Δομή και ςτρατηγική των ελαιοκομικών ςυνεταιριςμών τησ Περιφέρειασ Κρήτησ. 1

Transcript

1 Δομή και ςτρατηγική των ελαιοκομικών ςυνεταιριςμών τησ Περιφέρειασ Κρήτησ. 1 Σχετικά με την Μελέτη H Ευρωπαώκό Επιτροπό, ςε μια προςπϊθεια να ενιςχύςει την ανταγωνιςτικότητα των επιχειρόςεων που ςυμμετϋχουν ςτην εφοδιαςτικό αλυςύδα των τροφύμων τησ ΕΕ, δεςμεύτηκε να ενθαρρύνει τη δημιουργύα εθελοντικών ςυλλογικών επιχειρόςεων από παραγωγούσ γεωργικών προώόντων. Προκειμϋνου να βοηθηθεύ ςτη διαδικαςύα χϊραξησ ςχετικών με τον ςκοπό αυτό μϋτρων πολιτικόσ, ανϋθεςε ςε μια δια-ευρωπαώκό επιςτημονικό ομϊδα τη μελϋτη με τύτλο «Πολιτικέσ Στήριξησ των Αγροτικών Συνεταιριςμών». Σκοπόσ τησ μελϋτησ αυτόσ όταν η αξιολόγηςη τησ αποτελεςματικότητασ των υφιςταμϋνων μϋτρων ςτόριξησ των ςυλλογικών επιχειρόςεων των αγροτών και η ενδελεχόσ ανϊλυςη επιλεγμϋνων παραδειγμϊτων επιτυχημϋνων αγροτικών ςυνεταιριςμών και ομϊδων παραγωγών. Τα αποτελϋςματα τησ ϋρευνασ, τα οπούα παρουςιϊζονται ςυνοπτικϊ ςτο κεύμενο αυτό, μπορούν να αξιοποιηθούν από τουσ ύδιουσ τουσ αγρότεσ για τη δημιουργύα και ενδυνϊμωςη ςυλλογικών μορφών επιχειρηματικόσ δραςτηριότητασ καθώσ και από την Ευρωπαώκό Επιτροπό ςτην προςπϊθειϊ τησ να ενθαρρύνει τη δημιουργύα οργανώςεων παραγωγών γεωργικών προώόντων ςτην Ευρωπαώκό Ένωςη ωσ μϋςο για την εδραύωςη τουσ ςτην αγορϊ και την εξαςφϊλιςη ςταθερού γεωργικού ειςοδόματοσ. Για τουσ ςκοπούσ του παραπϊνω ϋργου ςυγκεντρώθηκαν δεδομϋνα από τα 27 κρϊτημϋλη τησ ΕΕ. Έμφαςη δόθηκε ςτο ρόλο των ςυνεταιριςμών ςτουσ ακόλουθουσ οκτώ τομεύσ: γαλακτοκομικϊ προώόντα, ούνοσ, φρούτα και λαχανικϊ, ελιϋσ και ελαιόλαδο, δημητριακϊ, χοιρινό κρϋασ, ζϊχαρη, και πρόβειο κρϋασ. Επιπλϋον, μελετόθηκαν ςε επύπεδο ΕΕ, τα ακόλουθα θϋματα: η εςωτερικό διακυβϋρνηςη των ςυνεταιριςμών, τα ςχετικϊ μϋτρα πολιτικόσ, η θϋςη τουσ ςτισ εφοδιαςτικϋσ αλυςύδεσ τροφύμων και ποτών, καθώσ και οι κοινωνικϋσ, ιςτορικϋσ και πολιτιςτικϋσ πτυχϋσ τησ εξϋλιξησ των ςυνεταιριςμών ςτην ΕΕ. Στη δεύτερη φϊςη του ϋργου εκπονόθηκαν 33 μελϋτεσ περιπτώςεων, και διερευνόθηκε η υφιςτϊμενη κατϊςταςη για θϋματα ςυνεταιριςμών ςε επιλεγμϋνεσ τρύτεσ χώρεσ μϋλη του ΟΟΣΑ. Μύα από τισ προαναφερθεύςεσ μελϋτεσ αφορϊ ςτην εξϋταςη των ελαιοκομικών αγροτικών ςυνεταιριςμών ςτην Κρότη. Τα αποτελϋςματϊ τησ παρουςιϊζονται ςυνοπτικϊ ςτο κεύμενο που ακολουθεύ. Οργανωτική Δομή και Στρατηγική των Ελαιοκομικών Συνεταιριςμών τησ Περιφέρειασ Κρήτησ Ειςαγωγή Η μελϋτη των ελαιοκομικών ςυνεταιριςμών τησ Κρότησ επιλϋχθηκε από την ερευνητικό ομϊδα εξαιτύασ τησ μεγϊλησ ςυμμετοχόσ του νηςιού ςτο ςύνολο τησ ελληνικόσ 1 Το παρόν κείμενο προέρχεται από μετάφραςη τμήματοσ τησ μελέτησ που εκπονήθηκε για λογαριαςμό τησ Ε.Ε.: Iliopoulos, C., Giagnocavo, C., Theodorakopoulou, I., and S. Gerez (2012). Case Study Report. Structure and Strategy of Olive Oil Cooperatives: Comparing Crete, Greece to Andalusia, Spain. Τη μετάφραςη του κειμένου από την Αγγλική γλώςςα έκανε η κα Γεραςιμοφλα Αγγελοποφλου, υπάλληλοσ του Ινςτιτοφτου Γεωργοοικονομικών και Κοινωνιολογικών Ερευνών του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ. 1

2 παραγωγόσ ελαιολϊδου (39,4%). Προκειμϋνου να ςυγκεντρωθούν όλεσ τισ απαραύτητεσ πληροφορύεσ για τη μελϋτη, η ερευνητικό ομϊδα του Ινςτιτούτου Γεωργοοικονομικών και Κοινωνιολογικών Ερευνών επιςκϋφθηκε Ενώςεισ Αγροτικών Συνεταιριςμών καθώσ και Πρωτοβϊθμιουσ Αγροτικούσ Συνεταιριςμούσ ςτην Κρότη όπου πραγματοπούηςε ςυνεντεύξεισ με διευθυντϋσ, μϋλη των διοικητικών ςυμβουλύων, καθώσ και μεμονωμϋνουσ παραγωγούσ-μϋλη των ςυνεταιριςμών. Επύςησ, πραγματοποιόθηκε εκτεταμϋνη βιβλιογραφικό αναςκόπηςη και εξαςφαλύςτηκε πρόςβαςη ςτα ςτατιςτικϊ ςτοιχεύα του Υπουργεύου Αγροτικόσ Ανϊπτυξησ και Τροφύμων. Στοιχεία και αριθμοί Η ελιϊ καλλιεργεύται ςτην Ελλϊδα εδώ και χιλιϊδεσ χρόνια. Το ελαιόλαδο και οι ελιϋσ δεν αποτελούν μόνο ϋνα βαςικό ςτοιχεύο τησ ελληνικόσ διατροφόσ, αλλϊ, επύςησ, ϋνα ςημαντικό ςυςτατικό του Ελληνικού πολιτιςμού. Αυτό γύνεται εμφανϋσ και από το γεγονόσ ότι η κατανϊλωςη ελαιολϊδου ςτην Ελλϊδα εύναι εξαιρετικϊ υψηλό ςε ςχϋςη με τον παγκόςμιο μϋςο όρο. Σύμφωνα με ςτοιχεύα τησ Εθνικόσ Τρϊπεζασ τησ Ελλϊδασ το 2011, η Ελλϊδα εύχε τη μεγαλύτερη κατϊ κεφαλόν κατανϊλωςη ελαιολϊδου ςτον κόςμο, με πϊνω από 16 λύτρα ανϊ ϊτομο. Ακολουθεύ η Ιταλύα με κατϊ κεφαλόν κατανϊλωςη 14 λύτρα ανϊ ϋτοσ. Η Ελλϊδα εύναι η τρύτη μεγαλύτερη χώρα-παραγωγόσ ελαιολϊδου (μετϊ την Ιςπανύα και την Ιταλύα), με τόνουσ το 2009/2010, ποςότητα που αντιςτοιχεύ ςτο 0,3% του ελληνικού ΑΕΠ, ςε ςύγκριςη με 0,2% και 0,1% τησ ςυνειςφορϊσ τησ ελαιουργύασ ςτο ιςπανικό και ιταλικό ΑΕΠ αντύςτοιχα (Εθνικό Τρϊπεζα, 2011). Επιπλϋον, το ελαιόλαδο εύναι ϋνα ςημαντικό μϋροσ τησ ελληνικόσ γεωργικόσ οικονομύασ καθώσ καλύπτει το 11% τησ ςυνολικόσ αξύασ τησ γεωργικόσ παραγωγόσ. Η ςημαςύα του τομϋα του ελαιολϊδου εύναι ακόμη μεγαλύτερη για οριςμϋνεσ περιοχϋσ τησ χώρασ, όπου η ελαιοκαλλιϋργεια εύναι η κύρια πηγό ειςοδόματοσ (Galanos and Manasis, 2010). Η αξύα του εγχώριου ελαιολϊδου (τιμϋσ χονδρικόσ) κατϊ την ύδια περύοδο εκτιμϊται ςε 320 εκατομμύρια ευρώ, εκ των οπούων το 40% περύπου αφορϊ ςυςκευαςμϋνο προώόν (ICAP, 2011). Η ςυνολικό καλλιεργόςιμη ϋκταςη με ελιϋσ όταν εκτϊρια το 2007, η οπούα αντιπροςωπεύει το 2% τησ ςυνολικόσ καλλιεργούμενησ ϋκταςησ ςτην ΕΕ. Ιδιαύτερο χαρακτηριςτικό τησ ελληνικόσ ελαιοκαλλιϋργειασ εύναι ο μεγϊλοσ αριθμόσ εκμεταλλεύςεων (περύπου ) και το μικρό μϋςο μϋγεθοσ εκμετϊλλευςησ (περύπου 5,1 εκτϊρια). Ένα ϊλλο χαρακτηριςτικό του τομϋα εύναι η ιςχυρό γεωγραφικό ςυγκϋντρωςη, δεδομϋνου ότι η μεγαλύτερη μϋςη παραγωγό ελαιολϊδου κατϊ την περύοδο πραγματοποιόθηκε ςτην Κρότη (39,4%), ακολουθεύ η Πελοπόννηςοσ (32,1%), η Κεντρικό Ελλϊδα-Εύβοια (8,8%) και τα Ιόνια Νηςιϊ (7%) (ICAP, 2011). Στην Κρότη, το 65% ( εκτϊρια) τησ γεωργικόσ γησ καλύπτει η καλλιϋργεια τησ ελιϊσ με τουλϊχιςτον 35 εκατομμύρια δϋντρα. Σύμφωνα με δεδομϋνα που παρεύχε ο Σύνδεςμοσ Ελαιοκομικών Δόμων Κρότησ (ΣΕΔΗΚ) 2, το 90% του παραγόμενου 2 Ευχαριςτούμε τον εκτελεςτικό Διευθυντό του ΣΕΔΗΚ, Δρ Νικόλαο Μιχελϊκη για την καθοριςτικό ςυμβολό του ςτη διαδικαςύα ςυλλογόσ ςτοιχεύων για τισ ςυνθόκεσ ςτον τομϋα παραγωγόσ, διϊθεςησ και εμπορύασ ελαιολϊδου ςτην Κρότη. 2

3 ελαιολϊδου εξϊγεται. Το ςυντριπτικϊ μεγαλύτερο ποςοςτό του εξαγόμενου ελαιολϊδου πωλεύται χύμα ςε ιταλικϋσ επιχειρόςεισ και το υπόλοιπο εξϊγεται απευθεύασ από τουσ ςυνεταιριςμούσ ό κεφαλαιουχικϋσ εταιρύεσ ςε πολλϋσ ϊλλεσ χώρεσ. Η πιο ςημαντικό ποικιλύα ελιϊσ που καλλιεργεύται ςτην Κρότη εύναι η Κορωνϋικη. Επιπλϋον, δϋκα κρητικϊ ελαιόλαδα ϋχουν χαρακτηριςτεύ ωσ προώόντα Προςτατευόμενησ Ονομαςύασ Προϋλευςησ (Π.Ο.Π.) και Προςτατευόμενησ Γεωγραφικόσ Ένδειξησ (Π.Γ.Ε.). Σύμφωνα με ςτοιχεύα που παρϋχονται από τα τοπικϊ εμπορικϊ επιμελητόρια, 525 επιχειρόςεισ με ϋδρα την Κρότη δραςτηριοποιούνται ςτην παραγωγό, τυποπούηςη και εμπορύα ελαιολϊδου. Στρατηγική και δομή Παρότι περιςςότερο από 90% του παραγόμενου ελαιολϊδου ανόκει ςτην κορυφαύα ποιότητα «ϋξτρα παρθϋνο» και δϋκα κρητικϊ ελαιόλαδα ϋχουν πιςτοποιηθεύ ωσ ΠΟΠ ό ΠΓΕ, ςχεδόν το 80% του ελαιολϊδου που παρϊγεται ςτην περιοχό πωλεύται χύμα ςε χονδρεμπόρουσ και λιανϋμπορουσ, εύτε ςτην Ελλϊδα εύτε-πιο ςυχνϊ-ςτην Ιταλύα. Εύκολα μπορεύ να αντιληφθεύ κανεύσ ότι η μοναδικότητα του προώόντοσ και τα ποιοτικϊ χαρακτηριςτικϊ του απαιτούν μια ςτρατηγικό διαφοροπούηςησ. Η κϊθετη ολοκλόρωςη θα μπορούςε να προςθϋςει αξύα ςε ϋνα επώνυμο τελικό προώόν, ιδιαύτερα αν αναλογιςθεύ κανεύσ ότι οι ελαιοκομικού ςυνεταιριςμού τησ Κρότησ κατϋχουν το 10% τησ ελληνικόσ αγορϊσ ελαιολϊδου (ICAP, 2011). Αντύ τησ εφαρμογόσ μιασ ςτρατηγικόσ κϊθετησ ολοκλόρωςησ, οι ελαιοκομικού ςυνεταιριςμού πωλούν τα προώόντα τουσ μϋςω δημοπραςιών και αγωνιούν για την επύτευξη μιασ «δύκαιησ» τιμόσ παραγωγού που μόλισ καλύπτει τα ϋξοδϊ τουσ. Η πλειονότητα των ελαιοκομικών ςυνεταιριςμών ςτην Κρότη ακολουθούν μια αμυντικό ςτρατηγικό, ςυλλϋγοντασ την παραγωγό των μελών τουσ και περιμϋνοντασ για ϋναν αγοραςτό, αντύ να αναζητούν και να διαςφαλύζουν τη διϊθεςη των προώόντων απευθεύασ ςτον τελικό καταναλωτό. Οι ςτρατηγικϋσ που αναπτύςςονται από τουσ κρητικούσ ςυνεταιριςμούσ ελαιολϊδου τα τελευταύα χρόνια εύναι προςανατολιςμϋνεσ ςτη δημιουργύα προςτιθϋμενησ αξύασ μϋςω τησ διαφοροπούηςησ που παρϋχουν οι διαπιςτεύςεισ ΠΟΠ ό ΠΓΕ. Ωςτόςο, η αποτελεςματικότητα του καθεςτώτοσ τησ γεωγραφικόσ ϋνδειξησ για την ενύςχυςη τησ εμπορευματοπούηςησ των προώόντων ϋχει αμφιςβητηθεύ από πολλούσ, ςυμπεριλαμβανομϋνου του Ευρωπαώκού Ελεγκτικού Συνεδρύου (ΕΕΣ, 2011). Άλλεσ ςτρατηγικϋσ που υιοθετούνται από τουσ ελαιοκομικούσ ςυνεταιριςμούσ ςτην Κρότη περιλαμβϊνουν τη ςύναψη εταιρικών ςχϋςεων και από κοινού δημιουργύα επιχειρηματικών ςχημϊτων με κεφαλαιουχικϋσ εταιρεύεσ, ϊλλουσ ςυνεταιριςμούσ, ό και τα δύο, καθώσ και με διεθνεύσ εταύρουσ. Τϋτοια παραδεύγματα εύναι, η εμπορικό ςυμφωνύα μεταξύ του αγροτικού ςυνεταιριςμού Κριτςϊσ και τησ εταιρεύασ ΓΑΙΑ Α.Ε., η ςυνεργαςύα των τεςςϊρων Κρητικών ςυνεταιριςμών (Πεζϊ, Σητεύα, Μυλοπόταμοσ, Mερϊμβελλοσ) με το Consorzio Nationale degli Olivicoltori τησ Ιταλύασ για την προώθηςη τησ ποιότητασ και την ανϊπτυξη των ςυςτημϊτων ιχνηλαςιμότητασ του ελαιολϊδου. 3

4 Ωςτόςο, οι ςτρατηγικϋσ που ακολουθόθηκαν μϋχρι τώρα δεν όταν ςε θϋςη να εξαςφαλύςουν ςημαντικϊ οφϋλη για τουσ παραγωγούσ-μϋλη. Επιπλϋον, οι περιςςότεροι ελαιοκομικού ςυνεταιριςμού ςτην Κρότη αντιμετωπύζουν ςημαντικϊ οικονομικϊ προβλόματα, κυρύωσ εξαιτύασ τησ ςημαντικόσ δανειακόσ επιβϊρυνςόσ τουσ, η οπούα οφεύλεται ςτην ςχεδόν εξ ολοκλόρου χρηματοδότηςη των επενδύςεών τουσ από τραπεζικϊ δϊνεια αντύ από κεφϊλαια των μελών τουσ. Το ερώτημα που τύθεται λοιπόν εύναι το εξόσ: ποια από τα διαρθρωτικά χαρακτηριςτικά των ελαιοκομικών ςυνεταιριςμών ςτην Κρήτη επηρεάζουν αφενόσ το ςτρατηγικό ςχεδιαςμό τουσ και αφετέρου την αποτελεςματικότητα των ςτρατηγικών που υιοθετούνται; Πρώτον, όλοι οι ςυνεταιριςμού που ςυμμετεύχαν ςτην μελϋτη υποφϋρουν από χαμηλό κεφαλαιοπούηςη. Η χαμηλό ςυνειςφορϊ επιχειρηματικών κεφαλαύων από τα μϋλη αποδύδεται ςτην υιοθϋτηςη από τουσ ςυνεταιριςμούσ τησ παραδοςιακόσ ιδιοκτηςιακόσ δομόσ που δεν παρϋχει κύνητρα για τα μϋλη, καθώσ και ςτο μικρό μϋςο μϋγεθοσ των ελαιοκομικών αγροτικών εκμεταλλεύςεων ςτην Κρότη. Ωσ εκ τούτου, εύτε τα μϋλη δεν ϋχουν αρκετϊ περιουςιακϊ ςτοιχεύα για να επενδύςουν ςτο ςυνεταιριςμό τουσ ό δεν τουσ παρϋχονται κύνητρα για να ςυνειςφϋρουν ςημαντικϊ ποςϊ ςτο ςυνεταιρικό κεφϊλαιο, τα οπούα θα επϋτρεπαν ςτο ςυνεταιριςμό να πραγματοποιόςει ςημαντικϋσ επενδύςεισ (Cook και Iliopoulos, 2000 Iliopoulos και Cook, 1999). Δεύτερον, παρατηρεύται η ύπαρξη ενόσ, παρϊδοξα μεγϊλου αριθμού δευτεροβϊθμιων ςυνεταιριςτικών οργανώςεων. Οι δευτεροβϊθμιοι ςυνεταιριςμού ϋχουν πρόςβαςη ςτουσ πόρουσ που δεν εύναι διαθϋςιμοι ςτουσ πρωτοβϊθμιουσ ςυνεταιριςμούσ, και χειρύζονται μια πολύ μεγαλύτερη ποςότητα ελαιολϊδου. Ωσ αποτϋλεςμα, ϋχουν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να αυξόςουν το μερύδιό τουσ ςτην αγορϊ από τουσ μεμονωμϋνουσ ςυνεταιριςμούσ-μϋλη τουσ. Πρωταρχικϊ, οι δευτεροβϊθμιοι ςυνεταιριςμού δημιουργόθηκαν για να προωθόςουν τα κοινϊ ςυμφϋροντα των πρωτοβϊθμιων ςυνεταιριςμών-μελών τουσ, ωςτόςο, ςτην περύπτωςη των ελαιοπαραγωγικών ςυνεταιριςμών ςτην Κρότη, πολλού από τουσ ςυνεταιριςμούσ-μϋλη δεν ϋχουν καμύα πραγματικό ςυναλλαγό με τουσ δευτεροβϊθμιουσ ςυνεταιριςμούσ. Η υποχρεωτικό κατϊργηςη των δευτεροβϊθμιων ςυνεταιριςμών με την εφαρμογό του νόμου 4015/2011 φαύνεται περιςςότερο να καλύπτει τα προβλόματα των ενώςεων παρϊ να τα αντιμετωπύζει οριςτικϊ. Τρύτον, ςυχνϊ, οι πρωτοβϊθμιοι ςυνεταιριςμού ϋχουν τα δικϊ τουσ ελαιοτριβεύα και ανταγωνύζονται ϊμεςα με τουσ δευτεροβϊθμιουσ ςυνεταιριςμούσ ςτην ύδια αγορϊ. Το γεγονόσ ότι μεγϊλοσ αριθμόσ εγκαταςτϊςεων που εξυπηρετούν τον ύδιο ςκοπό λειτουργούν ςτην ύδια περιοχό, δημιουργεύ ποικύλεσ μορφϋσ προβλημϊτων. Ο τοπικιςμόσ και οι επικρατούςεσ κοινωνικϋσ νόρμεσ και ςυνόθειεσ (όπωσ αυτό τησ πολιτικόσ αντιπαρϊθεςησ) επηρεϊζουν ακόμα και ςτισ αρχϋσ του 21 ου αιώνα τισ επιχειρηματικϋσ αποφϊςεισ των αγροτών. Συχνϊ παρατηρεύται καιροςκοπικό ςυμπεριφορϊ μελών των ςυνεταιριςμών ςε βϊροσ του ςυλλογικού επιχειρηματικού εγχειρόματοσ. Τϋταρτον παρατηρεύται ϋλλειψη ουςιαςτικόσ δϋςμευςησ των μελών, απϋναντι ςτουσ ςυνεταιριςμούσ τουσ. Στισ περιςςότερεσ από τισ περιπτώςεισ, οι δευτεροβϊθμιοι 4

5 ςυνεταιριςμού δεν ϋχουν καταφϋρει να ενώςουν τα μεμονωμϋνα μϋλη και να δημιουργόςουν μια θετικό ςτϊςη απϋναντι ςτην επιχειρηματικό ςυλλογικό δρϊςη. Η ϋλλειψη δϋςμευςησ των μελών οδηγεύ ςτον ατομικιςμό και ςτην λόψη αποφϊςεων από τουσ παραγωγούσ-μϋλη που δεν ευνοούν τισ μακροπρόθεςμεσ επενδύςεισ. Μέτρα ςτήριξησ Οι ελαιοκομικού ςυνεταιριςμού ςτην Κρότη ϋχουν ωφεληθεύ από διϊφορουσ νόμουσ και κανονιςμούσ, που υιοθετόθηκαν από το κρϊτοσ κατϊ τα τελευταύα εύκοςι ϋτη, ςτο πλαύςιο εύτε εθνικών εύτε κοινοτικών πολιτικών. Τα μϋτρα αυτϊ ϋχουν ςτηρύξει τουσ ελαιοκομικούσ ςυνεταιριςμούσ τησ Κρότησ παρϋχοντασ κεφϊλαια για την καταςκευό ό τον εκςυγχρονιςμό των ελαιοτριβεύων, για επενδύςεισ ςε νϋεσ εγκαταςτϊςεισ και εξοπλιςμό καθώσ και για την επύτευξη τησ βελτύωςησ τησ παραγωγικότητασ των ελαιώνων. Επύςησ, ελαιοπαραγωγικού ςυνεταιριςμού ϋχουν επωφεληθεύ από τουσ κανονιςμούσ (ΕΚ) αριθ. 3/2008, (ΕΚ) αριθ. 501/2008, (ΕΚ) No1085/2011) για τη διεξαγωγό δραςτηριοτότων προώθηςησ, προκειμϋνου να τοποθετηθούν ςτην παγκόςμια αγορϊ. Σημαντικϋσ χρηματοδοτόςεισ δόθηκαν από τισ Κοινοτικϋσ Πρωτοβουλύεσ: LEADER-I, LEADER II-, LEADER + καθώσ και από τα μϋτρα ςτόριξησ για τισ οργανώςεισ ελαιοκομικών φορϋων, όπωσ τουσ κανονιςμούσ τησ Επιτροπόσ (ΕΚ) αριθ. 1334/2002, (ΕΚ) αριθ. 2080/2005 και (ΕΚ) αριθ. 867/2008. Από τα τελευταύα μϋτρα ςτόριξησ ϋχει επωφεληθεύ ςημαντικϊ ο τομϋασ του ελαιολϊδου. Κατϊ την περύοδο , οι ελαιοκομικού ςυνεταιριςμού ςτην Κρότη ϋχουν λϊβει πϊνω από 7 εκατ., 25,6% του διαθϋςιμου προώπολογιςμού για την υλοπούηςη των προγραμμϊτων εργαςύασ για τισ οργανώςεισ των φορϋων. Επιπροςθϋτωσ, διϊφορα εθνικϊ προγρϊμματα και ειδικϊ οι εθνικού αναπτυξιακού νόμοι, ϋχουν υποςτηρύξει ςημαντικϊ τουσ ςυνεταιριςμούσ ςτην Κρότη. Η χρηματοδότηςη που παρϋχεται μπορεύ να καλύπτει ϋωσ και το 50% τησ επϋνδυςησ. Τα εν λόγω μϋτρα ςτόριξησ παρϋχουν το χρηματοοικονομικό μοχλό ςτουσ ελαιοκομικούσ ςυνεταιριςμούσ τησ Κρότησ για να βελτιώςουν την οικονομικό τουσ κατϊςταςη και την ανταγωνιςτικό θϋςη τουσ ςτισ παγκόςμιεσ αγορϋσ. Ωςτόςο, η αποτελεςματικότητα αυτών των πολιτικών ϋχει ιδιαύτερα ςυζητηθεύ κατϊ τη διϊρκεια των τελευταύων ετών. Εύναι γνωςτό ότι πολλϊ κεφϊλαια ϋχουν επενδυθεύ ςε ϋργα με ιςχνϋσ οικονομικϋσ προοπτικϋσ, τα οπούα, ςτο τϋλοσ, καταγρϊφουν περιςςότερεσ απώλειεσ από κϋρδη για τουσ ελαιοκομικούσ ςυνεταιριςμούσ και τα μϋλη τουσ. Τα μϋτρα ςτόριξησ για την καταςκευό και τον εκςυγχρονιςμό των ελαιοτριβεύων εύναι ϋνα χαρακτηριςτικό παρϊδειγμα. Η πρόςβαςη ςε κεφϊλαια δεν ςυνδυαζόταν πϊντα με ορθολογικό ςτρατηγικό ςχεδιαςμό. Ωσ αποτϋλεςμα, ςτην Κρότη υπϊρχουν περιςςότερα από 200 ελαιοτριβεύα, μερικϊ από τα οπούα λειτουργούν πολύ κϊτω από την δυναμικότητϊ τουσ. Εύναι εξύςου ςημαντικό να αναφϋρουμε τισ υπϊρχουςεσ ςχϋςεισ μεταξύ οριςμϋνων ηγετών των ςυνεταιριςμών και των πολιτικών κομμϊτων (Iliopoulos and Valentinov, 2012), που επηρεϊζουν ςυχνϊ τον μηχανιςμό λόψησ αποφϊςεων και κατϊ ςυνϋπεια οι 5

6 αγρότεσ-μϋλη ϋχουν ελϊχιςτα κύνητρα για να υιοθετόςουν μια αυτοχρηματοδοτούμενη αναπτυξιακό ςτρατηγικό. Το ουςιαςτικό πρόβλημα δεν εντοπύζεται ςτα μϋτρα ςτόριξησ, αλλϊ ςτουσ υπϊρχοντεσ μηχανιςμούσ ελϋγχου και παρακολούθηςησ. Υπϊρχουν, πρϊγματι, πολλού ςυνεταιριςμού, που ϋχουν κϊνει καλό χρόςη των προαναφερθϋντων μϋτρων, κατϊφεραν να βελτιώςουν την οικονομικό τουσ κατϊςταςη και επϋκτειναν τισ εργαςύεσ τουσ τόςο ςτην εθνικό όςο και ςτην παγκόςμια αγορϊ ελαιολϊδου. Η ςυνεταιριςτικό νομοθεςύα αποτελεύ ςημαντικό ςτοιχεύο του νομικού περιβϊλλοντοσ μϋςα ςτο οπούο λειτουργούν οι ςυνεταιριςμού ελαιόλαδου ςτην Κρότη. Μετϊ από πολλϋσ δεκαετύεσ αναποτελεςματικού πειραματιςμού, ο νόμοσ 2810/2000 παρεύχε ϋνα ευϋλικτο θεςμικό πλαύςιο ςτουσ Ελληνικούσ γεωργικούσ ςυνεταιριςμούσ. Σύμφωνα με αυτόν, οι γεωργικού ςυνεταιριςμού μπορούςαν να εγκρύνουν την οργανωτικό δομό που ταιριϊζει καλύτερα ςτισ ιδιαύτερεσ ανϊγκεσ τουσ. Δυςτυχώσ, οι περιςςότεροι ςυνεταιριςμού (ςυμπεριλαμβανομϋνων των ςυνεταιριςμών ελαιόλαδου) απϋτυχαν να επωφεληθούν από την ευελιξύα που ο νόμοσ τουσ παρεύχε. Επύ του παρόντοσ, οι ελληνικού γεωργικού ςυνεταιριςμού εύναι υπό αναδιϊρθρωςη λόγω τησ εφαρμογόσ ενόσ νϋου ςυνεταιριςτικού νόμου. Σύμφωνα με το νόμο αυτό, οι υφιςτϊμενοι δευτεροβϊθμιοι ςυνεταιριςμού θα γύνουν εύτε πρωτοβϊθμιοι Αγροτικού Συνεταιριςμού εύτε Αγροτικϋσ Εταιρικϋσ Συμπρϊξεισ (ΑΕΣ). Μια πλόρησ αξιολόγηςη των επιπτώςεων του πρόςφατου νόμου για τη δομό και τη ςτρατηγικό των ςυνεταιριςμών ελαιολϊδου ςτην Κρότη θα εύναι εφικτό μόνο ςτο μϋλλον. Συμπεράςματα Η Ευρωπαώκό Ένωςη εύναι ο μεγαλύτεροσ παραγωγόσ ελαιολϊδου ςτον κόςμο, και τα κρϊτη μϋλη τησ Μεςογεύου ϋχουν αθροιςτικϊ το μεγαλύτερο μερύδιο ςτισ διεθνεύσ αγορϋσ ελαιολϊδου. Οι γεωργικού ςυνεταιριςμού ϋχουν ςυμβϊλλει ςτην επύτευξη πολλών ςτόχων, όχι μόνο για τα μϋλη τουσ, αλλϊ και, γενικότερα, την κοινωνύα. Σε οριςμϋνεσ περιπτώςεισ, ωςτόςο, ϋχουν αποτύχει παταγωδώσ. Ανϊμεςα ςτα αύτια τϋτοιων αποτυχιών περιλαμβϊνονται και η κακοδιαχεύριςη, οι αρνητικϋσ παρεμβϊςεισ του κρϊτουσ ςτα εςωτερικϊ των ςυνεταιριςμών, και διϊφοροι ϊλλοι εξωτερικού παρϊγοντεσ. Κατϊ γενικό κανόνα, οι δημόςιεσ πολιτικϋσ και, ιδιαύτερα τα μϋτρα ςτόριξησ τησ ΕΕ ϋχουν ςυμβϊλει ςτη διευκόλυνςη των εν λόγω των ςυνεταιριςμών για επιβύωςη, επϋκταςη και ανϊπτυξη. Οι ελαιοκομικού ςυνεταιριςμού αντιμετωπύζουν ςημαντικϋσ προκλόςεισ λόγω των ςυνεχώσ μεταβαλλόμενων ςυνθηκών ςτισ διεθνεύσ αγορϋσ και τον ϋντονο ανταγωνιςμό από πολύ αποδοτικϋσ και ανταγωνιςτικϋσ κεφαλαιουχικϋσ εταιρύεσ. Οι εξελύξεισ αυτϋσ ανϊγκαςαν τουσ ηγϋτεσ των ςυνεταιριςμών και τα μϋλη τουσ, καθώσ και τουσ φορεύσ χϊραξησ πολιτικόσ, να αςχοληθούν με μια ςειρϊ από επεύγοντα ζητόματα. Μεταξύ των τρεχουςών προκλόςεων των ελαιοκομικών ςυνεταιριςμών, ςημειώνουμε ϋξι(6) κατϊ προτεραιότητα: 1. Αναζότηςη και διαςφϊλιςη τησ διϊθεςησ των προώόντων απευθεύασ ςτον τελικό καταναλωτό προκειμϋνου μϋςω τησ κϊθετησ ολοκλόρωςησ να ειςπρϊξουν οι ύδιοι οι παραγωγού την δημιουργούμενη προςτιθϋμενη αξύα. 6

7 2. Υιοθϋτηςη από τουσ ςυνεταιριςμούσ επιθετικών ςτρατηγικών (χρηματοοικονομικών, marketing, ανταγωνιςμού) που εναρμονύζονται με τισ υπϊρχουςεσ δομϋσ διακυβϋρνηςησ και το εκϊςτοτε ιδιοκτηςιακό καθεςτώσ. 3. Εξαςφϊλιςη τησ πρόςβαςησ ςε επιχειρηματικϊ κεφϊλαια, ταυτόχρονα με την προώθηςη νϋων ςυνεργαςιών, προκειμϋνου να χρηματοδοτηθεύ και να υλοποιηθεύ η ανϊπτυξη των ςυνεταιριςμών και η επϋκταςό τουσ ςτισ διεθνεύσ αγορϋσ. 4. Εξαςφϊλιςη ικανόσ ποςότητασ ελαιολϊδου εύτε μϋςω ςυγχωνεύςεων - ςυνεργαςιών εύτε μϋςω τησ ενδυνϊμωςησ των διεπαγγελματικών οργανώςεων του τομϋα. 5. Ανϊγκη για ςυνεχό εκπαύδευςη των ςτελεχών και των διευθυντών των ςυνεταιριςμών για τη βελτύωςη των γνώςεων και δεξιοτότων τουσ και τη δημιουργύα ενημερωμϋνων και δυναμικών ςτελεχών, ικανών να αντεπεξϋλθουν ςτισ εξελύξεισ του ςύγχρονου επιχειρεύν. 6. Αναζότηςη ςυνεργαςιών με τα υπόλοιπα μϋλη τησ εφοδιαςτικόσ αλυςύδασ ςτον τομϋα του ελαιολϊδου καθώσ και με ερευνητικϊ ιδρύματα και Πανεπιςτόμια προκειμϋνου να εξαςφαλύζεται η μεταφορϊ γνώςησ και ανταλλαγό τεχνογνωςύασ. Οι φορεύσ χϊραξησ πολιτικόσ, από την ϊλλη πλευρϊ, θα πρϋπει να επικεντρωθούν ςτο να ςχεδιϊζουν και να υλοποιούν αποτελεςματικϋσ πολιτικϋσ, λαμβϊνοντασ υπόψη τα, μερικϋσ φορϋσ αντικρουόμενα, αποτελϋςματα που προκύπτουν από την αλληλεπύδραςη των πολιτικών τησ ΕΕ, με τισ εθνικϋσ και περιφερειακϋσ πολιτικϋσ. Επιπλϋον, πρϋπει να λαμβϊνονται υπόψη και τα διαχεόμενα οφϋλη από την ύπαρξη και λειτουργύα των ςυνεταιριςμών που κατανϋμονται κατϊ μόκοσ τησ αλυςύδασ παραγωγόσ και εμπορύασ αλλϊ και ςτισ τοπικϋσ κοινωνύεσ γενικότερα, και να ςχεδιϊζονται ανϊλογεσ πολιτικϋσ που δεν ςτοχεύουν αποκλειςτικϊ ςτη ςτόριξη των ειςοδημϊτων. Συμπεραςματικϊ, οι ελαιοκομικού ςυνεταιριςμού εύναι ϋνα αποτελεςματικό μϋςο για την επύτευξη πολλών ιδιωτικών και δημόςιων ςτόχων. Αρκετού ςυνεταιριςμού ϋχουν καταφϋρει να προςαρμοςτούν ςτην παγκόςμια αγορϊ, αξιοποιώντασ τα πλεονεκτόματα και τισ δυνατότητεσ των τοπικών οικονομιών τουσ. Όμωσ, πρϋπει να γύνει από όλουσ αντιληπτό ότι οι ςυνεταιριςμού αποτελούν ιδιωτικϋσ επιχειρόςεισ και ωσ εκ τούτου τα μϋτρα ςτόριξησ θα πρϋπει να ςχεδιαςτούν για να βοηθόςουν ςτην οικοδόμηςη τησ ςυλλογικόσ επιχειρηματικόσ ικανότητασ, ςε οποιαδόποτε μορφό εύναι καταλληλότερη για τισ περιςτϊςεισ, προκειμϋνου να ανταποκριθούν ςτην περιπλοκότητα, τισ δυςκολύεσ και τισ προκλόςεισ τησ παγκόςμιασ οικονομύασ. Η τελική έκθεςη του προγράμματοσ και οι περιπτωςιολογικέσ μελέτεσ αγροτικών ςυνεταιριςμών ςε διάφορεσ περιοχέσ τησ ευρωπαΰκήσ ηπείρου είναι διαθέςιμεσ ςτα αγγλικά ςτην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνςη τησ Ευρωπαΰκήσ Επιτροπήσ. 7