Εσωτερικές Οικονομίες Κλίμακας, Ατελής Ανταγωνισμός και Διεθνές Εμπόριο Καθ. Γιώργος Αλογοσκούφης
Ζήτηση και Κόστος στη Μονοπωλιακή Αγορά Συνάρτηση Ζήτησης Q=A-bP ή P=(A-Q)/b Συνολικά Έσοδα (TR) TR=PQ=Q(Α-Q)/b Οριακό Έσοδο (MR) MR=P-Q/b 2
Ζήτηση και Κόστος στη Μονοπωλιακή Αγορά (συνέχεια) Συνάρτηση Κόστους (TC) TC=C=F+cQ Μέσο Κόστος(AC) AC=C/Q=F/Q+c Οριακό Κόστος(MC) c 3
Προσδιορισµός της Ισορροπίας σε Συνθήκες Μονοπωλίου Κόστος C και Τιμή P P M Μονοπωλιακά Κέρδη Απώλεια Πλεονάσµατος Καταναλωτών AC M AC MC MR D Q M Ποσότητα Q 4
Ισορροπία στη Μονοπωλιακή Αγορά Μεγιστοποίηση Κερδών MR=MC (Α-2Q)/b=c Παραγωγή και Επίπεδο Τιµών Ισορροπίας Q Μ =(A-bc)/2 P Μ =c+(a-bc)/2b 5
Ζήτηση και Κόστος στη Δυοπωλιακή Αγορά Q=Q 1 +Q 2 P=(A-Q 1 -Q 2 )/b Από τη µεγιστοποίηση των κερδών MR=MC έχουµε, Q 1 =(A-Q 2 -bc 1 )/2 Q 2 =(A-Q 1 -bc 2 )/2 Συναρτήσεις Αντίδρασης: Προσδιορίζουν τη βέλτιστη αντίδραση της κάθε επιχείρησης στο επίπεδο παραγωγής της άλλης 6
Προσδιορισµός της Ισορροπίας σε Συνθήκες Δυοπωλίου 7
Ισορροπία στη Δυοπωλιακή Αγορά Q D =2(A-bc)/3 P D =c+(a-bc)/3b όπου, c=(c 1 +c 2 )/2 Προφανώς ισχύει, Q D >Q Μ P D <P M 8
Συµµετρικό Ολιγοπώλιο Ν επιχειρήσεις με ταυτόσημες συναρτήσεις κόστους παράγουν ένα ομοειδές προϊόν Συνάρτηση κόστους επιχείρησης n C n =F+cq n Συνάρτηση Ζήτησης επιχείρησης n P=(A-q n -(N-1)q)/b Μεγιστοποίηση Κερδών q n =(A-(N-1)q-bc)/2 9
Συµµετρικό Ολιγοπώλιο (συνέχεια) Παραγωγή Ισορροπίας Ολιγοπωλιακής Επιχείρησης q=(a-bc)/(n+1) Συνολική Παραγωγής Ισορροπίας Q=(N/(N+1))(A-bc) Τιμή Ισορροπίας P=c+(A-bc)/(b(N+1)) Αποδεικνύεται ότι, Q/ N > 0 και P/ N < 0 10
Ολιγοπώλιο µε Ελεύθερη Είσοδο Επιχειρήσεων Η είσοδος επιχειρήσεων θα συνεχίζεται όσο η τιμή του προϊόντος υπερβαίνει το μέσο κόστος παραγωγής, και οι επιχειρήσεις πραγματοποιούν «υπερβολικά» κέρδη Η είσοδος θα σταματήσει όταν η τιμή εξισωθεί με το μέσο κόστος Συνθήκη Ισορροπίας P=AC συνεπάγεται, c+(a-bc)/(b(n+1))=c+f(n+1)/(a-bc) Επιλύοντας N+1=(A-bc)/(bF) 1/2 11
Αριθµός Ολιγοπωλιακών Επιχειρήσεων µε Ελεύθερη Είσοδο 12
Μονοπωλιακός Ανταγωνισµός Πολλές επιχειρήσεις, με διαφοροποιημένο προϊόν Οι επιχειρήσεις θεωρούν τις τιμές των ανταγωνιστών τους ως δεδομένες Ολες οι επιχειρήσεις έχουν την ίδια συνάρτηση ζήτησης και κόστους παραγωγής Συνάρτηση Ζήτησης Μονοπωλιακού Ανταγωνισμού q n =Α[1/N-b(P n -P)] Συνάρτηση Κόστους TC n =F+cq n 13
Μεγιστοποίηση των Κερδών στον Μονοπωλιακό Ανταγωνισµό Το οριακό έσοδο κάθε επιχείρησης θα είναι MR=P n -q n /Ab Κάθε επιχείρηση θα εξισώσει το οριακό έσοδο με το οριακό κόστος P n -q n /Ab=c ή P n =c+q n /Ab Αν όλες οι επιχειρήσεις έχουν την ίδια συνάρτηση κόστους και αντιμετωπίζουν την ίδια συνάρτηση ζήτησης, θα παράγουν την ίδια ποσότητα και θα χρεώνουν την ίδια τιμή. 14
Συµµετρική Ισορροπία: Τιµές, Ποσότητες και Μέσο Κόστος Στη συμμετρική ισορροπία, P n =P=c+1/bN q n =q=a/n Κάθε επιχείρηση έχει μερίδιο 1/Ν και η τιμή είναι αρνητική συνάρτηση του αριθμού των επιχειρήσεων Ν Tο μέσο κόστος κάθε επιχείρησης δίνεται από, AC=c+F/q=c+N(F/A) Το μέσο κόστος είναι θετική συνάρτηση του αριθμού των επιχειρήσεων στον κλάδο. 15
Ισορροπία µε Ελεύθερη Είσοδο Επιχειρήσεων Η είσοδος επιχειρήσεων θα συνεχίζεται όσο η τιμή του προϊόντος υπερβαίνει το μέσο κόστος παραγωγής, και οι επιχειρήσεις πραγματοποιούν «υπερβολικά» κέρδη Η είσοδος θα σταματήσει όταν η τιμή εξισωθεί με το μέσο κόστος Συνθήκη Ισορροπίας P=AC συνεπάγεται, c+1/bn=c+n(f/a) Επιλύοντας N=(A/bF) 1/2 16
Αριθµός Επιχειρήσεων σε Συνθήκες Μονοπωλιακού Ανταγωνισµού 17
Μονοπώλια και Διεθνές Εµπόριο Υποθέτουμε δύο χώρες, κάθε μία από τις οποίες σε ένα κλάδο (πχ τηλεπικοινωνίες, ηλεκτρική ενέργεια) έχει από μία μονοπωλιακή επιχείρηση. Οι συναρτήσεις ζήτησης και κόστους στην κάθε χώρα δίνονται από, Q = A bp C = F + cq Q* = A bp * C* = F + cq * 18
Μονοπώλια και Διεθνές Εµπόριο Αν δεν υπάρχει δυνατότητα εμπορίου μεταξύ των χωρών, η παραγωγή και οι τιμές στην κάθε μία από τις δύο χώρες προσδιορίζονται από, Q = Q* = 1 2 (A bc) P = P* = c + 1 2 ( A bc b Με ελεύθερο εμπόριο μεταξύ των χωρών, οι δύο επιχειρήσεις συμπεριφέρονται ως ένα δυοπώλιο στην παγκόσμια αγορά. Η παραγωγή και οι τιμές δίνονται από, Q = Q* = 2 (A bc) 3 P = P* = c + 1 3 ( A bc b ) ) 19
Επιπτώσεις του Διεθνούς Εμπορίου σε Κλάδους που Λειτουργούσαν ως Εθνικά Μονοπώλια Η παγκόσμια παραγωγή αυξάνεται και οι τιμές πέφτουν. Ο λόγος είναι ότι η απελευθέρωση του εμπορίου μετατρέπει τα εθνικά μονοπώλια σε διεθνή ολιγοπώλια (δυοπώλιο στο παράδειγμά μας). Η αλλαγή στη διάρθρωση της αγοράς συνεπάγεται μικρότερα περιθώρια κέρδους για τις επιχειρήσεις του κλάδου και οφέλη για τους καταναλωτές. Παρόμοιες επιπτώσεις σε ολιγοπωλιακούς κλάδους. 20
Ολιγοπώλιο και Διεθνές Εµπόριο 21
Ολιγοπώλια και Διεθνές Εµπόριο Η διεύρυνση της αγοράς που προκαλεί το διεθνές εµπόριο, οδηγεί σε αύξηση των επιχειρήσεων που παράγουν για την κάθε εθνική αγορά και σε µείωση της µέσης τιµής τους, καθώς κάθε επιχείρηση τώρα απευθύνεται σε µεγαλύτερη αγορά (εθνική και διεθνή). Το υπόδειγµα αυτό επίσης εξηγεί το ενδο-κλαδικό διεθνές εµπόριο, κάτι που τα ανταγωνιστικά υποδείγµατα δεν µπορούν να εξηγήσουν. Το ενδο-κλαδικό εµπόριο αποτελεί σηµαντικό µέρος του διεθνούς εµπορίου βιοµηχανικών προϊόντων µεταξύ των αναπτυγµένων οικονοµιών. 22
Μονοπωλιακός Ανταγωνισµός και Διεθνές Εµπόριο 23
Μονοπωλιακός Ανταγωνισµός και Διεθνές Εµπόριο Η διεύρυνση της αγοράς που προκαλεί το διεθνές εµπόριο, οδηγεί σε αύξηση της ποικιλίας των προϊόντων (και του αριθµού των επιχειρήσεων) στην κάθε εθνική αγορά και σε µείωση της µέσης τιµής τους, καθώς κάθε επιχείρηση τώρα απευθύνεται σε µεγαλύτερη συνολική αγορά (εθνική και διεθνή). Το υπόδειγµα αυτό επίσης εξηγεί το ενδο-κλαδικό διεθνές εµπόριο, κάτι που τα ανταγωνιστικά υποδείγµατα δεν µπορούν να εξηγήσουν. Το ενδο-κλαδικό εµπόριο αποτελεί σηµαντικό µέρος του διεθνούς εµπορίου βιοµηχανικών προϊόντων µεταξύ των αναπτυγµένων οικονοµιών. 24
Η Διαφορά των Ανταγωνιστικών από τα Μη Ανταγωνιστικά Υποδείγµατα Διεθνούς Εµπορίου Σε όλα τα υποδείγµατα που αναλύσαµε το εµπόριο είναι ενδοκλαδικό, και δεν εξαρτάται από κανενός είδους συγκριτικό πλεονέκτηµα. Σε κλάδους όπου υπάρχουν υπερβολικά κέρδη (π.χ εθνικά µονοπώλια ή ολιγοπώλια), πηγή του εµπορίου είναι η αλλαγή στην διάρθρωση της αγοράς η οποία γίνεται πιο ανταγωνιστική, κάτι που οδηγεί σε µείωση των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων και των τιµών, και σε αύξηση της συνολικής παραγωγής. Σε κλάδους µε ελεύθερη είσοδο επιχειρήσεων και απουσία υπερβολικών κερδών, µοναδική πηγή του εµπορίου είναι οι αύξουσες αποδόσεις κλίµακας, που µειώνουν το µέσο κόστος παραγωγής µετά τη διεύρυνση του συνολικού µεγέθους της αγοράς που προκαλεί το διεθνές εµπόριο. 25
Η Σηµασία του Ενδοκλαδικού Διεθνούς Εµπορίου Το ενδοκλαδικό εµπόριο έχει µερίδιο µεταξύ του ενός τρίτου και του µισού του συνολικού όγκου του διεθνούς εµπορίου (ανάλογα µε το πόσο λεπτοµερές είναι το σύστηµα κατάταξης των κλάδων). Το ενδοκλαδικό εµπόριο έχει ακόµη µεγαλύτερη σηµασία για το εµπόριο µεταξύ των αναπτυγµένων οικονοµιών. Πρόσφατη µελέτη (Borda and Weinstein 2006) έχει υπολογίσει ότι ο αριθµός των διαθεσίµων προϊόντων έχει τριπλασιαστεί στις εισαγωγές των ΗΠΑ µεταξύ 1972 και 2001. Όφελος για τους καταναλωτές των ΗΠΑ, 2,6% του ΑΕΠ. Το ενδοκλαδικό εµπόριο είναι και η κινητήριος δύναµη της ΕΕ. 26
Ασυµµετρίες Μεταξύ Χωρών Όταν υπάρχουν εσωτερικές οικονοµίες κλίµακας, µια µικρή οικονοµία έχει µεγαλύτερα οφέλη από το διεθνές εµπόριο σε σχέση µε µία µεγάλη οικονοµία. Αυτό συµβαίνει διότι τα οφέλη του εµπορίου στην περίπτωση αυτή προκύπτουν από τις οικονοµίες κλίµακας. Μία µικρή οικονοµία επωφελείται περισσότερο από τις οικονοµίες κλίµακας όταν απελευθερωθεί το εµπόριο γιατί οι παραγωγικοί της κλάδοι είναι κατά τεκµήριο µικρότεροι. Όταν υπάρχουν διαφορές στο οριακό κόστος παραγωγής µεταξύ των χωρών, η απελευθέρωση του εµπορίου ωφελεί τους καταναλωτές των προϊόντων του κλάδου και στις δύο χώρες, αλλά οι παραγωγοί της χώρας µε το υψηλότερο οριακό κόστος παραγωγής χάνουν µερίδιο αγοράς προς όφελος των παραγωγών της χώρας µε το χαµηλότερο οριακό κόστος παραγωγής. Το διεθνές εµπόριο όχι µόνο οδηγεί στη µείωση του περιθωρίου των τιµών σε σχέση µε το οριακό κόστος, αλλά οδηγεί και σε µείωση του µεριδίου των παραγωγών υψηλού οριακού κόστους, µε αποτέλεσµα αύξηση της αποτελεσµατικότητας της παγκόσµιας οικονοµίας. 27
Κόστος Διεθνούς Εµπορίου και η Απόφαση για Εξαγωγές Κόστος, Τιµή Κόστος, Τιµή c 2 +t c* c* c 2 c 2 c 1 +t c 1 c 1 D D Ποσότητα Ποσότητα 1. Αγορά Ηµεδαπής 2. Αγορά Αλλοδαπής 21
Κόστος Διεθνούς Εµπορίου και η Απόφαση για Εξαγωγές Μία επιχείρηση µπορεί να παράγει επικερδώς για την εγχώρια αγορά αλλά, λόγω του κόστους του διασυνοριακού εµπορίου, να µην µπορεί να εξάγει επικερδώς στο εξωτερικό. Όσο µεγαλύτερο είναι το οριακό κόστος παραγωγής της, τόσο πιθανότερο είναι αυτό το ενδεχόµενο. Κατά τεκµήριο, οι πιο αποτελεσµατικές επιχειρήσεις, δηλαδή αυτές που έχουν χαµηλότερο οριακό κόστος, θα είναι ευκολώτερο να εξάγουν στο εξωτερικό. Οι διαθέσιµες εµπειρικές ενδείξεις για µεγάλο αριθµό χωρών (βλ. Bernard, Jensen, Redding and Schott 2007) επιβεβαίωνουν ότι οι επιχειρήσεις που κάνουν εξαγωγές είναι κατά τεκµήριο πιο αποτελεσµατικές, και συνήθως µεγαλύτερες, από τις υπόλοιπες επιχειρήσεις του ιδίου κλάδου. Στις ΗΠΑ, η µέση παραγωγικότητα της εργασίας των εξαγωγικών επιχειρήσεων είναι κατά 11% µεγαλύτερη από αυτή των µη εξαγωγικών επιχειρήσεων. Οι διαφορές αυτές είναι ακόµη µεγαλύτερες στην Ευρώπη. 29
Κόστος Διεθνούς Εµπορίου, Τιµές και Κέρδη στη Εγχώρια και Διεθνή Αγορά 22
Διαφοροποίηση των Τιµών µεταξύ Εγχώριας και Διεθνούς Αγοράς Όταν υπάρχει κόστος εµπορίου, οι αγορές δεν είναι πλέον πλήρως ενοποιηµένες, µε αποτέλεσµα οι επιχειρήσεις να µπορούν να προσδιορίζουν διαφορετικές τιµές σε διαφορετικές αγορές. Το περιθώριο της τιµής επί του οριακού κόστους είναι µεγαλύτερο στην αγορά της Ηµεδαπής, παρά στην αγορά της Αλλοδαπής. Αυτό συµβαίνει διότι στην αγορά της Αλλοδαπής, λόγω του κόστους του διασυνοριακού εµπορίου, η τιµή της είναι µεγαλύτερη από το µέσο όρο και το µερίδιο της αγοράς µικρότερο. Αυτό το αναπόφευκτο γεγονός, που προκύπτει από τη µεγιστοποίηση των κερδών των επιχειρήσεων σε αγορές µε διαφορετικές συνθήκες κόστους, σε πολλές νοµοθεσίες θεωρείται dumping (εµπορική πόντιση), µία αθέµιτη εµπορική πρακτική. 31
Το Ζήτηµα του Dumping Όποιαδήποτε εγχώρια επιχείρηση ενός κλάδου µπορεί να προσφύγει στις αρχές και να ζητήσει την επιβολή αντισταθµιστικών τελών για dumping, µε το επιχείρηµα ότι το περιθώριο κέρδους στις πωλήσεις ενός εισαγόµενου ανταγωνιστικού προϊόντος είναι µικρότερο από το περιθώριο κέρδους στη χώρα προέλευσης του προϊόντος. Το dumping είναι ένα πολύ αµφιλεγόµενο ζήτηµα στην πολιτική του εµπορίου. Σε πολλές περιπτώσεις µια εξαγωγική επιχείρηση δεν κάνει τίποτα διαφορετικό από ότι κάνουν και οι εγχώριοι ανταγωνιστές της. Ορίζει το περιθώριο κέρδους της ώστε να εξισώσει το οριακό της έσοδο µε το οριακό της κόστος. Επειδή το οριακό της κόστος είναι µεγαλύτερο λόγω του κόστους του διεθνούς εµπορίου, και το περιθώριο κέρδους που µπορεί να επιτύχει είναι µικρότερο. Για το λόγο αυτό, πολλοί οικονοµολόγοι θεωρούν ότι οι υποθέσεις dumping δεν αποτελούν παρά µια πολιτική προστατευτισµού. 32
Αντισταθµιστικά Οφέλη σε Εισαγωγές από Κίνα Οι κατηγορίες για dumping πολλές φορές δεν είναι παρά νοµικό τέχνασµα των εγχώριων επιχειρήσεων προκειµένου να προστατευθούν από τον ανταγωνισµό των εισαγοµένων προϊόντων. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι στις ΗΠΑ η συντριπτική πλειοψηφία των υποθέσεων dumping αφορούν εξαγωγείς από χώρες χαµηλού κόστους, όπως η Κίνα. Η Κίνα έχει υποστεί αντισταθµιστικά τέλη σε εισαγωγές τηλεοράσεων, επίπλων, πλαστικών µέχρι και ζαχαρίνης. Αυτά τα αντισταθµιστικά τέλη πολλές φορές ήταν ιδιαίτερα υψηλά. 78% για έγχρωµες τηλεοράσεις, έως 330% στη ζαχαρίνη. Δεδοµένου µάλιστα ότι η Κίνα θεωρείται επισήµως στις ΗΠΑ ως µη οικονοµία της αγοράς, οι αρχές των ΗΠΑ συχνά αγνοούν τα κινεζικά στοιχεία για το κόστος και χρησιµοποιούν στοιχεία από άλλες χώρες υψηλότερου κόστους όπως η Ινδία. Δεν είναι συνεπώς καθόλου περίεργο που πολλοί οικονοµολόγοι θεωρούν τη βιοµηχανία των υποθέσεων anti dumping ως άλλη µία µορφή προστατευτισµού. 33