O FUTURO E O AORISTO DE INDICATIVO. SINTAXE DA VOZ PASIVA. CONXUNCIÓNS COORDINANTES.

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 1 GREGO 1º BACHARELATO 8ª QUINCENA O FUTURO E O AORISTO DE INDICATIVO. SINTAXE DA VOZ PASIVA. CONXUNCIÓNS COORDINANTES. 1º.- O FUTURO DE INDICATIVO. Xa vimos na 4ª QUINCENA como se conxugan os tempos do TEMA DE PRESENTE: presente e imperfecto. Nesta quincena correspóndenos estudiar a conxugación de dous temas máis: o futuro e o aoristo, que a diferencia dos tempos anteriores conxúganse en tres voces: activa, media e pasiva. Son os únicos tempos gregos que posúen unha voz específicamente pasiva. O futuro grego clásico ten o mesmo valor temporal que o futuro imperfecto ou simple do galego ou do castelán. Expresa unha acción que ha de suceder do presente en diante. O futuro conxúgase sobre un tema que procede do tema de presente ao que se lle engade unha sigma σ antes das desinencias primarias. Ese será o seu tema. Por exemplo, na 1º persoa do singular sucede isto: λύω (desatar) > λύσω (desataré) - παιδεύω (educar) > παιδεύσω (educaré) Nos exemplos anteriores vimos que se engade o sigma a un tema puro (en iota ou ípsilon) sen que se produzan ningún tipo de contraccións. Pero isto non sucede así no caso verbos cun tema de presente que remata en oclusiva, porque neste casos o sigma contrae seguindo as seguintes regras: LABIAIS GUTURAIS DENTAL π, β, φ + σ = ψ κ, γ, χ, ττ + σ = ξ τ, δ, θ, ζ + σ = σ πέμπω (enviar) > πέμψω (enviaré) γράφω (escribir) > γράψω (escribiré) κλέπτω (roubar) > κλέψω (roubarei) διώκω (perseguir) > διώξω (perseguirei) πράττω (facer) > πράξω (farei) ἄγω (levar) > ἄξω (levarei) πείθω (persuadir) > πείσω (persuadiré) νομίζω (considerar) > νομίσω (consideraré) ψεύδω (enganar) > ψεύσω (enganarei) Como xa se indicou arriba, os tempos futuro e aoristo posúen unha terceira voz pasiva diferenciada da media, así que verémolas en apartados distintos.

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 2 1.1.- Futuros de indicativo activo e medio Como xa se apuntou, conxúgase sobre un tema que xorde da unión dunha sigma σ ao tema de presente, e engadíndolle logo as desinencias primarias de activa. A esa sigma chamarémola nas nosas análises morfolóxicas morfema temporal FUTURO INDICATIVO ACTIVO λύ - σ - ω λύ - σ - εις λύ - σ - ει λύ - σ - ο - μεν λύ - σ - ε - τε λύ - σ - ουσι(ν) MEDIO λύ - σ - ο μαι λύ - σ - ε σαι > λύ - σ - ει / λύ - σ - ῃ λύ - σ - ε - ται λυ - σ - ό - μεθα λύ - σ - ε - σθε λύ - σ - ο νται Como pode apreciarse no caso da 2º persoa do singular da voz media prodúcese a contracción entre a desinencia e a vogal en enlace que xa se producía na forma correlativa do presente medio, xa que as sigmas intervocálicas σ eran consoantes moi débiles que tendían a desaparecer en grego, entrando en contacto dúas vogais, neste caso εαι que se simplifica en ει / -ῃ, que pode expresarse en forma de ditongo, ou ben como unha eta con iota suscrita. Coa presencia desta contracción prodúcese unha confluencia entre esa 2º persoa de singular de voz media coa 3º persoa do singular da voz activa. Esta ambigüidade resolveraa nos textos a localización do suxeito en 2º ou 3º persoa. 1.2.- Futuro de indicativo pasivo. No caso da voz pasiva, o futuro introduce para marcala un infixo θη entre a raíz ou tema e a sigma que antecede as desinencias primarias de voz media. No caso dos verbos con tema puro, ese infixo non produce cambios na raíz: λύσομαι (desatareime) > λυθήσομαι (serei desatado) παιδεύσομαι (educareime) > παιδευθήσομαι (serei educado) Pero no caso de verbos con temas en consoante o contacto entre o infixo θη e a consoante final do tema produce unha asimilación, fenómeno que consiste en que esa consoante oclusiva pronúnciase aspirada no mesmo punto de articulación, de xeito que seguen estas regras: LABIAIS π, β, φ + θη = φθη κλέπτω > κλεφθήσομαι (serei roubado) GUTURAIS κ, γ, χ, ττ + θη = χθη πράττω > πραχθήσομαι (serei feito) DENTAL τ, δ, θ, ζ + θη = σθη πείθω > πεισθήσομαι (serei persuadido)

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 3 FUTURO INDICATIVO PASIVO λυ - θή - σ - ο μαι λυ - θή - σ - ε σαι > λυ - θή - σ ει / λύ - θή - σ - ῃ λυ - θή - σ - ε - ται λυ - θη - σ - ό - μεθα λυ - θή - σ - ε - σθε λυ - θή - σ - ο νται Traducirase como una forma futura de voz pasiva. Os valores de cada voz cambian algo, por iso, respecto aos tempos do tema de presente, xa que ao existir unha forma de voz pasiva, a voz media queda restrinxida ao uso do verbo con valor reflexivo, ou cando na acción expresada polo verbo está especialmente implicado o suxeito. 2º.- AORISTO DE INDICATIVO. O aoristo é un tempo que expresa un feito ocorrido no pasado con valor puntual e perfecto. É dicir, con esas características temporais e puntuais podemos afirmar que o aoristo grego clásico correspóndese co pretérito perfecto galego (fun, vin, fixen) ou pretérito perfecto simple castelán (fui, vine, hice) O aoristo presenta, do mesmo xeito que o futuro, conxugación nas tres voces: activa, media e pasiva Existen dous xeitos de conxugar o aoristo en grego: - o AORISTO SIGMÁTICO - o AORISTO RADICAL Empezaremos por estudar o primeiro xa que comparte certas características fonéticas co futuro que acabamos de explicar. 2.1.- Aoristo sigmático activo e medio. O aoristo conxúgase engadíndolle ao tema de presente o sufixo temporal σα, e utilizando simultaneamente un aumento, coma o imperfecto por tratarse dun tempo secundario, e unha desinencias propias do aoristo, que ofrecemos nos cadros explicativos. λύω (desatar) > ἔλυσα (desatei) - παιδεύω (educar) > ἐπαίδευσα (eduquei) Nos exemplos anteriores vimos que se engade o sigma a un tema puro (en iota ou ípsilon) sen que se produzan ningún tipo de contraccións. Pero isto non sucede así no caso verbos cun tema de presente que remata en oclusiva, porque neste casos o sigma contrae seguindo as regras que aplicamos ao futuro:

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 4 LABIAIS GUTURAIS DENTAL π, β, φ + σ = ψ κ, γ, χ, ττ + σ = ξ τ, δ, θ, ζ + σ = σ πέμπω (enviar) > ἔπεμψα (enviei) γράφω (escribir) > ἔγραψα (escribín) κλέπτω (roubar) > ἔκλεψα (roubei) διώκω (perseguir) > ἔδιωξα (perseguín) πράττω (facer) > ἔπραξα (fixeni) ἄγω (levar) > ἦξα (levei) πείθω (persuadir) > ἔπεισα (persuadín) νομίζω (considerar) > ἐνόμισα (considerei) ψεύδω (enganar) > ἔψευσα (enganei) As regras fonéticas que rexen o xeito de engadir o aumento seguen as pautas estudadas xa na 4º QUINCENA para o imperfecto. O aumento pode ser: - Aumento silábico.- consiste en engadir diante da raíz verbal un épsilon ε- cando a raíz comeza por consoante. Con consoante inicial rho, esta se duplica: ῥίπτω > ἔρριψα - Aumento temporal.- consiste nas contraccións que se producen cando o épsilon do aumento entra en contacto con raíces que comezan por vogal aberta α, ε ou ο. Esas vogais alónganse en η ou ω, por iso este tipo de aumento recibe o seu nome. Os alongamentos reponden a esas posibles combinacións: α > η ε > η ο > ω ἄγω > ἦξα ἐρίζω > ἠρίσα ὀνομάζω > ὠνόμασα * No caso de que a raíz comece por ditongo o aumento subscribe a iota: εἰκάζω > ᾔκασα οἰκιζω > ᾤκισα * Os verbos que xa levan vogal longa η ω ou ditongo ου, así como en vogais pechadas ι υ, no inicio da raíz non sofren modificación: ἱκετεύω > ἱκέτευσα ὑβρίζω > ὕβρισα * Algúns verbos co inicio de raíz en ditongos ει ευ poden aumentar ou non: Νο aumento de verbos con preposición εἴκαζω > ᾔκασα / εἴκασα O aumento colócase entre a preposición e o verbo simple: εἰσ-άγω > εἰσῆξα Cando á raíz engádenselle máis dunha raíz o aumento vai entre a última e a raíz: (προ-εισ-άγω) προεισάγω > προείσηξα A vogal final dunha preposición elídese ante o aumento, agás nas preposicións ἀµφί / περί / πρό: κατα-λύω > κατ-έ-λυσα / ἀµφι-πλέκω > ἀµφι-έ-πλεξα

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 5 Por contracción co aumento a preposición προ pode ditongar en πρου: προ-τρέπω > προὐ-τρεψα / προ-έ-τρεψα A preposición ἐκ- evoluciona a ἐξ- ante o aumento para unha pronuncia máis suave e cómoda: ἐκ-λέγω > ἐξ-έ-λεξα As preposicións ἐν e σύν, rematadas en ni ν, e que ante unha raíz comezada en consoante gutural ou líquida se transformasen en ἐγ- ou συλ- recuperan a súa forma orixinal ante o aumento: (ἐν-γραφω) ἐγγραφω > ἐν-έ-γραψα / (συν-λέγω) συλλέγω > συν-έ-λεξα AORISTO INDICATIVO (SIGMÁTICO) ACTIVO ἔ- λυ σα Ø ἔ- λυ σα - ς ἔ- λυ σε - Ø ἐ- λύ - σα - μεν ἐ - λύ - σα - τε ἔ- λυ - σα ν MEDIO ἐ - λυ σά µην ἐ - λύ - σα σο > ἐ- λύ - σ - ω ἐ - λύ - σα - το ἐ - λυ σά - μεθα ἐ - λύ - σα - σθε ἐ - λύ - σα ντο No cadro superior podemos comprobar que as desinencias de aoristo tienen unhas caraterísticas particulares respecto ás secundarias de imperfecto: nas 1º e 3º persoas de singular da voz activa, e na 2º da voz media, na que xorde o ω final da contracción entre a alfa e a ómicron tras caer a sigma intervocálica da desinencia. 2.2.- Aoristo sigmático pasivo. Do mesmo xeito que no caso do futuro, as formas de aoristo pasivo recoñécense porque introducen o infixo θη entre a raíz e as desinencias secundarias de voz activa. Pero se o futuro mantiña o seu sufixo temporal sigma, pola contra, o aoristo pasivo non o amosa σα agás na forma de 3º persoa de plural. AORISTO INDICATIVO PASIVO ἐ - λύ θη ν ἐ - λύ - θη ς ἐ - λύ - θη - Ø ἐ λύ θη - μεν ἐ - λύ θη - τε ἐ - λύ θη - σα ν No aoristo pasivo os temas en consoante tamén sofren asimilación. (vid. 1.2.)

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 6 2.2.- O aoristo radical, ou aoristo 2º. Este tipo de aoristo pódese formar en aqueles verbos que teñen un tema de presente distinto dun tema verbal puro. Distínguese do outro aoristo porque non presenta o sufixo temporal propio do aoristo sigmático σα, e as súas características achégano ao imperfecto, xa que presenta aumento e vogais de enlace e desinencias secundarias. En definitiva, un aoristo radical como o seu mesmo nome indica, diferénciase do imperfecto porque a seu TEMA presenta algún tipo de modificación respecto ao TEMA de PRESENTE. Este tipo de modificación obedec a múltiples causas morfo-fonéticas, que non é preciso explicar aquí, e que poden ser a presenza no presente dun sufixo ou infixo ισκ (εὑρισκ-/εὑρ-), αν (μανθαν-/μαθ-), de alternancia vocálica entre ambas (λειπ-/λιπ), ou de tratarse, sen máis, de verbos polirrizos. Hai ter en conta: 1º.- que as entradas do dicionario traen as formas especiais tralos significados. 2º.- que para identificar o tema sen o aumento o dicionario presenta unha entrada para a forma de infinitivo de aoristo 2º (ou radical), forma de aoristo que non leva aumento. 3º.- que é convinte coñecer as raíces de aoristo 2º ou radical máis frecuentes, xa que pertencen a verbos de bastante uso. CADRO DE VERBOS FRECUENTES CON ALTERNANCIA TEMÁTICA VERBO TEMAS IMPERFECTO AORISTO 2º λαμβάνω (coller) λαμβαν- /λαβ- ἐ-λανβαν-ο-ν ἔ-λαβ-ο-ν μανθάνω (aprender) μανθαν-/μαθ- ἐ-µάνθαν-ο-ν ἔ-μαθ-ο-ν αἰσθάνομαι (percibir) αἰσθαν-/αἰσθ- ᾐσθαν-ό-μην ᾐσθ-ό-μην λείπω (deixar) λειπ-/λιπ- ἔ-λειπ-ο-ν ἔ-λιπ-ο-ν φεύγω (fuxir) φεύγ-/φυγ- ἔ-φευγ-ο-ν ἔ-φυγ-ο-ν βάλλω (botar) βαλλ-/βαλ- ἔ-βαλλ-ο-ν ἔ-βαλ-ο-ν ἔχω (ter) εχ-/σχ- εἶχ-ο-ν ἔ-σχ-ο-ν γίγνομαι (chegar a ser) γιγν-/γεν- ἐ-γίγν-ό-μην ἐ-γεν-ό-μην εὑρίσκω (atopar) εὑρισκ-/εὑρ- ηὕρισκ-ο-ν ηὗρ-ο-ν ἀποθνῄσκω (morrer) θνῃσκ-/θαν- ἀπ-έ-θνῃσκ-ο-ν ἀπ-έ-θαν-ο-ν Xunto a estes existen os chamados VERBOS POLIRRIZOS, que son aqueles que simplemente presentan unha raíz totalmente distinta entre a do TEMA de PRESENTE e a que usa o seu aoristo 2º. Os máis usuais son: ἔρχομαι (ir-vir) aor.- ἦλθον λέγω (decir-falar) aor.- εἲπον τρέχω (correr) aor.- ἔδραμον φέρω (levar) aor.- ἤνεγκον ὁράω (ver-mirar) aor.- εἶδον αἱρέω (coller-elixir) aor.- εἷλον

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 7 3º.- SINTAXE DA VOZ PASIVA. A voz pasiva desenvolveuse en grego a partir das formas da voz activa e media. Responde a un uso especializados das formas medias e activas de sentido intransitivo. Como xa vimos nesta quincena só os tempos futuro e aoristo conxugan formas especificamente pasivas. O presente e o imperfecto utilizan a voz media con valor pasivo segundo o contexto. Haberá que interpretar que esa voz media expresa un valor pasivo sempre que na oración apareza o complemento fundamental da estructura da oración pasiva: o COMPLEMENTO AXENTE. En caso de que este non apareza, entón haberá que traducila por una voz media (que expresará reflexividade, ou implicación do suxeito na acción verbal) A oración pasiva responde a transformación dunha oración co mesmo significado que pode ser expresada en voz activa. Expresala en pasiva vén dado do feito de que se quere focalizar a acción verbal sobre un SUXEITO PACIENTE (que se corresponde co COMPLEMENTO DIRECTO da oración activa) en lugar de sobre o SUXEITO ACTIVO, (que se corresponderá co COMPLEMENTO AXENTE da oración pasiva) Voz activa.- Οἱ φωκεῖς οἰκίζουσιν Ἐμπόριον SUX VBO activo C. DIRECTO Voz pasiva.- Ἐμπόριον οἰκίζεται ὑπο τῶν φωκεῶν SUX PACIENTE VBO med-pas COMPL. AXENTE 3.1.- Expresión do COMPLEMENTO AXENTE. - Se o COMPLEMENTO AXENTE expresa que a acción pasiva é realizada por un ser animado, esta función virá declinada en xenitivo precedido da preposición ὑπο. Ὁ μαθητής διδάσκεται ὑπο τοῦ διδασκάλου - O alumno é instruído polo mestre - Se se refire a un ser inanimado ou a uha idea abstracta, o COMPLEMENTO AXENTE virá declinado en dativo sen preposición. Οἱ ναῦται φοβοῦνται τῷ χειμῶνι - Os mariñeiros son asustados pola tempestade 3.2.- Ausencia de COMPLEMENTO AXENTE. Poden existir oracións pasivas que non expliciten o COMPL. AXENTE, e neses casos na nosa tradución poderíamos utilizar a nosa chamada pasiva reflexa, que en galego ou castelán traduciremos por un verbo en voz activa acompañado da marca de pasividade SE. τὰ πολλὰ ζῶα ἐθύθησαν Moitos animais foron sacrificados - Sacrificáronse moitos animais

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 8 4º.- CONXUNCIÓNS COORDINANTES. As conxuncións son, como o seu mesmo nome indica, palabras coa función de xunguir elementos dentro do texto. Poden unir palabras, do tipo que sexan (substantivos, adxectivos, verbos, adverbios), poden unir sintagmas, ou oracións completas. A función que cumprirán dentro da oración será pois a de NEXO (NEX). En función da relación que establezan entre as partes que enlazan clasifícanse en: - CONX. COORDINANTES.- unen elementos ao mesmo nivel sintáctico. - CONX. SUBORDINANTES.- se unen un elemento supeditado, ou que forma parte interna doutro principal. As CONX. COORDΙNANTES soen clasificarse polo seu significado nestes tres tipos: - COPULATIVAS.- expresan a simple unión dos elementos. καί, -τε (posición enclítica similar ao que latino), τε καί.- e καί......καί, -τε......-τε, -τε......καί.- tanto......como µέν......δέ.- por unha parte......por outra οὔτε......οὔτε, μήτε......μήτε.- ni......ni οὐ µόνον......ἀλλὰ καί.- non só... senón tamén - DISXUNTIVAS.- expresan alternativa, u opción. ἤ.- ou, ou ben εἴτε......εἴτε.- xa......xa, sexa......sexa - ADVERSATIVAS.- expresan oposición. ἀλλὰ.- pero, mais, senón δέ.- mais, por outra parte, doutra banda µήν, μέντοι.- sen embargo / ὅμως.- e sen embargo αὖ.- en cambio, á súa vez - ILATIVAS CAUSAIS.- que expresan causa. γάρ.- pois, porque οὐδε, μηδέ.- e non, ni ἤ......ἤ.- ou......ou ἤτοι......ἤ.- ou......ou ben ἀλλὰ γάρ.- pero é que καίτοι, καὶ µήν.- non obstante γε, γοῦν.- polo menos καὶ γάρ.- porque, e en efecto - ILATIVAS CONSECUTIVAS.- que expresan consecuencia. οὖν, οὐκοῦν.- por conseguinte ἄρα.- pois τοίνουν, τοιγαροῦν.- así pois οὔκουν.- pois non δή.- evidentemente, pois τοιγάρτοι.- así, en efecto As conxuncións τε, μέν, δέ, µήν, μέντοι, αὖ, γε, γοῦν, γάρ, ἄρα, οὖν y δή colócanse sempre despois da primeira palabra da oración, ou despois de dúas estreitamente ligadas polo sentido. En moitos libros de texto poden aparecer algunhas destas conxuncións clasificadas como PARTÍCULAS, que están dacabalo entre unha conxunción e un adverbio.

EPAPU OURENSE GREGO 1º BACHARELATO CURSO 2008-09 9 ACTIVIDADES 1º.- Identifica o tempo destas formas verbais, e logo transfórmaas en futuro: παύομεν ἱδρύετο ἠγόρευε δακρύουσι ἀκούεις γράφεσθε στέργεις σπεύδω ἔπειθε ἐβλεπόμεθα λύομαι διώκετε 2º.- Conxuga o aoristo de indicativo activo de πορεύω. 3º.- Identifica o tempo destas formas verbais, e logo transfórmaas en aoristo: πλέκω γράφομεν ἄρχουσι ψεύδεις ὀνομάζει τρίβετε 4º.- Descompón estes aoristos temáticos, e escribe a continuación o seu imperfecto: ἔφυγον (φεύγω) ἔλαβον (λαμβάνω) ἔμαθον (μανθάνω) ἔδραμον (τρέχω) ἔπαθον (πάσχω) ἔθανον (θνῄσκω) ἔφαγον (τρέφω) ἔσχον (ἔχω) εἲπον (λέγω) 5º.- Completa o espacio baleiro co COMPLEMENTO AXENTE, analiza e traduce: α) Τὰ πρόβατα τοῦ Ἀπολλωνος ἐκλέπτετο (Ἑρμῆς, -οῦ) β) Τροία πολιορκεῖται (Ἀχαιοί) γ) Ἔρως φιλεῖται (θεοῖ καὶ ἄνθρωποι) δ) Ὁ ἄγγελος τῶν Ἀθηναίων ἀκουθήσεται (βασιλεὺς τῶν Λακεδαιμονίων) 6º.- Analiza e traduc as seguintes oracións e logo transfórmaas de voz. α) Πρῶτον πολλῷ ὄμβρῳ βρέχεται τὰ δένδρα καὶ ἔκειτα τῷ ἀνέµῳ ξηραίνεται. β) Οἱ δοῦλοι ἐπέμποντο εἰς τὸν ἀργόν ὑπὸ τοῦ δεσπότου. γ) Τὸ τοῦ Νείλου ποταμοῦ στόμα ὑπὸ τοὺ Ἡροδότου πρῶτον Δέλτα ὠνομάζετο δ) Αἱ καλαὶ παρθένοι ἐφέροντο οἶκονδε τῷ ἅρματι ὑπὸ τοῦ δούλου. ε) Ὑπὸ Κίρκης οἱ Ὀδυσσέως ἑταῖροι σὺν τῷ ῥάβδῳ ἐπλήττοντο ζ) Πανδώρα σὺν ὕδατι καὶ τῇ γῇ ὑπὸ θεοῦ Ἡφαίστου ἐπλάσθη καὶ ὑπὸ Ἀφροδίτης ἐκοσμήθη.