ΜΑΡΙΑ ΚΕΚΚΟΥ. ΠΑΡΑΣΑΕΙ ΣΡΑΓΩΔΙΩΝ ΣΟ 19 ο ΑΙΩΝΑ

ΜΑΡΙΑ ΚΕΚΚΟΥ ΠΑΡΑΣΑΕΙ ΣΡΑΓΩΔΙΩΝ ΣΟ 19 ο ΑΙΩΝΑ ΥΠΑΤΙΑ 2004

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 2 ΜΑΡΙΑ ΚΕΚΚΟΤ ΠΑΡΑΣΑΕΙ ΣΡΑΓΩΔΙΩΝ ΣΟ 19Ο ΑΙΩΝΑ isbn: 960-92535-3-9

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 3 MΑΡΙΑ ΚΕΚΚΟΤ ΠΑΡΑΣΑΕΙ ΣΡΑΓΩΔΙΩΝ ΣΟ 19 ο ΑΙΩΝΑ ΤΠΑΣΙΑ 2004

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 4 ΠΕΡΙΕΦΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟ 6 ΔΙΑΓΩΓΗ 7 ΒΙΕΝΗ... 8 ΠΑΡΑΔΟΤΝΑΒΙΕ ΗΓΕΜΟΝΙΕ... 10 ΟΓΗΟ... 18 ΚΩΝΣΑΝΣΙΝΟΤΠΟΛΗ... 21 ΜΤΡΝΗ... 27 ΚΤΡΙΩ ΔΛΛΑΓΑ... 28 Η ΑΘΗΝΑ... 29 Σα Θέατρα και οι θίασοι... 31 ΣΟ ΠΡΩΣΟ ΘΕΑΣΡΟ ΣΗ ΑΘΗΝΑ (ΟΔΟ ΑΙΟΛΟΤ, ΑΠΟ ΣΗΝ ΙΣΟΡΙΑ ΣΟΤ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤ ΘΕΑΣΡΟΤ ΣΟΤ Ι. ΛΑΚΑΡΗ)... 32 Αντώνιος Βαρβέρης... 39 Ο Α. Αντωνιάδης: Ο «Δθνικός Γραματικός ύλλογος»... 43 ΣΟ ΘΔΑΣΡΟ ΣΩΝ ΑΝΑΚΣΟΡΩΝ... 46 Επαγγελματικοί θίασοι... 48 Η «υπέρ της διδασκαλίας των αρχαίων δραμάτων Εταιρεία».... 50 Ο Αριστοτέλης Κηρύκος... 56 Ο Μουνέ ουλύ... 57 ΣΑ ΘΔΑΣΡΙΚΑ ΔΡΓΑ... 73 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΥΙΑ... 81 1. ΜΕΛΕΣΕ- ΒΙΒΛΙΑ... 81 2. ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΕΙΜΕΝΑ... 82 3. ΕΥΗΜΕΡΙΔΕ- ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ- ΑΡΦΕΙΑ... 83

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 5

ΠΡΟΛΟΓΟ H παρουσίαση των τραγωδιών στη νέα ελληνική σκηνή συνδέεται με προβλήματα εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους. Σο πρώτο πλάνο αφορά το θέατρο στις παροικίες και κυρίως στις παραδουνάβιες, την Οδησσό αφ ενός και την Κων/πολη με την μύρνη κατά ήσσονα λόγο. Κατά την πρώτη περίοδος αυτής της θεατρικής δραστηριότητας, το θέατρο που αναπτύσσεται μέχρι τον σχηματισμό του Ελληνικού Έθνους και έχει ένα χαρακτήρα εντελώς πατριωτικό. Κύριος στόχος του είναι η διαμόρφωση εθνικής συνείδησης, καθώς και καλλιέργεια και η δημιουργία αισθημάτων που συνδέονται με την εθνική ταυτότητα και η δημιουργία ενός ενθουσιασμού, ο οποίος θα στόχευε στην διαμόρφωση ενός επαναστατικού κλίματος, άμεσα συνδεδεμένου με την προετοιμασία της επανάστασης. Αυτός είναι και ο λόγος που το θέατρο αυτή την περίοδο στις παραδουνάβιες συνδέθηκε με την «Υιλική Εταιρεία», η οποία είχε πάρει ενεργά μέρος στις παραστάσεις αυτές. Η δεύτερη περίοδος αφορά το θέατρο που βαθμιαία αναπτύσσεται στην πρωτεύουσα του νέου έθνους. Σο θέατρο αυτό σχετικά με τις αρχαίες τραγωδίες διέπεται από δύο τάσεις, από την κλασικίζουσα των «ερασιτεχνών» που επιμένουν στο ανέβασμα τραγωδιών από το πρωτότυπο και από την τάση των επαγγελματικών θιάσων που ήθελαν να χρησιμοποιούν μεταφρασμένο το κείμενο ή και ακόμα καλύτερα διασκευασμένο. Προκειμένου να μελετηθεί αυτή η περίοδος, χρησιμοποιήθηκαν κατά κύριο λόγο τα βιβλία του Γιάννη ιδέρη, το βιβλίο του M. Valsa: το θέατρο της πρώτης περιόδου, καθώς επίσης το βιβλίο του κου Πούχνερ «Η ιδέα ενός εθνικού θεάτρου στα Βαλκάνια τον 19 ο αιώνα», το βιβλίο της κας Βασιλάκου για το θέατρο στην Κων/πολη, το βιβλίο του ολομωνίδη «Σο θέατρο στη μύρνη» σχετικά με τις παραστάσεις στη μύρνη, η ιστορία του νεοελληνικού θεάτρου του Λάσκαρη 1, διάφορα άρθρα 2 καθώς και στοιχεία που βρέθηκαν στο Θεατρικό Μουσείο. 1 Σο βιβλίο του κ. πάθη «Θέατρο ο Διαφωτισμός και το νεοελληνικό θέατρο». 2 Οικονομίδης Δημ. Βλ. Ανέκδοτον χρονικό περί της εν Μολδοβλαχία Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Δελτίο Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας 1956 τόμ. ΙΙ. 2. Από την ιστορία του νεοελληνικού και Ρουμανικού θεάτρου: συμβολή εις τα περί του βίου και της δράσεως του Κων/πολίτου Κ. Κυριακού Αριστία: 1800-1880 Αρχείο Θρακικού Λαογραφικού και γλωσσικού θησαυρού. 1952, τόμ. 17 σελ. 147-196. Οικονομίδης Δημ. Βλ. Σο εν Βουκουρεστίω Ελληνικόν Θέατρον και οι μαθηταί του Κων/πολίτου Κων/νου Κυριακού Αριστία. Αρχείον Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού. Παπαδόπουλος, τεφ. Εισαγωγή στην ιστορία των ελληνικών φιλεκπαιδευτικών συλλόγων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας κατά τον 19 ο και 20ό αιώνα. Παρνασσός περ. Β 1926. Σόμ. Α.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 7 Καθώς και η παραστασιογραφία η οποία έγινε γιά λογαριασμό των εκδόσεων «επικαιρότητα» υπο τον Πλάτωνα Μαυρομούστακο Σα προγράμματα είναι μια ευγενική παραχώρηση του Θεατρικού Μουσείου. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή κ. Ευαγγελάτο για την ευκαιρία που μου έδωσε να μελετήσω το ενδιαφέρον αυτό θέμα, καθώς και για τις τόσο εύστοχες υποδείξεις του. ΕΙΑΓΩΓΗ Γ ια να μπορούμε να μιλήσουμε για θέατρο το 19 ο αιώνα θα πρέπει οπωσδήποτε, εφ όσον αναφερόμαστε στη μητροπολιτική Ελλάδα, να υπερβούμε κάποια χρονολογία. υγκεκριμένα στην Αθήνα, η οποία δεν είχε ακόμα καταφέρει να γίνει το κέντρο του Ελληνισμού, το πρώτο μισό του 19 ου αιώνα συνδέεται με την αγωνία του έθνους να ιδρύσει το νεοσύστατο ελληνικό κράτος και είναι συνδεδεμένο με τους αγώνες και την αγωνία της Εθνικής Ιδέας. τις αρχές άλλωστε του 19 ου αιώνα η Αθήνα ήταν μια άθλια κωμόπολη μερικών δεκάδων χιλιάδων κατοίκων και έγινε κληρονομικό τσιφλίκι του Κιζλάρ Αγά, αρχηγού των αυτοκρατορικών ευνούχων. Η μύρνη, η Κων/πολη και τα νησιά του Αιγαίου ήταν κάτω από την άμεση κυριαρχία των Σούρκων και καθώς η ιστορική πράξη έδειξε, παντού, όπου εμφανίζονταν οι Σούρκοι, κάθε εστία πνευματικής και καλλιτεχνικής δραστηριότητας σταματούσε ακόμα και στην Κων/πολη δεν μπορεί να γίνει σοβαρός λόγος για θέατρο. Έτσι Αναγέννηση του Ελληνικού θεάτρου άρχισε όπως και η προσπάθεια αναγέννησης του Ελληνικού Έθνους από τις παρυφές του Ελληνισμού. Σο Ελληνικό θέατρο του 19 ου αιώνα αναπτύσσεται έντονα και όχι τυχαία στις περιοχές που αναπτύχθηκε και έδρασε η «Υιλική Εταιρεία» η οποία μελέτησε και προετοίμασε με πολύ περίσκεψη με πλούσιους Έλληνες αστούς το επαναστατικό κίνημα 3. Η αναβίωση του θεάτρου στις περιοχές αυτές συνδέεται με την ωρίμανση της ιδέας της αποτίναξης του τουρκικού ζυγού καθώς και με Πούχνερ Βάλτερ. Σρεις Έλληνες θεατράνθρωποι στα Βαλκάνια του 19 ου αιώνα: Popouic, Δημητρίου Κυριακός Αριστίας, Δρώμενα, Ιούλ-Οκτ. 1985, Αρ. 10-11. ιδέρης, Γιάν. Νεοελληνικές ερμηνείες του Αρχαίου θεάτρου ως τις δελφικές εορτές: 1817-1927. Ηώς. 1966, αφιέρωμα Εύας ικελιανού, αρ. 103-107. Σαμπάκη Άννα: Σο θέατρο στην Οδησσό: 1814-1818: Αθησαύριστα στοιχεία. Ερανιστής 1980. Σόμος 16. 3 Μ. Βάλσα Σο Νεοελληνικό θέατρο από το 1453-1900 Εισαγ. Μετφ. Φ. Μπακονικόλα Εκδ. Ειρμός Αθήνα 1994.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 8 την διασύνδεση του εθνικού χαρακτήρα, δηλαδή του επαναπροσδιορισμού της εθνικής ταυτότητας. Και πράγματι οι παραστάσεις που έδιναν οι Έλληνες οσποδάροι της Βλαχίας και της Μολδαβίας καθώς και της ελληνικής κοινότητας της Οδησσού σφραγίζουν τις πρώτες φάσεις ενός πατριωτικού θεάτρου. τη συνέχεια από την Οδησσό και το Βουκουρέστι η σκηνή μεταφέρθηκε διαδοχικά στην Κέρκυρα, τη ύρο και το Ναύπλιο, την παλιά πρωτεύουσα και τέλος εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Λόγω των ειδικών συνθηκών και του ιδιαίτερου χαρακτήρα του, το θέατρο στο Βουκουρέστι και στην Οδησσό με τον καθαρά πατριωτικό του προσδιορισμό προσέλαβε έναν πανελλήνιο χαρακτήρα, πράγμα το οποίο δεν κατάφερε να πετύχει το κρητικό θέατρο με την σαφώς ανώτερη ποιότητά του. Ο πανελλήνιος χαρακτήρας που προσέλαβε το θέατρο σ αυτές τις δύο πόλεις συνδέεται με την υπεραιωνόβια βούληση του Ελληνισμού να απαλλαγεί από τον δυνάστη. Οι ευημερούσες κοινότητες των Ελλήνων πέρα από τα σύνορα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν οι κοινότητες στην Ιταλία και ιδιαίτερα στο Λιβόρνο, στην Αυστρία (Βιέννη, Σεργέστη) και Ρωσία (Οδησσό, Μόσχα, Σαϊγκανρόκ). ημαντικότατη υπήρξε η θεατρική παραγωγή των κέντρων της διασποράς ειδικά στις αρχές του αιώνα που ήταν και μοναδική. ΒΙΔΝΗ Σ ο 1776 ιδρύθηκε το «αυτοκρατορικό-βασιλικό θέατρο «παρά τω φρουρίω» της Βιέννης (το κοινώς Burytheater) ανακηρύσσεται σε γερμανικό εθνικό θέατρο και παίζει γερμανόφωνο ρεπερτόριο. Έγινε έτσι η σκηνή πρότυπο για την κεντρική Ευρώπη και την Βαλκανική 4. Σο θέατρο αυτό ανέβασε ορισμένες παραστάσεις τραγωδιών από το πρωτότυπο κατά παρότρυνση της εκεί Ελληνικής παροικίας κυρίως όμως στη Βιέννη έγιναν εκδοτικές προσπάθειες των τραγωδιών. ημαντική θεωρείται η τραγωδία «Αίας». Ο αξιόλογος μεταφραστής δεν σημειώνει τ όνομά του, η έκδοση όμως είναι ωραία και πολυτελής, αφού έχει πολλές εικόνες από σκηνές του έργου - μια από την αρχή, Οδυσσεύς και Αθηνά, είναι η πρώτη μορφή προσώπων της τραγωδίας που αντίκρισαν οι άμεσοι πρόγονοί μας: «οφοκλέους τραγωδία Αίαντος του μαστιγοφόρου μεταφρασθείσα εκ του Ελληνικού< εις την καθ ημάς ομιλουμένην γλώσσαν και μετασχηματισθείσα κατά την τάξιν των νεωτέρων δραμάτων κατά 4 Β. Πούχνερ Η ιδέα του Εθνικού Θέατρου στα Βαλκάνια του 19 ου αιώνα ΠΛΕΘΡΟΝ.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 9 πράξεις και σκηνάς, σχολιασθείσα ακριβώς δια πολλών σημειώσεων και πλουτισθείσα με πέντε εικόνας<» 5 Από την μετάφραση αυτή χαρακτηριστικό είναι ότι λείπουν τα χορικά τα οποία είναι συγχωνευμένα μέσα στο διάλογο. Η συνεισφορά της παροικίας της Βιέννης ήταν κατά κύριο λόγο εκδοτική. Εκεί εκδίδεται ο «Λόγιος Ερμής» που είναι και το εγκυρότερο περιοδικό του προηγούμενου αιώνα και μας πληροφορεί για ζητήματα θεάτρου καθώς και για τα αγωνιστικά έργα του Ρήγα κ.ά. Δεν έλειψαν όμως απ ότι φαίνεται και παραστάσεις αρχαίας τραγωδίας. Η «Κλειώ» της Σεργέστης εβδομαδιαίο φύλλο με δραστηριότητα ως προς τα ελληνικά πνευματικά πράγματα, θέλησε να προβάλει με εθνική υπερηφάνεια μία παράσταση της «Αντιγόνης» που δόθηκε στο «Θέατρο της Πόλεως» (το «Μπουργκτεάτερ») της Βιέννης, αρχές του επτεμβρίου του 1875. Αναγγέλει λοιπόν: «Εν τίνι των πρωτίστων θεάτρων της Βιέννης παρέστη μέχρι τούδε εικοσάκις η «Αντιγόνη» του οφοκλέους ενθουσιωδώς επευφημούντος του πλήθους». Σο αριστούργημα είχε γίνει το «κυριώτατον ψυχαγώγημα των Βιενναίων» 13/25 επτεμβρίου υπόσχεται ότι θα μιλήσει πλατύτατα γι αυτή την παράσταση. Και πραγματικά στο επόμενο φύλλο, δημοσιεύει μια «διατριβή» γραμμένη από τον αρχαϊστή λόγιο Θεογένη Λιβαδά. Η «Κλειώ» έβγαινε σε μεγάλο σχήμα και ήταν πυκνοτυπωμένη. Η «διατριβή» πιάνει και τις πέντε στήλες της πρώτης σελίδας και την πρώτη της δεύτερης. Αναφέρει ότι το ανέβασμα της τραγωδίας το θεωρεί τόλμημα καθώς γινόταν μέσα στην κυριαρχία του ρομαντισμού. το επόμενο φύλλο αναφέρει διατριβή γραμμένη από τον Θεαγένη Λειβαδά. Ο Λειβαδάς έχει και ένα απόσπασμα εφημερίδας που δεν αναφέρει το όνομά της «αναπεπταμένα <είχομεν τα ώτα και την ψυχήν και τα όμματα, οπότε η νέα του διογενούς Ερμού Φρυσή ράβδος έμελλε την καρδίαν και επήγειρεν ημών η διάνοιαν προς έκαστα των δρωμένων άχρις ου επήλθομεν από του θεάτρου ως οι επί Περικλέους σύγχρονοι «άτε χρη αιρείσθαι και ά φεύγειν μεμαθηκότες και ά πρότερον ηγνοούμεν διδαχθέντες». Επί την ημετέραν ψυχήν η Αντιγόνη επέδρασεν θαυμασίως άνευ της ελαχίστης παρ ημών αντιστάσεως και δη και λελη<<< περιεπτύξατο ημάς, διά των ευμόρφων, των αγνών και των χιονολεύκων βραχιόνων της και στε<<< μας εκράτησεν υποκολπίους απ αρχής μέχρι τέλους, ότε δε μας απέλυσεν, τότε δη, είπερ ποτέ και άλλοτε< ηστανόμεθα εαυτούς διηρημένους και κεκαθαρμένους. Ούτε, λοιπόν, του Πάουβε το κινδύνευμα ήμαρτε< ούτε η νυν γενεά εφωράθη απροσδιόνυσος εις την κάθαρσιν της ελληνικής τραγωδίας<» 5 Π. ιδέρη: «Σο αρχαίο θέατρο στην νεοελληνική σκηνή» ΙΚΑΡΟ, ΑΘΗΝΑ, σελ. 17.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 10 Ο Λειβαδάς συνεχίζει «Η στέγη ηνεύχθη. Σο θέατρον ηυρύνθη εν είδει ημικυκλίου. τριάκοντα χιλιάδες πολιτών ηκροώντο των λόγων του προσφιλούς ποιητού. Επίστευσαν δ επί μικρόν ότι μετενεχθέντες αίφνης εις το δαιμόνιον εκείνον πτολίεθρον, και εις το θέατρον του Διονύσου εθεώντο, εθεώντο στιλβούσας του Παρθενώνος τας στήλας, προσμειδιώσας εις τας γραμμάς του Τμηττού<» Αναφορικά με την εκτέλεση του έργου γράφει: «<Οι ταλαίπωροι ηθοποιοί< καίπερ ειλικρινώς φιλοτιμηθέντες να αναστείλωσι το ρομαντικόν και λίαν παθητικόν και να τηρήσωσιν την σύμμετρον ηρεμούσαν καλλονήν, δεν ηδυνήθησαν όμως να αρνηθώσι παντάπασιν εαυτούς και το υπερεπιτηδευμένον της τέχνης, ήν έχουσιν ήδη σύσκηνον και σύνοικον και σύμφυ<. εδάκρυσεν λοιπόν η Αντιγόνη ου μόνον ότε απήγετο να ταφή ζώσα, αλλά και ότε ενώπιον του Κρέοντος αγανακτούσα υπερήσπιζε τον αείποτε ζώντα άγραπτα και ασφαλή νόμιμα των Θεών. Ούτω δη ελωβήθη μεν το ύψος και η ηρεμία του μαρμαρίνου αγάλματος της αρχαιότητος<» «Έτερον λάθος συνέβη εν τω χορώ, ούτινος ο αριθμός των μερών ηυξήθη από 15-40. οι θεαταί ήκουον την λαμπράν μελωδίαν και την μελίρρυτον αρμονίαν, δεν διέκριναν όμως τις λέξεις< Θα έμενον δε ανεποικοδόμητοι, εάν μη είχον εν χερσί την μετάφρασιν του έργου ή εάν μη είχον μάθη από μνήμης τους χορούς. ημειωτέον ότι οι του χορού παραστήσαντες άνδρες δεν ήσαν εξ επαγγέλματος ηθοποιοί, αλλά μέλη του εν Βιέννη περιοδεύντος ωδικού συλλόγου κατά χάριν δε έστερξαν να προέλθωσιν εις την σκηνήν. εκ της απειρίας δε ταύτης προήλθον δύο έτερα λάθη. πρώτον μεν οσάκις το εν ημιχόριον έψαλλε, το έτερον εκαθέζετο ανέτης και σχεδόν απαθώς, άχρις ου επιστή η ώρα να ψάλη και αυτό. είτα δε, ενώ σύμπας ο χορός ώφειλε να ψάλλη εν πομπή επισήμω, κύκλω της θυμέλης το άσμα εις τον Βάκχον< έψαλε τούτο κρατών ήκιστα προσηκόντως τους θαλλούς, συμπεπυκνωμένος δε ακίνητος εν τη άκρα του προσκηνίου, ως ποιεί ο χορός εν τω Ροβέρτω τω Διαβόλω<» ΠΑΡΑΓΟΤΝΑΒΙΔ ΗΓΔΜΟΝΙΔ Έ να κομμάτι από τα παραπάνω δημοσιεύθηκε και στην εφημερίδα «ύλλογοι» του Βουκουρεστίου 2 ης επτεμβρίου 1875 6. ημαντικότερη όμως θεωρείται η παραγωγή στις παραδουνάβιες ηγεμονίες Βλαχία και Μολδαβία. Αυτές οι περιοχές κυβερνούσαν για μεγάλο διάστημα Έλληνες Οσποδάροι ή κυβερνήτες που διορίζονταν από την Τψηλή Πύλη. Σο ελληνικό στοιχείο ήταν άφθονο και οι Έλληνες 6 Γ. ιδέρη, ό.π.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 11 των περιοχών αυτών υπό την διοίκηση συμπατριωτών τους είχαν ζωή ευκολότερη. εκείνες τις συνθήκες η επαναστατική φωτιά επωάζονταν μέσα σε μικρές εστίες πολιτισμού, γύρω από τις οποίες συσπειρώθηκε ο Ελληνισμός. Πράγματι το επαναστατικό κίνημα του Τψηλάντη απορρέει άμεσα από τη θεατρική αναγέννηση του Βουκουρεστίου του 1815 7. Η ανάγκη για θέατρο εκφράστηκε μέσα από τα αριστουργήματα των αρχαίων τραγικών και τις κωμωδίες του Αριστοφάνη, που διδάσκονταν από εξαίρετους καθηγητές στα ελληνικά γυμνάσια του Βουκουρεστίου και άφηναν μια βαθιά εντύπωση στις φλογερές ψυχές των εφήβων. Σο αρχαίο θέατρο ήταν η άμεση σύγκριση ανάμεσα σε ένα κατάφωτο παρελθόν και ένα ζοφερό παρόν. Έτσι έγινε το φυσικό φερέφωνο όλων των απωθημένων βλέψεων και ανέφικτων ονείρων. Οι μαθητές μάθαιναν απέξω και απήγγειλαν σκηνές από το αρχαίο ρεπερτόριο. Οι φοιτητές του Βουκουρεστίου πίστεψαν ότι όλη η δόξα της αρχαίας τραγωδίας και ο ιστορικός ρόλος της επαναφοράς της είχε εναποτεθεί στις δικές τους ερασιτεχνικές προσπάθειες. Η ουτοπία αυτή ενδέχεται να μην συνετέλεσε στην αναδόμηση του θεάτρου, είχε όμως έναν πολύ καθοριστικό ρόλο στην αναγέννηση του έθνους, αν και δεν είναι δυνατόν παρά να θεωρηθούν και ως αφετηρία του ελληνικού θεάτρου. Αλλά «Οι απαρχές της θεατρικής ιστορίας της Ρουμανίας αν εξαιρέσουμε τις μορφές του λαϊκού θεάτρου< δεν μπορούν να διακριθούν από τις αρχές της θεατρικής ιστορίας της Ελλάδας» 8. Η έναρξη του θεάτρου ξεκίνησε από τον χώρο των ελληνικών σχολείων, όπου στα πλαίσια του παιδευτικού και εθνικού χαρακτήρα εδίδονταν παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών ή απαγγέλονταν μονωδίες από διάφορα έργα. Σο 1819 ανέβηκε στο γυμνάσιο του Αγίου άββα στο Βουκουρέστι, υποστηριζόμενη από αριστοκρατικές οικογένειες Υαναριωτών, όσο και από καθηγητές μέλη κατά το πλείστον της «Υιλικής Εταιρίας» 9. τις αρχές του 19 ου αιώνα, για πρώτη φορά (1803) στο Ελληνικό γυμνάσιο του Ιασίου με το Θεόδωρο Αλκαίο, σε κλειστό κύκλο παίζονται, με την υποστήριξη της οικογένειας του ηγεμόνα έργα ή σκηνές με αρχαία ελληνική θεματογραφία 10. Παρόμοιο ενδιαφέρον της φαναριώτικης αυλής για τις ελληνικές σχολικές παραστάσεις που τις έβλεπαν ως έδαφος κατάλληλο για 7 Μ. Valsa ό.π. 8 Β. Πούχνερ: «Η ιδέα ενός εθνικού θεάτρου στα Βαλκάνια το 19 ο αιώνα». Εκδ. Πλέθρον Αθήνα 1992, σελ. 66. 9 Β. Πούχνερ, ό.π., σελ. 67. 10 Β. Πούχνερ, ό.π., σελ. 67.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 12 γλωσσική εξάσκηση καθώς και για πατριωτική προπαγάνδα, σημειώνεται ότι είναι το Βουκουρέστι, που θεωρείται η αφετηρία του ελληνικού θεάτρου μετά τη λήξη της διένεξης γύρω από τη χρονολόγηση της πρώτης ελληνικής παράστασης στην Ακαδημία του Βουκουρεστίου γύρω στο 1816. Πρόκειται για το ανέβασμα μιας συρραφής σκηνών εμπνευσμένων από αρχαία Ελληνικά δραματικά έπη, που έγινε από τον τέφανο Κομμητά. Εγκυκλοπαιδεία Ελληνικών Μαθημάτων, Γραμματικής, Ρητορικής, και Ποιητικής, την διδασκαλίαν αυτών περιέχουσα, και υλλογήν μετ' εκλογής εκ των Αρίστων Ελλήνων υγγραφέων και Ποιητών, μετά των αναγκαίων Τποσημειώσεων, και Λεξικών, Ονοματικού τε και Λεκτικού, εις τε των δυσχερών σαφήνειαν, και των λέξεων εξήγησιν, / συντεθείσά τε και συλλεγείσα παρά τεφάνου Κομμητά του εκ Υθίης 11 Αλλά η θεατρική ζωή στο Βουκουρέστι απέκτησε μια ιδιότυπη φυσιογνωμία το 1817, όταν η κόρη του Ηγεμόνα, Ραλλού Καρατζά, αρχίζει να φροντίζει τις σχολικές παραστάσεις: συστήνεται ερασιτεχνικός θίασος με μέλη το Θεόδωρο 11 Identifier 000083596 Creator Κομμητάς, τέφανος,1770-1833. Is referenced by ΥΗ 1812.18.- 20., 1814.25.-29. Is referenced by ΓΜ 692, 752, 804. Place of publication Εν Βιέννη της Αουστρίας. : Publisher Name Εκ της Συπογραφίας Ιωαν. Βαρθ. Σζβεκίου πρώην Βενδώτου, Date of publication 1812-1814. Physical description 12 Σ., ; 20 εκ. Ο τόμος 10 διατίθεται σε ψηφιακή μορφή. Language Greek, Modern (1453-) Ο δωδέκατος τόμος: "Εκ της Συπογραφίας Αντονίου Φαίκουλ *sic+ Content Description Σ.5: Περιέχων Θεοφράστου τους Ηθικούς Φαρακτήρας,*<+ Περιέχων Ιστορίαν των Ελληνικών Δραμάτων, περί κατασκευής θεάτρου Ελληνικού, και όπως εδιδάσκοντο τα δράματα εν αυτώ. Και εκ των αρίστων Δράματα πέντε' Αισχύλου Προμηθέα, οφοκλέους Αίαντα, Ευριπίδου Εκάβην και Κύκλωπα, και Αριστοφάνους Πλούτον. Content Description (Other) Σο αντ. (τόμος 12) της βιβλιοθήκης του Υιλεκπαιδευτικού υλλόγου Αδριανουπόλεως φέρει στο recto του ψευδότιτλου σφραγίδα της Επιτροπής Κειμηλίων Μ. Ασίας. Ο επόμενος τόμος Περιέχει «εκ των αρίστων Δράματα πέντε' Αισχύλου Προμηθέα, οφοκλέους Αίαντα, Ευριπίδου Εκάβην και Κύκλωπα, και Αριστοφάνους Πλούτον.» Content Description (Other) Σο αντ. (τόμος 12) της βιβλιοθήκης του Υιλεκπαιδευτικού υλλόγου Αδριανουπόλεως φέρει στο recto του ψευδότιτλου σφραγίδα της Επιτροπής Κειμηλίων Μ. Ασίας. Classification ΠΠΚ 122618 ΥΑ 2512-2515

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 13 Αλκαίο και τον Κων/νο Κ. Αριστία που παίζει σκηνές από αρχαίες τραγωδίες. Σο 1819 οι σχολικές παραστάσεις γνωρίζουν μια συνέχεια στο Ρουμάνικο γυμνάσιο Geory Kazar, που παίζει η «Εκάβη» του Ευριπίδη με την υποστήριξη πάντα της Ραλλούς, που υπήρξε και η σκηνοθέτης του έργου. 12 Μετά τη διάλυση του θιάσου της Ραλλούς, από το 1819 και μετά, ο Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, ανηψιός του διαδόχου στην ηγεμονία Αλεξάνδρου ούτσου (ο οποίος το 1802-1806 ήταν ηγεμόνας της Βλαχίας και το 1801-1802 ήταν ηγεμόνας της Μολδαβίας), κατέβαλε προσπάθειες για την ίδρυση ενός μόνιμου θεάτρου. το εποπτικό συμβούλιο βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά μέλη της «Υιλικής Εταιρίας». Η συγκρότηση του νέου θιάσου ανατίθεται στον Κυριακό Αριστία, που έχει μόλις επιστρέψει από το Παρίσι. Σο ρεπερτόριο παρουσιάζει τώρα ανάγλυφα το χαρακτήρα μιας «εθνικής σκηνής» βασικό θεματολόγιο της οποίας ήταν οι πρωτότυπες ελληνικές τραγωδίες. Η θεατρική δραστηριότητα ως προς την ένταση και τη δραματολογική θεματολογία παρατηρείται ιδιαίτερα την διετία 1819-1820 όπου παραστάσεις παίζονται συχνά στην αίθουσα «Ερυθρά Κρήνη» που είχε διαμορφώσει σε θέατρο η Ραλλού Καρατζά, όπου αναδείχθηκαν οι ηθοποιοί Κωνσταντίνος Κυριακός- Αριστίας, Θεόδωρος Αλκαίος και οι πρώτες ελληνίδες που ερμήνευσαν στο θίασο του Βουκουρεστίου γυναικείους ρόλους όπως η Μαριγώ Αλκαίου, η Κάκη Μαρία Παπαϊωάννου και άλλες. Ο Κωνσταντίνος Ιατρόπουλος ήταν υπεύθυνος για την προετοιμασία των ερασιτεχνών-μαθητών του ελληνικού λυκείου. Πολλοί σημαντικοί άνθρωποι του θεάτρου πήραν ενεργό μέρος στην επανάσταση στις ηγεμονίες όπως ο π. Δράκουλης, ο Γ. Λασσάνης κ.α., ενώ ολόκληρη η θεατρική κίνηση βρίσκεται στραμμένη στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Η κυριαρχία του αιτήματος για εθνική απελευθέρωση και η στροφή στην αρχαία ελληνική παράδοση που ακολούθησε, με σημαντικές επιρροές από τον ευρωπαϊκό κλασικισμό, εκτόπισαν τα διδάγματα και τις γόνιμες αναζητήσεις του ευρωπαϊκού θεάτρου από το ελληνικό θέατρο, καθώς και άλλα σημαντικά κεφάλαια του νεοελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς όπως τα επτανησιακά και τα κρητικά.η έμφαση δόθηκε απόλυτα στη γλώσσα, η μόνη παραδεκτή δε μορφή της ήταν η αρχαία. Η όλη θεατρική κίνηση είχε ανάγκη από μεγάλη οικονομική υποστήριξη για να αναπτυχθεί. Σα χρήματα τα οποία απαιτούνται για μια τέτοια προσπάθεια και που αν δεν βρεθούν η προσπάθεια αυτή ήταν μοιραίο να καταρρεύσει στην περίπτωση του Βουκουρεστίου ευτύχησαν 12

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 14 να δοθούν από την Δομνίτσα Ραλλού, κόρη του Οσποδάρου Καρατζά, ο οποίος κυβερνούσε τις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Για το πρόσωπό της αφθονούν τα εγκώμια Ελλήνων και Ρουμάνων χρονικογράφων, οι οποίοι μιλάνε για την ανώτερη μόρφωσή της και για το πάθος που είχε για τη λογοτεχνία. Όταν της ζητήθηκε, δέχθηκε με χαρά να συμβάλει στις προσπάθειες των φοιτητών. την αρχή ονειρεύτηκε ένα θέατρο το οποίο να είναι ανοιχτό, όχι μόνο για τη νεολαία των σχολείων, αλλά και για όλη την Ελληνική παροικία. Σότε αντελήφθη ότι θα έπρεπε να ανοίξει το ρεπερτόριο να απομακρυνθεί από την Αρχαία Σραγωδία και να κατασκευαστεί εξ αρχής ένας χώρος θεαμάτων. την πρώτη φάση διαρρυθμίστηκε μια μεγάλη αίθουσα μ ένα μικρό υπερυψωμένο βάθρο, μέσα στο ίδιο το μέγαρο του κυβερνήτη, και εκεί μέσα συνεχίστηκαν οι απαγγελίες αρχαίων χορίων, φορώντας ταυτοχρόνως και τα αντίστοιχα κοστούμια. Αυτό το βήμα μετέβαλε ποιοτικά την προσπάθεια της Ραλλούς και καθόρισε την τελική της επιτυχία. το πλευρό των φοιτητών κατέφθασαν αυθόρμητα και ερασιτέχνες για να προσφέρουν αφιλοκερδώς την βοήθειά τους. Και έτσι λόγιοι και πολυάριθμοι Έλληνες καθηγητές μεταβάλλονταν σε μεταφραστές που αυτοσχεδίαζαν πάνω στους αρχαίους κλασσικούς, αλλά και σε έργα του Αλφιέρι, του Μεταστάσιου, του Βολταίρου και του Ρακίνα. Έτσι γύρω από την αυλή της πριγκήπισσας Ραλλούς και της αυλικής της σκηνής δημιουργήθηκε ένα παραλήρημα ενθουσιασμού και συγκίνησης. Για τους περισσότερους θεατές και μόνον το γεγονός ότι άκουγαν στην μητρική τους γλώσσα έργα του οφοκλή και παρακολουθούσαν τις περιπέτειες των ηρώων τους προκαλούσε δάκρυα χαράς και εθνικής υπερηφάνειας. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επιλογή των έργων γίνονταν με τέτοιο τρόπο, ώστε τόνωνε τα πατριωτικά αισθήματα που καλλιεργούσε ήδη η «Υιλική Εταιρεία» που ετοίμαζε μυστικά την εξέγερση του 21. Από ιδιωτικές αλληλογραφίες που έχουν σωθεί, ο ενθουσιασμός που προκαλούσαν οι παραστάσεις ήταν μοναδικός. Οι ερασιτέχνες θριάμβευαν όχι βέβαια χάρη στην ερμηνεία της σπάνιας ποιότητας, αλλά κυρίως εξ αιτίας των συναισθημάτων που αφύπνιζαν στην καρδιά ενός ριγώντος ακροατηρίου. Η επιτυχία δεν ήταν τόσο καλλιτεχνικής τάξεως όσο ψυχολογικής και εθνικής. Η μέθεξη που συνέβαινε μεταξύ κοινού και σκηνής, ήταν ανεπανάληπτη. Ενώ οι ερασιτέχνες ηθοποιοί έπαιζαν απορροφημένοι από τους ρόλους τους, το κοινό συνεπαρμένο δεν συγκρατούσε κανένα συναίσθημα. Η Ραλλού συνέχισε να ενισχύει αυτές τις προσπάθειες και επεδίωξε την ανέγερση ενός θεάτρου που να λειτουργεί κανονικά. Για να μην θιγεί το Ρουμάνικο στοιχείο και κινηθούν υποψίες και στην Τψηλή

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 15 Πύλη κατασκεύασαν μία λέσχη ενός κύκλου και όχι ένα θέατρο που επέτρεπε ωστόσο την κατασκευή μιας σκηνής στο κέντρο. Προκειμένου να αρθεί κάθε υποψία εγκαινίασαν την καινούργια αίθουσα με μια σειρά παραστάσεων ενός βιεννέζικου θιάσου. Οι διοργανωτές εξυπηρέτησαν έτσι δύο στόχους: ικανοποίησαν το ντόπιο στοιχείο με έργα του γερμανικού ρεπερτορίου και ταυτόχρονα δίδασκαν τους Έλληνες ερασιτέχνες που στερούνταν και της στοιχειωδέστατης σκηνικής πείρας 13. Όλα αυτά θα συνεχίζονταν αν δεν υποχρεώνονταν ο Κυβερνήτης Καρατζάς να φύγει μαζί με την οικογένειά του. Πάντως σημαντικός κλάδος των απαρχών του Ν. Ελληνικού Θεάτρου θα πρέπει να τοποθετηθεί στο Βουκουρέστι με μαθητές λυκείων που ανέβαζαν αυτοσχέδια με την βοήθεια των καθηγητών τις αρχαίες τραγωδίες. Καθώς επίσης φαίνεται ότι η πρώτη παράσταση στην Ελληνική γλώσσα στο Βουκουρέστι χρονολογείται ήδη από το 1810. Οι μαθητές του Ελληνικού σχολείου της πόλης είχαν παρουσιάσει μια τραγωδία. Αγνοούμε αν επρόκειτο για έργο πρωτότυπο ή για μετάφραση. Πάντως μέσα από αυτή την θεατρική προσπάθεια υπήρχαν πολλοί υπαινιγμοί για την αναγέννηση του Ελληνικού λαού, όπως συμπεραίνουμε από μια επιστολή του Άρχοντα Κ. Αργυρόπουλου που ενημέρωνε την αδελφή του σχετικά με την παράσταση. Αναλυτικότερα παρατηρούμε τα γεγονότα να διαδραματίζονται ως εξής. Μετά την φυγή της οικογένειας Καρατζά ο θίασος διαλύθηκε και τα σχέδια της Ραλλούς θα εξατμίζονταν για πάντα αν ο αντικαταστάτης του πατέρα της Ραλλούς Αλ. ούτσος δεν έθετε υπό την πεφωτισμένη αιγίδα του το ήδη ανεπτυγμένο έργο της Ραλλούς. το Βουκουρέστι ταυτόχρονα με την Οδησσό και υπό την καθοδήγηση της Υιλικής Εταιρείας ένα πατριωτικό θέατρο προετοίμαζε το έδαφος για τον ξεσηκωμό. Ο ούτσος υποστήριζε όλους εκείνους που ο βίαιος διωγμός της Ραλλούς τους είχε ρίξει σε πλήρη απόγνωση, μπόρεσε να υποστηρίξει τις προσπάθειές τους μέσω των συνεργατών του και κυρίως μέσω του Ι. Ρ. Ραγκαβή που ως ανηψιός ανέλαβε να υποστηρίξει το θέατρο του θείου του. Μετά από λίγο αποκαταστάθηκε και εγκαινιάστηκε ελληνικό θέατρο χωρίς να προκαλέσει την παραμικρή υποψία στους Σούρκους. Σο θέατρο αυτό το παρουσιάζει ως εξής ο ιστοριογράφος του νεοελληνικού θεάτρου Λάσκαρης 14 «<Εποπτικόν συμβούλιο του θεάτρου, του οποίου μέλη κατά καιρούς υπήρξαν οι εξής, ων τα ονόματα ευρίσκονται εν τίσιν εγγράφοις σωζομένοις εν τη Ρωμανική Ακαδημία, 13 Μ. Valsa, ό.π. 14 «Σο θέατρο προ της Επαναστάσεως» Εστία 14-24 Ιανουαρίου 1904(17-1-1904).

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 16 και εν τω πολλώ οψιαίτερον εκδοθέντι εν Βουκουρεστίω «Ρουμανικώ Σαχυδρόμω»: Ο Ποστέλνικος Ιάκωβος Ρίζος Ραγκαβής, ο ποιητής Αθανάσιος Φριστόπουλος, ο εκ των Ιδρυτών της Υιλικής Εταιρείας Νικόλαος κούφος, Φρησταρής, ο λογοθέτης Γ. ερούϊος, ο κ άββας, ο Γεώργιος Λεβέντης, ο Γεωργάκης Ολύμπιος και ο επίσκοπος Βουζαίου Κωνστάντης. Οι υποδέξαντες εις τον ηγεμόνα ούτσον την πρόσληψιν του επισκόπου Κωνστάντη, ως μέλους της πρώτης συστάσης επί του θεάτρου εφορίας, αποδεικνύονται και εκ τούτου μεγάλοι νόες. Αξιοθαύμαστος είναι ο πατριωτισμός του επισκόπου τούτου, όστις χάριν του ιερού κατά τας περιστάσεις ταύτας σκοπού του θεάτρου, προς ουδέν τιθέμενος τις διατάξεις της εν Λαοδικεία κατά το 364 συνελθούσης υνόδου και της εν τρούλω κατά το 692, εδέχθη να λάβη ενεργόν υπέρ του θεάτρου μέρος». Η σύσταση ενός θιάσου και ενός ρεπερτορίου υπήρξε, φυσικά, η πρώτη φροντίδα αυτής της επιτροπής. Οι μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου του Βουκουρεστίου, που ήδη είχαν παίξει στην σκηνή της Ραλλούς αποτελούσαν το βασικό σώμα του θιάσου του οποίου αρχηγός έγινε ο Κων/νος Κυριακός, ο επονομαζόμενος Αριστίας. Καλύτερη επιλογή δεν θα μπορούσε να γίνει, δεδομένου ότι ο Αριστίας έγινε στη συνέχεια η ψυχή του Ελληνικού θεάτρου του Βουκουρεστίου και μέχρι το τέλος της ζωής του αφιερώθηκε στην αναγέννηση της σκηνής, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στη Ρουμανία. Ο θίασος υπό τη διεύθυνσή του δεν απαρτιζόταν μόνο από μαθητές. Ήδη από την αρχή συμμετείχαν εξαιρετικές προσωπικότητες. Ο Λάσκαρης στο θέατρο προ της επανάστασης μνημονεύει, μεταξύ άλλων, τον ποιητή Θεόδωρο Αλκαίο, τον Ιωάννη ωμάκη, που αργότερα διέπρεψε στην δικαστική εξουσία και τον Θ. Γαζή. Ο Γ.Β. Σσοκόπουλος 15 στο περ. «Αθηναϊκός Αστήρ» (Δεκέμβριος 1896) αναφέρει μεταξύ των συνεργατών του Αριστία και τον Κλεάνθη Βοζίκη, με το ψευδώνυμο «Κλεινίας» που αργότερα έγινε πρόξενος της Ελλάδος, τον Κουκούλη και τον Μ. Αργυρόπουλο που αργότερα έγινε αξιωματικός. Οι πρόβες γίνονταν στα υπόγεια του σπιτιού του Ραγκαβή 16. 15 «Σο Ελληνικό Θέατρο 1800-1896» 16 Ο Κων. Κυριακού Αριστίας γεννήθηκε το 1800 στην Κων/πολη. Είχε εμφανισθεί στο κοινό το φθινόπωρο του 1817, παρουσία του κυβερνήτη Καρατζά. Είχε παίξει στην Εκάβη το 1819 και σε άλλα γαλλικά και ιταλικά θεατρικά έργα. Η τεχνική του θαυμαζόταν ομόθυμα και ο Καρατζάς δεν είχε διστάσει να τον στείλει στο εξωτερικό, για να τελειοποιήσει τις δραματικές του σπουδές. Ο Αριστίας πήγε στο Παρίσι και παρακολούθησε την διδασκαλία του Σαλμά. Επομένως μπορούμε να θεωρήσουμε τον Κ. Κυριακό Αριστία τον πρώτο επαγγελματία ηθοποιό του νεοελληνικού θεάτρου. Επιστρέφοντας στο Βουκουρέστι μετά τη φυγή του προστάτη του έγινε δεκτός από την επιτροπή που είχε συστήσει ο ούτσος. Σο 1821 τον βρίσκουμε στην Κέρκυρα να ερμηνεύει Ορέστη (του Αλφιέρι). Ο Αριστίας έμεινε στο Βουκουρέστι μέχρι το 1840, όπου ελλείψει ελληνικού θεάτρου ανέβαζε Ρουμανικά έργα ιδρύοντας το Εθνικό Ρουμανικό θέατρο. Ωστόσο ονειρευόταν ένα μόνο πράγμα την αναβίωση του Αρχαίου Ελληνικού Θεάτρου. Έτσι το 1840 εγκατέλειψε το Βουκουρέστι

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 17 Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισε ήταν η εύρεση γυναικών για κάλυψη γυναικείων ρόλων. Η δυσκολία συνίστατο στο να κατανικήσουν οι γυναίκες την προκατάληψη εναντίον των συχναζόντων στα παρασκήνια, έτσι οι γυναικείοι ρόλοι παίζονταν από άνδρες. Ο Αριστίας κατάφερε ωστόσο μέσα σε λίγο χρόνο να συνθέσει ένα θίασο πολύ εκπαιδευμένο σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Δεν υπάρχει καμιά ομοφωνία για την πρώτη γυναίκα που εμφανίστηκε στη σκηνή. Ο Λάσκαρης 17 μνημονεύει την Μαριώρα Μπογκντανέσκου ενώ ο Σσοκόπουλος 18 την Αικατ. λάβου. Οι εκδηλώσεις συνεχίζονταν με πλούσιο ρεπερτόριο και ερμηνείες κυρίως από μαθητές και ερασιτέχνες. Κύριοι εμψυχωτές αυτών των εκδηλώσεων ήταν ο κυβερνήτης ούτσος και η δραματική επιτροπή και οι άοκνες προσπάθειες του Αριστία. Ο ούτσος αρκετά ευέλικτος ως πολιτικός, είχε την καλή ιδέα να διορίσει με διάταγμα «Πιττάκιον» στις 8 Νοεμβρίου 1819 τον βογιάρο Ιάκωβο Ρίζο Ραγκαβή ως μεγάλο επιθεωρητή θεαμάτων, παραχωρώντας του το δικαίωμα και την υποχρέωση να ασκεί ένα είδος δραματικής λογοκρισίας. Αυτό ήταν δείγμα εξαιρετικής διορατικότητας. Ο θάνατος βρήκε το ούτσο την παραμονή του 21 όπου μοιραία και το θέατρο πέρασε σε δεύτερη μοίρα, είχε όμως προετοιμάσει τα πνεύματα για τη μεγάλη αυτή υπόθεση. Ποια ήταν η τύχη του θιάσου; Σο μεγαλύτερο μέρος του μαζί με τους νεαρούς θεατές τους, βρήκαν το θάνατο υπό τις διαταγές του Τψηλάντη το Δραγατσάνι. Οι υπόλοιποι διασκορπίσθηκαν και αργότερα, το 1835, στο θίασο που έφτασε από την Αθήνα στη ύρα βρίσκουμε κάποιους καλλιτέχνες που είχαν μαθητεύσει πριν από δέκα επτά χρόνια κοντά στον Αριστία και τον Ιατρόπουλο 19. Μετά την ίδρυση της «Υιλικής Εταιρείας» το 1814, η Οδησσός μαζί με το Ιάσιο και το Βουκουρέστι γίνονται κέντρα των παραστάσεων του ελληνικού ερασιτεχνικού θεάτρου με επαναστατικό και πολιτικό χαρακτήρα 20. τις τιμές και την περιουσία του και ήρθε στην Αθήνα όπου ίδρυσε την «Υιλοδραματική εταιρεία» με τη συνδρομή των μαθητών που ο ίδιος είχε εκπαιδεύσει. Αλλά η αδυσώπητη εχθρότητα των Βαυαρών και του περιβάλλοντος του Βασιλέα Όθωνα, συναγωνιζόμενη με την επαγγελματική ζηλοφθονία άλλων Ελλήνων ηθοποιών, τον ανάγκασαν να επιστρέψει στο Βουκουρέστι. Αργότερα τον παρακάλεσαν να ξαναεπιστρέψει στην Αθήνα, αλλά ήταν πολύ αργά, πέρασε τον υπόλοιπο της ζωής του στη Ρουμανία φορτωμένος με τιμές, αλλά κατά το τέλος της ζωής του εργάσθηκε σκληρά για τα γράμματα και τις τέχνες της Ελλάδας. 17 Ό.π. 18 Ό.π. 19 Μ. Valsa ό.π. 20 Β. Πούχνερ ό.π., σελ. 12.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 18 ΟΔΗΟ Ο ι πληροφορίες που έχουμε για το θέατρο στην Οδησσό είναι λίγες. Σο βέβαιο είναι ότι προηγήθηκε του θεάτρου των Παραδουνάβιων ηγεμονιών καθώς και ότι υπήρξε κατώτερο αυτών. ε μια επιστολή του Μ. Κούμα η οποία απευθύνεται στον Κ. Οικονόμο και δημοσιεύθηκε στον Λόγιο Ερμή του 1817 (Βιέννη, σελ. 604-607) αναφέρονται τα εξής: «Οι ενταύθα Γραικοί, όσοι μάλιστα ευμοίρησαν γνώσεις ευρωπαϊκών γλωσσών, είναι πολλά φίλοι του θεάτρου, αλλά επιθυμούν πάντοτε να ακουσθεί και επί σκηνής και η πάτριος ημών γλώσσα. Έκαμαν λοιπόν αρχήν προ τριών ενιαυτών να παριστάνωσι μεταφράσεις εκ του Ιταλικού λαλουμένας εις την γλώσσαν μας. και περί μεν των άλλων των παραστάσεων, μ όλον ότι μανθάνω, ότι ευτύχησαν όλαι < Είπα ότι έρχονται εδώ μεγάλοι άνθρωποι δια να ίδωσιν την πόλιν μας. Σινές μάλιστα εξ αυτών είδαν μετά χαράς εις το θέατρόν μας παραστάσεις Ελληνικάς< Εκεί είδαν οι ταλαίπωροι σημερινοί Γραικοί κατά πρώτην φοράν μετά τόσους αιώνας τα αθάνατα μνημεία, οίον ειπείν, των προπατόρων των ημών...». Από ότι φαίνεται από την ανωτέρω αναφορά δίδονταν παραστάσεις του αρχαίου δραματολογίου. Η πρώτη εμφάνιση ελληνικού θιάσου στην Οδησσό τοποθετείται το Νοέμβριο του 1814, όταν, σύμφωνα με είδηση που δημοσιεύεται στο περιοδικό Ελληνικός Σηλέγραφος, παίχτηκε στην ελληνική γλώσσα το έργο Θεμιστοκλής εν Περσία (Temistocle) του Μεταστάσιου (Metastasio). 21 Η νεότερη αυτή πληροφορία διασταυρώνεται με την παλαιότερη γνωστή αναφορά του Κωνσταντίνου Κούμα, ο οποίος σε επιστολή του το 1817 προς τον Κωνσταντίνο Οικονόμο τοποθετεί την έναρξη των παραστάσεων σε ελληνική γλώσσα στην Οδησσό τρία χρόνια πριν, δηλαδή το 1814. 22 Οι εγκατεστημένοι στην Οδησσό Έλληνες αρκετά πολυάριθμοι δεν είχαν συναντήσει τις ίδιες δυσκολίες με τους Έλληνες στη Βλαχία, για να συστήσουν έναν ερασιτεχνικό θίασο. Τπήρχε ήδη σ αυτήν την πόλη ένα δημοτικό θέατρο, χτισμένο με δαπάνες των τοπικών αρχών, στο οποίο ο κοσμοπολίτικος πληθυσμός αυτού του λιμανιού έβρισκε ψυχαγωγία με κάθε ευκαιρία. 21 Σαμπάκη, Ά., «Σο ελληνικό θέατρο στην Οδησσό: 1814-1818. Αθησαύριστα στοιχεία», στο Σαμπάκη, Ά., Η νεοελληνική δραματουργία και οι δυτικές της επιδράσεις 18ος 19ος αι.: Μία συγκριτική προσέγγιση (Αθήνα 1993), σελ. 46. 22 Σαμπάκη, Ά., «Σο ελληνικό θέατρο στην Οδησσό: 1814-1818. Αθησαύριστα στοιχεία»., στο Σαμπάκη, Ά., Η νεοελληνική δραματουργία και οι δυτικές της επιδράσεις 18ος 19ος αι.: Μία συγκριτική προσέγγιση (Αθήνα 1993), σελ. 45

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 19 υνεπώς η μαρτυρία του Κούμα υποδηλώνει ότι κατά τις σχολικές γιορτές ή άλλες εκδηλώσεις, οι Έλληνες ετοίμαζαν απαγγελίες δραματικών αποσπασμάτων στην γλώσσα τους, αλλά τίθεται το ερώτημα εάν δίνονταν πλήρεις παραστάσεις κανονικά σκηνοθετούμενες και κατάλληλα ερμηνευόμενες, πέρα από εκείνες τις σχολικές ή θρησκευτικές εκδηλώσεις. Υαίνεται, όμως, ότι το ξεκίνημα δεν ήταν ούτε εδώ τόσο απλό, γιατί βρέθηκαν πρόσωπα κύρους που δεν ήταν ευνοϊκά διατεθειμένα απέναντι στις εκδηλώσεις αυτές, και κατηγόρησαν τους νεαρούς που τόλμησαν να διαταράξουν την ησυχία της παροικίας, οι κινήσεις τους ήταν τέτοιες ώστε παρ όλο τον ενθουσιασμό των ξένων και των Ελλήνων, οι νέοι αυτοί παραιτήθηκαν από το εγχείρημά τους και ο όμιλός τους διαλύθηκε σχεδόν εν τη γενέσει του. Ωστόσο, αργότερα επεκράτησε η λογική και δόθηκαν δύο παραστάσεις την επόμενη χρονιά του Θεμιστοκλή του Μεταστάσιου. Παρά την επιτυχία εκείνη, η Ελληνική σκηνή δεν επέδειξε την ίδια δραστηριότητα με τον θίασο του Αριστία στην περιοχή της Βλαχίας. Η πιο σημαντική παράσταση αρχαίας τραγωδίας ήταν στις 16 Υεβρουαρίου 1818 ο οφόκλειος Υιλοκτήτης εξελληνισμένος από τον Ν. Πίκκολο. Πρόκειται μάλλον για διασκευή παρά για μετάφραση του έργου. Ο Πίκκολο μας προειδοποιεί σχετικά με αυτό σε μια επιστολή προς τον Λόγιο Ερμή 23 σε απάντηση του σχολιασμού της πρεμιέρας που γινόταν λόγος για ελληνική απόδοση «του κατά τον οφοκλή εγκαλλισθέντος Υιλοκτήτη». Η άφιξη του Νικόλαου Πίκκολου ο οποίος, ακολουθώντας τον Κωνσταντίνο Βαρδαλάχο, έρχεται στην Οδησσό, θα δώσει το έναυσμα για ανανέωση του θιάσου. Έτσι παίζεται ο Υιλοκτήτης του οφοκλή στη διασκευή του διαφωτιστή λογίου. Πρόκειται για την πρώτη παράσταση αρχαίου δράματος στη νεοελληνική που θα αποτελέσει σημαντικό καλλιτεχνικό και πολιτιστικό γεγονός, όπως περιγράφεται στα κυριότερα περιοδικά της εποχής. Ο διασκευαστής, ακολουθώντας την πρακτική του ευρωπαϊκού θεάτρου, είχε μεταφράσει το κείμενο σε πεζό, χωρίζοντάς το σε τρεις πράξεις και αφαιρώντας τα χορικά, με στόχο να το προσαρμόσει στις δυνατότητες του ελληνικού ερασιτεχνικού θιάσου. 24 Αναμφίβολα επρόκειτο για το τραγικό εγχείρημα του Laharpe που «διόρθωνε» τον οφοκλή. Ο Πίκκολο που βρισκόταν τότε στο Παρίσι, έγραφε τα εξής: «ας παρακαλώ να πιστεύσετε, ότι η μετάφρασίς μου 23 Αρ. 11 της 1 ης Ιουνίου 1818, σελ. 271. 24 πάθης, Δ., «Ο Υιλοκτήτης του οφοκλή διασκευασμένος από τον Νικόλαο Πίκκολο», Ο Ερανιστής 15 (1979), σελ. 256-320 πάθης, Δ., Ο Διαφωτισμός και το νεοελληνικό θέατρο: Επτά μελέτες (Θεσσαλονίκη 1986), σελ. 145-198.

Μαρία Κέκκοσ: Παραζηάζεις ηραγωδιών ηο 19 ο αιώνα. 20 είναι όλη από το ελληνικό πρωτότυπο, καθώς είναι γνωστόν εις τους εν Οδησσώ λογίους των ομογενών. Άλλο δεν παρεδέχθην από τον Γάλλον Laharpe ειμή την εις τρεις πράξεις διαίρεσιν, απολαβών, ως αυτός, τους χορούς, και προσθέσας τον εις την β σκηνήν μονόλογον του Νεοπτολέμου, πλην όχι πάλιν μεταφρασμένον, αλλ ερανισμένον από τον χορόν τον εις το πρωτότυπον. Ο ανταποκριτής του Λογίου Ερμή εμμένει στην αξία των Ελλήνων καλλιτεχνών που μπόρεσαν να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του ακροατηρίου με μια τραγωδία τόσο λιτή σε εξωτερικά «εφφέ». Ένα συγκινητικό επεισόδιο είχε σφραγίσει το τέλος αυτής της παράστασης. Κάποιοι θεατές έριξαν ψηλά από την αίθουσα και προς τη σκηνή φύλλα χαρτιού στα οποία είχαν τυπώσει μια ωδή ευχαριστήρια που απευθυνόταν στους ερμηνευτές του έργου. Από την πλευρά του ο κόμης Laugeron, κυβερνήτης της πόλης, αφού συγχάρηκε τον κύριο ερμηνευτή τον κάλεσε την επομένη στο σπίτι του. Ο Μ. Valsa 25 μιλάει για τον ηθοποιό πύρο Δρακούλη, καταγόμενο από την Ιθάκη και πρωταγωνιστή στην Οδησσό. Ο Δρακούλης ερμηνεύεται, επίσης και ως ερμηνευτής του έργου «Ελλάς αλυσσωμένη» του Ρ. Νερουλού. το Βουκουρέστι που δίδασκε Αρχαία Ελληνική λογοτεχνία είχε προκαλέσει αρκετές φορές τον ενθουσιασμό, υποδυόμενος προσωπικά στο θέατρο τους κύριους ρόλους αυτών των έργων. Ο Δρακούλης είχε επίσης εμφανισθεί στη σκηνή του θεάτρου της Οδησσού όπου είχε κερδίσει επαξίως την εκτίμηση του κόμη Langeron, που είχε διαδεχθεί τον Δούκα Richelieu στη διακυβέρνηση αυτής της επαρχίας. Ο. ολομωνίδης αναφέρει σχετικά: «Σο Ελληνικόν Θέατρον συνυπήρξε με τον Απελευθερωτικό Αγώνα του 1821. την Οδησσό που είχε τη μυστική της οργάνωση η «Υιλική Εταιρεία», έδρασε με το θίασό του και τα πατριωτικά του έργα ο πύρος Δρακούλης και στο τέλος πήγε ολόϊσα στο στρατόπεδο των ιερολοχιτών του Τψηλάντη, έλαβε μέρος στο Δραγατσάνι και στις 7 Ιουνίου 1821 έπεσε στην πρώτη γραμμή. Ο Δρακούλης ήταν η ωραιότερη φυσιογνωμία του Ιερού λόχου και το όνομά του το δημοτικότερο ανάμεσα στους Ιερολοχίτες 26. Ο Ελληνισμός συνέδεσε την παράσταση των τραγωδιών από το πρωτότυπο με ζητήματα καθαρά εθνικά. Οι παραστάσει-ς του θεάτρου συνδέθηκαν άρρηκτα με την εθνική προπαγάνδα και ιδιαίτερα η παράσταση των τραγωδιών από το πρωτότυπο συντελούσαν στο να δημιουργούνται υπαινικτικά συμφραζόμενα για την γλώσσα και την εθνική ταυτότητα που ήταν εντελώς απαραίτητα την επαναστατική και μετεπαναστατική περίοδο. 25 Ό.π., σελ. 281. 26 Φρησ.. ολομωνίδη, Σο θέατρο στη μύρνη 1657-1922, Αθήνα 1954, σελ. 67.