Η Ελληνική Κοινωνία ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΈΡΕΤΝΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ Διδϊςκοντεσ: Χρ. Σςουραμϊνησ Ι. Γουςϋτη Ακαδ. Έτοσ: 2010-2011
«Προώποθέςεισ» μιασ επαρκούσ εξέταςησ ενόσ ή περιςςοτέρων κοινωνικών προβλημάτων (κ.π.) Δεδομϋνησ τησ ςχετικότητασ των κ.π. ωσ προσ την ϋνταςη, τισ μορφϋσ εμφϊνιςησ, τισ διαςτϊςεισ κ.λπ. μύα επαρκόσ θεώρηςό τουσ προώποθϋτει την ανϊδειξη των ςυςτατικών ςτοιχείων του πλαιςίου κοινωνικού, οικονομικού, πολιτικού, πολιτιςμικού - εντόσ του οπούου κϊνουν την εμφϊνιςό τουσ. Η (κοινωνιολογικό) εξϋταςη του πλαιςύου αυτού διενεργεύτε ςυνόθωσ ςτη βϊςη τριών επιπϋδων ανϊλυςησ: 1. Μακρο-επύπεδο > αφορϊ ςυνολικά μεγέθη του υπό μελϋτη πλαιςύου (π.χ. μακρο-οικονομικϊ ςτοιχεύα μύασ χώρασ) 2. Μεςο-επύπεδο > αφορϊ εξϋταςη των ομάδων που ςυνιςτούν το υπό μελϋτη πλαύςιο (π.χ. οικονομικϊ χαρακτηριςτικϊ νοικοκυριών) 3. Μικρο-επύπεδο > αφορϊ εξϋταςη των ατόμων που ςυνιςτούν το υπό μελϋτη πλαύςιο (π.χ. οικονομικό κατϊςταςη ατόμων). (Ζαραφωνύτου, 2004)
Συςτατικά ςτοιχεία πλαιςίου Ωσ βαςικϊ τϋτοια ςυςτατικϊ ςτοιχεύα, μπορούν να θεωρηθούν: 1. κεντρικϊ χαρακτηριςτικϊ τησ εκϊςτοτε κοινωνύασ ςτην οπούα λαμβϊνει χώρα το/α υπό μελϋτη κ.π. > μακρο-επίπεδο, 2. κοινωνικό ταυτότητα μελών αυτόσ τησ κοινωνύασ > μεςοεπίπεδο, 3. εκτύμηςη των μελών αναφορικϊ με τη ςοβαρότητα των υφιςτϊμενων κ.π. > μικρο-επίπεδο
1. Παραδείγματα χαρακτηριςτικών ςύγχρονησ ελληνικήσ κοινωνίασ Οικονομύα: Γενικόσ δεύκτησ τιμών καταναλωτό (πληθωριςμόσ) > από 87,48 το 2001 ςε 111, 93 το 2009. Ακαθϊριςτο εγχώριο προώόν (ΑΕΠ) > από 136.281 το 2000 ςε 233.046 το 2009. Ανεργύα (ϊνεργοι ηλικύασ 15+, ςε χιλιϊδεσ) > από 2031,6 το 1998 ςε 1884,4 το 2009. Δημογραφικϊ: Πραγματικόσ πληθυςμόσ (απογραφό 2001) > 10.964.020 Σεχνολογύα: Πρόςβαςη ςτο διαδύκτυο > από 1.239.976 ϊτομα το 1 ο τρύμηνο του 2002 ςε 3.506.920 το 1 ο τρύμηνο του 2009. Τγεύα: Οδικϊ τροχαύα ατυχόματα > από 22.222 το 1994 ςε 16.019 το 2006 Εκπαύδευςη: Αριθμόσ φοιτητών ΑΕΙ > από 147.798 το ακαδ. ϋτοσ 2000-2001 ςε 170.629 το ακαδ. ϋτοσ 2005-2006 Δικαιοςύνη: Αριθμόσ κρατουμϋνων > από 13.912 το 1998 ςε 18.766 το 2007 ΠΗΓΗ: ΕΛ.ΣΑΣ.
Τι είναι αυτό που καθορίζει τα ςτοιχεία του μακροκοινωνικού επιπϋδου που θα πρϋπει να λαμβϊνονται υπόψη ςτο πλαίςιο τησ μελϋτησ ενόσ κ.π.; Ο βαςικόσ προςδιοριςτικόσ παρϊγοντασ ςτο πλαύςιο αυτό αφορϊ ςτο χαρακτήρα του εξεταζόμενου κ.π. Εϊν π.χ. το αντικεύμενο μελϋτησ αφορϊ ςτο κ.π. των ανιςοτότων ςτην εκπαύδευςη, τότε τα ςτοιχεύα τησ ευρύτερησ κοινωνικόσ πραγματικότητασ που θα πλαιςιώνουν τη ςυγκεκριμϋνη μελϋτη μπορεύ να περιλαμβϊνουν, μεταξύ ϊλλων, την πορεύα του εκπαιδευτικού ςυςτόματοσ ςτο πϋραςμα του χρόνου, τισ δημογραφικϋσ μεταβολϋσ, τισ οικονομικϋσ μεταβολϋσ κ.λπ.
2. Κοινωνική ταυτότητα μελών ςύγχρονησ ελληνικήσ κοινωνίασ Η εξϋταςη και κατηγοριοπούηςη των μελών μιασ κοινωνύασ ςτη βϊςη τησ κοινωνικόσ τουσ ταυτότητασ μπορεύ να διενεργηθεύ μϋςω διαφόρων παραγόντων, όπωσ εύναι για παρϊδειγμα η οικονομικό κατϊςταςη, η επαγγελματικό θϋςη, το μορφωτικό επύπεδο κ.λπ. Παρϊδειγμα τϋτοιασ κατηγοριοπούηςησ αποτελούν τα ερευνητικϊ δεδομϋνα ςχετικόσ δημοςκόπηςησ τησ AGB Hellas, για λογαριαςμό τησ εφημερύδα το Βήμα (25.02.1996, βλ. και Σςουραμϊνησ, 2003, ςς. 47-50), από την οπούα προϋκυψαν οι ακόλουθοι τύποι Ελλόνων πολιτών:
2. Κοινωνική ταυτότητα μελών ςύγχρονησ ελληνικήσ κοινωνίασ παράδειγμα κατηγοριοποίηςησ «Οικιακού»: πρόκειται κυρύωσ για γυναύκεσ μϋςησ ηλικύασ, αςχολούμενεσ με τα οικιακϊ. Κύριεσ αξύεσ τουσ η οικογϋνεια και η διατόρηςη τησ παρϊδοςησ. Ωσ καταναλωτϋσ επιφυλακτικού, με κύριο μϋςο διαςκϋδαςησ την τηλεόραςη. «Αποτραβηγμϋνοι»: πρόκειται κυρύωσ για γυναύκεσ μϋςησ ηλικύασ, αςχολούμενεσ με τα οικιακϊ και για ςυνταξιούχουσ, με χαμηλό οικονομικό και μορφωτικό επύπεδο και ςυντηρητικό κοςμοθεωρύα. Κύριο μϋςο διαςκϋδαςόσ τουσ η τηλεόραςη. «Ευπρεπεύσ»: πρόκειται κυρύωσ για γυναύκεσ μϋςησ ηλικύασ με ανώτερο μορφωτικό και οικονομικό επύπεδο, και ϋντονη καταναλωτικό δραςτηριότητα. Σρόποσ ζωόσ τόςο παραδοςιακόσ όςο και μοντϋρνοσ, με κύρια μϋςα διαςκϋδαςησ την τηλεόραςη, τη μουςικό, το θϋατρο. «Ανικανοπούητοι»: πρόκειται κυρύωσ για ϊνδρεσ μϋςησ ηλικύασ υπϊλληλοι, αυτοαπαςχολούμενουσ ό ελευθ. επαγγελματύεσ, με μεςαύο οικονομικό και μορφωτικό επύπεδο και αυξημϋνεσ φιλοδοξύεσ. Εναςχόληςη με πολιτικό, αθλητιςμό και κεντρικόσ ςτόχοσ η απόκτηςη ιδιώκτητησ κατοικύασ. «υμβατικού»: πρόκειται κυρύωσ για ϊτομα μϋςησ ηλικύασ, διαμϋνοντα ςε επαρχιακϋσ πόλεισ, με μϋτρια οικονομικό κατϊςταςη και χαμηλό μορφωτικό επύπεδο. υντηρητικό κοςμοθεωρύα και κύριο μϋςο ενημϋρωςησ οι εφημερύδεσ.
2. Κοινωνική ταυτότητα μελών ςύγχρονησ ελληνικήσ κοινωνίασ-παράδειγμα κατηγοριοποίηςησ (ςυνέχεια ) «Ευαιςθητοποιημϋνοι»: πρόκειται κυρύωσ για ϊνδρεσ νεαρόσ ηλικύασ, μαθητϋσ ό φοιτητϋσ, με ιδιαύτερη ροπό προσ τισ νϋεσ τεχνολογύεσ και ιδιαύτερα επικοινωνιακούσ. Επιζητούν κοινωνικό ϊνοδο και ϋχουν προοδευτικϋσ αντιλόψεισ. ημαντικό αγοραςτικό δραςτηριότητα και βαςικϊ μϋςα διαςκϋδαςησ και ενημϋρωςησ οι νυχτερινϋσ ϋξοδοι και η μουςικό και τα περιοδικϊ, αντύςτοιχα. «Ανϋμελοι»: πρόκειται κυρύωσ για ϊτομα νεαρόσ ηλικύασ με υψηλό μορφωτικό επύπεδο, ςυντηρητικούσ καταναλωτϋσ και όχι τόςο επικοινωνιακούσ, με ϋντονη κριτικό ςτϊςη απϋναντι ςτα υφιςτϊμενα κ.π. «Ανερχόμενοι»: πρόκειται κυρύωσ για ϊτομα νεαρόσ ηλικύασ, με υψηλό μορφωτικό επύπεδο και ϋντονεσ φιλοδοξύεσ κοινωνικόσ ανϋλιξησ. Διαβιούν κυρύωσ ςε προϊςτια τησ Αθόνασ και εύναι δυναμικού καταναλωτϋσ. «Εναλλακτικού»: πρόκειται κυρύωσ για ϊτομα νεαρόσ και μϋςησ ηλικύασ με υψηλό μορφωτικό και οικονομικό επύπεδο, αντικομφορμιςτϋσ. Κύρια μϋςα ενημϋρωςησ το ραδιόφωνο και οι εφημερύδεσ. Κύρια μϋςα διαςκϋδαςησ η μουςικό, κυρύωσ κλαςςικό και τζαζ. > Γενικϊ, διαπιςτώθηκε πωσ τα μϋλη των 5 πρώτων ομϊδων ςυνιςτούςαν το 58% του δεύγματοσ
3. Εκτίμηςη κ.π. Η αξιολόγηςη τησ ςοβαρότητασ ενόσ κ.π. εύναι μια διαδικαςύα υποκειμενικό ξεχωριςτό για κϊθε ϊτομο και ςχετιζόμενη με τισ εμπειρύεσ και τα βιώματϊ του, τα κοινωνικϊ του χαρακτηριςτικϊ, αλλϊ και το ευρύτερο κοινωνικό, πολιτιςμικό, οικονομικό, ιςτορικό πλαύςιο. Ερευνητικό παρϊδειγμα: ϋρευνα των Καθηγητών Χρ. Ζαραφωνύτου και Ν. Κουρϊκη, με τύτλο «(Αν)Αςφάλεια, Τιμωρητικότητα και Αντεγκληματική Πολιτική» (2006), βλ. Ζαραφωνύτου & Κουρϊκησ, 2009. το πλαύςιο αυτό ζητόθηκε, μεταξύ ϊλλων, από τουσ ερωτώμενουσ να αξιολογόςουν τα ςημαντικότερα προβλόματα τησ ςύγχρονησ ελληνικόσ κοινωνύασ, καταλόγοντασ ςτα ακόλουθα ευρόματα: - Ανεργύα (22,4%), εγκληματικότητα (10,5%), δυςλειτουργύα ςυςτόματοσ παιδεύασ (10,4%), διαφθορϊ-διαπλοκό (10,2%), κρύςη κοινωνικών θεςμών και αξιών (9,9%), ςυνεχόσ προςϋλευςη αλλοδαπών ςτη χώρα (7,7%), μόλυνςη περιβϊλλοντοσ (6,8%), ϋλλειψη κοινωνικών επαφών (6,2%). (Ζαραφωνύτου & Κουρϊκησ, 2009, ςς. 32-38)
Βιβλιογραφικέσ πηγέσ (ενδεικτικά) Ζαραφωνύτου, Χρ. & Κουρϊκησ, Ν. (επιςτημ. ευθ.), (2009). (Αν)Αςφάλεια, Τιμωρητικότητα και Αντεγκληματική Πολιτική. Αθόνα Κομοτηνό: Εκδ. Αντ. Ν. ϊκκουλα. Ζαραφωνύτου, Χρ., (2004). Εμπειρική Εγκληματολογία. 2 η ϋκδ. Αθόνα: Νομικό Βιβλιοθόκη. Κυριαζό, Ν., (2002). Η Κοινωνιολογική Έρευνα. Κριτική επιςκόπηςη των μεθόδων και των τεχνικών. 4 η ϋκδ. Αθόνα: Ελληνικϊ Γρϊμματα. Λαμπύρη-Δημϊκη, Ι., (1990). Η Κοινωνιολογία και η Μεθοδολογία τησ. 6 η αναθεωρ. ϋκδ. Αθόνα-Κομοτηνό: Εκδ. Αντ. Ν. ϊκκουλα. Σςουραμϊνησ, Χρ., (2003). Σύγχρονα Κοινωνικά Προβλήματα. Η ελληνική πραγματικότητα. Αθόνα: Εκδ. Παπαζόςη, ςς. 42-55. http://www.statistics.gr/prtal/page/prtal/esye http://epp.eurstat.ec.eurpa.eu/prtal/page/prtal/eurstat/hme/
Η Ελληνική Κοινωνία ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΈΡΕΤΝΑ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ Διδϊςκοντεσ: Χρ. Σςουραμϊνησ Ι. Γουςϋτη Ακαδ. Έτοσ: 2010-2011