστώς μικρών εκμεταλλεύσεων, την αναδιανεμητική ενίσχυση καθώς και τις συνδεδεμένες ενισχύσεις. Για τα νέα κράτη μέλη, η ισχύς του Απλοποιημένου Καθεστώτος Ενιαίας Στρεμματικής Ενίσχυσης (ΚΕΣΕ) θα παραταθεί έως το 2020. Εσωτερική σύγκλιση: Τα κράτη μέλη που διατηρούν ενισχύσεις οι οποίες βασίζονται σε ιστορικές αναφορές πρέπει να στραφούν προς περισσότερο ομοιόμορφα επίπεδα ενισχύσεων ανά εκτάριο. Μπορούν να επιλέξουν διάφορες λύσεις: να εφαρμόσουν εθνική ή περιφερειακή προσέγγιση (με βάση διοικητικά ή αγρονομικά κριτήρια) να επιτύχουν ένα περιφερειακό / εθνικό ποσοστό μέχρι το 2019, ή να διασφαλίσουν ότι θα υπάρξει σταδιακή αύξηση για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις που λαμβάνουν λιγότερο από το 90% του περιφερειακού / εθνικού μέσου όρου - με την πρόσθετη εγγύηση ότι η ελάχιστη ενίσχυση για κάθε αγρότη θα φθάσει το 60% του εθνικού/περιφερειακού μέσου όρου μέχρι το 2019. Τα ποσά που διατίθενται σε γεωργούς που λαμβάνουν περισσότερα από τον περιφερειακό/εθνικό μέσο όρο θα προσαρμοστούν αναλόγως, ενώ παράλληλα τα κράτη μέλη θα μπορούν να μειώσουν οποιεσδήποτε "απώλειες" στο 30%. Τα κράτη μέλη έχουν επίσης το δικαίωμα να χορηγούν αναδιανεμητική ενίσχυση για τα πρώτα εκτάρια, για την οποία μπορούν να λάβουν μέχρι και το 30% των εθνικών κονδυλίων και να το αναδιανείμουν σε γεωργούς για τα πρώτα τους 30 εκτάρια (ή μέχρι τον μέσο όρο της έκτασης των εθνικών εκμεταλλεύσεων εάν οι εκτάσεις τους ξεπερνούν τα 30 εκτάρια). Αυτό θα έχει σημαντικά αναδιανεμητικά αποτελέσματα. Μια επιπλέον πιθανή λύση είναι η χορήγηση μέγιστης ενίσχυσης ανά εκτάριο. Νέοι Αγρότες: Προκειμένου να ενθαρρυνθεί η ανανέωση των γενεών, η βασική ενίσχυση που χορηγείται 6
σε νεοεισερχόμενους στο επάγγελμα νέους αγρότες (ηλικίας κάτω των 40) θα πρέπει να αυξηθεί κατά ένα επιπλέον 25% για τα πρώτα 5 χρόνια απασχόλησης. Η σχετική χρηματοδότηση ανέρχεται σε ποσοστό 2% του εθνικού κονδυλίου το πολύ και είναι υποχρεωτική για όλα τα κράτη μέλη. Το μέτρο αυτό συμπληρώνει άλλα μέτρα που εφαρμόζονται για τους νέους γεωργούς στο πλαίσιο των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης. Καθεστώς μικρών εκμεταλλεύσεων: Είναι προαιρετικό για τα κράτη μέλη. Κάθε γεωργός που ζητεί στήριξη μπορεί να αποφασίσει να συμμετάσχει στο καθεστώς μικρών εκμεταλλεύσεων ώστε να λαμβάνει ετήσια ενίσχυση που καθορίζεται από το κράτος μέλος και κυμαίνεται από 500 έως 1.250, ανεξάρτητα από το μέγεθος της εκμετάλλευσης. Τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν μεταξύ διαφόρων μεθόδων υπολογισμού της ετήσιας ενίσχυσης τη μέθοδο που προτιμούν, όπως εκείνη σύμφωνα με την οποία οι γεωργοί λαμβάνουν απλώς το ποσό που έτσι κι αλλιώς θα τους αναλογούσε. Έτσι θα επιτευχθεί μια τεράστια απλοποίηση για τους συγκεκριμένους γεωργούς και για τις αντίστοιχες εθνικές διοικήσεις. Οι συμμετέχοντες θα αντιμετωπίζουν λιγότερο αυστηρές απαιτήσεις πολλαπλής συμμόρφωσης, και θα εξαιρούνται από την "οικολογική μέριμνα". Το συνολικό κόστος του καθεστώτος μικρών εκμεταλλεύσεων δεν μπορεί να υπερβαίνει το 10% του εθνικού κονδυλίου, εκτός εάν ένα κράτος μέλος επιλέγει να χορηγήσει στις μικρές εκμεταλλεύσεις τις ενισχύσεις που θα λάμβαναν αν δεν συμμετείχαν στο καθεστώς. Θα διατεθούν επίσης πιστώσεις αγροτικής ανάπτυξης για την παροχή συμβουλών σε μικροκαλλιεργητές με στόχο την οικονομική ανάπτυξη, καθώς και για επιχορηγήσεις αναδιάρθρωσης σε περιοχές όπου υπάρχουν πολλές τέτοιες μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις. Συνδεδεμένες ενισχύσεις: Για να αντιμετωπιστούν ενδεχόμενα αρνητικά αποτελέσματα της εσωτερικής σύγκλισης για συγκεκριμένους τομείς σε ορισμένες περιφέρειες και να ληφθούν υπόψη οι επικρατούσες συνθήκες, τα κράτη μέλη θα έχουν τη δυνατότητα να διαθέτουν περιορισμένα κονδύλια για "συνδεδεμένες" ενισχύσεις, δηλαδή να καταβάλλουν ενισχύσεις που συνδέονται με συγκεκριμένα προϊόντα. Ανάλογα ποσά θα πρέπει να περιορίζονται στο 8% του εθνικού κονδυλίου, εφόσον το κράτος μέλος προβλέπει ήδη 0-5% για συνδεδεμένες ενισχύσεις στην τρέχουσα ΚΑΠ, ή μέχρι 13%, εάν το τρέχον επίπεδο της συνδεδεμένης ενίσχυσης είναι υψηλότερο από το 5%. Η Επιτροπή έχει την ευχέρεια να εγκρίνει υψηλότερο ποσοστό όταν το κρίνει απαραίτητο. Επίσης, υπάρχει η δυνατότητα για χορήγηση "συνδεδεμένης" ενίσχυσης 2% αποκλειστικά για τα πρωτεϊνούχα φυτά. Περιοχές με φυσικούς περιορισμούς/μειονεκτικές περιοχές: Τα κράτη μέλη (ή οι περιφέρειες τους) μπορούν να χορηγούν πρόσθετη ενίσχυση για περιοχές με φυσικούς περιορισμούς (όπως ορίζονται στους κανόνες περί αγροτικής ανάπτυξης) - μέχρι ποσοστό 5% του εθνικού κονδυλίου. Πρόκειται για προαιρετική ρύθμιση που δεν επηρεάζει τις επιλογές που προβλέπονται στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης σε μειονεκτικές περιοχές. Οικολογική μέριμνα: Εκτός της βασικής ενίσχυσης, κάθε εκμετάλλευση θα λαμβάνει μια ενίσχυση ανά εκτάριο για την τήρηση ορισμένων γεωργικών πρακτικών επωφελών για το κλίμα και το περιβάλλον. Τα κράτη μέλη θα χρησιμοποιούν το 30% του εθνικού τους κονδυλίου, για την πληρωμή των εν λόγω ενισχύσεων. Η οικολογική μέριμνα είναι υποχρεωτική και η μη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις της θα συνεπάγεται την επιβολή κυρώσεων που θα υπερβαίνουν τις ενισχύσεις περιβαλλοντικού προσανατολισμού, δηλαδή, μετά μια μεταβατική περίοδο, οι παραβάτες θα χάνουν μέχρι και το 125% των οικολογικών ενισχύσεων που δικαιούνται. 7
Προβλέπονται τρία βασικά μέτρα: διατήρηση μόνιμων χορτολιβαδικών εκτάσεων, και διαφοροποίηση της γεωργικής παραγωγής (κάθε αγρότης πρέπει να πραγματοποιεί τουλάχιστον 2 καλλιέργειες όταν οι αρόσιμες εκτάσεις του υπερβαίνουν τα 10 εκτάρια και τουλάχιστον 3 καλλιέργειες όταν οι αρόσιμες εκτάσεις του υπερβαίνουν τα 30 εκτάρια. Η κύρια καλλιέργεια πρέπει να καλύπτει το 75% το πολύ των αρόσιμων εκτάσεων και οι δύο κύριες καλλιέργειες το 95% το πολύ των αρόσιμων εκτάσεων) διατήρηση μιας "περιοχής οικολογικής εστίασης" ίσης τουλάχιστον με το 5% των αρόσιμων εκτάσεων της εκμετάλλευσης, για εκμεταλλεύσεις μεγαλύτερες των 15 εκταρίων (εκτός από τις μόνιμες χορτολιβαδικές εκτάσεις) - δηλαδή περιθώρια των αγρών, φράκτες, δέντρα, εκτάσεις σε αγρανάπαυση, χαρακτηριστικά τοπίου, βιότοποι, ζώνες ανάσχεσης, εκτάσεις δασοφύτευσης. Το ποσοστό αυτό θα αυξηθεί στο 7% μετά από έκθεση και νομοθετική πρόταση που θα υποβάλει η Επιτροπή το 2017. Οικολογική ισοδυναμία: Για να μην τιμωρηθούν όσοι ήδη αντιμετωπίζουν επιτυχώς τα θέματα βιωσιμότητας του περιβάλλοντος, η συμφωνία προβλέπει ένα σύστημα "οικολογικής ισοδυναμίας" σύμφωνα με το οποίο αν εφαρμόζονται ήδη πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον θεωρείται ότι αυτές αντικαθιστούν τις εν λόγω βασικές απαιτήσεις. Για παράδειγμα, οι παραγωγοί βιολογικών προϊόντων δεν επιβαρύνονται με πρόσθετες απαιτήσεις, δεδομένου ότι οι δραστηριότητές τους αποδεδειγμένα συνεπάγονται σαφές οικολογικό όφελος. Για άλλους, τα γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα μπορούν να συμπεριλάβουν ισοδύναμα μέτρα. Ο νέος κανονισμός περιέχει κατάλογο τέτοιων ισοδύναμων μέτρων. Για να αποφεύγεται η "διπλή χρηματοδότηση" τέτοιων μέτρων, οι ενισχύσεις μέσω προγραμμάτων Έρευνας και Ανάπτυξης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις βασικές οικολογικές απαιτήσεις. Δημοσιονομική πειθαρχία: Με την επιφύλαξη της έγκρισης του ΠΔΠ και ανεξάρτητα από την απόφαση για το οικονομικό έτος 2014, συμφωνήθηκε ότι για οποιαδήποτε μελλοντική μείωση των ετήσιων άμεσων ενισχύσεων στο πλαίσιο της δημοσιονομικής πειθαρχίας (δηλαδή όταν οι εκτιμήσεις για τις ενισχύσεις είναι υψηλότερες από τον διαθέσιμο προϋπολογισμό για τον πρώτο πυλώνα) θα πρέπει να εφαρμόζεται ένα κατώτατο όριο 2.000 ευρώ. Με άλλα λόγια, η μείωση δεν θα εφαρμόζεται στα πρώτα 2.000 ευρώ της άμεσης ενίσχυσης για κάθε γεωργό. Με τον τρόπο αυτό θα τροφοδοτείται επίσης το αποθεματικό κρίσης όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο (όπως θα προσδιοριστεί στον οριζόντιο κανονισμό). "Ενεργοί γεωργοί": Για να καλυφθούν ορισμένα νομικά κενά, τα οποία επέτρεψαν σε λίγες επιχειρήσεις να ζητήσουν άμεσες ενισχύσεις μολονότι η κύρια επιχειρηματική τους δραστηριότητα δεν ήταν γεωργική, η μεταρρύθμιση καθιστά αυστηρότερους τους κανόνες για τους ενεργούς γεωργούς. Τα κράτη μέλη θα πρέπει υποχρεωτικά να καταρτίσουν έναν νέο κατάλογο επαγγελματικών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων που αποκλείονται από τη λήψη άμεσων ενισχύσεων (που καλύπτει αεροδρόμια, σιδηροδρομικές υπηρεσίες, έργα υδροδότησης, κτηματομεσιτικές υπηρεσίες και μόνιμους χώρους άθλησης και αναψυχής) εκτός εάν οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να αποδείξουν ότι έχουν πραγματική γεωργική δραστηριότητα. Τα κράτη μέλη θα μπορούν να προσθέσουν στον κατάλογο αυτόν και άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες. Επιλέξιμα εκτάρια: Οι κανόνες προβλέπουν τον καθορισμό του 2015 ως νέου έτους αναφοράς για τις εκτά- 8
σεις γης, αλλά θα υπάρξει σύνδεση με τους δικαιούχους του συστήματος άμεσων ενισχύσεων του 2013, ώστε να αποφευχθεί η κερδοσκοπία. Τα κράτη μέλη, που ενδεχομένως παρατηρούν μεγάλη αύξηση των δηλούμενων επιλέξιμων περιοχών, θα μπορούν να περιορίσουν τα δικαιώματα των ενισχύσεων που πρόκειται να χορηγηθούν το 2015 στο 135% ή το 145% του αριθμού των εκταρίων που δηλώθηκαν το 2009. 2.2 Μηχανισμοί διαχείρισης της αγοράς Με τις ποσοστώσεις του γάλακτος να λήγουν το 2015, η μεταρρύθμιση προβλέπει τη λήξη του καθεστώτος ποσοστώσεων για τη ζάχαρη στις 30 Σεπτεμβρίου 2017, επιβεβαιώνοντας τον στόχο της μεταρρύθμισης του τομέα της ζάχαρης το 2005 να θέσει τέρμα στο καθεστώς των ποσοστώσεων παρέχοντας κάποιο χρόνο στον τομέα να προσαρμοστεί. Έτσι θα βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των παραγωγών της ΕΕ τόσο στην εγχώρια όσο και στην παγκόσμια αγορά (καθώς οι εξαγωγές της ΕΕ περιορίζονται από τους κανόνες του ΠΟΕ για τις ποσοστώσεις). Επίσης θα διαμορφωθούν μακροπρόθεσμες προοπτικές στον τομέα. Η μεγάλη προσφορά στις εγχώριες αγορές της ΕΕ σε λογικές τιμές θα ωφελήσει επίσης τους ενδιάμεσους και τελικούς καταναλωτές ζάχαρης. Για να ενισχυθεί η ασφάλεια, θα πρέπει να διατηρηθούν οι τυποποιημένες διατάξεις για τις συμφωνίες μεταξύ ζαχαρουργείων και παραγωγών. Για την περίοδο μετά τις ποσοστώσεις, η λευκή ζάχαρη θα παραμείνει επιλέξιμη για ενίσχυση για ιδιωτική αποθεματοποίηση. Οι περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες θα συνεχίσουν να απολαμβάνουν απεριόριστη πρόσβαση, χωρίς δασμούς, στην αγορά της ΕΕ. Όσον αφορά στην παραγωγή οίνου, η συμφωνία σέβεται την απόφαση της μεταρρύθμισης του 2006 για τερματισμό του συστήματος δικαιωμάτων αμπελοφύτευσης στο τέλος του 2015 και καθιερώνει σύστημα αδειών για φύτευση νέων αμπέλων από το 2016 - όπως συνέστησε η ομάδα υψηλού επιπέδου για τον οίνο τον περασμένο Δεκέμβριο - με την αύξηση να περιορίζεται στο 1% ανά έτος. Άλλες τροποποιήσεις των κανόνων της ενιαίας Κοινής Οργάνωσης Αγοράς έχουν στόχο να βελτιώσουν τον προσανατολισμό της ευρωπαϊκής γεωργίας στην αγορά, υπό το πρίσμα του αυξημένου ανταγωνισμού στις παγκόσμιες αγορές, παρέχοντας παράλληλα στους γεωργούς ένα αποτελεσματικό δίχτυ ασφαλείας σε συνθήκες εξωτερικής αβεβαιότητας (μαζί με τις άμεσες ενισχύσεις και τις επιλογές για τη διαχείριση των κινδύνων στο πλαίσιο της αγροτικής ανάπτυξης). Τα υφιστάμενα συστήματα δημόσιας παρέμβασης και ιδιωτικής αποθεματοποίησης ενισχύσεων αναθεωρούνται, π.χ. με τεχνικές αναπροσαρμογές για το βόειο κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα και αποτελεσματικότερα στις εκάστοτε συνθήκες. Όσον αφορά τα γαλακτοκομικά προϊόντα, οι αλλαγές αυτές συμπληρώνουν τη "δέσμη προτάσεων για το γάλα" που ενσωματώνεται στον κανονισμό και ενισχύουν τη διαπραγματευτική ισχύ των γεωργών. Επίσης, καθιερώνονται νέες ρήτρες διασφάλισης για όλους τους τομείς, ώστε να μπορεί η Επιτροπή να λαμβάνει επείγοντα μέτρα για να αντιμετωπίζει γενικές διαταραχές της αγοράς - όπως τα μέτρα που επιβλήθηκαν κατά τη διάρκεια της κρίσης από το βακτήριο E.coli τον Μάιο-Ιούλιο του 2011. Τα μέτρα αυτά θα χρηματοδοτούνται από ένα αποθεματικό κρίσης που θα προκύψει από την ετήσια μείωση των άμεσων ενισχύσεων. Τα κονδύλια που δεν χρησιμοποιούνται για μέτρα αντιμετώπισης κρίσεων θα επιστρέφονται στους γεωργούς το επόμενο έτος. Σε περίπτωση σοβαρών ανισορροπιών στην αγορά, η Επιτροπή μπορεί να επιτρέψει επίσης σε οργανώσεις παραγωγών ή διεπαγγελματικές οργανώσεις, αφού δώσουν ορισμένες εγγυήσεις, να λάβουν συλλογικά ορισμένα προσωρινά μέτρα (για παράδειγμα, απόσυρση από την αγορά ή αποθήκευση από ιδιωτικούς φορείς) για τη σταθεροποίηση του εν λόγω τομέα. 9
Τα προγράμματα κατανάλωσης φρούτων και διανομής γάλακτος στα σχολεία προβλέπεται να διευρυνθούν, και ο ετήσιος προϋπολογισμός για το πρόγραμμα διανομής φρούτων στα σχολεία αυξάνεται από 90 ευρώ σε 150 εκατ. ευρώ ετησίως. Για να βελτιωθεί η διαπραγματευτική θέση των αγροτών στη διατροφική αλυσίδα, η Επιτροπή επιδιώκει την καλύτερη οργάνωση του τομέα μέσω ορισμένων περιορισμένων παρεκκλίσεων από την ενωσιακή νομοθεσία περί ανταγωνισμού. Οι κανόνες που σχετίζονται με την αναγνώριση των οργανώσεων παραγωγών (ΟΠ) και των διεπαγγελματικών οργανώσεων καλύπτουν πλέον όλους τους τομείς - οι επιπλέον επιλογές σύστασης τέτοιων οργανώσεων μεταφέρονται στις πιστώσεις για την αγροτική ανάπτυξη (βλ. κατωτέρω). Επιπλέον, παρέχεται, υπό ορισμένες προϋποθέσεις και εγγυήσεις, η δυνατότητα στους γεωργούς να διαπραγματεύονται συλλογικά τις συμβάσεις για την προμήθεια ελαιόλαδου, βοείου κρέατος, σιτηρών και ορισμένων άλλων προϊόντων αροτραίων καλλιεργειών. Η Επιτροπή θα παράσχει κατευθυντήριες γραμμές σχετικά με πιθανά ζητήματα που αφορούν το δίκαιο του ανταγωνισμού. Για λόγους απλούστευσης και προσανατολισμού της αγοράς, καταργούνται ορισμένα μικρά ή μη χρησιμοποιούμενα προγράμματα (ενίσχυση για τη χρησιμοποίηση αποκορυφωμένου γάλακτος και αποκορυφωμένου γάλακτος σε σκόνη σε ζωοτροφές και καζεΐνης, ως συνδεδεμένη ενίσχυση για τους μεταξοσκώληκες). 2.3 Αγροτική Ανάπτυξη Για την πολιτική αγροτικής ανάπτυξης θα συνεχιστεί η σημερινή προσέγγιση η οποία οδήγησε και στη δημιουργία της: τα κράτη μέλη ή οι περιφέρειες θα εξακολουθήσουν να καταρτίζουν τα δικά τους πολυετή προγράμματα βάσει της δέσμης μέτρων που θεσπίζονται σε επίπεδο ΕΕ, για να αντιμετωπίζουν τις ανάγκες των δικών τους αγροτικών περιοχών. Τα προγράμματα αυτά θα συγχρηματοδοτούνται από τα εθνικά κονδύλια - ενώ τα ποσά και τα ποσοστά συγχρηματοδότησης θα καθορίζονται στο πλαίσιο του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου. Οι νέοι κανόνες για τον 2ο πυλώνα προβλέπουν μια περισσότερο ευέλικτη προσέγγιση από ό,τι σήμερα. Τα μέτρα θα πάψουν πλέον να κατατάσσονται σε επίπεδο ΕΕ σε "άξονες" που συνδέονται με ελάχιστες απαιτήσεις ενισχύσεων ανά άξονα. Αντ αυτού, θα εναπόκειται στα κράτη μέλη/στις περιφέρειες να αποφασίζουν ποια μέτρα θα χρησιμοποιούν (και πώς) για να επιτύχουν τους στόχους για έξι ευρείες "προτεραιότητες" και λεπτομερέστερους "τομείς εστίασης" (επιμέρους προτεραιότητες), με βάση εμπεριστατωμένη ανάλυση. Οι έξι προτεραιότητες θα καλύπτουν τα εξής: προώθηση της μεταφοράς γνώσεων και καινοτομίας, βελτίωση της ανταγωνιστικότητας όλων των τύπων γεωργίας, και της βιώσιμης διαχείρισης των δασών, προώθηση της οργάνωσης της αλυσίδας τροφίμων - συμπεριλαμβανομένης της μεταποίησης και της εμπορίας - και της διαχείρισης κινδύνου, αποκατάσταση, διατήρηση και ενίσχυση των οικοσυστημάτων, προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων και της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, προώθηση της κοινωνικής ένταξης, της μείωσης της φτώχειας και της οικονομικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να δαπανούν τουλάχιστον το 30% των ενωσιακών κονδυλίων αγροτικής ανάπτυξης για ορισμένα μέτρα που σχετίζονται με τη διαχείριση της γης και την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, και τουλάχιστον το 5% για την προσέγγιση LEADER. Η πολιτική αγροτικής ανάπτυξης θα συντονίζεται επίσης καλύτερα με άλλες πολιτικές μέσω ενός κοινού 10
στρατηγικού πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ και μέσω συμφωνιών εταιρικής σχέσης σε εθνικό επίπεδο, καλύπτοντας όλη τη στήριξη από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία (το ΕΓΤΑΑ, το ΕΤΠΑ, το Ταμείο Συνοχής, το ΕΚΤ και το ΕΤΘΑ) στο εκάστοτε κράτος μέλος. Κατά τη νέα περίοδο, τα κράτη μέλη/οι περιφέρειες θα έχουν επίσης τη δυνατότητα να σχεδιάζουν θεματικά υποπρογράμματα, ώστε να δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε θέματα όπως οι νέοι αγρότες, οι μικροκαλλιεργητές, οι ορεινές περιοχές, οι γυναίκες στις αγροτικές περιοχές, ο μετριασμός της κλιματικής αλλαγής ή η προσαρμογή σε αυτήν, η βιοποικιλότητα και οι αλυσίδες εφοδιασμού τοπικής εμβέλειας. Σε ορισμένες περιπτώσεις θα προβλέπονται υψηλότερα ποσοστά στήριξης στο πλαίσιο των υποπρογραμμάτων. Η εξορθολογισμένη δέσμη μέτρων θα βασίζεται στα δυνατά σημεία των μέτρων που ισχύουν σήμερα. Μεταξύ άλλων, θα καλύπτει τα εξής: Καινοτομία: Αυτό το βασικό θέμα (και πιο συγκεκριμένα η σχεδιαζόμενη ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας για τη γεωργική παραγωγικότητα και αειφορία - ΕΣΚ) θα εξυπηρετείται από διάφορα μέτρα αγροτικής ανάπτυξης, όπως η "μεταφορά γνώσης", η "συνεργασία" και οι "επενδύσεις σε πάγια περιουσιακά στοιχεία". Η ΕΣΚ θα προωθήσει την αποδοτική χρήση των πόρων, την παραγωγικότητα, τις χαμηλές ανθρακούχες εκπομπές και την ανάπτυξη γεωργίας και δασοκομίας φιλικών προς το περιβάλλον και ανθεκτικών στην κλιματική αλλαγή. Αυτό πρέπει να επιτευχθεί, μεταξύ άλλων, με μεγαλύτερη συνεργασία μεταξύ της γεωργίας και της έρευνας ώστε να επιταχυνθεί η μεταφορά τεχνολογίας στους αγρότες. Γνώση - "γεωργία που βασίζεται στη γνώση": Ενίσχυση των μέτρων υπέρ της παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις (που σχετίζονται επίσης με τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, την προσαρμογή σε αυτήν, τις περιβαλλοντικές προκλήσεις, την οικονομική ανάπτυξη και την κατάρτιση). Αναδιάρθρωση / Επενδύσεις / Εκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων: Μη επιστρεπτέες ενισχύσεις που παραμένουν διαθέσιμες - ενίοτε με υψηλότερα ποσοστά στήριξης όταν συνδέονται με την ΕΣΚ (ευρωπαϊκή σύμπραξη καινοτομίας) ή με κοινά έργα. Νέοι αγρότες: Ο συνδυασμός των μέτρων μπορεί να περιλαμβάνει επιχορηγήσεις εκκίνησης επιχειρήσεων (μέχρι 70.000 ), γενικές επενδύσεις σε πάγια περιουσιακά στοιχεία, κατάρτιση και συμβουλευτικές υπηρεσίες. Μικροκαλλιεργητές: Ενίσχυση εκκίνησης επιχειρήσεων μέχρι 15.000 ανά μικρή εκμετάλλευση. Εργαλειοθήκη διαχείρισης κινδύνου: Οι ασφάλειες & τα αμοιβαία κεφάλαια - για ασφάλιση καλλιεργειών, έναντι καιρικών συνθηκών και ζωονόσων (που επί του παρόντος διατίθενται βάσει του άρθρου 68 στον 1ο πυλώνα) - διευρύνθηκαν ώστε να συμπεριλάβουν τη δυνατότητα σταθεροποίησης του εισοδήματος, η οποία θα επιτρέπει ενισχύσεις (έως και για το 70% των ζημιών) από ένα αμοιβαίο κεφάλαιο αν το εισόδημα μειωθεί κατά 30%. Ομάδες/οργανώσεις παραγωγών: Υποστήριξη για τη δημιουργία ομάδων/οργανώσεων με βάση επιχειρηματικό σχέδιο, αλλά μόνο για μονάδες που ορίζονται ως μικρομεσαίες επιχειρήσεις. 11
Γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα - ενισχύσεις για το κλίμα: Κοινές συμβάσεις, διασυνδέσεις με την κατάλληλη κατάρτιση/ενημέρωση, μεγαλύτερη ευελιξία στην επέκταση των αρχικών συμβάσεων. Βιολογική γεωργία: Νέο ειδικό μέτρο για μεγαλύτερη προβολή του τομέα. Δασοκομία: Ενισχυμένη / στοχευμένη στήριξη μέσω επιχορηγήσεων και ετήσιων ενισχύσεων. Ορεινές περιοχές: Για τις ορεινές περιοχές και τις γεωργικές εκτάσεις άνω των 62 Β, η ενίσχυση μπορεί να φτάσει τα 450 / εκτάριο (αυξήθηκε από 250 / εκτάριο). Άλλες περιοχές με φυσικούς και άλλους ειδικούς περιορισμούς: Νέα οριοθέτηση των φυσικών περιοχών με περιορισμούς - με ισχύ από το 2018 το αργότερο - βάσει 8 βιοφυσικών κριτηρίων. Τα κράτη μέλη διατηρούν τη δυνατότητα να χαρακτηρίζουν μέχρι και το 10% των γεωργικών τους εκτάσεων ως περιοχές με ειδικούς περιορισμούς ή ως περιοχές αναγκαίες για τη διατήρηση ή τη βελτίωση του περιβάλλοντος. Συνεργασία: Εκτεταμένες δυνατότητες στήριξης της τεχνολογικής, περιβαλλοντικής και εμπορικής συνεργασίας (π.χ. πιλοτικά προγράμματα, κοινά περιβαλλοντικά προγράμματα, δημιουργία αλυσίδων εφοδιασμού τοπικής εμβέλειας και τοπικών αγορών). Μη γεωργικές δραστηριότητες: Επιχορηγήσεις για εκκίνηση επιχειρήσεων και ανάπτυξη πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων. Βασικές υπηρεσίες και ανανέωση χωριών: Επενδύσεις σε ευρυζωνικές υποδομές και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας που μπορούν να υπερβούν τα μέχρι τώρα καλυπτόμενα έργα μικρής κλίμακας, μετεγκατάστασης δραστηριοτήτων / μετατροπής κτιρίων. LEADER: Μεγαλύτερη έμφαση σε μέτρα ευαισθητοποίησης και άλλα προπαρασκευαστικά μέτρα για τη στήριξη στρατηγικών, προώθηση της ευελιξίας όσον αφορά τον συνδυασμό με άλλα κονδύλια σε τοπικό επίπεδο, π.χ. τη συνεργασία αγροτικών-αστικών περιφερειών. 2.4 Οριζόντιος κανονισμός Έλεγχοι: Οι απαιτήσεις ελέγχου θα μειωθούν στις περιοχές όπου προηγούμενοι έλεγχοι κατέληξαν σε καλά αποτελέσματα, δηλαδή στις περιοχές όπου οι κανόνες εφαρμόζονται ορθά. Ωστόσο, οι έλεγχοι θα πρέπει να αυξηθούν σε περιοχές με προβλήματα. Συμβουλευτικές υπηρεσίες σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις: Ο κατάλογος των θεμάτων για τα οποία τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρέχουν συμβουλές στους αγρότες έχει διευρυνθεί ώστε να καλύπτει, πέραν της πολλαπλής συμμόρφωσης, τις άμεσες οικολογικές ενισχύσεις, τις προϋποθέσεις για τη διατήρηση των εκτάσεων που είναι επιλέξιμες για άμεσες ενισχύσεις, την οδηγία-πλαίσιο για το νερό, την οδηγία για τη βιώσιμη χρήση των φυτοφαρμάκων, καθώς και ορισμένα μέτρα για την αγροτική ανάπτυξη. Πολλαπλή συμμόρφωση: Όλες οι άμεσες ενισχύσεις, ορισμένες ενισχύσεις για την αγροτική ανάπτυξη 12
και ορισμένες ενισχύσεις για τις αμπέλους θα εξακολουθήσουν να εξαρτώνται από την τήρηση ορισμένων θεσμικών απαιτήσεων σχετικά με το περιβάλλον, την κλιματική αλλαγή, την καλή γεωργική κατάσταση των εδαφών, την καλή μεταχείριση των ζώων και τα υγειονομικά πρότυπα για τα ζώα και τα φυτά. Ο κατάλογος έχει απλουστευθεί, έτσι ώστε να αποκλείονται οι ρυθμίσεις σε τομείς όπου δεν υπάρχουν σαφείς και ελέγξιμες υποχρεώσεις για τους γεωργούς. Η συμφωνία επιβεβαιώνει ότι η οδηγία-πλαίσιο για το νερό και η οδηγία για τη βιώσιμη χρήση των φυτοφαρμάκων θα ενσωματωθούν στους κανόνες πολλαπλής συμμόρφωσης μόλις αποδειχθεί ότι έχουν εφαρμοστεί ορθά σε όλα τα κράτη μέλη και έχουν καθορισθεί σαφώς οι υποχρεώσεις των αγροτών. Αποθεματικό κρίσης: Κάθε χρόνο θα δημιουργείται ένα αποθεματικό κρίσης ύψους 400 εκατ. ευρώ (σε τιμές του 2011) στο πλαίσιο της δημοσιονομικής πειθαρχίας. Αν το ποσό αυτό δεν χρησιμοποιείται για την κρίση θα επιστρέφεται στους γεωργούς με τη μορφή άμεσων ενισχύσεων το επόμενο έτος. Διαφάνεια: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να παρέχουν πλήρη διαφάνεια όσον αφορά όλους τους δικαιούχους - με εξαίρεση τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις οι οποίες είναι επιλέξιμες για το καθεστώς μικρών εκμεταλλεύσεων στο εν λόγω κράτος μέλος. Παρακολούθηση & Αξιολόγηση της ΚΓΠ: Η Επιτροπή θα υποβάλει έκθεση πριν από το τέλος του 2018 - και στη συνέχεια κάθε 4 χρόνια - σχετικά με τις επιδόσεις της ΚΑΠ όσον αφορά τους κύριους στόχους της: βιώσιμη παραγωγή τροφίμων, βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων, και ισορροπημένη εδαφική ανάπτυξη. 2.5 Περαιτέρω στοιχεία Ευθυγράμμιση: Όσον αφορά την περαιτέρω εφαρμογή, καθορίστηκαν ορισμένα ζητήματα, ιδίως σχετικά με τον κανονισμό για την ενιαία Κοινή Οργάνωση Αγοράς (ΚΟΑ), τα οποία πρέπει να εγκριθούν σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις. Μεταβατικές ρυθμίσεις: Στόχος είναι όλοι οι νέοι κανονισμοί να τεθούν σε ισχύ από 1ης Ιανουαρίου 2014 - και η Επιτροπή είναι σε θέση να αρχίσει την επεξεργασία των κανόνων εφαρμογής αυτών των κανονισμών του Συμβουλίου. Ωστόσο, δεδομένης της αναγκαίας προετοιμασίας, είναι ήδη σαφές ότι οι Οργανισμοί Πληρωμών των κρατών μελών δεν έχουν αρκετό χρόνο για να οργανωθούν και να προβούν στους αναγκαίους ελέγχους προκειμένου να εφαρμόσουν το νέο σύστημα άμεσων ενισχύσεων που θα εφαρμόζεται από τις αρχές του επόμενου έτους (όταν τα έντυπα ΟΣΔΕ αποσταλούν στους γεωργούς). Ως αποτέλεσμα, η Επιτροπή υπέβαλε χωριστή πρόταση που προβλέπει ένα μεταβατικό έτος για τις άμεσες ενισχύσεις του 2014. Με άλλα λόγια, τα νέα στοιχεία, όπως η οικολογική μέριμνα και η συμπληρωματική ενίσχυση για νέους γεωργούς, θα εφαρμοστούν από το 2015 και μετά. Ομοίως, ζητείται από τα κράτη μέλη να μελετήσουν τα πολυετή τους προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης, τα οποία θα πρέπει να εγκριθούν στις αρχές του επόμενου έτους. Ωστόσο, για ορισμένα ετήσια στοιχεία, όπως οι γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις, οι μεταβατικοί κανόνες θα πρέπει να εφαρμόζονται κατά τρόπο που να μη διακόπτει αυτό το καθεστώς. 13
3. Επισημάνσεις Όπως έχει επισημανθεί από την ΠΑΣΕΓΕΣ οι προκλήσεις για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ μετά το 2014 συνδέονται κυρίως με τη στήριξη του αγροτικού εισοδήματος και την επιβίωση των αγροτικών νοικοκυριών - που διακυβεύεται και από την οικονομική κρίση, με την αντιμετώπιση των συνεπειών από τις κλιματικές αλλαγές, με την αυξανόμενη και εντεινόμενη αστάθεια των αγορών, με τη διατροφική ασφάλεια και την επάρκεια τροφίμων, αλλά και με άλλες κρίσιμες παραμέτρους. Πρόκειται για κρίσιμα ζητήματα τα οποία απαιτούν πρώτα από όλα και πάνω από όλα επάρκεια πόρων. Σημειώνεται ότι η θέση αυτή επιβάλλεται και από την πιθανολογούμενη νέα διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ήδη ΕΕ-28 με την προσχώρηση της Κροατίας από 1.7.2013) με χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, που διαθέτουν σημαντικό γεωργικό τομέα, γεγονός που ενισχύει την ανάγκη διατήρησης των πόρων της ΚΑΠ, τουλάχιστον στο ίδιο επίπεδο με εκείνο που ισχύει σήμερα. Με αυτήν την προσέγγιση, σύμφωνα και με όσα επισημαίνονται στη συνέχεια, διαπιστώνεται από ότι οι πολιτικές συμφωνίες που υιοθετήθηκαν πρόσφατα στο πλαίσιο της μεταρρύθμισης της ΚΑΠ μετά το 2013 δεν συμβάλλουν στην ανάπτυξη και τη δημιουργία νέου πλούτου και δεν συνεισφέρουν ουσιαστικά στην άνοδο της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής γεωργίας και στη διασφάλιση της διατροφικής επάρκειας. Επισημαίνονται ειδικότερα τα ακόλουθα: α) Κατά τη συμφωνία στην οποία κατέληξε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, οι μέγιστες δυνατές δαπάνες για την Ευρωπαϊκή Ένωση των 28 κρατών μελών ανέρχονται σε 959,9 δις ευρώ σε αναλήψεις υποχρεώσεων, οι οποίες αντιστοιχούν σε 1,0% του Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος (ΑΕΕ) της ΕΕ, με αποτέλεσμα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του πίνακα που ακολουθεί, το ανώτατο όριο δαπανών του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου να μειωθεί κατά 3,5% σε πραγματικούς όρους σε σύγκριση με το τρέχον ΠΔΠ (2007-2013). Πίνακας 1 : Σύγκριση πιστώσεων ΠΔΠ 2014/2020 και 2007/2013 ανά τομέα (σε σταθερές τιμές 2011) Πιστώσεις ανάληψης υποχρεώσεων/πληρωμών ΠΔΠ 2014-2020 ΠΔΠ 2007-2013 Μεταβολή ΠΔΠ 2014/2020-2007/2013 Εκατ. Εκατ. Δις ( ) (%) 1. Έξυπνη ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς 450.763 446.310 + 4,5 + 1,0-1α. Ανταγωνιστικότητα (ανάπτυξη και απασχόληση) 125.64 91.495 + 34,1 + 37,3-1β. Οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή 325.149 354.815-29,7-8,4 2. Βιώσιμη ανάπτυξη (φυσικοί πόροι - ΚΑΠ) 373.179 420.682-47,5-11,3 3. Ασφάλεια και ιθαγένεια 15.686 12.366 + 3,3 + 26,8 4. Η Ευρώπη στον κόσμο 58.704 56.815 + 1,9 + 3,3 5. Διοίκηση 61.629 57.082 + 4,5 + 8,0 6. Αντισταθμίσεις 27.. + 0,027.. Σύνολο πιστώσεων ανάληψης υποχρεώσεων 959.998 994.778-35,2-3,5 - Ως ποσοστό του ΑΕΕ 1,00% 1,12% Σύνολο πιστώσεων πληρωμών 908.400 942.778-34,4-3,7 - Ως ποσοστό του ΑΕΕ 0,95% 1,06% Πηγή: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, συνοπτική παρουσίαση της συμφωνίας για το ΠΔΠ 2014-2020, 4.7.2013 14
Σημειώνεται ότι είναι η πρώτη φορά που το όριο των συνολικών δαπανών ενός ΠΔΠ μειώνεται σε σχέση με το προηγούμενο, ενώ οι πόροι που διατίθενται για τη βιώσιμη ανάπτυξη (τομέας 2, στον οποίο περιλαμβάνονται και οι δαπάνες της ΚΑΠ) περιορίζονται στη νέα προγραμματική περίοδο κατά 47,5 δις ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί σε μείωση της τάξεως του 11,3% σε πραγματικούς όρους. Όπως φαίνεται στο γράφημα που ακολουθεί, το μεγαλύτερο μέρος των πόρων που διατίθενται την περίοδο 2014-2020 στον τομέα της βιώσιμης ανάπτυξης στην ΕΕ-28 αφορά στις άμεσες ενισχύσεις (265,13 δις, με ποσοστό 71%). Ακολουθούν οι δαπάνες που αφορούν στην αγροτική ανάπτυξη (84,9 δις ευρώ, ποσοστό 23%), στα μέτρα αγοράς της ΚΑΠ (3%), στην αλιεία (2%), στο περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα (πρόγραμμα Life+) και σε ορισμένες άλλες επιμέρους κατηγορίες. Γράφημα 1: Κατανομή πόρων του τομέα της βιώσιμης ανάπτυξης στην ΕΕ-28 κατά κατηγορία Πρόγραµµα Life+ 0,82% Αλιεία 1,76% Οργανισµοί 0,09% Περιθώριο 0,11% Αγροτική Ανάπτυξη 22,76% Μέτρα Αγοράς 3,41% Άµεσες Ενισχύσεις 71,05% β) Όπως επισημαίνεται σε έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 3 για τις δαπάνες της ΚΑΠ στο πλαίσιο της πολιτικής συμφωνίας για το νέο δημοσιονομικό πλαίσιο, οι πόροι που προβλέπονται για την ευρωπαϊκή γεωργία περιορίζονται το 2020 στο 36,1% του συνολικού προϋπολογισμού της ΕΕ, σε σχέση με το 44,3% του 2007. Πρόκειται για μια μείωση της τάξεως των 8 και πλέον ποσοστιαίων μονάδων. 3 European Parliament, Directorate General for Internal Policies, Policy Department B: European Council Conclusions on the Multiannual Financial Framework 2014-2020 and the CAP, July 2013. 15
Σαφέστερα εξάλλου συγκριτικά στοιχεία για την ιδιαίτερα σημαντική μείωση των δαπανών της ΚΑΠ προκύπτουν από την ανάλυση των μεγεθών σε σχέση με το 2013, όπως φαίνεται στον πίνακα που ακολουθεί. Πίνακας 2: Σύγκριση δαπανών ΚΑΠ μεταξύ ΠΔΠ 2014-2020 και έτους 2013 στην ΕΕ-28 (εκατ., σε σταθερές τιμές 2011) Δαπάνες ΚΑΠ 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Διαφορά 2020-2013 Μέτρα αγοράς Άμεσες ενισχύσεις Αγροτική ανάπτυξη Σύνολο δαπανών ΚΑΠ 3.182 1.904 1.877 1.851 1.824 1.790 1.756 1.722-45,9 39.998 39.681 39.112 38.570 38.013 37.289 36.579 35.883-12,2 13.890 12.865 12.613 12.366 12.124 11.887 11.654 11.426-17,7 57.070 54.450 53.602 52.787 51.961 50.966 49.989 49.031-14,1 Πηγή: European Parliament, Directorate General for Internal Policies, Policy Department B : European Council Conclusions on the Multiannual Financial Framework 2014-2020 and the CAP, July 2013. Όπως προκύπτει, με την πολιτική συμφωνία οι δαπάνες της ΚΑΠ μειώνονται σημαντικά και στις τρεις επιμέρους συνιστώσες τους, στα μέτρα αγοράς (-45,9%), στην αγροτική ανάπτυξη (-17,7%) και στις άμεσες ενισχύσεις (-12,2%) παρουσιάζοντας συνολικά πτώση της τάξεως του 14% στο διάστημα μεταξύ 2013 και 2020. Σε απόλυτο μέγεθος η μείωση αυτή αντιστοιχεί σε απώλεια της τάξεως των 8 δις ευρώ περίπου. Χαρακτηριστικό εξάλλου είναι το γράφημα που ακολουθεί, στο οποίο παρουσιάζεται η ποσοστιαία πτώση των δαπανών που περιλαμβάνονται στον πρώτο και στον δεύτερο πυλώνα της ΚΑΠ. Γράφημα 2: Μεταβολή ανώτατου ορίου δαπανών της ΚΑΠ στους δύο πυλώνες 45 40 35 30 43,2-13% 37,6 Δισεκατ. ευρώ 25 20 15 10 5 13,9-18% 11,4 0 2013 2020 Πυλώνας 1: Άµεσες ενισχύσεις & Μέτρα Αγοράς Πυλώνας 2: Αγροτική Ανάπτυξη 16
γ) Η μεθοδολογία που υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατά τις διαπραγματεύσεις για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο της περιόδου 2014-2020, ως προς την ανακατανομή των άμεσων ενισχύσεων μεταξύ των κρατών μελών, προβλέπει 4 ότι όλα τα κράτη μέλη με ενισχύσεις ανά εκτάριο χαμηλότερες του 90% του μέσου όρου της ΕΕ θα καλύψουν το ένα τρίτο της διαφοράς μεταξύ του τρέχοντος επιπέδου άμεσων ενισχύσεων και του 90% του μέσου όρου της ΕΕ κατά τη διάρκεια της προσεχούς προγραμματικής περιόδου. Προβλέπει επίσης, όλα τα κράτη μέλη οφείλουν να φτάσουν τουλάχιστον το επίπεδο των 196 ευρώ ανά εκτάριο (προκειμένου για τη βασική ενίσχυση) σε τρέχουσες τιμές μέχρι το 2020. Η σύγκλιση αυτή θα χρηματοδοτηθεί από όλα τα κράτη μέλη με άμεσες ενισχύσεις πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ, ανάλογα με την απόστασή τους από το μέσο αυτό όρο, με διαδικασία που μπορεί να εφαρμοστεί προοδευτικά μέσα σε διάστημα έξι ετών, από το οικονομικό έτος 2015 έως το οικονομικό έτος 2020. Σημειώνεται ότι σύμφωνα με ορισμένες προσεγγίσεις 5, ο μέσος όρος ενίσχυσης ανά επιλέξιμο εκτάριο στην ΕΕ-27 ανερχόταν (το 2009) στο επίπεδο των 271 ευρώ περίπου, μέγεθος που απέχει σημαντικά εκείνου της Ελλάδος, η οποία με μέσο ύψος ενίσχυσης 384 ευρώ/εκτάριο βρισκόταν στην 5η κατά σειρά θέση μεταξύ των κρατών μελών, παρουσιάζοντας διαφορά από το μέσο όρο της Ένωσης αυξημένη κατά 41% και πλέον. Είναι προφανές ότι με τη συμφωνηθείσα ανακατανομή θα μειωθούν οι άμεσες ενισχύσεις και στη χώρα μας προκειμένου να καλυφθεί η διαφορά. Σε σχέση με την τρέχουσα (2007-2013) και την επόμενη (2014-2020) προγραμματική περίοδο, όπως επισημαίνεται σε πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου 6, το συνολικό ύψος των άμεσων ενισχύσεων της Ελλάδος, σε σταθερές τιμές 2011, θα μειωθεί από 14,703 δις ευρώ σε 13,866 δις ευρώ. Η διαφορά (837 εκατ. ευρώ) αντιστοιχεί σε ποσοστιαία μείωση της τάξεως του 5,7% περίπου. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι ανάλογη ή και μεγαλύτερη μείωση των άμεσων ενισχύσεων θα υποστούν και άλλες χώρες, όπως η Μάλτα (μείωση κατά 8,8% μεταξύ των δύο προγραμματικών περιόδων), η Ολλανδία (-7,4%), το Βέλγιο (-7,1%), η Ιταλία (-6,5%), η Δανία (-6%) και η Κύπρος (-5,7%), ενώ σε απόλυτα μεγέθη η Γαλλία, η Ιταλία και η Γερμανία φαίνεται ότι θα καλύψουν το μεγαλύτερο μέρος της συνεισφοράς προκειμένου να καλυφθεί η διαφοροποίηση στην ανακατανομή των ενισχύσεων στο σύνολο των κρατών μελών. Από την άλλη πλευρά, σε ορισμένα από τα νεότερα κράτη μέλη της ΕΕ αναμένεται σημαντική αύξηση του ύψους των ενισχύσεων, όπως στη Λετονία (κατά 50,6%), στην Εσθονία (31,3%) και στη Λιθουανία (16,1%). Σε ετήσια βάση και σε τρέχουσες τιμές, το ανώτατο όριο των άμεσων ενισχύσεων της Ελλάδας κατά το έτος 2013, ανερχόμενο στο ύψος των 2,216 δις ευρώ, προβλέπεται να μειωθεί στο επίπεδο των 2,063 δις ευρώ το 2014. Πρόκειται για μια μείωση της τάξεως του 6,9% περίπου, ποσοστό που μεγεθύνεται προς το τέλος της νέας περιόδου, μια και η πτώση προβλέπεται ότι θα υπερβεί το 12% το 2020. Πρόκειται για πτώση σημαντικά μεγαλύτερη εκείνης του μέσου όρου στην ΕΕ-27 (6,9%) όπως φαίνεται στα στοιχεία του πίνακα που ακολουθεί. 4 Βλ. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο: Συμπεράσματα για το ΠΔΠ 2014-2020, EUCO 37/13, 8 Φεβρουαρίου 2013, σημείο 64. 5 European Parliament, Directorate General for Internal Policies, Policy Department B, The CAP towards 2020: Possible scenarios for the reallocation of the budget for direct payments, March 2011. 6 European Parliament, Directorate General for Internal Policies, Policy Department B: European Council Conclusions on the Multiannual Financial Framework 2014-2020 and the CAP, July 2013. 17
Πίνακας 3: Προβλεπόμενα ανώτατα όρια άμεσων ενισχύσεων στην ΕΕ (Χιλιάδες, σε σταθερές τιμές 2011) Κράτη μέλη 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Μεταβολή % & 2020 2020 / 2013 Λετονία 146.479 168.886 195.649 222.363 249.020 275.887 302.754 106,69 Εσθονία 101.165 110.018 121.870 133.701 145.504 157.435 169.366 67,42 Ρουμανία 1.264.472 1.428.531 1.629.889 1.813.795 1.842.446 1.872.821 1.903.195 50,51 Βουλγαρία 580.087 642.103 721.251 792.449 793.226 794.759 796.292 37,27 Λιθουανία 380.109 393.226 417.890 442.510 467.070 492.049 517.028 36,02 Σλοβακία 388.176 377.419 380.680 383.938 387.177 390.781 394.385 1,60 Πολωνία 3.044.518 2.970.020 2.987.267 3.004.501 3.021.602 3.041.560 3.061.518 0,56 Πορτογαλία 605.962 557.667 565.816 573.954 582.057 590.706 599.355-1,09 Ουγγαρία 1.318.975 1.272.786 1.271.593 1.270.410 1.269.187 1.269.172 1.269.158-3,78 Τσεχία 909.313 875.305 874.484 873.671 872.830 872.819 872.809-4,01 Ισπανία 5.139.444 4.833.647 4.842.658 4.851.682 4.866.665 4.880.049 4.893.433-4,79 Σλοβενία 144.236 138.980 137.987 136.997 136.003 135.141 134.278-6,90 Αυστρία 751.606 693.716 693.065 692.421 691.754 691.746 691.738-7,97 Φινλανδία 570.548 523.247 523.333 523.422 523.493 524.062 524.631-8,05 Μάλτα 5.102 5.239 5.127 5.015 4.904 4.797 4.689-8,09 Κύπρος 53.499 51.344 50.784 50.225 49.666 49.155 48.643-9,08 Σουηδία 770.906 696.487 696.890 697.295 697.678 698.723 699.768-9,23 Ιρλανδία 1.340.869 1.216.547 1.215.003 1.213.470 1.211.899 1.211.482 1.211.066-9,68 Λουξεμβ. 37.084 33.661 33.603 33.545 33.486 33.459 33.431-9,85 Ην. Βασίλ. 3.987.922 3.548.576 3.555.915 3.563.262 3.570.477 3.581.080 3.591.683-9,94 Ελλάδα 2.216.533 2.063.187 2.039.122 2.015.116 1.991.083 1.969.129 1.947.177-12,15 Γαλλία 8.521.236 7.586.341 7.553.677 7.521.123 7.488.380 7.462.790 7.437.200-12,72 Γερμανία 5.852.908 5.178.178 5.144.264 5.110.446 5.076.522 5.047.458 5.018.395-14,26 Ιταλία 4.370.024 3.953.394 3.902.039 3.850.805 3.799.540 3.751.937 3.704.337-15,23 Δανία 1.049.002 926.075 916.580 907.108 897.625 889.004 880.384-16,07 Βέλγιο 614.855 544.047 536.076 528.124 520.170 512.718 505.266-17,82 Ολλανδία 897.751 793.319 780.815 768.340 755.862 744.116 732.370-18,42 ΕΕ-27 45.062.781 41.581.946 41.793.327 41.979.688 41.945.326 41.944.835 41.944.349-6,92 Πηγή : European Council, Interinstitutional File 2011/0280, Brussels, 10 April 2013. 18