Ο κλάδος Μεταποίησης Τροφίμων και Ποτών στην Ελλάδα : προβλήματα και προοπτικές ανάπτυξης Ονοματεπώνυμο : Κουβιδάκης Ελευθέριος Σειρά: 12 Επιβλέπων καθηγητής: Γεώργιος Βάμβουκας Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 1
Ορισμός μεταποίησης Μεταποίηση ορίζεται η διαδικασία μετατροπής μιας πρώτης ύλης ή ενός φυσικού προϊόντος σε βιοτεχνικό - βιομηχανικό προϊόν και αποτελεί τον δευτερογενή τομέα της οικονομίας. Ως μεταποιημένο θεωρείται το προϊόν εκείνο, που έχει υπαχθεί σε μία διαδικασία μεταποίησης με αποτέλεσμα την αύξηση της αξίας του. Οι διαδικασίες αυτές αποτελούνται από το τετράπτυχο : Διαλογής Τυποποίησης Συσκευασίας Μεταποίησης της ίδιας της φύσης του προϊόντος. Ανάλυση βιομηχανίας 2
Η θέση του κλάδου Μεταποίησης Τροφίμων και Ποτών στην Ελληνική οικονομία σύγκριση με ΕΕ 5 πρώτοι κλάδοι Ελληνικής οικονομίας (κύκλος εργασιών) : Οπτάνθρακας & προϊόντα διύλισης Τρόφιμα & Ποτά Βασικά μέταλλα Μεταλλικά προϊόντα Χημικά προϊόντα Ανάλυση βιομηχανίας 3
Μεταβολές βασικών διαρθρωτικών δεικτών του κλάδου Μεταποίησης Τροφίμων και Ποτών. Μέγεθος Σύνολο Τομέα Μεταποίηση Μεταποίηση Τροφίμων Μεταποίηση Ποτών Αριθμός επιχειρήσεων -12,80% -7,80% -11,00% Κύκλος εργασιών 0,90% 1,80% -10,10% Αξία παραγωγής 2,10% 2,00% -9,70% Ακαθάριστη προστιθέμενη αξία -12,90% -5,20% -23,20% Αριθμός εργαζομένων -8,00% -1,90% -6,20% Πηγή : ΙΟΒΕ Ανάλυση βιομηχανίας 4
Κρέας Αλλαντικά Το 23,4% των δαπανών για είδη διατροφής αφορά δαπάνες για προϊόντα κρέατος. Αυξανόμενες απαιτήσεις καταναλωτών ως προς την ποιότητα, Χαρακτηρίζεται από ταχεία ανάπτυξη, ενσωματώνει διαρκώς εξελισσόμενες τεχνολογίες (π.χ. RFID). Βασικό πρόβλημα του κλάδου είναι το υψηλό κόστος ά υλών. Σημαντική εισαγωγική διείσδυση στο βόειο και χοιρινό κρέας. Αντίθετα η πτηνοτροφία παρουσιάζει χαμηλό ποσοστό εισαγωγών. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 5
Ψάρια Προϊόντα αλιείας Είναι ο 2 ος σε εξαγωγές υποκλάδος μετά τα οπωροκηπευτικά. Mικρή συμμετοχή στο συνολικό ΑΕΠ της Ελλάδος. Το οικοσύστημα του υποκλάδου αποτελείται από τρείς βασικούς άξονες: α) την συλλεκτική αλιεία β) τις ιχθυοκαλλιέργειες και γ) τα δίκτυα διανομής. Βασικά προβλήματα του υποκλάδου αποτελούν τα γεγονότα : Ο ανταγωνισμός γίνεται σε μεγάλο βαθμό σε επίπεδο κόστους. Ο περιορισμένος χρόνος ζωής του προϊόντος καθιστά πρόκληση την αποτελεσματική διακίνησή του. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 6
Ψάρια Ιχθυοκαλλιέργειες Έντονος εξαγωγικός προσανατολισμός. Οι ιχθυοκαλλιέργειες διεθνώς καλύπτουν πλέον σχεδόν το 50% της τελικής κατανάλωσης. Η ανάπτυξη του κλάδου στηρίχθηκε στην αύξηση της παγκόσμιας κατά κατανάλωσης και της πλήρης εκμετάλλευσης άνω του 80% των αλιευτικών αποθεμάτων. Βασικές προκλήσεις στον τομέα της ιχθυοκαλλιέργειας : Ο μεγάλος κύκλος παραγωγής απαιτεί υψηλά κεφάλαια κίνησης. Το υψηλό μερίδιο των πρώτων υλών στο κόστος καθιστά ευάλωτο τον κλάδο. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 7
Φρούτα και Λαχανικά Η μεταποίηση εκτιμάται ότι αξιοποιεί το 15% των φρούτων και το 25% των λαχανικών. Βασικές προκλήσεις του υποκλάδου Μεγάλη εξάρτηση από το εμπόριο λιανικής. Μεγάλη εξάρτηση από την παραγωγή. Απαιτήσεις καταναλωτών για καλή εμφάνιση, ομοιογενές χρώμα, χωρίς ελαττώματα, αλλά και με θρεπτικά και υγιεινά χαρακτηριστικά. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 8
Ελαιόλαδο Στην Ελληνική ελαιοκομία δραστηριοποιούνται περισσότερες από 450.000 αγροτικές οικογένειες. Η συμμετοχή του ελαιόλαδου στο αγροτικό ΑΕΠ ανέρχεται σε 7,5% - 10% ετησίως (ανάλογα με την χρονιά). Η συμβολή του στις συνολικές εξαγωγές είναι περίπου 1,5%. Αποτελεί το 4,2% της συνολικής δαπάνης για τρόφιμα και περισσότερο από 5,5% αν ληφθεί υπόψη η ιδιοκατανάλωση. Συμβάλει καθοριστικά στην βιωσιμότητα μειονεκτικών περιοχών. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 9
Ελαιόλαδο Βασικά προβλήματα του υποκλάδου : Η κατακερματισμένη δομή του ελληνικού κλάδου ελαιοπαραγωγής. Ο χαμηλός βαθμός τεχνολογικής εξέλιξης και κυρίως υψηλό ποσοστό μικρών (και σε μεγάλο βαθμό συνεταιριστικών) ελαιοτριβείων. Μόλις το 27% της συνολικής παραγωγής ελαιόλαδου φτάνει στο στάδιο της τυποποίησης στην Ελλάδα (έναντι 50% στην Ισπανία και 80% στην Ιταλία). Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 10
Τυροκομικά προϊόντα Μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον υποκλάδο. Πολύ εκτεταμένα δίκτυα διανομής. Σχετικά υψηλά επίπεδα εισαγωγικής διείσδυσης. Αυξητική τάση εξαγωγών τα τελευταία χρόνια. 21 ελληνικά τυριά με ένδειξη Π.Ο.Π. (συγκριτικό πλεονέκτημα). Πηγή : ICAP Έτος Παραγωγή Εισαγωγές Εξαγωγές Κατανάλωση Μεταβολή 2006 240.100 96.811 31.280 305.631-2007 255.515 118.245 39.875 333.885 9,20% 2008 265.189 112.494 41.360 336.323 0,70% 2009 269.065 125.015 41.654 352.426 4,80% 2010 286.615 118.665 43.247 362.032 2,70% 2011 287.000 113.884 49.025 351.859-2,80% Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 11
Ξηροί καρποί Η προσφορά των ξηρών καρπών επηρεάζεται από ποικίλους παράγοντες, όπως είναι ο αριθμός και η απόδοση των καλλιεργούμενων εκτάσεων, οι καιρικές συνθήκες κλπ. Αξιοσημείωτη εισαγωγική διείσδυση ά υλών στον υποκλάδο. Έντονος ανταγωνισμός, καθώς τον υποκλάδο δραστηριοποιείται μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων. Τα κανάλια διάθεσης των ξηρών καρπών περιλαμβάνουν τα «παραδοσιακά» σημεία πώλησης. Τεράστιο έλλειμα στο εμπορικό ισοζύγιο του υποκλάδου. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 12
Αρτοποιία και αλευρώδη - Ζωοτροφές Αρτοποιία & αλευρώδη : Συνολική αγορά βιοτεχνικής αρτοποιίας διαμορφώθηκε σε 2,18 δισ. (2011). Μέσος (τριετίας) ρυθμός μεταβολής -0,68%.. Ζωοτροφές : Ανοδική τάση την περίοδο 2010-2013 Αύξηση πωλήσεων, ΚΠΦ & Μικτού κέρδους. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 13
Ποτοποιία Ο υποκλάδος ακολουθεί τις εξελίξεις της ευρωπαϊκής αγοράς με μια χρονική υστέρηση. Σημαντικός αριθμός μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεων. Ο υποκλάδος της Ποτοποιίας κατέχει την 3η θέση από πλευράς βαρύτητας στη βιομηχανία. Του ανήκει ποσοστό της τάξης του 13% του συνολικού αριθμού των επιχειρήσεων της εν λόγω βιομηχανίας, απασχολείται το 14% του εργατικού δυναμικού της συγκεκριμένης βιομηχανίας και τέλος ο κλάδος της Ποτοποιίας αντιπροσωπεύει το 17% των συνολικών πωλήσεων της βιομηχανίας. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 14
Ποτοποιία - Προκλήσεις Οι βασικότερες προκλήσεις του υποκλάδου των ποτών είναι: Οι εισαγωγές προϊόντων χαμηλής ποιότητας. Η παραγωγή προϊόντων χωρίς άδεια, τα κρούσματα νοθείας και η ανεξέλεγκτη παραγωγή χύμα τσίπουρου. Η κακή διαχείριση κεφαλαίου κίνησης και οι απαιτήσεις σε υψηλές διαφημιστικές δαπάνες. Οι αρνητικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία ειδικά στην περίπτωση της υπερβολικής χρήσης. Ο χαμηλός ρυθμός αύξησης του πληθυσμού άνω των 15 ετών. Υποκλάδοι της βιομηχανίας Τροφίμων και Ποτών 15
Στοιχεία κατανάλωσης στην Ελλάδα / Συστήματα ποιότητας Τροφίμων 2009 2012 2013 2013/2012 2013/2009 Σύνολο 15.100 12.500 12.300-1.6% -18.5% Τρόφιμα και μη αλκοολούχα ποτά 2.600 2.200 2.100-4.5% -19.2% Πηγή: Eurostat, National Accounts, Επεξεργασία ΙΟΒΕ Τα συστήματα διαχείρισης και διοίκησης της ποιότητας διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με το σκοπό τον οποίο επιτελούν : Συστήματα διοίκησης της ποιότητας (ISO 9001) Συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης (ISO 14001) Συστήματα διαχείρισης της υγιεινής και ασφάλειας των τροφίμων (HACCP, ISO 22000, BRC, IFS). Στοιχεία κατανάλωσης στην Ελλάδα 16
PEST DG analysis PEST - DG analysis Κοινωνικό Τεχνολογικό Δημογραφικό Τρόπος ζωής Εκσυγχρονισμός μέσων παραγωγής Αρνητικό ρυθμός αύξησης πληθυσμού Κανόνες - έθιμα Διαδικτυακές πωλήσεις νέα δίκτυα διανομής Γήρανση πληθυσμού Τρόπος σκέψης & δράσης Διαφοροποίηση δικτύων διανομής Αύξηση αναμενόμενης διάρκειας ζωής Πολιτικό Οικονομικό Παγκόσμιο Έλεγχος τιμών Μείωση ΑΕΠ Νέες διεθνείς αγορές Φορολογικό καθεστώς Αύξηση ανεργίας Διατλαντική Συμφωνία (T.T.I.P) Ευρωπαϊκή νομοθεσία Οικονομική κρίση Δια-Ειρηνική Συμφωνία (T.T.P.) Anti trust laws Υποτίμηση ευρώ Διεθνή πολιτικά δρώμενα Προϊόντα ΠΟΠ - ΠΓΕ Μείωση αγοραστικής δύναμης καταναλωτή Εμπάργκο Ρωσίας Πολιτική αστάθεια Αυξητική τάση πληθωρισμού PEST DG analysis 17
SWOT analysis Ευκαιρίες / Απειλές Ευκαιρίες για εκσυγχρονισμό μέσων παραγωγής. Αναθεώρηση της Κ.Α.Π. Επάρκεια πόρων και ύπαρξη ανεκμετάλλευτων εκτάσεων. Σημαντικά περιθώρια αύξησης της παραγωγικότητας. Ύπαρξη έντονου ενδιαφέροντος για σοβαρή επιχειρηματική δραστηριοποίηση στον κλάδο. Δυνατότητα αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών. Η στροφή, λόγω συνθηκών, προς νέα προϊόντα, υψηλής προστιθέμενης αξίας και διαφοροποίησης. Επιδείνωση της οικονομικής κρίσης. Στροφή σε φθηνά εισαγόμενα λόγω μείωσης του διαθέσιμου εισοδήματος. Η ενδεχόμενη ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. Πλήρης απελευθέρωση των διεθνών αγορών. Αναποτελεσματικότητα κρατικού μηχανισμού, έλλειψη πολιτικής βούλησης για ανάπτυξη του κλάδου. Δυσκολίες μεγέθυνσης και εκσυγχρονισμού πολλών βιώσιμων εκμεταλλεύσεων. SWOT analysis 18
SWOT analysis Δυνάμεις / Αδύνατα σημεία Υψηλή ποιότητα προϊόντων. Διεθνής αναγνωσιμότητα προϊόντων και περιοχών της χώρας. Πολύ υψηλή διαφοροποίηση για ορισμένα προϊόντα. Σημαντική παραγωγική δυναμικότητα στη μεταποίηση. Ισχυρά Brand Names. Υπάρχει μεγάλη δυνατότητα σύνδεσης και συνεργασίας μεταξύ του δεύτερου και του τρίτου πυλώνα της Ελληνικής οικονομίας. Σημαντική θέση του αγροδιατροφικού τομέα στην οικονομία της χώρας. Υψηλό κόστος παραγωγής προϊόντων. Αντικειμενικές δυσκολίες δημιουργίας συγκριτικών πλεονεκτημάτων τιμών. Ανεπάρκειες των δομών, μεταποίησης, προώθησης και διανομής. Έλλειψη συνεργατικής συνείδησης και προβληματική κατάσταση των συλλογικών φορέων. Προβλήματα διασύνδεσης γεωργίας, μεταποίησης και εμπορίας. Έλλειψη εγχώριας παραγωγής των απαιτούμενων εισροών. SWOT analysis 19
Συμπεράσματα Ο κλάδος είναι σε υψηλό βαθμό κατακερματισμένος. η κερδοφορία του κλάδου τα τελευταία χρόνια δεν είναι επαρκής για τη διεύρυνση της επενδυτικής δραστηριότητας το κόστος των συντελεστών παραγωγής και ειδικότερα των πρώτων υλών είναι για την υψηλό το μερίδιο της ευρωπαϊκής αγοράς στις εξαγωγές τροφίμων-ποτών παγκοσμίως περιορίζεται συνεχώς τα τελευταία δέκα χρόνια. Συμπεράσματα 20
Συμπεράσματα Οι νέες συνθήκες ευνοούν έναν ριζικό εκσυγχρονισμό του μεταποιητικού τομέα μέσω της αντιμετώπισης των διαρθρωτικών αδυναμιών, του προσανατολισμού της παραγωγής στις απαιτήσεις της εγχώριας και διεθνούς αγοράς και της δημιουργίας συνθηκών αειφορίας. Οι θετικές τάσεις της παγκόσμιας ζήτησης για διαφοροποιημένα (ονομασίας προέλευσης) και βιολογικά προϊόντα καθώς και η στροφή προς τη μεσογειακή διατροφή δημιουργούν προϋποθέσεις για μετατροπή πολλών μειονεκτημάτων της Ελληνικής μεταποίησης τροφίμων σε συγκριτικά πλεονεκτήματα. Συμπεράσματα 21