ΘΕΜΑ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΙΑΣ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΤΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑΣ ΣΦΑΚΙΑΝΑΚΗ ΠΟΛΥΞΕΝΗΣ ΘΕΜΑ Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΡΟΔΙΑΣ ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Κ ΡΟΥΜΠΟΣ PhD ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΜΑΪΟΣ 2011

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Tν ξφδη, ζχκβνιν δσήο, γνληκφηεηαο θαη επεκεξίαο, είλαη ν θαξπφο πνπ, απφ ηα παλάξραηα ρξφληα, ζενί θαη άλζξσπνη ιάηξεςαλ. Οη κηθξνζθνπηθνί θφθθηλνη, δνπκεξνί θαη γιπθφμηλνη ζπφξνη ηνπ απνηεινχλ κηα μερσξηζηή, γεπζηηθή απφιαπζε θαη θξχβνπλ πιήζνο απφ ζξεπηηθέο θαη ζεξαπεπηηθέο ηδηφηεηεο. Ζ ξνδηά παξνπζηάδεηαη σο ην παιαηφηεξν θαιιηεξγεκέλν θαξπνθφξν δέληξν. Λέγεηαη φηη πξσηνεκθαλίζηεθε ζηελ πεξηνρή κεηαμχ ηνπ Ηξάλ θαη ηεο βφξεηαο Ηλδίαο παξά ηαχηα έρεη θαιιηεξγεζεί απφ αξραηνηάησλ ρξφλσλ κέρξη ζήκεξα ζε φιε ηε ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ. Ζ ξνδηά είλαη έλαο θπιινβφινο ζάκλνο πνπ κπνξεί λα αλαπηπρζεί κέρξη 3-4 κ. χςνο. Σα θξνχηα είλαη ζθαηξηθά θαη γπαιηζηεξά θνθθηλσπά ή θηηξηλσπά φηαλ σξηκάζνπλ, γεκάηα κε ηξαγαλά ζπέξκαηα. Ζ ξνδηά θαιιηεξγείηαη ζε ειηφινπζηα θαη δεζηά κέξε, γη' απηφ θαη ε παξνπζία ηεο είλαη εκθαλήο ζην κεζνγεηαθφ ηνπίν. Δπλνείηαη ηδηαίηεξα απφ μεξνζεξκηθφ θιίκα θαη παξνπζηάδεη ζρεηηθή αληνρή ζην ςχρνο, ηε μεξαζία θαη ηελ αιαηφηεηα. Όζνλ αθνξά ηελ άξδεπζή ηεο, γηα λα απνδψζεη ηθαλνπνηεηηθά έρεη αλάγθε απφ πφηηζκα ηδηαίηεξα θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο. Σα ξφδηα κπνξεί λα έρνπλ ζρεηηθά κεγάιε ηθαλφηεηα ζπληήξεζεο, παξφκνηα κε απηή ησλ κήισλ. Καηά ηε ζπληήξεζε ζην ςπγείν νη θαξπνί γίλνληαη θαιχηεξνη, πεξηζζφηεξν ρπκψδεηο θαη αξσκαηηθνί. Ζ ξνδηά δελ πξνζβάιιεηαη εχθνια απφ αζζέλεηεο. Οη θαξπνί ηεο πξννξίδνληαη γηα λσπή θαηαλάισζε ή γηα ηελ παξαζθεπή ρπκνχ θαη άιισλ κεηαπνηεκέλσλ πξντφλησλ. Δπίζεο εκπνξεχνληαη γηα δηαθνζκεηηθνχο ζθνπνχο, θπξίσο θαηά ηελ πεξίνδν ησλ Υξηζηνπγέλλσλ. Ζ δπλαηφηεηα εμάπισζεο ηεο θαιιηέξγεηαο ζηελ Διιάδα είλαη αξθεηά επνίσλε θαζψο είλαη ζην επίθεληξν ηεο πξνζνρήο ζε πνιιέο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Γεγνλφο απνηειεί φηη εκθαλίδνληαη ζπλερψο λέα πξντφληα κε βάζε ην ξφδη ηφζν ζηε δηεζλή αιιά θαη ζηελ εγρψξηα αγνξά. Ζ ζπγθεθξηκέλε πιεξνθνξία θαζηζηά εθηθηή ηελ δηάζεζε ησλ πξντφλησλ φρη κφλν ζε ηνπηθφ επίπεδν αιιά δεκηνπξγεί επθαηξίεο αλάπηπμεο θαη δηάζεζεο ζηηο μέλεο αγνξέο θαζψο πνιιέο εηαηξίεο πνπ παξάγνπλ πξντφληα κε βάζε ηα ξφδηα ζα κπνξνχζαλ λα ζπλεξγαζηνχλ κε Έιιελεο παξαγσγνχο, απμάλνληαο έηζη ηελ πξνζηηζέκελε αμία ησλ πξντφλησλ ηνπο. 1

Πίνακαρ πεπιεσομένυν 1. ΕΙΑΓΩΓΗ - ΙΣΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ... 5 1.1. Προζλευςη Βοτανική κατάταξη.... 7 1.2. Μορφολογικά χαρακτηριςτικά τησ ροδιάσ... 9 1.3. Η καρποφορία τησ ροδιάσ... 12 1.4. Χρήςεισ του καρποφ τησ ροδιάσ... 12 2. ΠΟΙΚΙΛΙΕ ΡΟΔΙΑ... 13 2.1. Εδώδιμεσ ποικιλίεσ ροδιάσ... 13 2.1.2. Εγχώριεσ ποικιλίεσ (πληθυςμοί)... 14 2.1.2.1. Κατάταξη ανά περιεκτικότητα ςακχάρων - οξζων... 14 2.1.2.2. Κατάταξη ανά περιοχή προζλευςησ... 15 2.1.3. Κυπριακζσ ποικιλίεσ... 16 2.1.4. Ξζνεσ ποικιλίεσ με εμπορικό ενδιαφζρον.... 17 2.2. Καλλωπιςτικζσ ποικιλίεσ ροδιάσ... 21 2.2.1. Ποικιλίεσ ροδιάσ για παραγωγή ανθζων... 21 2.2.2. Νάνεσ ποικιλίεσ ροδιάσ... 21 3. ΠΟΛΛΑΠΛΑΙΑΜΟ ΣΗ ΡΟΔΙΑ... 23 3.1. Αγενήσ πολλαπλαςιαςμόσ... 23 3.1.1. Μοςχεφματα... 23 3.1.1.1. Μοςχεφματα ςκληροφ ξφλου (χειμερινά)... 23 3.1.1.2. Φυλλοφόρα μοςχεφματα... 24 3.1.2. Παραφυάδεσ... 24 3.1.3. Πολλαπλαςιαςμόσ Ροδιάσ με Ιςτοκαλλιζργεια (in vitro culture)... 24 3.2. Πολλαπλαςιαςμόσ με εμβολιαςμό... 25 3.2.1. Αλλαγή τησ ποικιλίασ με εμβολιαςμό... 25 3.2.1.1. Εγκεντριςμοί... 26 3.2.1.2. Ενοφθαλμιςμοί... 27 4. ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΣΙΚΕ ΕΡΓΑΙΕ... 27 4.1. Λίπανςη... 27 4.2. Άρδευςη... 29 4.3. Κλάδευμα... 29 4.3.1. Κλάδευμα διαμόρφωςησ... 30 4.3.2. Κλάδευμα καρποφορίασ... 30 4.4. Αραίωμα των καρπών... 32 5. ΟΙ ΕΧΘΡΟΙ ΣΗ ΡΟΔΙΑ... 32 5.1. Αφίδεσ (Aphis spp.)... 32 5.2. Ψευδόκοκκοσ (Pseudococcus affinis)... 33 5.3. Ο ξυλοφάγοσ (Zeuzera pyrina)... 33 5.4. Ectomyelois ceratoniae... 33 5.5. Virachola isocrae... 34 5.6. Μφγα τησ Μεςογείου (Ceratitis Capitata)... 34 5.7. Νηματώδεισ... 34 6. ΑΘΕΝΕΙΕ... 34 6.1. Μυκητολογικζσ αςθζνειεσ... 34 6.1.1. Sclerotinia sp.... 35 6.1.2. Aspergillus castaros... 35 2

6.1.3. Alternaria alternata... 35 6.2. ΦΤΙΟΛΟΓΙΚΕ ΑΘΕΝΕΙΕ ΣΗ ΡΟΔΙΑ... 36 6.2.1. χίςιμο των καρπών... 36 6.2.2. Καρπόπτωςη... 37 6.2.3. Καςτανόσ μεταχρωματιςμόσ του καρποφ... 38 6.2.4. Μειωμζνη καρπόδεςη... 38 7. ΩΡΙΜΑΝΗ ΤΓΚΟΜΙΔΗ ΚΑΡΠΩΝ... 39 8. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΟΙΧΕΙΑ ΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΣΙΚΗ ΣΗ ΣΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ. 40 8.1. Προοπτικζσ Καλλιζργειασ... 40 8.2. Προχπολογιςμόσ εγκατάςταςησ φυτείασ... 42 9. ΦΑΡΜΑΚΕΤΣΙΚΕ ΙΔΙΟΣΗΣΕ ΣΟΤ ΡΟΔΙΟΤ... 45 ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΠΡΟ ΤΖΗΣΗΗ... 50 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 51 ΕΤΡΕΣΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ... 53 3

ΚΑΣΑΛΟΓΟ ΠΗΝΑΚΧΝ Πίλαθαο 1: εκαληηθφηεξεο ρψξεο παξαγσγήο ξνδηψλ γηα ην έηνο.............. 40 Πίλαθαο 2: Κφζηνο εγθαηάζηαζεο θαιιηέξγεηαο ξνδηάο...................... 43 Πίλαθαο 3: Δηήζην θφζηνο ζπληήξεζεο θαιιηέξγεηαο ελφο ζηξέκκαηνο ξνδηάο γηα ην δεχηεξν έηνο........................................................ 43 Πίλαθαο 4: Δηήζην θφζηνο ζπληήξεζεο θαιιηέξγεηαο ελφο ζηξέκκαηνο ξνδηάο γηα ην δεχηεξν έηνο........................................................ 44 Πίλαθαο 5: πλνιηθφ θφζηνο εγθαηάζηαζεο & ζπληήξεζεο θαιιηέξγεηαο ελφο ζηξέκκαηνο ξνδηάο κέρξη θαη ην ηξίην έηνο.................................44 Πίλαθαο 6: Δηήζην θφζηνο ζπληήξεζεο θαιιηέξγεηαο ελφο ζηξέκκαηνο ξνδηάο ζε πιήξε αλάπηπμε..................................................... 44 Πίλαθαο 7: Καζαξφ νηθνλνκηθφ απνηέιεζκα θαιιηέξγεηαο ελφο ζηξέκκαηνο ξνδηάο 45 Πίλαθαο 8: Κφζηνο παξαγσγήο αλά θηιφ πξντφληνο (ξφδηα)................... 45 Πίλαθαο 9: Ζ ζχλζεζε ησλ θπξηφηεξσλ κεξψλ ηεο ξνδηάο θαη νη θπξηφηεξεο θαξκαθεπηηθέο ηνπο ηδηφηεηεο...........................................46 Πίλαθαο 10: Σξφθηκα πςειήο αμίαο ζε κνλάδεο ORAC...................... 47 4

1. ΔΗΑΓΧΓΖ - ΗΣΟΡΗΚΖ ΑΝΑΓΡΟΜΖ Σν είδνο Punica granatum L., θνηλψο ε ξνδηά, παξνπζηάδεηαη σο ην παιαηφηεξν, θαιιηεξγνχκελν θαξπνθφξν δέληξν απφ ην 3000 π.x. θαη νη θαξπνί ηεο ρξεζηκνπνηνχληαλ απφ ηελ αξραηφηεηα γηα ηηο ζεξαπεπηηθέο ηδηφηεηεο πνπ δηαζέηνπλ. Λέγεηαη απφ ηνπο πεξηζζφηεξνπο ηζηνξηθνχο φηη πξσηνεκθαλίζηεθε ζηελ πεξηνρή κεηαμχ ηνπ Ηξάλ θαη ηεο βφξεηαο Ηλδίαο. Παξά ηαχηα ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη έρεη θαιιηεξγεζεί απφ αξραηνηάησλ ρξφλσλ κέρξη ζήκεξα ζε φιε ηε ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ. ην Αζαλαζάθεην Μνπζείν Βφινπ ζψδεηαη θαξπφο ξνδηνχ αλαιινίσηνο ν νπνίνο βξέζεθε ζε αξραίν ηάθν λεαξνχ θνξηηζηνχ πνπ ρξνλνινγείηαη ηελ πξνκπθελατθή πξσηνλενιηζηθή πεξίνδν (Ρνχκπνο, Α.). Πέξα απφ ηνλ Διιαδηθφ ρψξν θαιιηεξγνχληαλ ζην Ηζξαήι θαη ζηηο θνηιάδεο ησλ πνηακψλ Σίγξε, ηνπ Δπθξάηε θαη Νείιν. Σν ξφδη αλαθέξεηαη σο ζχκβνιν θαινηπρίαο, επεκεξίαο, αθζνλίαο, γνληκφηεηαο θαη σο ζεξαπεπηηθφ ζε δηάθνξνπο πνιηηηζκνχο θαη ζξεζθείεο. Δμπκλείηαη ζε Αηγππηηαθνχο Παπχξνπο, αλαθέξεηαη ζηελ Παιαηά Γηαζήθε, εκθαλίδεηαη ζηελ Διιεληθή Μπζνινγία, ηελ Ρσκατθή ηζηνξία θαη ην Κνξάλη. Σν ξφδη ρξεζηκνπνηήζεθε ζαλ δηαθνζκεηηθφ ζηνηρείν ζηνλ Ναφ ηνπ νινκψληα (Β Υξνληθψλ 4:13, Α Βαζηιέσλ 7:42), ζε βαζηιηθά εκβιήκαηα θαη ζηνπο καλδχεο ησλ ηεξέσλ. Μάιηζηα, έλα κηθξνζθνπηθφ ξφδη απφ αιάβαζηξν πνπ θέξεη επηγξαθή ζηα αξραία Δβξατθά, είλαη ην κφλν εχξεκα πνπ αλαθηήζεθε πνηέ απφ ηνλ Ναφ ηνπ νινκψληα. Οη Αξραίνη Έιιελεο νλφκαδαλ ηνπο θαξπνχο ηεο ξνδηάο θφθθνπο, κάιηζηα ππάξρεη ε παξάδνζε φηη απφ ηελ νλνκαζία απηή πξνήιζεο ε ιέμε θφθθηλν πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ην εξπζξφ ρξψκα. ε πάξα πνιιά αξραία θείκελα αλαθέξεηαη ε ξνδηά κε ηελ νλνκαζία ξφα ή ξνηά. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη δε φηη αλαθέξεηαη απφ ηνλ Όκεξν γεγνλφο πνπ απνδεηθλχεη φηη ε ξνδηά ήηαλ δηαδεδνκέλε σο θαιιηέξγεηα εθείλε ηελ επνρή, δειαδή πεξί ην 800 π.υ. Ο δε Αίζσπνο ηελ πξνζσπνπνηεί, θάλνληάο ηελ λα καιψλεη κε ηελ κειηά θαη ην βάην γηα ην πνην θπηφ παξάγεη ηνπο πην φκνξθνπο θαξπνχο. ηελ Αξραία Διιεληθή Μπζνινγία ζπκβφιηδε ην ζάλαην. Ο Πινχησλαο, ιέγεηαη φηη «θφθθνλ ξνηάο έδσθελ θάγεηλ» ζηελ Πεξζεθφλε ζχκθσλα κε ηνλ Οκεξηθφ «Ύκλν εηο Γήκεηξαλ» γηα λα μερλά ηνλ επάλσ θφζκν. Ζ δνμαζία απηή θαίλεηαη θαη απφ ηα θηεξίζκαηα ησλ ηαθψλ ησλ λεθξψλ πνπ πνιιά είραλ ηελ κνξθή ηνπ ξνδηνχ. αλ κία ζπλέρεηα ησλ δνμαζηψλ ησλ αξραίσλ πξνγφλσλ καο φηαλ εκείο νη Έιιελεο κλεκνλεχνπκε ηνπο λεθξνχο καο, θηηάρλνπκε ηα θφιιπβα, απηά απνηεινχληαη απφ βξαζκέλν ζηηάξη, αλαθαηεκέλν κε δάραξε θαη ζηαθίδεο, ζηνιηζκέλν κε θφθθνπο ξνδηνχ. Δπίζεο ην ξφδη αθφκε θαη φηαλ είλαη μεξφ εμσηεξηθά, εζσηεξηθά ηα ζπφξηα ηνπ είλαη γεκάηα ρπκνχο, απηφ ζπλέβαιε ζην ζπκβνιηζκφ θαη ηελ ζχλδεζε ηνπ ξνδηνχ ηφζν κε ηελ δσή φζν θαη κε ηνλ ζάλαην. ηε ζχγρξνλε επνρή ην ξφδη εμαθνινπζεί λα έρεη ηζρπξή ζπκβνιηθή έλλνηα γηα ηνπο Έιιελεο. αλ ζπκβνιηθή θίλεζε γνληκφηεηαο απφ ηνπο Διιεληζηηθνχο ρξφλνπο έσο θαη ζήκεξα ζπάκε έλα Ρφδη ζην πάησκα ζε γάκνπο θαη ηελ Πξσηνρξνληά, ζε έλδεημε αθζνλίαο, γνληκφηεηαο θαη θαιήο ηχρεο. πλέρεηα ησλ αξραίσλ ηειεηψλ πνπ γηλφηαλ γηα ηελ γνληκφηεηα είλαη θαη ηα πνιπζπφξηα (κείγκα πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ ζπεξκάησλ πνπ 5

ζπκπεξηειάκβαλαλ θαη ζπέξκαηα ξνδηνχ) πνπ καγεηξεχνληαη θαη ηξψγνληαη ζηελ Δνξηή ησλ Δηζνδίσλ ηεο Θενηφθνπ ζηηο 21 Νενκβξίνπ. Έλα πηάην κε πνιπζπφξηα επινγνχληαλ ζηελ εθθιεζία ψζηε ε επφκελε ζνδηά λα είλαη πινχζηα θαη πξνζνδνθφξα. Γηα ην ίδην ιφγν νη ξνδηέο απνηεινχλ δηαθνζκεηηθφ ζηνηρείν θαη ζηε Θξεζθεία ηνπ Υξηζηηαληζκνχ, ζπλήζσο εκπιέθνληαη βηνκεραληθά πάλσ ζε ηεξαηηθέο ζηνιέο θαη ζε ιεηηνπξγηθά θξεκαζηά θαη είλαη επεμεξγαζκέλα ζε κέηαιιν. Σνλ 6ν αηψλα, ν Πνιχθιεηηνο πήξε ειεθαληφδνλην θαη ρξπζφ γηα λα ζθαιίζεη ην αξγίηηθν θάζηζκα ζην λαφ ηεο Ήξαο. Κξαηνχζε έλα ζθήπηξν απφ έλα ην ρέξη θαη πξφζθεξε έλα ξφδη, σο βαζηιηθή ζθαίξα απφ ην άιιν. Απφ αξραηνηάηνπο ρξφλνπο ζε δηάθνξνπο πνιηηηζκνχο ησλ ιαψλ ηεο δπηηθήο Αζίαο αιιά θαη ηελ Μεζνγείνπ, ην ξφδη ήηαλ ηνλ ζχκβνιν πέξαλ ηεο γνληκφηεηαο θαη ηεο καθξνδσίαο θαη ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο θαη ηνπ εξσηηζκνχ. ηελ Πεξζηθή παξάδνζε αλαθέξεηαη ε ξνδηά ζαλ ηνλ δέληξν ηνπ παξαδείζνπ ή ζαλ ην δέληξν ηεο δσήο πνπ βξίζθεηαη ζηελ θεληξηθή ζέζε κέζα ζηνλ θήπν ηνπ Παξαδείζνπ. Οη ηζηνξηθνί αλαθέξνπλ επηπιένλ, φηη ε ξνδηά ήηαλ έλα απφ ηα θπηά πνπ ζηφιηδαλ ζηνπο Κξεκαζηνχο Κήπνπο ηεο Βαβπιψλαο, ήηαλ δειαδή κέξνο ηνπ ζεζαπξνχ ηνπ βαζηιηά ηεο Μεζνπνηακίαο, Ναβνπρνδνλφζνξα ΗΗ. ηελ αξραία Πεξζία, φπσο καο πιεξνθνξεί ν Ζξφδνηνο, νη πνιεκηζηέο θξαηνχζαλ δφξαηα πνπ ήηαλ δηαθνζκεκέλα κε εγράξαθηεο ρξπζέο ξνδηέο. Πίζηεπαλ πσο έηζη εμαζθάιηδαλ ηελ αζθαιή επηζηξνθή ηνπο ζηελ παηξίδα ηνπο. χκθσλα κε ηνπο αξραίνπο Κηλέδνπο ν ρπκφο ηνπ πεξηείρε κηα ζπκππθλσκέλε ςπρή πνπ κπνξνχζε λα ραξίδεη ηελ αζαλαζία. Ο Πξνθήηεο Μσάκεζ έιεγε πσο ε θαηαλάισζε ξνδηνχ, απαιιάζζεη απφ ην κίζνο θαη ην θζφλν. Μεξηθνί εξεπλεηέο πηζηεχνπλ φηη ε Δχα δειέαζε ηνλ Αδάκ κε ξφδη. Οη Βαβπιψληνη πίζηεπαλ φηη ην κάζεκα ζπνξηψλ ξνδηνχ πξηλ απφ ηε κάρε, ηνπο έθαλε αζάλαηνπο. ην ζχγρξνλν Ηξάλ ην θξνχην εμαθνινπζεί λα έρεη ηε θήκε φηη δίλεη καθξνρξφληα θαη πγηή δσή. Σα ξφδηα έρνπλ κεγάιε δηάξθεηα δσήο αλ δηαηεξεζνχλ ζε ζεξκνθξαζία δσκαηίνπ θαη γη' απηφ ηα θνπβαινχζαλ ζηα κεγάια ηαμίδηα κέζα ζηελ έξεκν ζαλ πεγή λεξνχ θαη ηξνθήο. ήκεξα ε θαιιηέξγεηα ηεο ξνδηάο έρεη κεγάιε εμάπισζε ζηηο αζηαηηθέο ρψξεο: ην Αθγαληζηάλ, ηελ Πεξζία, ην Σνπξθεζηάλ, ηελ Τπεξθαπθαζία, ηηο Ηλδίεο αιιά θαη ζε κεζνγεηαθέο ρψξεο φπσο ε Ηζπαλία, ε Ηηαιία, ε Αιγεξία, ε Σπλεζία, ε Σνπξθία, ην Μαξφθν θαη ε Πνξηνγαιία. Υψξεο πνπ ηελ ζπλαληνχκε ζπαληφηεξα σο εθηαηηθή θαιιηέξγεηα είλαη ε Διιάδα, ε Γαιιία θαη ε Βνπιγαξία. Δδψ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε ξνδηά ζηελ αξραία αιιά θαη παιαηφηεξε Διιάδα, πην ζπγθεθξηκέλα έσο ηελ πεξίνδν ηεο ηνπξθνθξαηίαο απνηεινχζε ην έλα απφ ηα βαζηθά θαξπνθφξα δέληξα πνπ θχηεπαλ νη Έιιελεο ζηελ απιή ηνπο γηα ηελ εμαζθάιηζε ηεο δηαηξνθήο ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη δε φηη ζε ρσξηά ηα νπνία θαηαζηξάθεθαλ ζηελ δηάξθεηα ηνπ δεχηεξνπ παγθφζκηνπ πνιέκνπ ζπλαληνχκε δηάζπαξηα ξνδηέο θαη θνληά ζε απηέο ινθίζθνπο πνπ καξηπξνχλ ηα παξαρσκέλα εξείπηα ησλ θαηνηθηψλ (Ρνχκπνο, Α.). Ζ ξνδηά απαληάηαη αθφκε θαη ζηελ Ακεξηθή, ηφζν ζηηο ΖΠΑ φζν θαη ζηελ Αξγεληηλή αιιά θαη εθεί κέρξη ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεσξνχληαλ ζαλ κία δεπηεξεχνπζα θαιιηέξγεηα, ζηηο ΖΠΑ έρεη βξεζεί επίζεο θαη ζε εξεκηθέο πεξηνρέο ηεο Αξηδφλαο θαη 6

ηεο λφηηαο Καιηθφξληαο. Σα ηειεπηαία ρξφληα ππάξρεη κεγάιε ηάζε ε θαιιηέξγεηα απηή λα απνθηήζεη κηα ζεκαληηθή ζέζε ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Μεζνγείνπ φπσο θαη ζηελ Διιάδα. Δμαηηίαο ηεο καθξάο ηζηνξίαο ηεο ζαλ θαιιηεξγνχκελν θπηφ, ε ξνδηά ρξεζηκνπνηήζεθε θαη γηα άιινπο ιφγνπο εθηφο απφ ηξνθή. Ο θαηαθφθθηλνο ρπκφο ρξεζηκνπνηήζεθε ζπρλά σο κειάλη, ελψ ε θινχδα ηνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζηε βπξζνδεςία θαη ζηελ ηαηξηθή. ηηο ρψξεο ηεο Αλαηνιήο, νη ζπφξνη, νη ξίδεο θαη ν θινηφο ηεο ξνδηάο ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηα αξραία ρξφληα ζηελ πξαθηηθή ηαηξηθή. Οη αξραίνη ζπγγξαθείο αλαθέξνπλ φηη «ηα γιπθά ξφδηα, έρνπλ θαηαπξαυληηθέο ηδηφηεηεο ζην ζηνκάρη θαη ζηελ αληηκεηψπηζε ηνπ βήρα, ελψ ηα μηλά ξφδηα, έρνπλ κεγάιε αμία ζηελ αληηκεηψπηζε εληεξηθψλ δηαηαξαρψλ θαη πξνβιεκάησλ πέςεσο ησλ ηξνθψλ. Δπίζεο έρνπλ θαηαπξαυληηθέο ηδηφηεηεο γηα ηελ κείσζε ηνπ πφλνπ απφ θαξδηνινγηθά πξνβιήκαηα». 1.1. Πποέλεςζη Βοηανική καηάηαξη. Σν είδνο Punica granatum L., θνηλψο ε ξνδηά, είλαη θπηφ ηνπ γέλνπο Punica ηεο νηθνγέλεηαο Punicaceae. Αλήθεη ζηελ ηάμε Myrtales. Σν γέλνο Punica πεξηιακβάλεη δχν είδε, κε ζεκαληηθφηεξε ηελ ξνδηά. Ο Πιίληνο ππνζηεξίδεη φηη ε ξνδηά δηαδφζεθε απφ ηελ Καξρεδφλα θαη είλαη Φνηληθηθή απφ φπνπ πήξε ην φλνκα Malus Punicum (Μήιν Φνηληθηθφ). Απφ ηελ νλνκαζία απηή μεθίλεζε ν Ληλαίνο γηα λα δψζεη ην φλνκα Punica granatum L., ην νπνίν θαζηεξψζεθε νξηζηηθά σο ην επηζηεκνληθφ φλνκα ηεο ξνδηάο. Χζηφζν ν De Candolle, θξνλεί φηη ην φλνκα Punicum, δελ νθείιεηαη ζηελ θαηαγσγή ηνπ δέλδξνπ απφ ηνπο Φνίληθεο, αιιά ζην πνξθπξνχλ ρξψκα ησλ θιάδσλ, ηνπ άλζνπο θαη ηνπ θαξπνχ. Μεξηθνί πηζηεχνπλ φηη ην ηαμίδη ηεο ξνδηάο μεθίλεζε απφ ηελ πεξηνρή πνπ εθηείλεηαη αλάκεζα ζην Ηξάλ, ζην Ηξάθ, ζην Κνπξδηζηάλ θαη ζην Αθγαληζηάλ. Όπσο φκσο έρεη ήδε ιερζεί παξαπάλσ, ππάξρνπλ επξήκαηα πνπ απνδεηθλχνπλ ηελ χπαξμή ηεο ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν απφ ηελ πξνκπθελατθή πξσηνλενιηζηθή πεξίνδν. ηελ Διιάδα ε θαιιηέξγεηα ηεο ξνδηάο είλαη αξραηφηεξε απφ εθείλε ηεο ακπγδαιηάο θαη ηεο βεξηθνθηάο θαη ζχγρξνλε κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο, ηνπ ακπειηνχ θαη ηεο ζπθηάο. Πεξηιακβάλεη δε, κεγάιν αξηζκφ πιεζπζκψλ θαη πνηθηιηψλ, πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζηε ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ, ηεο Μέζεο Αλαηνιήο θαη ηεο Ακεξηθήο. Ζ ξνδηά ζηε Διιάδα θέξεηαη κε πνιιά νλφκαηα, άιια κε παλάξραηα θαηαγσγή θαη άιια λεψηεξα, δηαθνξνπνηεκέλα φια ζηηο δηάθνξεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. Οη αξραίεο νλνκαζίεο, Ρνηά, Ρφα, Ρνά, ίδε,ίδα, είλαη γλσζηέο απφ ηελ αξραηφηεηα. Ζ νλνκαζία Ρνηά, θαίλεηαη φηη θαζηεξψζεθε απφ ηνλ Όκεξν θαη γίλεηαη επξεία ρξήζε απηήο ζηε κπζνινγία. ίδε ή ίδα : είλαη κία αθφκε νλνκαζία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηνπο Βνησηνχο θαη ηνπο Κξήηεο ηεο αξραηφηεηαο (Καββαδάο, Γ). Καηά ην ιεμηθφ Πάππξνο, ε ιέμε ζεκαίλεη θφθθηλνο ηνπ πξνειιεληθνχ ππνζηξψκαηνο ηεο αξραίαο Διιεληθήο γιψζζαο. Πξνέιιελεο, 7

ζχκθσλα ην ιεμηθφ ηνπ Ζιίνπ (Η.Γ Παζζάο), ζεσξνχληαη νη Πειαζγνί, νη νπνίνη θαηνίθεζαλ ζε κηα επξχηεξε πεξηνρή ησλ Βαιθαλίσλ θαη ηεο Μηθξάο Αζίαο ζηα κηζά ηεο 2εο π.υ. ρηιηεηεξίδαο. Σελ Πειαζγηθή πξνέιεπζε ηεο νλνκαζίαο δέρνληαη νη Γελλάδηνο Π. (1959) θαη Λέηζαο Α. (1957), νη νπνίνη ζεσξνχλ ην φλνκα ηζαγελέο, δηφηη ζψδεηαη παξεθζαξκέλν ζηελ Ηιιπξηθή γιψζζα σο έηδε ή έηδα. Απφ ηελ νλνκαζία απηή πξνθχπηεη φηη ε ξνδηά ππήξρε ζηνλ Διιεληθφ ρψξν, πνιχ πξηλ μεθηλήζεη ε επέθηαζή ηεο απφ ην Ηξάλ (Πεξζία) ζηελ Κεληξηθή θαη Νφηηα Ηλδία. Πεξί ηεο ειιεληθήο ηζαγέλεηαο ηεο ξνδηάο αλαθέξνληαη ν Γελλάδηνο (1959) θαη ν Λέηζαο (1957), ζηεξηδφκελνη ζην ρσξίνλ ηνπ Αζελαίνπ. Αλαθέξνπλ δε φηη ππφ ην φλνκα ηνχην ήην γλσζηή ε ξνηά ζηνπο Βνησηνχο θαη ηνπο Κξήηαο, ζε ηκήκα ηεο ρψξαο ησλ απηεθπέην ε ξνηά. Ο αξραίνο θηιφζνθνο Αγαζαξρίδεο (2 νο αηψλαο π.υ.) ζε απφζπαζκα ελφο απφ ηα έξγα ηνπ πνπ ζψδεηαη καο εμηζηνξεί ηελ ινγνκαρία κεηαμχ ησλ αζελαίσλ θαη Βνησηψλ ζρεηηθά κε ηελ νλνκαζία ηεο πφιεο ίδαο. Πην ζπγθεθξηκέλα αλαθέξεη φηη ε ξνδηά ζηνλ ηφπν ηνπο νλνκάδεηαη ζίδα θαη επεηδή απηνθπέην ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή επί ην πιείζηνλ ε πφιε πξνζνλνκάζηεθε κε ην φλνκα ηνπ είδνπο, ήηνη, ίδα. «ίδαο δ φηη ηαο ξνηάο θαινχζη Βνησηνί Αγαζαξρίδεο ελ ηε ελάηε θαη δεθάηε ησλ Δπξσπατθψλ νχησο γξάθεη: ακθηζβεηνχλησλ Αζελαίσλ πξνο Βνησηνχο πεξί ηεο ρψξαο ελ θαινχζη ίδαο, Δπακεηλψλδαο δηθαηνινγνχκελνο εμαίθλεο εθ ηεο αξηζηεξάο κεηαιαβψλ θεθξπκκέλε ξφαλ θαη δείμαο ήξεην ηη θαινχζη ηνχην. Σσλ δ εηπφλησλ ξφαλ αιι εκείο, είπε, ζίδαλ, ν δε ηφπνο ηνχη έρεη ην θπηφλ ελ απηψ πιείζηνλ αθ νχ ηελ εμαξρήο είιεθε πξνζεγνξίαλ θαη ελίθεζελ». Απφ ηε ιέμε ζίδε θέξεηαη λα πήξε ηελ νλνκαζία ηνπ ην κέηαιιν ζίδεξνο, θφθθηλν κέηαιιν, αλ θαη ην ίδην δελ είλαη θφθθηλν, αιιά ηα νμείδηά ηνπ (Λεμηθφ Πάππξνο, 2008). Οη δηάθνξεο νλνκαζίεο ηεο αλά ηνλ θφζκν είλαη: Αγγιηθά: pomegranate, Γαιιηθά: grenadier, Ηζπαληθά: granado θαη mangrano, Ηηαιηθά: melograno. Γεξκαληθά: granatapfelbaum θαη granatapfelstrauch, Ηαπσληθά: zakuro, Πνξηνγαιηθά: romanzeiro. 8

1.2. Μοπθολογικά σαπακηηπιζηικά ηηρ ποδιάρ Ζ ξνδηά (Punica granatum), ζε ειεχζεξν ζρήκα δηακφξθσζεο, είλαη έλαο δελδξψδεο θπιινβφινο ζάκλνο, κε γξήγνξε αλάπηπμε αιιά κε κηθξή βιάζηεζε πνπ κπνξεί λα θηάζεη ζε χςνο ηα 5 κε 6 κέηξα. Αλαπηχζζεη πνιπάξηζκνπο βιαζηνχο, νη νπνίνη ζπρλά εθπηχζζνληαη απεπζείαο απφ ηε γε, δίλνληαο έηζη ζην θπηφ, ηελ κνξθή ζάκλνπ. Οη βιαζηνί ηνπ είλαη αθαλζψδεηο θαηά ηα πξψηα ζηάδηα ηεο αλαπηχμεσο ηνπο. Ζ ξίδα ηεο ξνδηάο είλαη αξθεηά εχξσζηε, παξνπζηάδεη δε εμάξζεηο πνπ ζα κπνξνχζαλ λα παξνκνηαζηνχλ κε ηα γφλαηα ησλ βιαζηψλ (ηα ζεκεία απφ ηα νπνία εθθχνληαη ηα θχιια θαη ε λέα βιάζηεζε). Ο δε θνξκφο ηεο δηαθιαδίδεηαη απφ ρακειά ζρεκαηίδνληαο κηα πνιχ ππθλή θφκε αλαπηχζζνληαο πνιινχο θαη κεγάινπ κεγέζνπο λένπο βιαζηνχο. Ζ ξνδηά είλαη έλαο ραξαθηεξηζηηθφο δελδξψδεο ζάκλνο κε θνξκφ πνπ ζπλήζσο έρεη αθαλφληζην ζρήκα. Οη λεαξνί βιαζηνί ηεο έρνπλ ηεηξάπιεπξε ή θαη πηεξπγσηή δηαηνκή. Οη πεξηζζφηεξνη ησλ θιαδίζθσλ ηεο, ηδίσο ζηηο πιεπξηθέο δηαθιαδψζεηο απνιήγνπλ ζε αγθάζη. Σα θχιια ηεο κηθξά, ιεία, ζθνχξνπ ρξψκαηνο (ζηελ αξρή ηεο έθπηπμεο ηνπο έρνπλ θνθθηλσπφ), ζηηιπλά, κε ππθλή θαη αληίζεηε δηάηαμε. Έρνπλ βξαρχ κίζρν θαη ινγρνεηδέο ζρήκα. Οη νθζαικνί ηεο ξνδηάο δηαθξίλνληαη ζε βιαζηνθφξνπο θαη ζε κεηθηνχο, νη νπνίνη φκσο κνηάδνπλ πνιχ κεηαμχ ηνπο θαη δελ είλαη εχθνιν λα ηνπο δηαθξίλεη θαλείο καθξνζθνπηθά. Οη κεηθηνί νθζαικνί βξίζθνληαη ζηα πιάγηα επάλσ ζε βιαζηνχο ή ζε ινγρνεηδή βιάζηεζε. Οη βιαζηνθφξνη νθζαικνί εθπηχζζνληαη ηελ άλνημε, θαηά ηνλ Μάξηην κε Απξίιην θαη δίλνπλ θαλνληθή βιάζηεζε είηε δίλνπλ ινγρνεηδή βιάζηεζε (άθαλζεο), ελψ νη κεηθηνί εθπηχζζνληαη ην Μάην θαη δίλνπλ βξαρεία βιάζηεζε ζπλήζσο ρσξίο θχιια, ηα δε άλζε πνπ εθπηχζζνληαη απφ απηνχο βξίζθνληαη επάθξηα. Σα άλζε ηεο ξνδηάο έρνπλ ιεπθφ, θφθθηλν ή θηηξηλφ-αζπξν ρξψκα αλάινγα κε ηελ πνηθηιία. Σα άλζε εθπηχζζνληαη κεκνλσκέλα ζηε καζράιε ησλ βιαζηψλ, έλα ζε θάζε καζράιε ή ζε νκάδεο ησλ 3 έσο 7 αλζέσλ ζηελ θνξπθή ησλ θιαδίζθσλ απφ ηνπο νπνίνπο ην έλα είλαη επάθξην θαη ηα άιια πιεπξηθά (εηθφλα 1). Σα άλζε ηεο ξνδηάο είλαη ζρεδφλ άκηζρα θαη έρνπλ ραξαθηεξηζηηθφ ζθιεξφ θάιπθα. Ζ έθπηπμε ηνπο γίλεηαη κεηά ηελ έθπηπμε ησλ θχιισλ, ζην ηέινο ηεο άλνημεο απφ ην Μάην κέρξη ηνλ Ηνχλην θάηη πνπ εμαξηάηαη απφ ηελ εθάζηνηε πνηθηιία. Δηθφλα 1: άλζε ξνδηάο ζρεκαηηζκέλα επάθξηα ζε βξαρχ βιαζηφ ηνπ ηξέρνληνο έηνπο. Σα άλζε ηεο ξνδηάο αλάινγα κε ην κήθνο ηνπ ζηχινπ πνπ αλαπηχζζνπλ, δηαθξίλνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο, ηα καθξφζηπια θαη ηα βξαρχζηπια άλζε: 9

Σα καθξφζηπια άλζε (εξκαθξφδηηα): είλαη κεγάια θαη θπιηλδξηθά ζηε βάζε ηνπο, κε ηνπο αλζήξεο θαη ην ζηίγκα ζην ίδην χςνο ή ππεξέρεη ιίγν ην ζηίγκα. Σα άλζε απηνχ ηνπ ηχπνπ είλαη γφληκα θαη επξίζθνληαη ζε μχιν ειηθίαο κεγαιχηεξεο ηνπ ελφο έηνπο, δειαδή δελ βξίζθνληαη ζε βιαζηνχο ηνπ ηξέρνληνο έηνπο. Σα βξαρχζηπια άλζε (άγνλα): είλαη κηθξφηεξα ζε κέγεζνο απφ ηα πξνεγνχκελα θαη είλαη θσληθά ζηελ βάζε ηνπο, ν ζηχινο ηνπο είλαη βξαρχο θαη ην ζηίγκα ηνπο βξίζθεηαη πνιχ ρακειφηεξα απφ ηνπο αλζήξεο. Σα άλζε απηνχ ηνπ ηχπνπ είλαη άγνλα θαη ζρεκαηίδνληαη ζε μχιν ηεο εηήζηαο βιάζηεζεο. Ζ αλζνδφρε 1 έρεη ζρήκα θσδσλνεηδέο ή ζσιελνεηδέο, είλαη παρηά θαη ζαξθψδεο. Καηά ηε αξραηφηεηα ην άλζνο ηεο άγξηαο ξνδηάο νλνκαδφηαλ «βαιαχζηηνλ» ελψ ηεο θαιιηεξγνχκελεο «θχηηλνο». Ο θάιπθαο απνηειείηαη απφ πέληε έσο νθηψ ηξηγσληθά ηκήκαηα (ζέπαια) πνπ ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο ζηαζεξά. Σα ηκήκαηα ηνπ θάιπθα είλαη παρηά θαη ζαξθψδε. Σα πέηαια είλαη ζπλήζσο ηζάξηζκα ησλ ζέπαισλ θαη βξίζθνληαη ελαιιάμ πξνο απηά δηαηεηαγκέλα, έρνπλ δε ζρήκα ππνζηξφγγπιν. Σν ρξψκα ηνπο πνηθίιεη, απφ βαζχ εξπζξφ έσο κεξηθέο θνξέο ην θίηξηλν ή ην ιεπθφ. Οη ζηήκνλεο είλαη πνιπάξηζκνη θαη αηάθησο δηαηεηαγκέλνη κέζα ζην άλζνο. Ο ζηχινο είλαη κνλήξεο θαη θέξεη ζηελ θνξπθή ηνπ έλα ζθαηξνεηδέο θαη πεπιαηπζκέλν ζηίγκα. Σα πέηαια ηεο ξνδηάο πέθηνπλ πξψηκα. Ζ ξνδηά είλαη θπηφ κφλνηθν, δειαδή είλαη έλα θπηφ πνπ αλαπηχζζεη ζην ίδην δέλδξν εξκαθξφδηηα γφληκα άλζε πνπ ην ζρήκα ηνπο παξνκνηάδεηαη κε εθείλν ηνπ βάδνπ θαη άλζε άγνλα κε αηξνθηθή σνζήθε πνπ έρνπλ ην ζρήκα θακπάλαο. Ο αξηζκφο ησλ άγνλσλ αλζέσλ ππεξέρεη θαηά πνιχ απφ απηφλ ησλ γφληκσλ. Ζ επηθξάηεζε ησλ άγνλσλ αξζεληθψλ αλζέσλ είλαη κεγάιε θαη θηάλεη δε ην 60 κε 70% ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ησλ αλζέσλ. Οη πεξηζζφηεξεο πνηθηιίεο ξνδηάο είλαη απηνγφληκεο αιιά κπνξνχλ λα γνληκνπνηεζνχλ εμίζνπ θαη κε ζηαπξνγνληκνπνίεζε. Ζ ζηαπξνγνληκνπνίεζε ζπληζηάηαη, επεηδή ζηελ πεξίπησζε πνπ ηα άλζε ηεο γνληκνπνηνχληαη κε ηνλ ηξφπν απηφ έρεη παξαηεξεζεί φηη απμάλεη θαηά πνιχ ε παξαγσγηθφηεηα ησλ δέλδξσλ. πλήζσο ε γνληκνπνίεζε ησλ αλζέσλ γίλεηαη κε γχξε άιισλ αλζέσλ θαη φρη κε ηελ γχξε ηνπ ίδηνπ άλζνπο. Ζ αλζνθνξία ηεο ξνδηάο δελ γίλεηαη ηαπηφρξνλα αιιά πξαγκαηνπνηείηαη ζε θχκαηα αλζίζεσλ. Σν πξψην θχκα αλζήζεσλ είλαη απηφ πνπ παξνπζηάδεη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ θαξπφδεζεο πνπ αγγίδεη ην 90% θαη απφ απηά παίξλνπκε θαξπνχο ηεο θαιχηεξεο πνηφηεηαο κε κηθξφηεξν πνζνζηφ δηαξξεγκέλσλ θαξπψλ θαηά ηελ σξίκαλζε ηνπο. 1 Αλζνδφρε : Γηαπιάηπλζε ηνπ πνδίζθνπ πάλσ ζηελ νπνία βξίζθνληαη ηα κέξε ηνπ άλζνπο. 10

Μεηά απφ δηάθνξα πεηξάκαηα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ Σπλεζία γηα δηάθνξεο πνηθηιίεο δηαπηζηψζεθε φηη ε δηάξθεηα ηεο αλζνθνξίαο θπκάλζεθε κεηαμχ 8 θαη 10 εβδνκάδεο θαη παξαηεξήζεθε φηη ην κέγεζνο ησλ θαξπψλ ήηαλ πην κηθξφ φζν απηνί πξνέξρνληαλ απφ άλζε πνπ είραλ εθπηπρζεί φςηκα. Δπίζεο ηα άλζε πνπ άλνημαλ επάλσ ζε βιαζηνχο πνπ ήηαλ κηθξνχ κεγέζνπο θαη αδχλακνη δελ παξνπζίαζαλ θαξπφδεζε. ε κεηξίνπ κεγέζνπο βιαζηνχο ε θαξπφδεζε ησλ αλζέσλ ηνπο εκθαλίζηεθε ζε πνζνζηφ 2,3% ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ αλζέσλ ηνπο ελψ ζε κεγαιπηέξνπ κεγέζνπο βιαζηνχο ε θαξπφδεζε ησλ αλζέσλ ηνπο άγγηδε ην 4,8% ηνπ ζπλφινπ ησλ αλζέσλ ηνπο. Γεληθά ε ξνδηά παξνπζηάδεη θιηκαθσηή άλζεζε, ε δε επηθνλίαζε πξαγκαηνπνηείηαη θπξίσο κε ηα έληνκα θαη δεπηεξεπφλησο κε ηνλ άλεκν. Έλαο θαιφο ηξφπνο γηα ηελ επηθνλίαζε ησλ αλζέσλ ξνδηάο είλαη ε ηνπνζέηεζε θπςειψλ κέζα ζε κία θπηεία ζε κία αλαινγία 2,5 θπςέιεο/ ζηξέκκα. χκθσλα κε ηνλ Morton (1987) ε ζηαπξνγνληκνπνίεζε είλαη ε θαιχηεξε κέζνδνο επηθνλίαζεο ηεο ξνδηάο. Ζ δηάηαμε πνπ αξκφδεη θαιχηεξα ζηελ πεξίπησζε πνπ θπηεπηνχλ δχν δηαθνξεηηθέο πνηθηιίεο ξνδηάο είλαη «3 πξνο 1», δειαδή ηξείο ζεηξέο κηαο πνηθηιίαο θαη κία ηεο άιιεο. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε απνηειεί ε ηαπηφρξνλε άλζεζε ησλ επηιεγκέλσλ πνηθηιηψλ. Δηθφλα 2: Δμσηεξηθή θαη εζσηεξηθή φςε ηνπ θαξπνχ ηεο ξνδηάο Σα ξφδηα ζρεκαηίδνληαη ζηελ θνξπθή ησλ βιαζηψλ. Ο θαξπφο ηεο ξνδηάο είλαη ξάγα, δηακέηξνπ 5 έσο 8 cm ή νπνία έρεη ζπλήζσο ην κέγεζνο πνξηνθαιηνχ. Τπάξρνπλ βεβαίσο νξηζκέλεο πνηθηιίεο φπνπ ν θαξπφο ηνπο μεπεξλά θαηά πνιχ απηφ ην κέγεζνο θαη νη νπνίεο ζα αλαιπζνχλ παξαθάησ. Σν κέζν βάξνο ησλ θαξπψλ ηεο ξνδηάο είλαη 200-400 gr, θέξνπλ δε ζηελ θνξπθή ηνπο ηνλ θάιπθα ηνπ άλζνπο πνπ κνηάδεη ζαλ νδνλησηφ ρσλί (εηθφλα 2, αξηζηεξά). Δζσηεξηθά ν θαξπφο ρσξίδεηαη ζπλήζσο ζε ελλέα ρψξνπο, κε παρηά ιεπθά ηνηρψκαηα επάλσ ζηα νπνία πξνζθχνληαη πνιπάξηζκα θαξπίδηα (εηθφλα 2, δεμηά). Σα θαξπίδηα απηά είλαη γσληψδε θαη πεξηέρνπλ έλα ζθιεξφ ή εκίζθιεξν ζπέξκα (ππάξρνπλ νξηζκέλεο πνηθηιίεο φπνπ ε αλάπηπμε ησλ ζπεξκάησλ είλαη ππνηππψδεο θαη ραξαθηεξίδνληαη σο άζπεξκεο) ελψ θαιχπηνληαη κε ρπκψδε ζάξθα, γιπθηάο ή ππφμηλεο θαη κεξηθέο θνξέο ζηπθήο γεχζεο. Σν ρξψκα ηνπο κπνξεί λα πνηθίιεη απφ βαζχ θφθθηλν, ξφδηλν έσο 11

ιεπθνθίηξηλν. Οη ξάγεο θαιχπηνληαη ζην επάλσ κέξνο ηνπο κε κία ιεπθή ή ππνθίηξηλε ιεπηή κεκβξάλε. Οη εζσηεξηθέο κεκβξάλεο θαη ν θινηφο δελ είλαη εδψδηκνη επεηδή πεξηέρνπλ κεγάιε πεξηεθηηθφηεηα ζε ηαλίλεο. Σν ζρήκα ηνπ θαξπνχ είλαη ζθαηξηθφ ή ειαθξά πεπιαηπζκέλν ελψ πνιιέο θνξέο είλαη εμαεδξηθφ. Σν πεξηθάξπην είλαη παρχ θαη ζθιεξφ θαη βξίζθεηαη επάλσ απφ ηα ππνιείκκαηα ηνπ θάιπθα ν νπνίνο είλαη δαληεισηφο θαη πνιχ αλζεθηηθφο. Σν ρξψκα ηνπ θινηνχ ησλ θαξπψλ ζηελ αξρή είλαη πξάζηλν ελψ θαηά ηελ σξίκαλζε ηνπ απνθηά ζθνχξν θίηξηλν έσο απαιφ θφθθηλν ρξψκα θαη κπνξεί λα θηάζεη ην βαζχ θφθθηλν θαηά ηελ πιήξε σξίκαλζε ηνπ θαξπνχ αλάινγα κε ηελ πνηθηιία. 1.3. Ζ καπποθοπία ηηρ ποδιάρ Ζ ξνδηά κπνξεί λα κπεη ζε θαξπνθνξία απφ ην 3 ν 4 ν έηνο κεηά ηελ εγθαηάζηαζε ηεο, ελψ ζε πιήξε παξαγσγή θηάλεη κεηά ην 7 ν 8 ν έηνο. Καηά ηελ πιήξε παξαγσγή ηεο απνδίδεη 2,5-3,0 ηφλνπο/ζηξέκκα εκπνξεχζηκν ξφδη θαη ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα είλαη θαη κεγαιχηεξε. Ζ σξίκαλζε ησλ θαξπψλ ηεο ξνδηάο γίλεηαη ηελ πεξίνδν επηεκβξίνπ Οθησβξίνπ αλάινγα κε ηελ πνηθηιία. Κάζε θαξπφο κπνξεί λα θέξεη 660 670 ζπέξκαηα θαηά κέζν φξν, ελψ ππάξρνπλ θαξπνί πνπ θζάλνπλ ηα 800 ζπέξκαηα θαη βάξνο θαξπνχ κέρξη έλα θηιφ. 1.4. Υπήζειρ ηος καπποω ηηρ ποδιάρ Σν ξφδη ζαλ θαξπφο πξννξίδεηαη γηα λσπή θαηαλάισζε αιιά δπζηπρψο ιφγσ ηεο δπζθνιίαο πνπ παξνπζηάδεη, ιφγσ ηεο κνξθνινγίαο ηνπ, ζηε δηαινγή ησλ θαξπηδίσλ (arils) ζπλήζσο θαηαλαιψλεηαη κε ηελ κνξθή ρπκνχ. Οη θαξπνί ινηπφλ ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο ζηελ παξαζθεπή ρπκνχ αιιά γηα ηελ παξαζθεπή ηνπ ζηξνπηνχ πνπ νλνκάδεηαη γξελαδίλε, ηδηαίηεξα γλσζηφ ζηελ πνηνπνηία θαζψο ζπλδπάδεηαη κε πιήζνο άιισλ δηαθνξεηηθψλ αιθννινχρσλ πνηψλ. Απφ ηνπο θαξπνχο πνπ πξννξίδνληαη γηα ρπκνπνίεζε πξνθχπηεη ε πνχιπα 2, ε νπνία είλαη ηδηαίηεξα ρπκψδεο, γιπθφμηλε κε κία πνιχ επράξηζηε γεχζε ελψ ηαπηφρξνλα απνηειεί έλα άξηζην αλαςπθηηθφ. πλεζίδεηαη λα πίλεηαη ζηηο ζεξκέο ρψξεο φπνπ ε θαηαλάισζε ηεο είλαη ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε. Πέξαλ απφ ηηο ρξήζεηο ζηελ γαζηξνλνκία ην ξφδη ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζηελ βηνκεραλία ησλ θαιιπληηθψλ γηα ηελ δεκηνπξγία θξεκψλ, ινζηφλ θ.α. ιφγσ ησλ πνιχηηκσλ ρεκηθψλ νπζηψλ πνπ πεξηέρεη φπσο είλαη ηα πνιπαθφξεζηα ιηπαξά νμέα, θαηλφιεο, αληηνμεηδσηηθά θ.ι.π. Οη εζσηεξηθέο κεκβξάλεο θαη ν θινηφο πνπ δελ ηξψγνληαη ρξεζηκνπνηνχληαη ζηε βπξζνδεςεία γηα ην πιχζηκν δεξκάησλ. 2 Πνχιπα: πξντφλ πνιηνπνίεζεο ησλ ξνδηψλ ζε ζπλδπαζκφ κε ζάθραξα 12

2. ΠΟΗΚΗΛΗΔ ΡΟΓΗΑ Ζ ξνδηά είλαη έλα είδνο πνπ πέξα απφ ηελ αμηνπνίεζε ηνπ σο θαξπνθφξν δέληξν, έρνπκε ηελ δπλαηφηεηα, ιφγσ ηεο θαιισπηζηηθήο ηεο αμίαο, λα ηε ρξεζηκνπνηήζνπκε εμίζνπ θαη ζηελ θεπνηερλία. Ζ ηδηφηεηα ηεο αμηνπνίεζεο ηεο ζηελ θεπνηερλίαο έρεη ζπληειέζεη ζηελ απνκφλσζε πνηθηιηψλ κε ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζα αλαθεξζνχλ αλαιπηηθά ζην ππνθεθάιαην ησλ θαιισπηζηηθψλ πνηθηιηψλ. Θα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη απφ ηηο εδψδηκεο πνηθηιίεο ξνδηάο νξηζκέλεο έρνπλ ζπλάκα θαη αμηφινγε θαιισπηζηηθή αμία παξά ηαχηα αλαιχνληαη κφλν ζην ππνθεθάιαην ησλ εδψδηκσλ πνηθηιηψλ θαη απιψο αλαθέξνληαη ζην θεθάιαην ησλ θαιισπηζηηθψλ θαζψο ε βαζηθή ηνπο ρξήζε είλαη ε παξαγσγή θαξπψλ. Παξαθάησ αλαιχνληαη νη δχν θαηεγνξίεο (εδψδηκεο θαη θαιισπηζηηθέο) ζε μερσξηζηά ππνθεθάιαηα. 2.1. Δδϊδιμερ ποικιλίερ ποδιάρ Ζ ξνδηά πεξηιακβάλεη έλα κεγάιν αξηζκφ εθιεθηψλ πνηθηιηψλ γηα θαιιηέξγεηα θαη εθκεηάιιεπζε. Οη θαξπνί ηεο σξηκάδνπλ ζπλήζσο απφ ηνλ επηέκβξην έσο θαη ην Ννέκβξην. Οη νςηκφηεξεο πνηθηιίεο είλαη θαη θαιχηεξεο πνηφηεηαο, φζνλ αθνξά ηηο πξννξηδφκελεο γηα επηηξαπέδηα θαηαλάισζε. Παξά ηαχηα ε επηινγή ηεο θαηάιιειεο πνηθηιίαο είλαη έλα πνιχ ζεκαληηθφ ζέκα εηδηθά φζνλ αθνξά ηηο εθηαηηθέο θαιιηέξγεηεο θαη γη απηφ ζα πξέπεη ε επηινγή λα γίλεη βάζεη ζπγθεθξηκέλσλ θξηηεξίσλ ηα νπνία αλαιχνληαη παξαθάησ. 2.1.1. Κπιηήπια επιλογήρ ποικιλιϊν Ο κειινληηθφο θαιιηεξγεηήο ηεο ξνδηάο πξέπεη λα έρεη ππφςε ηνπ νξηζκέλα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά θξηηήξηα ψζηε λα επηιέμεη ηελ θαηάιιειε πνηθηιία ηεο ξνδηάο πνπ ζα αληηθαηαζηήζεη ζην θηήκα ηνπ. ηα θξηηήξηα απηά είλαη ηα εμήο: Ζ πξνζαξκνγή ηεο πνηθηιίαο ηεο ξνδηάο πνπ ζα επηιέμεη λα είλαη ε θαιχηεξε δπλαηή. Ηδηαίηεξε πξνζνρή πξέπεη λα δνζεί ζηελ αληνρή ζε ρεηκεξηλνχο παγεηνχο αιιά θαη ζηνπο παγεηνχο ηεο αλνίμεσο. Γεληθά ηζρχεη φηη ε ξνδηά κπνξεί λα θαιιηεξγεζεί άθνβα ζε πεξηνρέο φπνπ επδνθηκεί ε θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο θαη δελ αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα παγεηψλ αλ θαη ε ξνδηά είλαη αλζεθηηθφηεξε απφ ηελ ειηά ζην θξχν. Σελ θαηεχζπλζε ηεο παξαγσγήο πνπ ζα επηιέμεη δειαδή εάλ επηζπκεί λα παξάγεη θαξπνχο γηα λσπή θαηαλάισζε ή γηα παξαγσγή ρπκνχ θαη γεληθφηεξα θαξπνχο πνπ ζα απεπζχλνληαη ζην θιάδν ηεο κεηαπνίεζεο. Σν θξηηήξην απηφ είλαη ζεκαληηθφ επεηδή γηα λσπή θαηαλάισζε πξνηηκνχληαη νη γιπθνξνδηέο ελψ γηα ηνλ ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο νη μπλνξνδηέο. Σελ φζν δπλαηφλ θαιχηεξε εκπνξηθή αμία κεηαμχ ησλ δηαζέζηκσλ πνηθηιηψλ πνπ ππάξρνπλ αιιά θαη φζνλ αθνξά ηα γεληθφηεξα γλσξίζκαηα ηεο φπσο ηα νξγαλνιεπηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ξνδηψλ ηεο. Υαξαθηεξηζηηθά φπσο: ε γεχζε 13

ησλ θαξπψλ, ε πεξηεθηηθφηεηα ηνπο ζε ζάθραξα ή νμέα, ην ρξψκα ησλ ζπφξσλ, ή χπαξμε καιαθψλ ή κε ζπεξκάησλ, ην άξσκα ησλ θαξπψλ, ην ρξψκα ηνπ πεξηθαξπίνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ζνβαξά ππφςε γηα ηελ επηινγή κίαο πνηθηιίαο. Σελ κεηαζπιιεθηηθή αληνρή ησλ θαξπψλ ηφζν φζνλ αθνξά ηηο κεηαθνξέο αιιά θαη φζν αθνξά ηελ ζπληήξεζε ηνπο. Έλα ζηνηρείν πνπ θάλεη ειθπζηηθή κηα πνηθηιία ζην εκπφξην απνηειεί ε δηάξθεηα δσήο ηνπ πξντφληνο ζην «ξάθη» φπσο ζπλεζίδεηαη λα ιέγεηαη ζην θφζκν ηνπ marketing. Ζ επηινγή ηεο πνηθηιίαο γηα ηελ εγθαηάζηαζε κίαο θπηείαο ξνδηάο είλαη πνιχ ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηελ επηηπρία ηεο επηρείξεζεο. Σα εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαξπψλ ησλ δηαθφξσλ πνηθηιηψλ φπσο ην ρξψκα, ην κέγεζνο θαη ε επνρή σξηκάλζεσο δελ απνηεινχλ αζθαιείο δείθηεο πνηφηεηαο ησλ θαξπψλ απφ κφλα ηνπο. Ζ θάζε πνηθηιία κπνξεί λα έρεη θνηλά εμσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά κε άιιεο πνηθηιίεο. Ζ επηινγή ηεο θαηάιιειεο πνηθηιίαο ζα πξέπεη λα γίλεηαη κεηά απφ ιεπηνκεξή κειέηε φισλ ησλ πξναλαθεξζέλησλ παξαγφλησλ έηζη ψζηε ην απνηέιεζκα λα είλαη φζνλ ην δπλαηφλ θάιιηζην. 2.1.2. Δγσϊπιερ ποικιλίερ (πληθςζμοί) 2.1.2.1. Καηάηαξη ανά πεπιεκηικψηηηα ζακσάπυν - οξέυν Απφ ηνπο εγρψξηνπο πιεζπζκνχο ηεο ξνδηάο πνπ ππάξρνπλ ζηελ ρψξα καο, έρεη γίλεη επηινγή πεξίπνπ 40 γελνηχπσλ νη νπνίνη έρνπλ θπηεπηεί θαηά θαηξνχο ζε πεηξακαηηθέο θπηείεο ζε αξθεηά ηλζηηηνχηα αλά ηελ ρψξα καο νη νπνίεο αμηνινγνχληαη θαη πεξηγξάθνληαη ηα ηειεπηαία ρξφληα εθηελέζηεξα. Οη πνηθηιίεο ηεο ξνδηάο αλάινγα κε νξηζκέλα θξηηήξηα δηαθξίλνληαη ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο. Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θξηηήξηα είλαη απηφ ησλ νμέσλ ζχκθσλα κε ην νπνίν κπνξνχκε λα δηαρσξίζνπκε ηξεηο ππνθαηεγνξίεο: Γλςκέρ ποικιλίερ: είλαη απηέο ζηηο νπνίεο ε πεξηεθηηθφηεηα ζε νμέα είλαη θαηψηεξε απφ 0,9%. Πολίηικη: ν θαξπφο ηεο είλαη κεηξίνπ κεγέζνπο κε βάξνο πνπ θπκαίλεηαη κεηαμχ 600-900 g. Ζ επηδεξκίδα είλαη ιεπηή, πξαζηλσπή ή ειαθξψο θηηξηλσπή. Οη ζπφξνη είλαη θφθθηλνη ζαξθψδεηο κε ηδηαίηεξα γιπθηά γεχζε. Πξφθεηηαη γηα πνηθηιία κε πνηνηηθνχο θαξπνχο πνπ δπζηπρψο δελ έρνπλ κεγάιε κεηαζπιιεθηηθή δηάξθεηα δσήο. Καπαβέλορ: ν θαξπφο είλαη κεγάινπ κεγέζνπο κε βάξνο πνπ θπκαίλεηαη κεηαμχ 600-900 g. Ζ επηδεξκίδα είλαη πξαζηλσπή πξνο ξφδηλε, νη ζπφξνη είλαη κεγάινη ζαξθψδεηο κε αλνηρηφ πνξθπξφ ρξψκα θαη γιπθηά γεχζε. Έλα ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα ηεο είλαη ε κεγάιε κεηαζπιιεθηηθή δηάξθεηα δσήο ηνπ πξντφληνο. 14

Ζμίγλςκερ ποικιλίερ: νη πνηθηιίεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο εκίγιπθεο είλαη εθείλεο ζηηο νπνίεο ε πεξηεθηηθφηεηα ηνπ ρπκνχ ηνπο ζε νμέα είλαη κεηαμχ 0,9 1,8%. Ξινέρ ποικιλίερ: νη πνηθηιίεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο μηλέο είλαη εθείλεο ζηηο νπνίεο ε πεξηεθηηθφηεηα ηνπ ρπκνχ ηνπο ζε νμέα είλαη κεγαιχηεξε απφ 1,8%. Οη ξνδηέο απηέο μερσξίδνπλ απφ ηα κνλήξε θαη κεγάια άλζε ηνπο. Οη θπξηφηεξεο απφ απηήλ ηελ θαηεγνξία ζηελ Διιάδα (Γάηζηνο, Κ.) είλαη νη εμήο: Σα λειθάνια: ε πνηθηιία απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ πνιχ κεγάινπο θαξπνχο, κε θινηφ πνιχ ιεπηφ, εξπζξφ ξφδηλν ρξσκαηηζκφ θαη ζπφξνπο κεηξίνπ κεγέζνπο. Έρεη ην κεηνλέθηεκα φηη νη θαξπνί ηεο δελ κπνξνχλ λα ζπληεξεζνχλ γηα πνιχ ρξφλν. Σα ηζιποπψδια: νη θαξπνί απηήο ηεο πνηθηιίαο είλαη κεηξίνπ κεγέζνπο. Ο θινηφο ηνπο είλαη ιεπηφο κε βαζχ θφθθηλν ρξψκα. Οη ζπφξνη ησλ ξνδηψλ ηεο είλαη νγθψδεηο κε μαλζφ ρξψκα θαη νη νπνίνη απνθηνχλ ειαθξά γιπθηά γεχζε κε ηελ πξφνδν ηεο σξίκαλζεο. Σα σονδποπψδια: νη θαξπνί ηεο είλαη πνιχ κεγάινη κε ρνλδξφ θφθθηλν θινηφ. Οη ζπφξνη ηεο είλαη κεηξίνπ κεγέζνπο ε γεχζε ηνπο είλαη ραξαθηεξηζηηθά γιπθφμηλε. Σα κπαζοπψδια: έρνπλ κηθξφ έσο κέηξην κέγεζνο νη θαξπνί ηνπο, κε θινηφ ιεπηφ θαη πνιχ εξπζξφ πνπ έρεη φκσο ην κεηνλέθηεκα λα ζρίδεηαη εχθνια. Απηφ απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ κεηνλέθηεκα απηήο ηεο πνηθηιίαο. Οη ζπφξνη ηεο είλαη θφθθηλνη, νη δε θαξπνί ηεο, δελ δηαηεξνχληαη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Οη γοωνερ: νη θαξπνί ηεο έρνπλ κηθξφ έσο κέηξην κέγεζνο, ραξαθηεξίδνληαη απφ ρνλδξφ θινηφ απφ ρνλδξφ θινηφ αιιά κε καιαθή πθή θαη πνιχ βαζχ θφθθηλν ρξψκα ζηα ζεκεία πνπ ηνπο ρηππνχλ νη αθηίλεο ηνπ ειίνπ. Οη ζπφξνη ησλ θαξπψλ ηεο έρνπλ πνιχ θφθθηλν ρξψκα. Σα ξινοπψδια νη θαξπνί ηεο πνηθηιίαο απηήο είλαη κηθξνί κε ρνλδξφ θαη πνιχ θφθθηλν θινηφ. 2.1.2.2. Καηάηαξη ανά πεπιοσή πποέλεςζηρ Έλαο άιινο ηξφπνο δηάθξηζεο ησλ θαηεγνξηψλ ηε ξνδηάο, είλαη ζχκθσλα κε ηνλ ηφπν πξνειεχζεσο ηνπο. ηελ Διιάδα νη εληφπηεο πνηθηιίεο ζπλεζίδνπλ λα παίξλνπλ ην φλνκα ηεο πεξηνρήο ζηελ νπνία θαιιηεξγνχληαη. Οη θπξηφηεξεο πνηθηιίεο απηήο ηεο θαηεγνξίαο είλαη: Δπμιψνηρ: Πνηθηιία κεγαιφθαξπε, κε έληνλν θφθθηλν ρξσκαηηζκφ (εηθφλα 3) θαη γιπθηά γεχζε. Πνιχ αμηφινγε πνηθηιία πνπ θαιιηεξγείηαη εδψ θαη πνιιά ρξφληα ζηε πεξηνρή ηεο Δξκηφλεο αιιά θαη αιινχ. Με ξφδηα απηήο ηεο πνηθηιίαο ηξνθνδνηείηαη θπξίσο ε αγνξά ησλ Αζελψλ. Δηθφλα 3: Δμσηεξηθή φςε ησλ θαξπψλ ηεο πνηθηιίαο Δξκηφλεο 15

Γλςκιά Παηπϊν: Ζ πνηθηιία απηή σξηκάδεη θαηά ηνπο κήλεο Αχγνπζην κε επηέκβξην. Δίλαη πνηθηιία πνπ έρεη πνιχ νγθψδεηο θαξπνχο κε ρξσκαηηζηφ πεξίβιεκα θαη ζπφξνπο κηθξνχο κε ππέξνρε γεχζε. Ξινή Παηπϊν: Χξηκάδεη ηνλ Οθηψβξην. Έρεη θαξπνχο πνιχ νγθψδεηο, κε ιεπηφ, ζθιεξφ ρξσκαηηζηφ πεξίβιεκα. Οη ζπφξνη ηεο είλαη πνιχ θφθθηλνη κε μηλή γεχζε. Ζ πνηθηιία απηή είλαη θαηάιιειε γηα παξαγσγή ρπκνχ θαη γξελαδίλεο. Σανάγπαρ: Χξηκάδεη ηνλ Οθηψβξην κήλα. Έρεη θαξπνχο νγθψδεηο, κε ρξσκαηηζηφ θαη ρνλδξφ πεξίβιεκα. Οη ζπφξνη ηεο είλαη θφθθηλνη. Ζ πνηθηιία απηή ζεσξείηαη ζαλ κηα πνιχ παξαγσγηθή θαη πξνζαξκνδφκελε ζε δηάθνξα πεξηβάιινληα πνηθηιία. Υίος: ε πνηθηιία απηή σξηκάδεη ηνλ Οθηψβξην κήλα. Έρεη θαξπνχο νγθψδεηο κε ρξσκαηηζηφ πεξίβιεκα. Οη ζπφξνη ηεο είλαη κηθξνί θφθθηλνη θαη ρπκψδεηο. Ζ ξνδηά απηή ζεσξείηαη ζαλ κία πνιχ θαιή εκπνξηθή πνηθηιία. ηελ Διιάδα φπσο αλαθέξζεθε εμαξρήο δελ ππάξρνπλ θαζαξέο πνηθηιίεο ξνδηάο αιιά απηέο πνπ έρνπλ θαηαγξαθεί είλαη ζηελ νπζία πιεζπζκνί. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ε ζηαπξνγνληκνπνίεζε είλαη εθηθηή αλάκεζα ζηα δέλδξα επνκέλσο ζε βάζνο ρξφλνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί νκάδεο γελνηχπσλ κε πνιιά θνηλά ραξαθηεξηζηηθά φπνπ έρνπλ δψζεη απηνχο ηνπο πιεζπζκνχο. Μέζα απφ ζπζηεκαηηθή κειέηε φπσο ζπκβαίλεη ζην Ηλζηηηνχην θπιινβφισλ δέλδξσλ ηεο Νάνπζαο έρνπλ θαηαθέξεη λα απνκνλψζνπλ νξηζκέλνπο αμηφινγνπο γελνηχπνπο νη νπνίνη είλαη νη εμήο: 11010: Μηθξφ κέγεζνο θαξπνχ (245 γξ.) κε εληππσζηαθφ θφθθηλν ρξψκα. Σα γίγαξηα είλαη κέζεο ζθιεξφηεηαο. Ο ρπκφο είλαη γιπθφο θαη έρεη πςειή αληηνμεηδσηηθή ηθαλφηεηα. Σν δέλδξν έρεη ζρεηηθά πςειή αληνρή ζε παγεηφ. 11015: Μηθξφ κέγεζνο θαξπνχ (273 γξ.) κε εληππσζηαθφ θφθθηλν ρξψκα θαη πςειή αληηνμεηδσηηθή ηθαλφηεηα. Σα γίγαξηα είλαη κέζεο ζθιεξφηεηαο. 11041: Πνιχ κεγάιν κέγεζνο θαξπνχ (403 γξ.), σξαίν θφθθηλν ρξσκαηηζκφ, αληνρή ζε παγεηφ αιιά είλαη μηλφ (2,4% νμέα). Σα γίγαξηα είλαη κέζεο ζθιεξφηεηαο. Ο ηειεπηαίνο είλαη θαηάιιεινο γηα ηελ παξαγσγή ρπκνχ θαη ηελ θαιιηέξγεηα ζε βνξεηφηεξα ζεκεία ηεο ρψξαο καο πνπ εγθπκνλνχλ θηλδχλνπο παγεηνχ. 2.1.3. Κςππιακέρ ποικιλίερ Οη πνηθηιίεο πνπ παξαδνζηαθά θαιιηεξγνχληαη ζηελ Κχπξν είλαη νη εμήο: Ζ Ππαζινψθςλλη: ε ξνδηά απηή έρεη κεγάινπο θαξπνχο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηνλ παρχ θινηφ ηνπο θαη ηνπο κεγάινπο ζπφξνπο. Σν Απζινάκι: Ζ πνηθηιία απηή είλαη ππεξπξψηκε κε ραξαθηεξηζηηθνχο κηθξνχ κεγέζνπο θαξπνχο Ζ Εαΐηικη ή Κοςθοποδιά: Δίλαη πξψηκε πνηθηιία πνπ δίλεη κεγάινπο θαξπνχο νη νπνίνη ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ ιεπηή θινχδα πνπ έρνπλ. Οη ζπφξνη ησλ θαξπψλ ηεο 16

είλαη κεγάινη, ρπκψδεηο κε κηθξά, καιαθά αηξνθηθά ζπέξκαηα. ηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη ηφζν αηξνθηθά πνπ κνηάδεη λα κελ έρεη θαζφινπ ζπέξκαηα. Ζ Μαφσάζικη: Όςηκε πνηθηιία φρη ηφζν δηαδεδνκέλε. 2.1.4. Ξένερ ποικιλίερ με εμποπικψ ενδιαθέπον. Ζ πνηθηιία Wonderful είλαη ε πην δηαδεδνκέλε. Πξνέξρεηαη απφ ηελ Φιφξηληα ησλ ΖΠΑ. Παξάγεη θαξπνχο κεγάινπ κεγέζνπο ραξαθηεξηζηηθά πεπιαηπζκέλνπο. Έρνπλ εξπζξντψδεο ρξψκα θαη πεξηθάξπην κεηξίνπ πάρνπο. Σα ζπέξκαηα απηήο ηεο πνηθηιίαο είλαη κέηξηαο ζθιεξφηεηαο, θφθθηλα θαη κε ρπκφ πνιχ θαιήο πνηφηεηαο (εηθφλα 4). Σα δέλδξα απηήο ηεο πνηθηιίαο είλαη πνιχ δσεξά θαη παξαγσγηθά. Φηάλνπλ ζε χςνο ηα 6 κέηξα. Σα ξφδηα ηεο πνηθηιίαο Wonderful σξηκάδνπλ ζηα ηέιε επηεκβξίνπ. Ζ πνηθηιία απηή πξνζαξκφδεηαη ζε δηάθνξα πεξηβάιινληα θαη γη απηφ θαιιηεξγείηαη ζε πνιιά κέξε ηνπ θφζκνπ. Δηθφλα 4: Δμσηεξηθή θαη εζσηεξηθή φςε ηνπ θαξπνχ ηεο πνηθηιίαο Wonderful Ζ πνηθηιία Granada, ε νπνία πξνήιζε απφ ηελ πνηθηιία Wonderful κέζα απφ γελεηηθή επηινγή αιιά σξηκάδεη έλα κήλα λσξίηεξα απφ εθείλε. Ο θαξπφο ηεο είλαη κεγάινο κε ρνλδξφ θαη ζθιεξφ πεξηθάξπην έληνλνπ θφθθηλνπ ρξψκαηνο (εηθφλα 5, δεμηά). Ο ηφπνο πξνέιεπζεο ηεο πνηθηιίαο είλαη ε Καιηθφξληα ησλ ΖΠΑ. Σα άλζε ηεο έρνπλ βαζχ θφθθηλν ρξψκα (εηθφλα 5, αξηζηεξά) φπσο θαη ηα ζπφξηα ηεο. Πξφθεηηαη γηα ηδηαίηεξα ρπκψδεηο θαξπνχο κε ηδηαίηεξε γεχζε φπσο απηή ηνπ θξαζηνχ. Σα ζπέξκαηα δελ είλαη ηδηαίηεξα ζθιεξά. Ζ πνηθηιία απηή είλαη πνιχ παξαγσγηθή. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη δε φηη ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζηελ θεπνηερλία. Δηθφλα 5: Άλζνο θαη εμσηεξηθή φςε θαξπνχ ηεο πνηθηιίαο Granada Ζ πνηθηιία Angel Red είλαη κία πξφζθαηε πνηθηιία ξνδηάο. Έρεη αξρίζεη λα γίλεηαη δεκνθηιήο ηα ηειεπηαία ρξφληα. Σα ξφδηα πνπ παξάγεη σξηκάδνπλ ηέιε Απγνχζηνπ κε αξρέο επηεκβξίνπ, λσξίηεξα δειαδή απφ ηηο ππφινηπεο πνηθηιίεο. Πξφθεηηαη γηα ηδηαίηεξα παξαγσγηθή πνηθηιία. Ο θαξπφο έρεη έλα θσηεηλφ θφθθηλν 17

ρξψκα (εηθφλα 6, δεμηά) θαη είλαη πνιχ ρπκψδεο. Μάιηζηα ηα ξφδηα απηήο ηεο πνηθηιίαο πξνηηκνχληαη γηα ηελ παξαγσγή ρπκνχ. Έλα αθφκε πιενλέθηεκα πνπ έρεη είλαη φηη ηα θαξπίδηα (εηθφλα 6, αξηζηεξά) είλαη ζπλήζσο καιαθά, έρνπλ γιπθηά γεχζε θαη κπνξνχλ λα θαηαλαισζνχλ. Δηθφλα 6: Δζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή εηθφλα ηνπ θαξπνχ ηεο πνηθηιίαο Angel Red Δηθφλα 7: Δζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή φςε ηνπ θαξπνχ ηεο πνηθηιίαο Sweet Sweet: Έρεη θαξπφ κε πεξηθάξπην αλνηρηνχ ρξψκαηνο πνπ παξακέλεη πξαζηλνθφθθηλνο (εηθφλα 7). Ο ρπκφο απηήο ηεο πνηθηιίαο έρεη ξφδηλν ρξψκα θαη πνιχ γιπθηά γεχζε. Δίλαη πνιχ παξαγσγηθφ δέλδξν. Ζ πνηθηιία απηή ρξεζηκνπνηείηαη επίζεο πνιχ ζηελ θεπνηερλία επεηδή είλαη ηδηαίηεξα θαιισπηζηηθή. Σν χςνο ηνπ δέληξνπ θηάλεη ηα 4 κέηξα. Χξηκάδεη λσξίο ηνλ επηέκβξην πξηλ ηελ Wonderful. Μέγηζην χςνο θαη δηάκεηξνο θφκεο είλαη ηα 4 κέηξα. Αλαπηχζζεηαη θαιά ζε αιθαιηθά εδάθε φπνπ άιιεο πνηθηιίεο δελ ζα επδνθηκνχζαλ. Fleshman: Μεγάινη ζηξφγγπινη θαξπνί κεγάιεο δηακέηξνπο 7,5 cm, νη νπνίνη είλαη ξφδηλνη εζσηεξηθά θαη εμσηεξηθά (εηθφλα 8). Ζ πνηθηιία απηή παξάγεη θαξπνχο θαιήο πνηφηεηαο κε καιαθνχο ζπφξνπο θαη γιπθηά γεχζε. Δηθφλα 8: Καξπφο πνηθηιίαο Fleshman 18

Utah sweet: Πνιχ γιπθείο θαξπνί πνιχ θαιήο πνηφηεηαο. ε επηδεξκίδα θαη ηα θαξπίδηα θαηά ηελ σξίκαλζε ηνπο απνθηνχλ ξφδηλν ρξψκα (εηθφλα 9). Σα ζπέξκαηα είλαη πην καιαθά απφ απηά ηεο Wonderful αιιά θαη απφ άιιεο πνηθηιίεο. Παξάγεη πνιχ φκνξθα ξφδηλα πνξηνθαιί άλζε. Δηθφλα 9 : Kαξπφο ηεο πνηθηιίαο Utah sweet Δηθφλα 10: Δμσηεξηθή φςε ησλ θαξπψλ ηεο πνηθηιίαο Desertnyi Desertnyi: Πξνέξρεηαη απφ ην Σνπξκεθηζηάλ. Ο ρπκφο ησλ θαξπψλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο πνηθηιίαο ζπκίδεη ηελ γεχζε ηνπ πνξηνθαιηνχ θάηη πνπ ηελ μερσξίδεη απφ φιεο ηηο άιιεο πνηθηιίεο πνπ ππάξρνπλ. Σν πνξηνθαιφρξνπο πεξηθάξπην ηεο (εηθφλα 10) έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ην βαζχ εξπζξφ ρξψκα ησλ θαξπηδίσλ ηεο, ηα νπνία αλαδχνπλ επίζεο άξσκα εζπεξηδνεηδνχο ηδηαίηεξα θαηά ηελ θαηαλάισζε ηνπο. Ζ γεχζε ηνπο είλαη γιπθφμηλε θαη ηα ζπέξκαηα καιαθά. Francis: Παξαγσγηθή πνηθηιία κε θαξπνχο πνιχ γιπθηάο γεχζεο. Έλα ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο είλαη φηη είλαη αλζεθηηθή ζην ζρίζηκν. Ο θαξπφο ηεο απνθηά ειαθξά ξφδηλν ρξψκα (εηθφλα 11). Δηθφλα 11: Καξπφο ηεο πνηθηιίαο Francis 19

Early wonderful: Καξπνί κεγάινη κε βαζχ θφθθηλν ρξψκα θαη ιεπηή επηδεξκίδα (εηθφλα 12). Παξάγεη θαξπνχο άξηζηεο γεχζεο. Χξηκάδεη 2 εβδνκάδεο λσξίηεξα απφ ηελ πνηθηιία Wonderful. Παξάγεη πνιπάξηζκα ξφδηλα πνξηνθαιί άλζε θαη πξφθεηηαη γηα κία πνιχ παξαγσγηθή πνηθηιία. Δηθφλα 12: Καξπνί ηεο πνηθηιίαο Early Wonderful Acco: Πξφθεηηαη γηα κηα Ηζξαειηλή πνηθηιία. Δίλαη πξψηκε θαζψο σξηκάδεη ηέιε Απγνχζηνπ έσο ην πξψην δεθαπελζήκεξν ηνπ επηεκβξίνπ. Έρεη γιπθηά γεχζε θαη ν θαξπφο είλαη θφθθηλνο ηφζν εμσηεξηθά φζν θαη εζσηεξηθά (εηθφλα 13). Ο θαξπφο ηεο πξννξίδεηαη γηα λσπή θαηαλάισζε θαη είλαη ηδηαίηεξα ειθπζηηθφο φρη κφλν εκθαληζηαθά αιιά θαη ζην εκπφξην ιφγσ ηεο κεγάιεο ζρεηηθά αληνρήο ηνπ ζηελ αγνξά (3 4 εβδνκάδεο). Δηθφλα 13: Δμσηεξηθή θαη εζσηεξηθή φςε θαξπνχ ηεο πνηθηιίαο Acco. Green globe: Καη απηή ε πνηθηιία πξνέξρεηαη απφ ηελ Καιηθφξληα ησλ ΖΠΑ. Ο θαξπφο είλαη κεγάινο γιπθηάο γεχζεσο θαη ραξαθηεξηζηηθά αξσκαηηθφο. Σν ρξψκα ηνπ θινηνχ είλαη πξάζηλν. Ζ πνηθηιία απηή καο δίλεη θαξπνχο άξηζηεο πνηφηεηαο. Spanish Rudy: Ζ πνηθηιία απηή σξηκάδεη ηνλ Οθηψβξην. Οη θαξπνί ηεο είλαη ζθαηξηθνί, κέηξηνπ κεγέζνπο, κε πεξηθάξπην έληνλνπ θφθθηλνπ ρξψκαηνο. Οη ζπφξνη ηεο είλαη θφθθηλνη, γιπθείο, κε αξσκαηηθή ζάξθα, κε ζρεηηθά καιαθά ζπέξκαηα αιιά γεληθφηεξα κέηξηαο πνηφηεηαο. Ζ πνηθηιία απηή είλαη ηδηαίηεξα παξαγσγηθή θαη αλζεθηηθή ζε δηάθνξα πεξηβάιινληα. Paper shell: Χξηκάδεη ηνλ επηέκβξην κε Οθηψβξην. Οη θαξπνί ηεο είλαη κεγάινη, εξπζξνί, νη ζπφξνη ηεο είλαη κηθξνί αξσκαηηθνί κε πνιχ γιπθηά γεχζε. Ζ πνηθηιία απηή είλαη αλζεθηηθή ζε δηάθνξα πεξηβάιινληα θαη ηδηαίηεξα παξαγσγηθή. Balegal: Πξνέξρεηαη απφ ηελ Καιηθφξληα. Ο θαξπφο ηεο είλαη ζηξφγγπινο κεηξίνπ κεγέζνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην ξνδ ρξψκα ηνπ πεξηθαξπίνπ ησλ θαξπψλ ηεο. 20

2.2. Καλλυπιζηικέρ ποικιλίερ ποδιάρ Πέξαλ απφ ηηο πνηθηιίεο πνπ είλαη θαηάιιειεο γηα παξαγσγή θαξπψλ ππάξρνπλ θαη κεξηθέο πνηθηιίεο πνπ είλαη θαηάιιειεο γηα ηελ θεπνηερλία ιφγσ ηεο ηδηαίηεξεο θαιισπηζηηθήο ηνπο αμίαο. Οη θπξηφηεξεο απφ απηέο είλαη νη εμήο: 2.2.1. Ποικιλίερ ποδιάρ για παπαγυγή ανθέυν Punica granatum Legrelliae. ηα αγγιηθά είλαη γλσζηή σο Flowering pomegranate. Αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ δέλδξσλ πνπ παξάγνπλ πνιπάξηζκα άλζε θαη ειάρηζηνπο θαξπνχο. Σν δέλδξν απηήο ηεο πνηθηιίαο δεκηνπξγεί έλα πνιχ ππθλφ δίθηπν βιαζηψλ θαη έρεη ραξαθηεξηζηηθή ζηξνγγπινπνηεκέλε θνξπθή. Παξνπζηάδεη πινχζηα άλζεζε πνπ εκθαλίδεηαη ζηα ηέιε ηεο αλνίμεσο έσο ηα κέζα ηνπ ζέξνπο. Σα άλζε ηεο είλαη κεγάια, δηπιά κε πνιινχο ζηήκνλεο θαη ζαξθψδε θάιπθα. Σν ρξψκα ησλ πεηάισλ είλαη ιεπθφ ή πνξηνθαιί. Punica granatum Albo Plena θζάλεη κέρξη ηα 2,5 κέηξα, δίλεη δηπιά άλζε ππφιεπθνπ ρξψκαηνο θαη δελ παξάγεη θαξπνχο. Punica granatum Maxima rubra : Έρεη κεγάια άλζε, δηπιά θφθθηλνπ πνξηνθαιί ρξψκαηνο. Γελ παξάγεη θαξπνχο ε δε άλζεζή ηεο είλαη πινχζηα. Punica granatum Fruit violets : Γίλεη θαξπνχο κε ηψδεο ρξψκα πνπ δελ είλαη εδψδηκνη. Punica granatum Luteum plenum : πξφθεηηαη γηα πνηθηιία κε δηπιά άλζε κε απαιφ θίηξηλν ρξσκαηηζκφ θαη δελ παξάγεη θαξπνχο. Πνηθηιίεο πνπ ε βαζηθή ηνπο ρξήζε είλαη ε παξαγσγή θαξπψλ παξά ηαχηα ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζηελ θεπνηερλία είλαη νη εμήο: 1) Granada, 2)Sweet. Οη ζπγθεθξηκέλεο αλαιχνληαη ζην ππνθεθάιαην ησλ εδψδηκσλ πνηθηιηψλ. 2.2.2. Νάνερ ποικιλίερ ποδιάρ Punica granatum nana : Ζ πνηθηιία απηή είλαη γλσζηή ζηα αγγιηθά κε ην φλνκα Dwarf pomegranate. Ζ άλζηζε ηεο πξαγκαηνπνηείηαη ηέιε ηεο άλνημεο ή κέζα ζην θαινθαίξη (Ηνχλην Αχγνπζην). Σα άλζε είλαη απιά θαη νη θαξπνί πνπ παξάγνπλ είλαη κηθξνί αιιά εδψδηκνη. Χξηκάδνπλ ην θζηλφπσξν θαη έρνπλ θφθθηλν πνξηνθαιί ρξψκα. Γηα λα θαξπνθνξήζεη ζα πξέπεη ην θαινθαίξη λα είλαη ζεξκφ θαη ην θζηλφπσξν ζεξκφ θαη μεξφ δηαθνξεηηθά δελ παξάγεη θαξπνχο. Δίλαη ηδαληθφ θπηφ γηα ηελ θχηεπζε ζε γιάζηξεο αιιά θαη γηα ηελ δεκηνπξγία Bonsai. 21

Punica granatum Chico : έρεη ζπκπαγή ζηξφγγπιε θφκε ην χςνο ηεο είλαη κεηαμχ 0,6-0,8 m, παξάγεη κεγάιν αξηζκφ αλζέσλ (Μάην Αχγνπζην). Σα άλζε ηεο είλαη δηπιά δσεξά κε σξαίν θφθθηλν ρξσκαηηζκφ (εηθφλα 14). Δηθφλα 14: Άλζνο ηεο λάλαο πνηθηιίαο Chico Punica granatum nana emperor : ην χςνο ηεο θζάλεη ηα 0,6 m ε δε θνξπθή ηνπ είλαη πεπιαηπζκέλε. Έρεη δηπιά άλζε θφθθηλα πνπ αλζίδνπλ ηελ πεξίνδν Ηνπλίνπ Απγνχζηνπ. Οη δε θαξπνί έρνπλ ζθνχξν θφθθηλν ηψδεο ρξσκαηηζκφ (εηθφλα 15). Δίλαη ηδηαίηεξα αλζεθηηθή ζην θξχν ζε ζρέζε κε άιιεο πνηθηιίεο ξνδηάο. Ο ηφπνο πξνέιεπζεο ηεο είλαη ε Ηαπσλία. Δηθφλα 15: Καξπνί ηεο πνηθηιίαο nana emperor Punica granatum toyosho : Έρεη δηπιά άλζε ζε απαιφ ξφδηλν πνξηνθαιφρξνπο ρξσκαηηζκφ (εηθφλα 16). Παξάγεη θαξπνχο κεηά ηελ αλζνθνξία. Ζ ηφπνο πξνέιεπζεο ηεο είλαη ε Ηαπσλία. Δηθφλα 16: Άλζνο ηεο πνηθηιίαο toyosho 22

3. ΠΟΛΛΑΠΛΑΗΑΜΟ ΣΖ ΡΟΓΗΑ 3.1. Αγενήρ πολλαπλαζιαζμψρ Ζ ξνδηά πνιιαπιαζηάδεηαη αγελψο κε ηνπο παξαθάησ ηξφπνπο: Με μπινπνηεκέλα κνζρεχκαηα ζηα ηέιε ηνπ ρεηκψλα Με θπιινθφξα κνζρεχκαηα ην θαινθαίξη Με παξαθπάδεο ηελ πεξίνδν ηνπ ρεηκψλα Με κηθξνπνιιαπιαζηαζκφ (in vitro θαιιηέξγεηα) ηελ πξάμε, νη ηξφπνη πνπ εθαξκφδνληαη επξέσο είλαη ν πνιιαπιαζηαζκφο ηφζν κε θπιινθφξα φζν θαη κε μπινθφξα κνζρεχκαηα. 3.1.1. Μοζσεωμαηα 3.1.1.1. Μοζσεωμαηα ζκληποω ξωλος (σειμεπινά) Ο πνιιαπιαζηαζκφο κε μπινπνηεκέλα κνζρεχκαηα είλαη απιφο, κεηαδίδεη πηζηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ κεηξηθνχ δέληξνπ θαη ηα λέα δελδξχιιηα αλαπηχζζνληαη ηαρχηεξα, ρσξίο λα έρνπλ αλάγθε απφ εκβνιηαζκφ. Σα κνζρεχκαηα ηεο ξνδηάο ξηδνβνινχλ ζρεηηθά εχθνια. Σα κνζρεχκαηα κήθνπο 20-25 εθ. ιακβάλνληαη ην Γεθέκβξην θαη δηαηεξνχληαη κε ζηξσκάησζε 3 γηα δηάξθεηα πεξίπνπ δχν κελψλ πξηλ ηελ εγθαηάζηαζε ηνπο ην Φεβξνπάξην Μάξηην. Σν μπινπνηεκέλα κνζρεχκαηα κπνξνχλ επίζεο λα ιακβάλνληαη ζηα ηέιε ηνπ ρεηκψλα δειαδή ηέιε Φεβξνπαξίνπ αξρέο Μαξηίνπ απφ βιαζηνχο 1 2 εηψλ αιιά πξηλ αξρίδνπλ λα θπθινθνξνχλ νη ρπκνί θαη ακέζσο λα αθνινπζεί ε δηαδηθαζία ηεο ξηδνβνιίαο ρσξίο λα ρξεηάδεηαη λα γίλεη πξνεγνπκέλσο ε δηαδηθαζία ηεο ζηξσκάησζεο θαζψο έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ζε θπζηθέο ζπλζήθεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ ρεηκψλα. Γηα ηα κνζρεχκαηα ρξεζηκνπνηείηαη νξκφλε ξηδνβνιίαο ΗΒΑ (εκβάπηηζε ηεο βάζεο ησλ κνζρεπκάησλ ζε δηάιπκα 3 ηλδνιπινβνπηπξηθφ νμχ), έπεηηα εηζάγνληαη ζε ππφζηξσκα ξηδνβνιίαο (κίγκα ρψκαηνο κε βάζε ηελ άκκν) πεξίπνπ θαηά ηα 2/3 ηνπ χςνπο ηνπο φπνπ ξηδψλνπλ εχθνια. Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ εχθνιε ξηδνβνιία ηνπο είλαη ε ζέξκαλζε ηνπ εδαθηθνχ ππνζηξψκαηνο. Σα θπηά πνπ πξνέξρνληαη απφ πνιιαπιαζηαζκφ κε κνζρεχκαηα δίλνπλ θαξπφ πεξίπνπ κεηά απφ 3 ρξφληα. Ζ Ρνδηά ζα θηάζεη φκσο ζην κέγηζην ηεο παξαγσγήο κεηά απφ 6-7 ρξφληα. Δίλαη ν πην δφθηκνο ηξφπνο γηα παξαγσγή κεγάινπ αξηζκνχ δελδξπιιίσλ. 3 ηξσκάησζε: Γηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ηα εκβφιηα ηνπνζεηνχληαη ζε πγξφ θαη ςπρξφ κέξνο (ζεξκνθξαζία 2 ν 5 ν C) γηα ηελ ζπκπιήξσζε ησλ απαηηνχκελσλ σξψλ ςχρνπο πνπ είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ δηαθνπή ηνπ ιήζαξγνπ ησλ νθζαικψλ. 23

3.1.1.2. Φςλλοθψπα μοζσεωμαηα Ζ δηαδηθαζία είλαη παξφκνηα κε εθείλε ησλ θπιινθφξσλ κνζρεπκάησλ ηεο ειηάο θαηά ηελ νπνία ρξεζηκνπνηείηαη ην ζχζηεκα ηεο πδξνλέθσζεο. Σα κνζρεχκαηα ζα πξέπεη λα έρνπλ κήθνο πεξίπνπ ζηα 15 εθαηνζηά θαη λα θέξνπλ κηθξφ αξηζκφ θχιισλ. ηελ ζπλέρεηα εκβαπηίδνληαη νη θάησ ηνκέο ζε δηάιπκα νξκφλεο ΗΒΑ(ηλδνιπινβνπηπξηθφ νμχ) ζε κία ζπγθέληξσζε 2200 2500 ppm. Ζ δηάξθεηα ηεο εκβάπηηζεο είλαη 5 sec. ζηελ ζπλέρεηα αθνχ απνξξνθεζεί ε νξκφλε ζα πξέπεη λα εκβαπηηζηνχλ νιφθιεξα ζε έλα δηάιπκα κπθεηνθηφλνπ γηα λα κελ δεκηνπξγεζνχλ εζηίεο κφιπλζεο θαηά ηελ ξηδνβνιία. Έπεηηα εκθπηεχνληαη ζε κίγκα πεξιίηε θαη ηχξθεο ην νπνίν έρεη αλαινγία 1:1. Καηάιιειεο ζπλζήθεο γηα ηελ ξηδνβνιία ησλ κνζρεπκάησλ ζηελ πδξνλέθσζε είλαη: ζρεηηθή πγξαζία 95% θαη ζεξκνθξαζία 25 ν C. Σν ρξνληθφ δηάζηεκα ηεο αλάπηπμεο ξηδηδίσλ είλαη πεξίπνπ 40 εκέξεο θαη έπεηηα αθνινπζεί ε ζθιεξαγψγεζε ησλ κνζρεπκάησλ. ηελ ζπλέρεηα ζα πξέπεη λα αθνινπζεί ε κεηαθχηεπζε ηνπο ζηα θπηνδνρεία πνπ ζα επηιέμεη ν θάζε θπησξηνχρνο. 3.1.2. Παπαθςάδερ Ο επθνιφηεξνο, θαη πην ζπλεζηζκέλνο ηξφπνο πνιιαπιαζηαζκνχ ηεο Ρνδηάο είλαη κε παξαθπάδεο. Οη ξνδηέο έρνπλ ηελ ηδηφηεηα λα δίλνπλ πάληα πνιιέο παξαθπάδεο θνληά ζην ιαηκφ. Οη πνιπάξηζκεο παξαθπάδεο πνπ βγάδεη ν ζάκλνο ηεο Ρνδηάο απνζπψληαη καδί κε ηηο ξίδεο ηνπο θαη θπηεχνληαη ην ρεηκψλα. Όηαλ δελ ρξεηάδεηαη κεγάινο αξηζκφο λέσλ δέληξσλ νη παξαθπάδεο θφβνληαη απφ ηελ πεξηνρή ηεο βάζεο ησλ κεηξηθψλ δέληξσλ κε ιίγεο ξίδεο θαη θπηεχνληαη ζην θπηψξην ή απεπζείαο ζηελ νξηζηηθή ζέζε ηνπ δέληξνπ. 3.1.3. Πολλαπλαζιαζμψρ Ροδιάρ με Ηζηοκαλλιέπγεια (in vitro culture) Δίλαη δπλαηφο ν πνιιαπιαζηαζκφο ηεο Ρνδηάο ζην ζσιήλα (in vitro culture) απφ κηθξνκνζρεχκαηα (explants) κίζρνπ θχιινπ πνπ ιακβάλνληαη απφ ελήιηθν δέλδξν Ρνδηάο. Ο κέγηζηνο αξηζκφο βιαζηψλ γίλεηαη ζε ππφζηξσκα Murashige and Skoog (MS) πνπ πεξηέρεη 2.0 mg l 1 zeatin riboside, ελψ αλάπηπμε ξηδψλ γίλεηαη ζε ππφζηξσκα πνπ πεξηέρεη MS ηεο θαηά ην ήκηζπ ηεο αλσηέξσ πνζφηεηαο (δειαδή ην δηάιπκα ζα είλαη θαηά 50% πην αξαηφ απφ ην πξψην) ζπλδπαζκέλν κε 1.0 mg l 1 indole-3- butyric acid (IBA) (Δηθφλα 17). Δηθφλα 17: Αλάπηπμε βιαζηνχ ξνδηάο ζε in vitro θαιιηέξγεηα κε ππφζηξσκα πνπ πεξηέρεη Murashige and Skoog (MS) 2.0 mg l 1 zeatin riboside αξαησκέλν θαηά 50% θαη ζπλδπαζκέλν κε 1.0 mg l 1 indole-3-butyric acid (IBA). 24

3.2. Πολλαπλαζιαζμψρ με εμβολιαζμψ Ο πνιιαπιαζηαζκφο ηεο ξνδηάο κε εκβνιηαζκφ ζα πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη δελ ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο ιφγσ ηεο ζρεηηθά εχθνιεο ξηδνβνιίαο ησλ κνζρεπκάησλ ησλ δηαθφξσλ πνηθηιηψλ. Παξά ηαχηα, ε δπλαηφηεηα εκβνιηαζκνχ ππάξρεη θαη δηαθξίλνπκε δχν ππνπεξηπηψζεηο φζνλ αθνξά ηελ επηινγή ππνθεηκέλνπ: Τπνθείκελα πνπ πξνέξρνληαη απφ εγγελή πνιιαπιαζηαζκφ δειαδή ζπιινγή ζπεξκάησλ θαη δεκηνπξγία ζπνξηφθπησλ Τπνθείκελα (θιψλνη) πνπ πξνέξρνληαη απφ αγελή πνιιαπιαζηαζκφ φπσο κνζρεχκαηα ζθιεξνχ μχινπ θαη θπιινθφξα κνζρεχκαηα. Ζ χπαξμε θισληθψλ ππνθεηκέλσλ δελ είλαη δηαδεδνκέλε ζηελ ρψξα καο θαζψο ε ξνδηά είλαη έλα ηδηαίηεξα αλζεθηηθφ θπηφ θαη δελ έρεη δεκηνπξγεζεί πξνο ην παξφλ ε αλάγθε γηα ηελ χπαξμε ππνθεηκέλσλ πνπ ζα αληέρνπλ ζε αληίμνεο ζπλζήθεο πνπ ζα ζρεηίδνληαη είηε κε θιηκαηνινγηθνχο πεξηβαιινληνινγηθνχο παξάγνληεο είηε κε παζνγφλα αίηηα. Ζ κέζνδνο ηνπ εκβνιηαζκνχ φπσο αλαθέξεηαη παξαθάησ είλαη κηα πνιχ θαιή ιχζε φζνλ αθνξά ηελ αιιαγή ηεο πνηθηιίαο ζε πεξίπησζε πνπ ε ππάξρνπζα πνηθηιία είηε δελ απνδίδεη ζην κηθξνθιίκα ηεο πεξηνρήο πνπ εγθαηαζηάζεθε, είηε ε δήηεζε κεηαθηλεζεί πξνο φθεινο θάπνηαο άιιεο, π.ρ. αιιαγή απφ μηλή πνηθηιία πνπ πξννξίδεηαη γηα ρπκνπνίεζε ζε γιπθηά πνπ πξννξίδεηαη γηα επηηξαπέδηα θαηαλάισζε. Όινη νη κέζνδνη εκβνιηαζκνχ πνπ αλαθέξνληαη ζην επφκελν ππνθεθάιαην κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ παξαγσγή εκβνιηαζκέλσλ θπηψλ είηε ην ππνθείκελν είλαη ζπνξηφθπην είηε πξφθεηηαη γηα θισληθφ ππνθείκελν. 3.2.1. Αλλαγή ηηρ ποικιλίαρ με εμβολιαζμψ ε πεξίπησζε πνπ έλαο παξαγσγφο επηζπκεί λα αιιάμεη πνηθηιία κεηά απφ νξηζκέλα έηε αληί λα μεξηδψζεη θαη λα ηνπνζεηήζεη λέα δελδξχιιηα ηεο επηζπκεηήο πνηθηιίαο, κπνξεί λα εθαξκφζεη εκβνιηαζκφ ζηα ππάξρνληα δέληξα κε εκβφιηα ηεο επηζπκεηήο πνηθηιίαο. Ζ είζνδνο ζε παξαγσγή ζα είλαη πην ζχληνκε θαη ε φιε δηαδηθαζία αιιαγήο ηεο πνηθηιίαο ζα είλαη ζαθψο πην νηθνλνκηθή. Έλα ζεκαληηθφ κεηνλέθηεκα πνπ ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί ζηελ πεξίπησζε εκβνιηαζκέλσλ θπηψλ ξνδηάο είλαη φηη απφ ηελ θχζε ηεο ε ξνδηά ηείλεη λα απνθηά ζακλψδε δηακφξθσζε επνκέλσο ζα πξέπεη λα γίλνληαη ηαθηηθά θιαδεχκαηα ησλ παξαθπάδσλ γηα λα κελ αηξνθήζεη ην εκβφιην θαη απνμεξαλζεί (θαθηαλάθεο, Υ). Έηζη ην ζρήκα δηακφξθσζεο, ζε πεξίπησζε εκβνιηαζκέλσλ θπηψλ, δελ κπνξεί λα έρεη ζακλψδε κνξθή παξά κφλνλ απηή ηνπ δέληξνπ. Οη εκβνιηαζκνί πνπ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο είλαη νη εμήο: 25

3.2.1.1. Δγκενηπιζμοί α) σιζηψρ: ην δέληξν θαξαηνκείηαη κε πξηφλη, ζηελ ζπλέρεηα κε εηδηθφ εξγαιείν αλνίγεηαη κία ζρηζκή θαη ηνπνζεηνχληαη ζηα δχν άθξα ηεο ηνκήο δχν εκβφιηα πνπ έρνπλ πξνεηνηκαζηεί εθ ησλ πξνηέξσλ. Σα εκβφιηα ή θεληξάδηα έρνπλ ζρήκα ζθήλαο (εηθφλα 18, A) ηα δε πιεπξά ηεο ζθήλαο πξέπεη λα εθάπηνληαη ησλ πιεπξψλ ηεο ζρηζκήο φηαλ ηα εκβφιηα ηνπνζεηνχληαη κέζα ζηελ ζρηζκή (εηθφλα 18, C & D) ψζηε ην θάκβην ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη ην θάκβην ηνπ εκβνιίνπ λα έξρνληαη ζε ζηελή επαθή, επεηδή δηαθνξεηηθά ππάξρεη κεγάιε πηζαλφηεηα λα απνηχρεη ν εκβνιηαζκφο. ηελ πιεγή ηνπ εκβνιηαζκνχ ζα πξέπεη λα εθαξκφδεηαη θαηάιιειε αινηθή εκβνιηαζκνχ (εηθφλα 18, E). Γηα λα γίλεη ν εκβνιηαζκφο απηφο ζα πξέπεη ην ππνθείκελν λα έρεη θαηάιιειε δηάκεηξν ζε ζρέζε κε ην εκβφιην. Δηθφλα 18 : ρηζηφο εκβνιηαζκφο, ζηάδην Α: δεκηνπξγία ζθήλαο, ζηάδην B: παλνξακηθή φςε ηεο ηνκήο ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη ηνπνζέηεζεο ηεο ζθήλαο, ζηάδην C&D: ηνπνζέηεζε ηεο ζθήλαο εζσηεξηθά ηεο ζρηζκήο ηνπ ππνθεηκέλνπ, ζηάδην E: επάιεηςε ηεο πεξηνρήο ηεο ζρηζκήο κε εηδηθή αινηθή εκβνιηαζκνχ. β) Τπψθλοιορ εγκενηπιζμψρ (ζηεθανίηηρ): Ζ κέζνδνο απηή αθνινπζεί κηα δηαδηθαζία παξφκνηα κε εθείλε ηεο ζρηζκήο. Σν ππνθείκελν θαξαηνκείηαη θαη εηνηκάδεηαη ψζηε λα δερηεί ηα εκβφιηα πνπ έρνπλ πξνεηνηκαζηεί λσξίηεξα. Ο θινηφο ζρίδεηαη ζηηο ζέζεηο πνπ ζα ηνπνζεηεζνχλ ηα εκβφιηα. ηελ ζπλέρεηα εηνηκάδνληαη ηα εκβφιηα. Ζ βάζε ηνπ εκβνιίνπ παίξλεη ηελ κνξθή ζθήλαο θαηά ηξφπν ψζηε λα εηζέιζεη κεηαμχ ηνπ μχινπ θαη ηνπ θινηνχ ηνπ ππνθεηκέλνπ (εηθφλα 19). Καη ζηελ πεξίπησζε απηή, ην ζεκείν ηνπ εκβνιηαζκνχ αιιά θαη γεληθφηεξα ε ηνκή ζα πξέπεη λα θαιχπηεηαη κε αινηθή εκβνιηαζκνχ γηα λα κελ πάζνπλ αθπδάησζε ηα εκβφιηα θαη πξνο απνθπγή κνιχλζεσλ. Δηθφλα 19: Τπφθινηνο εγθεληξηζκφο (ηεθαλίηεο), ηνπνζέηεζε ησλ εκβνιίσλ ππφ κνξθή ζθήλαο αλάκεζα ζην θινηφ θαη ζην μχιν ηνπ ππνθεηκέλνπ ψζηε ηα θάκβηα (ππνθεηκέλνπ θαη εκβνιίσλ) λα εθάπηνληαη. 26