ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Μικροβιολογία & Υγιεινή Τροφίμων Παράσιτα και τρόφιμα Διδάσκοντες: Καθ. Χρυσάνθη Παπαδοπούλου, Λέκτορας Ηρακλής Σακκάς
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.
ΤΑ ΠΑΡΑΣΙΤΑ ΩΣ ΑΙΤΙΑ ΤΡΟΦΙΜΟΓΕΝΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ Χρυσάνθη Παπαδοπούλου, DVM, MSc., PhD, Dipl ECVPH Kαθηγήτρια Mικροβιολογίας, Tμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων
A. VAN LEEWENHOECK 1677:Με αυτοσχέδιo πρωτόγονο μικροσκόπιο παρατηρεί για πρώτη φορά παράσιτα(πρωτόζωα) Βλέπει τροφοζωίτες Giardia Μόνο σε διαρροϊκά κόπρανα Συμπεραίνει ότι αυτό είναι το αίτιο της διάρροιας
ΥΔΑΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΣΙΤΩΣΕΙΣ 20-30% των υδατογενών επιδημιών Υδατογενή παράσιτα που είναι παθογόνα (πρωτόζωα): Cryptosporidium parvum Giardia lamblia Cyclospora cayetanensis Microsporidia Isospora belli Blastocystis hominis Entamoeba histolytica Toxoplasma gondii
ΤΡΟΦΙΜΟΓΕΝΕΙΣ ΠΑΡΑΣΙΤΩΣΕΙΣ Έλμινθες: -Echinococcus spp -Ascaris lubricoides -Trichinella spiralis -Taenia saginata -Taenia solium Πρωτόζωα: -Toxoplasma gondii
ΠΑΡΑΣΙΤΙΚΑ ΤΡΟΦΟΓΕΝΗ ΝΟΣΗΜΑΤΑ οφείλονται σε 1.ΠΡΩΤΟΖΩΑ 2.ΕΛΜΙΝΘΕΣ ΜΕΤΑΔΟΣΗ: -με κατανάλωση μολυσμένου νερού (πόσιμου ή κολυμβητικού) -με κατανάλωση μολυσμένων τροφίμων φυτικής προέλευσης (λαχανικά & φρούτα) που τρώγονται ωμά και τα οποία έχουν επιμολυνθεί με κόπρανα ασθενών ή φορέων(ανθρώπων ή ζώων) ή έχουν πλυθεί (πότισμα,ράντισμα,πλύσιμο) με μολυσμένο νερό (λιμνών,ποταμών,πηγαδιών κτλ) -με κατανάλωση μολυσμένων αναψυκτικών και ποτών -με κατανάλωση μολυσμένου κρέατος Δυνατόν να μεταδίδονται -απευθείας από άτομο σε άτομο -από μολυσμένα ζώα
Παγκόσμια ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ Συχνότερα στις τροπικές και υποτροπικές χώρες Σχετίζονται με ταξίδια Συχνότερα σε ομάδες ανοσοκατεσταλμένων α- σθενών Συχνότερα σε υπανάπτυκτες χώρες ή περιοχές
ΤΑ ΠΡΩΤΟΖΩΑ-ΟΙ ΝΟΣΟΙ Cryptosporidium parvum -Κρυπτοσποριδίαση Cyclospora cayetanensis -Κυκλοσπορίαση Giardia lamblia -Γκιαρντίαση Toxoplasma gondii -Τοξοπλάσμωση Entamoeba histolytica -Αμοιβαδίαση
CRYPTOSPORIDIUM PARVUM CYCLOSPORA CAYETANENSIS GIARDIA LAMBLIA Δεν πολλαπλασιάζονται στο περιβάλλον Απαραίτητος ο ξενιστής Ορισμένα είναι προσαρμοσμένα μόνο στον άνθρωπο: Cryptosporidium parvum -γενότυπος 1- ανθρώπινος τύπος, Cyclospora cayetanensis, μερικά είδη Giardia lamblia Ορισμένα είναι προσαρμοσμένα σε διάφορους ξενιστές: Cryptosporidium parvum-γενότυπος 2-βόειος τύπος,μερικά είδη Giardia lamblia Η λοιμογόνος δόση είναι μικρή Κυκλοσπορίαση:απίθανη η μετάδοση με άμεση επαφή με μολυσμένους ανθρώπους
ΚΡΥΠΤΟΣΠΟΡΙΔΙΑΣΗ,ΚΥΚΛΟΣΠΟΡΙΑΣΗ, ΓΚΙΑΡΝΤΙΑΣΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Διάρροια,κοιλιακά άλγη,ναυτία,έμετος Συνήθως αυτοϊώνται,αλλά είναι δυνατόν να απειλήσουν τη ζωή στα ανοσοκατεσταλμένα άτομα Περίοδος επώασης:3 ημέρες-6 εβδομάδες Διάρκεια:1-6 εβδομάδες ή χρόνια κατάσταση
ΕΞΑΠΛΩΣΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ Γκιαρντιάση: -η πιο συχνή -2-5% στις αναπτυγμένες χώρες -20-30% στις υπανάπτυκτες Κρυπτοσποριδίαση: -1-2% στην Ευρώπη -0,6-4% στη Β.Αμερική -αυξημένα τα ποσοστά για τον υπόλοιπο κόσμο Κυκλοσπορίαση: -πιο σπάνια -0,2% στις Η.Π.Α.
Η ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΤΟΥ Milwaukee ΣΤΙΣ Η.Π.Α. 1993,υπολογίζονται 403.000 περιστατικά Χρειάστηκαν νοσηλεία σε νοσοκομεία:4.400 άτομα Προσβλήθηκε το 26% του πληθυσμού Προκλήθηκε από το πόσιμο νερό που συλλεγόταν από τη λίμνη του Μίτσιγκαν Εισροή λυμάτων κοντά στο σημείο ύδρευσης Η μεγαλύτερη επιδημία Κρυπτοσποριδίασης που έχει αναφερθεί
ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΓΚΙΑΡΝΤΙΑΣΗΣ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΑ ΤΟ 2000 Επιδημία διάρροιας σε βρεφονηπιακό σταθμό -παιδιά ηλικίας 3 μηνών ως 5 ετών Επιβεβαιώθηκαν 56 περιστατικά -37 παιδιά,3 βρεφοκόμοι,16 γονείς Η χρήση παιδικής πισίνας από βρέφη και νήπια που δεν έχουν μάθει ακόμα να τηρούν τους κανόνες υγιεινής στην τουαλέτα αποτελεί παράγοντα κινδύνου Η μεγαλύτερη επιδημία που έχει καταγραφεί στη Βρετανία
ΤΟΞΟΠΛΑΣΜΩΣΗ -ΟΙ ΞΕΝΙΣΤΕΣ- Η ΜΕΤΑΔΟΣΗ Toxoplasma gondii Λοιμογόνο για όλα τα θερμόαιμα ζώα Οι γάτες και άλλα είδη της ίδιας οικογένειας είναι οι τελικοί ξενιστές στους οποίους παράγονται οι ωοκύστεις Ενδιάμεσοι ξενιστές :τρωκτικά,αιγοπρόβατα,άνθρωπος Μετάδοση στον άνθρωπο με την κατανάλωση: μισοψημένων ή ωμών μολυσμένων κρεάτων φυτικών τροφίμων ή νερού επιμολυσμένων με κόπρανα γάτας ή ζώων της ίδιας οικογένειας Συγγενής μόλυνση του εμβρύου
ΤΟΞΟΠΛΑΣΜΩΣΗ - ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑ Επίκτητη τοξοπλάσμωση: Είναι συνήθως ασυμπτωματική λοίμωξη Εκδηλώνεται με γενικευμένη λεμφαδενοπάθεια και ήπιο πυρετό Απειλεί τη ζωή στα ανοσοκατεσταλμένα άτομα Συγγενής τοξοπλάσμωση: Προσβάλλει το έμβρυο 90% των νεογέννητων:απολύτως τίποτα 7% των νεογέννητων: μικρές ανωμαλίες 3% των νεογέννητων: σοβαρές βλάβες στο ΚΝΣ Τα δύο τελευταία ποσοστά διπλασιάζονται,όταν η μόλυνση συμβεί κατά το πρώτο τρίμηνο
ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Το ποσοστό μόλυνσης του πληθυσμού κυμαίνεται 20% - 80% ανάλογα με τη χώρα και τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων Ελλάδα: 35% H.Π.Α.: 20%-50% Γαλλία: 80%,το υψηλότερο εξαιτίας της προτίμησης των κατοίκων στο μισοψημένο κρέας Η λοίμωξη είναι συνήθως υποκλινική Συχνότητα συγγενούς τοξοπλάσμωσης: H.Π.Α.:1/10.000 νεογνά Γαλλία:1/1.000 νεογνά Οι έγκυες πρέπει να είναι προσεκτικές στην διατροφή τους
ENTAMOEBA HISTOLYTICA ΑΜΟΙΒΑΔΙΑΣΗ Μέχρι το 1940 η κυριότερη υδατογενής παρασίτωση Σήμερα προσβάλλει το 10% του πληθυσμού της γης Κοσμοπολίτικη με μεγαλύτερη συχνότητα σε τρο πικές περιοχές με υπερπληθυσμό και χαμηλό υ- γειονομικό επίπεδο «Σκοτώνει» 50.000 ανθρώπους το χρόνο Μόλυνση δυνατόν να γίνει και με επαφή Συμπτωματολογία:-Εντερική αμοιβαδίαση (κοιλιακά άλγη,τεινεσμός,αιματηρές κενώσεις,δυσεντερία)-εξωεντερική αμοιβαδίαση(προσβάλλονται ήπαρ,πνεύμονες,εγκέφαλος κτλ)
MICROSPORIDIA BLASTOCYSTIS HOMINIS ISOSPORA BELLI Μολύνουν κατά κύριο λόγο ανοσοκατεσταλμένους ή ανοσοανεπαρκείς ασθενείς Ίσως προκαλούν υποκλινική λοίμωξη σε ανοσολογικά υγιείς ανθρώπους Συχνότητα Ισοσπορίασης σε πληθυσμό τροπικής χώρας:-ανοσολογικά υγιείς 0,15% -ανοσοανεπαρκείς 75% H Isospora belli έχει αναφερθεί ότι μεταδίδεται & με σεξουαλική επαφή Συμπτωματολογία: ναυτία,έμετος,διάρροια,πυρετός,κακουχία
ΟΙ ΕΛΜΙΝΘΕΣ-ΟΙ ΝΟΣΟΙ Echinococcus spp -Εχινοκοκκίαση ή υδατίδωση Ascaris lubricoides -Ασκαριδίαση Trichinella Spiralis -Τριχινίαση ή Τριχινέλλωση Taenia Saginata -Ταινίαση Taenia Solium -Ταινίαση Οι έλμινθες αποτελούν σπανιότερο αίτιο τροφογενών νοσημάτων σε σχέση με τα πρωτόζωα
ΕΧΙΝΟΚΟΚΚΙΑΣΗ ή ΥΔΑΤΙΔΩΣΗ(Ι) Τελικός ξενιστής:ο σκύλος,με τα κόπρανα του ο- ποίου εξέρχονται στο περιβάλλον τα λοιμογόνα ωά Ενδιάμεσοι ξενιστές:άνθρωπος,αιγοπρόβατα,άλ- λα θηλαστικά Η υδατίδα κύστη χρειάζεται αρκετούς μήνες για να ωριμάσει Τα συμπτώματα εξαρτώνται από την εντόπιση, το μέγεθος της υδατίδας κύστης και την πίεση που ασκεί -Πιο συχνά προσβάλλεται το ήπαρ: 50%-75% -Επίσης:πνεύμονες,εγκέφαλος,οστά
ΕΧΙΝΟΚΟΚΚΙΑΣΗ ή ΥΔΑΤΙΔΩΣΗ (ΙΙ) Γεωγραφική εξάπλωση παγκόσμια Ενδημεί κυρίως σε χώρες με αναπτυγμένη προβατοτροφία (όπως π.χ. η Ελλάδα) Εμφανίζεται αύξηση της εξάπλωσης κατά 5 φορές από το 1980 και μετά Για την προστασία από Εχινοκοκκίαση επιβάλλε ται ο τακτικός αποπαρασιτισμός των σκύλων και ο περιορισμός των αδέσποτων
Ascaris lubricoides ΑΣΚΑΡΙΔΙΑΣΗ ο άνθρωπος μολύνεται τυχαία καταναλώνοντας ωά που βρίσκονται σε τρόφιμα τα ωά επιζούν στο περιβάλλον μήνες ως χρόνια εξέρχονται σε πρώιμη μορφή με τα κόπρανα Οι ελαφρές λοιμώξεις ασυμπτωματικές σε σοβαρές λοιμώξεις συμπτώματα πνευμονίας διόγκωση ήπατος,απόφραξη εντέρου στα μικρά παιδιά απίσχναση Κάθε χρόνο προσβάλλονται 650.000.000 άνθρωποι σε όλο τον κόσμο. Περιστατικά πιο κοινά: σε τροπικές χώρες σε παιδιά ηλικίας 3-8 ετών
ΤΡΙΧΙΝΙΑΣΗ ή ΤΡΙΧΙΝΕΛΛΩΣΗ Trichinella spiralis - ο άνθρωπος μολύνεται καταναλώνοντας ωμό ή μισοψημένο χοιρινό κρέας -μέσα σε 20 μέρες εγκύστωση του παρασίτου σε μυικές ίνες Μοιάζει με πολλά κλινικά σύνδρομα-δύσκολη δ.δ συνήθως:μυαλγία, πυρετός, περιφερικό οίδημα, ευαισθησία των μυών -η αρχική ένδειξη είναι συχνά γαστρεντερίτιδα Γεωγραφική εξάπλωση παγκόσμια,όμως: -σχετίζεται με διαιτητικές συνήθειες -γενική ελάττωση των περιστατικών σε σχέση με το παρελθόν
TAINIAΣΗ Taenia saginata: άνθρωπος ταινίαση, βοοειδή κυστικέρκωση μόλυνση από βοδινό κρέας Taenia solium: άνθρωπος ταινίαση & κυστικέρκωση,χοίροι κυστικέρκωση μόλυνση από χοιρινό κρέας -Η ταινίαση συνήθως ασυμπτωματική Η νυμφική λοίμωξη (κυστικέρκωση) εντοπίζεται κυρίως στο ΚΝΣ με:συμπτώματα όγκου,κινητικές διαταραχές,υδροκεφαλία Παγκόσμια γεωγραφική εξάπλωση με μεγαλύτερη συχνότητα σε υπανάπτυκτες περιοχές >100.000.000 άνθρωποι μολύνονται
ΠΑΡΑΣΙΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ (ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΑ ΚΥΡΙΩΣ ΣΕ ΠΡΩΤΟΖΩΑ): ΕΝΑ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΓΙΑΤΙ; Αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες Διακίνηση τροφίμων και συστατικών τροφίμων σ όλο τον κόσμο Αλλαγές στον τρόπο παραγωγής τροφίμων Καλύτερες μέθοδοι διάγνωσης,ανίχνευσης, αναγνώρισης παρασίτων
ΠΡΟΛΗΨΗ-ΜΕΤΡΑ (Ι) Ποιοτικός έλεγχος των πρώτων υλών Τήρηση κανόνων προσωπικής υγιεινής Προστασία,καλή συντήρηση του δικτύου ύδρευσης και άρδευσης Υγιεινή απόρριψη των αστικών,βιομηχανικών και κτηνοτροφικών λυμάτων Χλωρίωση του πόσιμου και κολυμβητικού νερού Απόρριψη των εξωτερικών φύλλων από λαχανικά που τρώγονται ωμά Οπωσδήποτε άφθονο & καλό πλύσιμο των φρέσκων φρούτων & λαχανικών που τρώγονται ωμά
ΠΡΟΛΗΨΗ-ΜΕΤΡΑ (ΙΙ) Η χρήση όξους ή χυμού λεμονιού στις φρέσκιες σαλάτες να γίνεται αρκετές ώρες πριν την κατα νάλωσή τους Η αποφυγή κατανάλωσης νερού που δεν χλωριώνεται και σε περίπτωση επίσκεψης σε περιοχές που δεν εφαρμόζεται χλωρίωση ή όπου οι συνθήκες υγιεινής είναι φτωχές επιβάλλεται κατανάλωση βρασμένου νερού και μαγειρεμένων λαχανικών Αποφυγή κατανάλωσης ωμού ή μισοψημένου κρέατος και ανάλογων προιόντων
Τέλος Ενότητας
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.
Σημειώματα
Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ. http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1360.
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Καθ. Χρυσάνθη Παπαδοπούλου, Λέκτορας Ηρακλής Σακκάς. «Μικροβιολογία & Υγιεινή Τροφίμων. Παράσιτα και τρόφιμα». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1360.
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/.