Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΕΙΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΕΙΔΙΚΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Α ΦΑΣΗ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2006

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν τεύχος αποτελεί μαζί με τους χάρτες που το συνοδεύουν την Α φάση της μελέτης του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό. Η μελέτη ανατέθηκε με την απόφαση 41790/10.10.05 και σε εφαρμογή αυτής υπογράφηκε το από 31/10/2005 ιδιωτικό συμφωνητικό. Η επιτροπή επίβλεψης αποτελείται από τις κ. Νανούρη Έλενα - Χωροτάκτη Μηχανικό ως Συντονίστρια, Μουστάκη Δόξα Αρχιτέκτονα Μηχανικό και Βασενχόβεν Ναυσικά Αρχιτέκτονα Μηχανικό Πολεοδόμο. Ως σύμβουλος της Διεύθυνσης Χωροταξίας για την επίβλεψη της μελέτης εργάστηκε το γραφείο «ENVIPLAN» - Γ. Τσεκούρας. Για τη σύνταξη της Α φάσης συνεργάστηκαν οι: Σταματογιαννόπουλος Δημήτρης Πολεοδόμος Χωροτάκτης ως Συντονιστής. Μπαλατσινός Νικηφόρος Χωροτάκτης, Ασπρογέρακας Ευάγγελος Πολεοδόμος Χωροτάκτης, Τσολακάκη Παναγιώτα Χωροτάκτης Πολεοδόμος Περιφερειολόγος Μηχανικός, Χριστακοπούλου Στέλλα Τοπογράφος Μηχ/κός, Παρίση Εριφύλη Γεωγράφος, Ζέρδιλα Μαρία Αρχιτέκτονας Πολεοδόμος, Κουμούσης Μιχάλης Χωροτάκτης, Αξιώτης Βασίλης Αρχιτέκτονας Πολεοδόμος, Αντωνόπουλος Αντώνης Οικονομολόγος, Δοδόπουλος Σοφοκλής Οικονομολόγος, Ψυχογιόπουλος Γιάννης Οικονομολόγος, Αργυρόπουλος Δημήτρης Περιβαλλοντολόγος, Κεχαγιά Ελένη Περιβαλλοντολόγος, Μακρής Γιώργος Μηχανικός Περιβάλλοντος Γεωπόνος. Την γραμματειακή υποστήριξη της ομάδας μελέτης είχε η Γιαννακοπούλου Αμαρυλλίς και σχεδιαστική υποστήριξη της ομάδας των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών ο Λιόσης Ευάγγελος. Τα στοιχεία χωρικής ανάλυσης της τουριστικής δραστηριότητας, στο σύνολο της χώρας, προέκυψαν από την αποδελτίωση και επεξεργασία προϋφιστάμενων μελετών και κυρίως των στοιχείων ανάλυσης των Χωροταξικών Σχεδίων των Περιφερειών και των Περιφερειακών μελετών Τουριστικής Ανάπτυξης, χωρίς περαιτέρω πρωτογενή έρευνα από τη μεριά της ομάδας μελέτης. Με την έννοια αυτή οι χωρικές περιγραφές του φαινομένου εμπεριέχουν τη γενίκευση που προέκυψε τόσο από την ανάγκη ομογενοποίησης σε εθνικό επίπεδο των καταγραφών των επί μέρους μελετών, όσο και την υποχρεωτική εισαγωγή υποκειμενικών παραμέτρων κατά την επεξεργασία. Ωστόσο κρίνεται ότι ανεξάρτητα από την χωρικά ακριβή προσέγγιση της πραγματικότητας, η τελική εικόνα που διαμορφώθηκε τόσο για τα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά της τουριστικής δραστηριότητας, όσο και για την χωρική τους κατανομή καλύπτουν τις απαιτήσεις προσέγγισης στην κλίμακα που υπαγορεύεται από τη φύση και τις απαιτήσεις του παρόντος Σχεδίου. Ο τουρισμός στην Ελλάδα διέρχεται τη φάση της ενηλικίωσής του. Η μέχρι σήμερα πορεία του στήριξε σε μεγάλο βαθμό την οικονομία της χώρας, αλλά δημιούργησε και προβλήματα, η επίλυση των οποίων είτε έχει αυξημένο οικονομικό και κοινωνικό κόστος, είτε δεν είναι καν εφικτή. Η κυρίαρχη μέχρι σήμερα μορφή τουριστικής ανάπτυξης στηρίχθηκε σε ένα συγκεκριμένο πρότυπο το οποίο διευκόλυνε μεν την γρήγορη ενίσχυση των οικονομιών των περιοχών που για διαφόρους λόγους απετέλεσαν τους τουριστικούς προορισμούς, αλλά δεν φρόντισε την εξασφάλιση της 1

βιωσιμότητας των πόρων που αξιοποιούσε, με αποτέλεσμα να αλλοιώσει και να υποβαθμίσει την ποιότητα του προϊόντος και συνεπώς και την απόδοσή του. Το συγκεκριμένο πρότυπο έχει δείξει τα όρια του, τουλάχιστον στις λεγόμενες τουριστικά ανεπτυγμένες περιοχές. Ακόμα κι αν υπήρχε περιθώριο περαιτέρω αξιοποίησης των πόρων χωρίς αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης, οι ποιοτικές μεταβολές των χαρακτηριστικών της διεθνούς ζήτησης θα υπαγόρευαν την αναθεώρησή του. Μ άλλα λόγια, ήρθε η ώρα να επιχειρηθεί η ποιοτική αναβάθμιση του συνόλου των παραμέτρων που συνθέτουν την τουριστική δραστηριότητα στη χώρα, όχι με την έννοια της ευχής ή της δυνατότητας, αλλά της ανάγκης. Το πρόβλημα του τουρισμού δεν είναι κυρίως χωροταξικό. Είναι πρώτα απ όλα αναπτυξιακό πολιτικό. Η χωροταξική του επίλυση προϋποθέτει την ύπαρξη συγκεκριμένων κατευθύνσεων πολιτικής. Είναι μάλιστα απαραίτητο, στο βαθμό που μια χώρα αποτελεί σημαντικό διεθνή τουριστικό προορισμό, όχι μόνο να έχει και να εφαρμόζει με αξιοπιστία την τουριστική της πολιτική στο εσωτερικό της αλλά να διεκδικεί τη δυνατότητα να επηρεάζει και τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα του τουρισμού. Από την πλευρά της πολιτείας, το φαινόμενο της ασχεδίαστης τουριστικής ανάπτυξης, απέκτησε χαρακτήρα προβλήματος με την εμφάνιση των πρώτων στοιχείων ύφεσης της τουριστικής δραστηριότητας αλλά οι παρεμβάσεις παρ όλο που στόχευσαν σε υπαρκτά προβλήματα, εντούτοις λόγω του παρεμβατικού - αμυντικού και όχι στρατηγικού τους χαρακτήρα, ρύθμισαν μόνο ορισμένα δευτερογενή αποτελέσματα του κυρίαρχου μοντέλου, ενώ δημιούργησαν και κάποια νέα προβλήματα. Στη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών ο όρος τουριστική πολιτική υπό την έννοια της άσκησής της από κεντρικούς κρατικούς φορείς απέκτησε περιεχόμενο, το οποίο όμως συνεχίζει ακόμα και σήμερα να παραμένει περιορισμένο σ έναν αμυντικό χαρακτήρα. Ο στρατηγικός σχεδιασμός για τον τουρισμό πρέπει έγκαιρα ν αποτελέσει κεντρικό πολιτικό ζήτημα, να ληφθούν συγκεκριμένες πολιτικές αποφάσεις την υλοποίηση των οποίων θα υποστηρίξει το σύνολο της δημόσιας διοίκησης. Όταν αυτά θα είναι δεδομένα, ο χωροταξικός σχεδιασμός θα μπορεί να είναι ευκολότερος και οπωσδήποτε σαφέστερος και αποτελεσματικότερος. Η ομάδα μελέτης μέσω της επιτροπής επίβλεψης επεχείρησε να αντλήσει κατευθύνσεις πολιτικής από μια σειρά υπουργεία, υπηρεσίες και φορείς ώστε να διευκολυνθεί στην διαμόρφωση της εικόνας για τον υφιστάμενο πολιτικό σχεδιασμό σε θέματα που άπτονται άμεσα του τουρισμού. Το αποτέλεσμα των προσπαθειών αυτών ήταν κάτω από το προσδοκώμενο και συχνά με συγκρουόμενες κατευθύνσεις. Ανεξάρτητα αυτών, η ομάδα μελέτης θεωρεί ότι έφτασε πια ο χρόνος για την Ελλάδα να αποκτήσει τις αναγκαίες και κατάλληλες θεσμοθετημένες διαδικασίες σχεδιασμού και υλοποίησης μιας μακροχρόνιας τουριστικής πολιτικής οι οποίες παράλληλα θα διαθέτουν και την ευελιξία προσαρμογής του σχεδιασμού σε ένα περιβάλλον, διεθνές και τοπικό, που αλλάζει γρήγορα και επηρεάζει τις παραμέτρους της τουριστικής δραστηριότητας άμεσα και εντονότερα από ποτέ. Το παρόν σχέδιο, από πλευράς επιδιώξεων της πολιτείας, ανοίγει το θέμα της ποιοτικής αναβάθμισης όχι μόνο του ίδιου του τουρισμού αλλά κυρίως των μεθόδων παρακολούθησης και παρέμβασης στα στοιχεία που προσδιορίζουν την ταυτότητα και τη δυναμική του. Σημαντικές παραδοχές της μελέτης προέκυψαν από το μονοσήμαντο χαρακτήρα της ανάγκης για έγκαιρη ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος. Επίσης η ενσωμάτωση στην επιχειρηματολογία που χρησιμοποιήθηκε, διαπιστώσεων που 2

προέκυπταν από τις βασικές μελέτες πηγές ενίσχυσε αυτήν την κατεύθυνση. Η ίδια η ανάγκη για το χωροταξικό σχέδιο του τουρισμού υπαινίσσεται την ανάγκη αναθεώρησης του μοντέλου ανάπτυξης. Η εισροή τέλος πληροφοριών και απόψεων από πλευράς των μελών των επιτροπών επίβλεψης και παρακολούθησης στις συχνές συσκέψεις που συμμετείχαν εκπρόσωποι της ομάδας μελέτης, προσέφερε σημαντικά στην διαμόρφωση κατευθύνσεων πολιτικής Ωστόσο είναι σίγουρο ότι υποκειμενικές εκτιμήσεις για μια σειρά θέματα δεν απεφεύχθησαν. Η διοίκηση της εταιρείας και η ομάδα μελέτης αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει από τις σελίδες αυτές όλους αυτούς που βοήθησαν το δύσκολο έργο της είτε με πληροφορίες είτε με υποδείξεις. Αύγουστος 2006 3

2.1. Στάδια εκπόνησης της Α φάσης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Για την εκπόνηση της Α φάσης του Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου για τον Τουρισμό, ακολουθήθηκε η παρακάτω διαδικασία, με σκοπό από την μια τη συμβατική πληρότητα της μελέτης ως προς τις προδιαγραφές και από την άλλη, την ουσιαστική της συγκρότηση, ως προς την κάλυψη των αναγκών που την προκάλεσαν. Η μεθοδολογία διακρίνεται σε τέσσερα βασικά στάδια: Α. Τη συλλογή της πληροφορίας Β. Την αποδελτίωση και επεξεργασία της Γ. Τη σύνταξη του κεφαλαίου της ανάλυσης (3 ο κεφ.) Δ. Τη διατύπωση του πλαισίου κατευθύνσεων και προτάσεων (4 ο κεφ.) Στο πρώτο στάδιο συμπεριλαμβάνεται ο προσδιορισμός αλλά και η συλλογή όλων των απαραίτητων δεδομένων, που προκύπτουν από το περιεχόμενο της μελέτης όπως αυτό προκύπτει από τις προδιαγραφές της. Στο στάδιο αυτό περιέχεται και οποιαδήποτε εισροή από τα συναρμόδια υπουργεία και φορείς, με περιεχόμενο είτε την γενική στρατηγική τους είτε και πιο συγκεκριμένες κατευθύνσεις που είναι δυνατόν να σχετίζονται με την ανάπτυξη του τουρισμού για την επόμενη δεκαπενταετία. Σημειώνεται ότι η διαδικασία προσέγγισης στην πληροφορία που σχετίζεται με τις ασκούμενες τομεακές πολιτικές των υπουργείων, διευκολύνθηκε από την διαμεσολάβηση της επιτροπής επίβλεψης της παρούσας μελέτης. Η πληροφορία όμως αυτή καθ εαυτήν δεν ήταν πάντα ιδιαίτερα αξιοποιήσιμη με βάση τις ανάγκες της παρούσας μελέτης, είτε από την άποψη ότι οι διατυπώσεις ήταν σχετικά πρώιμες και συνεπώς γενικόλογες, είτε γιατί διετύπωναν αντικρουόμενες ή ασύμβατες κατευθύνσεις, προϊόν της έλλειψης κεντρικού στρατηγικού σχεδίου. Μια δεύτερη κατηγορία δεδομένων, τα οποία αντλήθηκαν κυρίως από το διαδίκτυο αλλά και τη διεθνή βιβλιογραφία, αφορούσαν σε στατιστικά δεδομένα και επεξεργασίες των ποσοτικοποιήσιμων παραμέτρων της τουριστικής δραστηριότητας σε διεθνές επίπεδο, τις τρέχουσες τάσεις και πρακτικές και τα χαρακτηριστικά του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού άλλων χωρών ή και μεγάλων ιδιωτικών διεθνών τουριστικών οργανισμών. Η πληθώρα των πηγών πληροφόρησης επέτρεψε τη διασταύρωση των περισσότερων δεδομένων που χρησιμοποιήθηκαν ενώ οι επεξεργασμένες συνθέσεις δεικτών, συγκρίσεων κλπ., που ενσωματώθηκαν είτε αυτούσιες είτε περαιτέρω επεξεργασμένες στο παρόν Σχέδιο, αντληθηκαν από αξιόπιστους και εξειδικευμένους στον τουρισμό, διεθνείς οργανισμούς. Στο δεύτερο στάδιο επιχειρήθηκε η προσέγγιση της υφισταμένης κατάστασης, όπου ο εθνικός χώρος τοποθετείται στο χωρικό πλαίσιο που τον περιβάλλει. Εκτός από τους δημογραφικούς και οικονομικούς δείκτες της ευρύτερης περιοχής, εξετάζεται και ο τρέχων παραγωγικός αλλά και γεωπολιτικός ρόλος των γειτονικών χωρών και γίνεται προσπάθεια προσέγγισης των ειδικών εναλλακτικών ρόλων που είναι δυνατόν 4

να αναλάβει η Ελλάδα εντεταγμένη σ αυτό το ευρύτερο πλαίσιο. Οι υφιστάμενες σχέσεις, ροές, αλληλεξαρτήσεις τόσο με την ΕΕ όσο και με τις χώρες που δεν ανήκουν σ αυτήν αλλά σχετίζονται χωρικά ή λειτουργικά με την Ελλάδα, αξιολογούνται σε σχέση τόσο με τη σημερινή τους δυναμική όσο με τις μελλοντικές δυνατότητες ή περιορισμούς. Επιπλέον, οι καταγραφές αλλά και οι κατευθύνσεις των χωροταξικών Σχεδίων των Περιφερειών και των Περιφερειακών Μελετών Τουριστικής Ανάπτυξης του ΕΟΤ απετέλεσαν βασικό στοιχείο ανάλυσης. Ειδικά για τον προσδιορισμό της χωρικής κατανομής της έντασης της τουριστικής δραστηριότητας, εκτός από την ίδια την πληροφορία των επί μέρους μελετών έγινε προσπάθεια ομογενοποίησης των κριτηρίων προσδιορισμού της, γιατί η κατά περιφέρεια αξιολόγηση περιείχε εσωτερική κλιμάκωση της έντασης και όχι εθνική. Γενική διαπίστωση των παραπάνω μελετών είναι η χρονικά και χωρικά περιορισμένη ανάπτυξη του τουρισμού αλλά και η θεματική της μονομέρεια. Η διερεύνηση των ειδικών παραμέτρων διαφόρων τύπων ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού σε χώρες του εξωτερικού και ο προσδιορισμός των κρίσιμων εκείνων στοιχείων που εξασφάλισαν τη βιωσιμότητά τους, αλλά και εκείνων που δημιούργησαν απρόβλεπτα προβλήματα, απετέλεσε σημαντική πηγή πληροφορίας. Στο τρίτο στάδιο επιχειρήθηκε η συστηματική καταγραφή της πληροφορίας συγκροτημένης σύμφωνα με τις απαιτήσεις των προδιαγραφών. Σε κάθε κεφάλαιο έγινε προσπάθεια σύνοψης των συμπερασμάτων ώστε αφ ενός να είναι εφικτή η ταχεία αναγνώριση του περιεχομένου του κάθε κεφαλαίου, αφ ετέρου να συγκροτείται από τα επί μέρους συμπεράσματα του ουσιώδες κεφάλαιο της διάγνωσης της υπάρχουσας κατάστασης. Η τουριστική δραστηριότητα προσεγγίστηκε ως προς τα οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της, τις ποιοτικές και ποσοτικές τάσεις που διαμορφώνονται και την σύγχρονη διεθνή και εθνική πραγματικότητα. Στη βάση των επεξεργασιών πάνω στα χαρακτηριστικά της διεθνούς πρακτικής αλλά και των υφισταμένων μελετών και σχεδίων διαπιστώθηκε ότι η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού αποτελεί τον κυριότερο αν όχι το μοναδικό μοχλό διεύρυνσης των χρονικών, χωρικών και θεματικών περιορισμών που χαρακτήρισαν το κυρίαρχο μοντέλο ανάπτυξης. Από την άποψη αυτή, διερευνήθηκε (από πλευράς υποδομών, πόρων και ανθρώπινου δυναμικού), η δυνατότητα ανάπτυξης τοπικών ή και διευρυμένων δικτύων πολυθεματικών τουριστικών ενοτήτων, ιδιαίτερα στις περιοχές που δεν έχουν διαμορφωμένη ή ισχυρή τουριστική ταυτότητα σε διεθνές επίπεδο. Διερευνήθηκε η ποιοτική αλλαγή στο προφίλ του μέσου επισκέπτη τόσο σε σχέση με τα κριτήρια επιλογής προορισμού, όσο και σε σχέση με το επίπεδο και την ποιότητα των απαιτήσεών του. Διαπιστώθηκε η τάση εξατομίκευσης του συνόλου των παραμέτρων που συνθέτουν τη ζήτηση. 5

Διαπιστώθηκε ότι η δυνατότητα διαμόρφωσης της ταυτότητας των ενταγμένων στην διεθνή αγορά τουριστικών πόλων συνδέεται πρωτίστως με την ποιοτική αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος μέσα από την βελτίωση της ποιότητας των εξυπηρετήσεων και της ενίσχυσής τους με νέες συμβατές με τον τύπο της μέχρι σήμερα ανάπτυξης τους, μορφές τουρισμού. Προσδιορίστηκαν, ως ενδιάμεσο στάδιο της ανάλυσης στη βάση της εν δυνάμει προσβασιμότητας (ύπαρξη υποδομών ανεξάρτητα από τον τρέχοντα βαθμό αξιοποίησης τους) και της κατανομής των τουριστικών πόρων, οι τουριστικές ενότητες του εθνικού χώρου. Η παραπάνω χωρική ανάλυση απετέλεσε κατά τη φάση της σύνθεσης την αφετηρία του προσδιορισμού των αξόνων τουριστικής ανάπτυξης. Το τέταρτο στάδιο: Στη βάση των διαπιστώσεων των διεθνών τάσεων τουριστικής ανάπτυξης και των παραμέτρων που προσδιορίζουν την προσφορά και την εκτίμηση της επιδιωκόμενης εθνικής τουριστικής πολιτικής, αναπτύχθηκε το κεφάλαιο των κατευθύνσεων και η χωρική τους εξειδίκευση. Οι εναλλακτικές μορφές τουριστικής ανάπτυξης σε επίπεδο προτάσεων έλαβαν υπ όψιν τυχόν υφιστάμενες μελέτες και συχνά τοποθετήθηκαν σε σχέση με το περιεχόμενό τους. Ειδικό κεφάλαιο των προτάσεων αφορά σε μέτρα προστασίας ανάδειξης, και αξιοποίησης των φυσικών πόρων, και των πόρων των περιοχών ιδιαίτερης ευαισθησίας. Ιδιαίτερη σημασία δόθηκε στην διατύπωση προτάσεων που σχετίζονται με την βελτίωση της λειτουργικότητας των υφισταμένων αλλά και την ανάγκη νέων υποδομών. Επιχειρήθηκε, η αντιμετώπιση του θέματος της χωροθέτησης μεγάλων επενδύσεων, κύρια ως μοχλού ανάπτυξης των μειονεκτικών και ελλειμματικών ως προς τους τουριστικούς πόρους, περιοχών του εθνικού χώρου. Τέλος επιχειρήθηκε η διατύπωση εξειδικευμένων προτάσεων θεσμικού κυρίως χαρακτήρα, που σχετίζονται με την τυπολογία της τουριστικής ανωδομής. Πρέπει να σημειωθεί ότι η διαρκής επαφή με την επιβλέπουσα αρχή και το Υπουργείο Τουρισμού, απετέλεσε σημαντικό παράγοντα διαμόρφωσης της Α φάσης της μελέτης σε σχέση τόσο με τη μορφολογία δομή της, όσο κυρίως με το περιεχόμενό της. 6

2.2. Λοιπά στοιχεία μεθοδολογίας Ο κύριος όγκος της πληροφορίας που περιέχεται στην ανάλυση (κεφ. 3) προέρχεται από την επεξεργασία στοιχείων υφισταμένων μελετών και σχεδίων ή δημοσιευμένων δεδομένων και προβλέψεων. Η πληροφορία αυτή αξιολογήθηκε ως προς την συμβατότητα είτε με το αντίστοιχο άλλων πηγών είτε με την γενικότερη πληροφόρηση που διέθετε η ομάδα εργασίας. Σημειώθηκε η ανάγκη σημειακών αποκλίσεων από τις προδιαγραφές της μελέτης σε σχέση κυρίως με την προτεινόμενη κατηγοριοποίηση του εθνικού χώρου ως προς τις παραμέτρους που σχετίζονται με την τουριστική δραστηριότητα. Ειδικότερα διαχωρίστηκε το θέμα της έντασης της τουριστικής δραστηριότητας από την φυσική μορφολογία του πόρου και την ευαισθησία του φυσικού ή ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Τέλος το επίπεδο εμβάθυνσης των επί μέρους προτάσεων, αντιστοιχεί κυρίως στο βαθμό εξειδίκευσης της αρχικά διαθέσιμης πληροφορίας. 7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 3.1 Διεθνείς Τάσεις Τουριστικής Ανάπτυξης 3.1.1 Δείκτες και Ποιοτικά Στοιχεία της σύγχρονης Τουριστικής Δραστηριότητας Γενικά Κατά τις τελευταίες δεκαετίες ο τουρισμός εισήλθε ως σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην παγκόσμια αγορά. Το τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα συγκεκριμένα, χαρακτηρίστηκε από την εκρηκτική ανάπτυξη του τουρισμού σ όλον τον κόσμο και στην Ελλάδα. Σήμερα, σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (WTO), το 1/6 του παγκόσμιου πληθυσμού μετακινείται τουλάχιστον μια φορά το χρόνο για τουρισμό. Από την άποψη αυτή, η τουριστική δραστηριότητα απέκτησε μέσα σε μικρό σχετικά χρονικό διάστημα το χαρακτήρα μιας εξαιρετικά σημαντικής οικονομικής αλλά και κοινωνικο-πολιτισμικής διαδικασίας για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι πολύ πιθανό να παραμένουν ακόμα υποτιμημένες ή και μη προβλέψιμες οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε σχέση με την εξέλιξη των λαών, των πολιτισμών και της ίδιας της ιστορίας από την έντονη μαζικοποίηση του τουριστικού φαινομένου. Έχουν ήδη εμφανιστεί σημαντικές τάσεις, που αν και δεν έχουν σήμερα έντονα μαζικό χαρακτήρα, εμφανίζουν μια δυναμική και σχετίζονται όχι πια με την τουριστική μετακίνηση προς ελκυστικούς προορισμούς διακοπών, αλλά την «τουριστική μετανάστευση» προς αυτούς. διάγραμμα 3.1-1 Διεθνείς τουριστικές αφίξεις και εισπράξεις. Διαχρονική εξέλιξη διεθνείς αφίξεις (εκ.) 1600 1400 1200 1000 1200 1000 800 διεθνείς εισπράξεις (δισ. $) 800 600 600 400 400 200 200 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 έτος 0 πηγή: ΙΤΕΠ, ΣΕΤΕ τ ο τ μ ή μ α 2 0 0 0-2 0 1 0 α π ο τ ε λ ε ί π ρ ό β λ ε ψ η τ ο υ W T O Διεθνείς Εισπραξεις (δισ. $) Διεθνείς Αφίξεις (εκατομμύρια) 8

Στο διάγραμμα 3.1-1 καταγράφονται οι δύο βασικοί δείκτες του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο: Η διεθνείς τουριστικές αφίξεις (σε εκατομμύρια επισκεπτών) και οι διεθνείς τουριστικές εισπράξεις (σε δισεκατομμύρια δολάρια) σύμφωνα με τα στοιχεία του Ινστιτούτου Τουριστικών Ερευνών και Προβλέψεων (ΙΤΕΠ), του Συνδέσμου Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (WTO). Το τμήμα του διαγράμματος από το έτος 2000 έως το 2010 απεικονίσει την προβολή των δύο δεικτών που δημοσιεύει ο WTO. Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη πρόβλεψη επιβεβαιώνεται σε σχέση με τα στοιχεία αφίξεων για το 2005 αφού σε πρόσφατο συνέδριο στην πόλη Vilnius της Λιθουανίας ανακοινώθηκε από τον WTO η εκτίμηση για 808 εκ. διεθνείς αφίξεις έναντι 766 εκ. του 2004. Από το διάγραμμα 3.1-2 προκύπτει η τάση αύξησης του δείκτη «εισπράξεις ανά άφιξη» (ιδιαίτερα στις προβαλλόμενες τιμές). Παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία δεν έχουν αποπληθωριστεί, η τάση ιδιαίτερα μετά το 1970, είναι εμφανής και προφανώς αντιστοιχεί στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και την δυναμική ένταξη του τουρισμού στην αγορά. Πρόκειται δηλαδή για την αλλαγή των καταναλωτικών συνηθειών σημαντικών από πλευράς μεγέθους ομάδων του πληθυσμού οι οποίες αντιμετωπίζουν το τουριστικό ταξίδι στο εξωτερικό ως καταναλωτική ανάγκη και όχι ως απλή δυνατότητα. διάγραμμα 3.1-2 Διεθνείς τουριστικές εισπράξεις ανά άφιξη. Διαχρονική εξέλιξη εισπράξεις ανά άφιξη ($) 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 πηγή: ΙΤΕΠ, ΣΕΤΕ το τμήμα 2000-2010 αποτελεί πρόβλεψη του WTO έτος Η τριτογενοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας και ιδιαίτερα των ανεπτυγμένων χωρών δεν βελτιώνει μόνο το οικονομικό περιβάλλον ανάπτυξης του τουρισμού, αλλά αυξάνει την δυνατότητα κίνησης σημαντικών ομάδων του πληθυσμού των χωρών αυτών. Άλλωστε η ραγδαία διεθνής ανάπτυξη της τουριστικής δραστηριότητας δεν είναι κυρίως αποτέλεσμα αλλά ένας σημαντικός παράγοντας ο 9

οποίος συνετέλεσε στην αύξηση της συμμετοχής του τριτογενούς τομέα στη διεθνή οικονομία. Οι αιτίες της δυναμικής πορείας ανάπτυξης του τουρισμού είναι κυρίως η μείωση του κόστους και του χρόνου μετακίνησης και η κυριαρχία ενός προτύπου ζωής, ιδιαίτερα στις δυτικές χώρες, σύμφωνα με το οποίο, ο τουρισμός εντάσσεται στην ζωή ως ανάγκη και όχι ως δυνατότητα. Τέλος τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού των ανεπτυγμένων χωρών (δυναμική παρουσία των ατόμων τρίτης ηλικίας στον τουρισμό, αύξηση της απασχόλησης των γυναικών, καλύτερη πληροφόρηση και εκπαίδευση, μείωση των ωρών εργασίας, αύξηση των εβδομάδων αδείας με αποδοχές) αποτελούν σημαντική συνιστώσα της παρατηρούμενης δυναμικής της τουριστικής ανάπτυξης. (Κοκκώσης, Τσάρτας ) Ο τουρισμός ως οικονομική δραστηριότητα εκσυγχρονίζεται διαρκώς αναπτύσσοντας νέα προϊόντα που ακολουθούν την κατεύθυνση της βελτίωσης της προσφοράς υπό το καθεστώς ενός παγκόσμιου ανταγωνισμού. Αυτός ο εκσυγχρονισμός του τουριστικού προϊόντος έχει σημειωθεί σε διαφορετικούς χρόνους και με διαφορετική ένταση για κάθε κράτος ανάλογα με: την ευρύτερη οικονομική του ανάπτυξη, τις διαμορφούμενες τάσεις τουριστικής ζήτησης την επάρκεια και. τη συμβατότητα των πόρων που διαθέτει σε σχέση με την εκάστοτε διαμορφούμενη ζήτηση και την προσβασιμότητα των προορισμών που προβάλλει. Παράλληλα οι σύγχρονες εθνικές τουριστικές πολιτικές δίνουν ιδιαίτερη σημασία εκτός από την δυνατότητα πρόσβασης στον τόπο διαμονής, στην δυνατότητα εξατομίκευσης του προϊόντος βάσει των προσωπικών επιλογών των επισκεπτών. Αυτό επιτυγχάνεται με την προώθηση πολλών και διαφορετικών μορφών τουρισμού σ ένα χωρικά διευρυμένο προορισμό. Την δημιουργία δηλαδή τοπικών πολυθεματικών δικτύων και τη διευκόλυνση της κίνησης των επισκεπτών. Αυτή η ανάγκη εξατομίκευσης του προϊόντος προβάλλεται είτε σε αντιδιαστολή είτε συμπληρωματικά σε σχέση με το μαζικό μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, ορισμένα από τα χαρακτηριστικά του οποίου μπορούν να αποδοθούν και στην δραστηριότητα των tour-operators, ο διαμεσολαβητικός ρόλος των οποίων πλέον, τείνει να αντικαθίσταται από δημόσιους ή ημιδημόσιους οργανισμούς προώθησης και διαχείρισης του τουριστικού προϊόντος. Ανεπτυγμένες τουριστικά χώρες όπως η Γαλλία καταβάλλουν προσπάθειες άμβλυνσης της εξάρτησης του τουρισμού από τους tour-operators κι αντικατάστασης του ρόλου τους από κάποιο δημόσιο φορέα, που κατευθύνει την τουριστική κίνηση προς τις περιοχές όπου επιλέγει σχεδιασμένη τουριστική ανάπτυξη, ενώ παράλληλα ασκεί τον έλεγχο κορεσμού των περιοχών καθορίζοντας τον βαθμό προστασίας των πόρων και εξασφαλίζει την εφαρμογή της τουριστικής πολιτικής της χώρας. 10

Στην παγκόσμια τουριστική οικονομία και ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή, προωθούνται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, οι ήπιες και εναλλακτικές μορφές τουριστικής ανάπτυξης 1 και μάλιστα εκείνες που είναι συμβατές με τις κατευθύνσεις προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και των αξιόλογων μνημείων και συνόλων, που τίθενται είτε από διεθνείς και παγκόσμιους είτε από εθνικούς οργανισμούς. Η εξασφάλιση της βιωσιμότητας τόσο των φυσικών όσο και των ανθρωπογενών πόρων κερδίζει έδαφος όχι μόνο στο πλαίσιο μιας ιδεολογικής βάσης, αλλά κυρίως υπό το πρίσμα των θετικών αναπτυξιακών αποτελεσμάτων που μπορεί να εξασφαλίσει: επιτυγχάνει από τη μια τη χωρική διασπορά του τουρισμού, διευκολύνοντας την περιφερειακή ανάπτυξη αλλά και τη χρονική του διεύρυνση. Από την άλλη, εξασφαλίζει την δυνατότητα προστασίας των τουριστικών πόρων, οι οποίοι έχουν σε πολλές περιπτώσεις αποκαλύψει, τα πεπερασμένα όρια αξιοποίησής τους. Μακροπρόθεσμα, οι ήπιες μορφές τουρισμού αναγνωρίζονται και ως αποδοτικότερες από τις μαζικές, υπό την έννοια ότι η δραστηριότητα προστατεύει και συχνά αναβαθμίζει τον πόρο, ενώ η αντίστοιχη μαζική τον απαξιώνει ραγδαία. Οι σύγχρονες λοιπόν τάσεις τουριστικής ανάπτυξης, υπαγορεύουν τη δυνατότητα εξατομίκευσης του προϊόντος, την γρήγορη μετάβαση του επισκέπτη στον προορισμό με ανταγωνιστικές τιμές και σύγχρονα μέσα μεταφοράς, αλλά και την δυνατότητα άσκησης εναλλακτικών και ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων και συχνά πολύ εξειδικευμένων. Τέτοιες εξειδικευμένες δραστηριότητες που έχουν αποκτήσει τουριστικό χαρακτήρα, είναι αθλήματα όπως το γκολφ, η ιππασία, η ποδηλασία, ή φυσιολατρικές δραστηριότητες όπως η πεζοπορία, η ορειβασία, το bird watching κλπ. Εναλλακτικές επίσης δραστηριότητες έναντι των κυριάρχων προτύπων τουριστικής ανάπτυξης είναι η διοργάνωση συνεδρίων, εκθέσεων, φεστιβάλ, άλλων πολιτιστικών δρωμένων κλπ. Ωστόσο, ο παραθερισμός σε παράκτιες περιοχές, συνεχίζει να αποτελεί την κυρίαρχη μορφή τουρισμού, η οποία όμως ενισχύεται συχνά και από παράλληλες δραστηριότητες με στόχο τον εμπλουτισμό και την αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος. Διαμορφώνεται δηλ. η τάση εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της ποιότητας και του λεγόμενου μαζικού παραθεριστικού τουρισμού. Τέλος, μια σημαντική συνιστώσα των τάσεων τουριστικής ανάπτυξης η οποία έχει κατά την τελευταία δεκαετία εμφανίσει σημαντική δυναμική είναι η αγορά κατοικίας σε έναν τόπο έξω από τη χώρα κύριας διαμονής. Η Ισπανία αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό τέτοιο παράδειγμα όπου όμως οι μηχανισμοί του Real Estate, εισέβαλαν στην τουριστική αγορά και εισήγαγαν μια ακόμα παράμετρο ετεροκαθορισμού του τουρισμού στην χώρα, ενώ στην Γαλλία το φαινόμενο αντιμετωπίστηκε πιο συγκροτημένα, με την δημιουργία οργανωμένων υποδοχέων τουριστικής κατοικίας σε ολοκληρωμένες τουριστικά περιοχές 2. 1 Στο κεφ. 3.2.4 δίνονται ορισμοί των μορφών τουρισμού. 2 Βλ. case study για την περίπτωση της Γαλλίας, Κ.3.1.2.2 11

Στα επόμενα κεφάλαια της μελέτης μελετώνται τα παραδείγματα του αστικού τουρισμού της Βαρκελώνης, της ανάπτυξης πολυθεματικών δικτύων στη Γαλλία, του γκολφ στη Σκοτία και της παραθεριστικής κατοικίας στην Ισπανία. Εξετάζονται επίσης τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την πιθανή εφαρμογή ενός αξιόπιστου σχεδίου μάρκετινγκ για το τουριστικό προϊόν κάθε χώρας αλλά και μικρότερων προορισμών που επιχειρούν είτε την ένταξή τους είτε την ισχυροποίηση τους στην διεθνή τουριστική αγορά. Μέσα στις πολιτικές και τις τάσεις που διακρίνονται σήμερα για τον τουρισμό, ενσωματώνεται και η καινοτομία ή οποία αποτελεί βασικό συστατικό του σύγχρονου τουριστικού προϊόντος. Η σημαντικότερη συμβολή της σύγχρονης τεχνολογίας στην τουριστική δραστηριότητα σχετίζεται με τη δυνατότητα διανομής του τουριστικού προϊόντος αλλά και την εξατομίκευση του. Εισέρχεται δηλαδή δυναμικά το διαδίκτυο στην τουριστική παραγωγή ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στον επισκέπτη και τον προορισμό, ρόλος τον οποίο παραδοσιακά έπαιζαν οι tour-operators. Η εξέλιξη του τουρισμού στην ΕΕ Ο τουρισμός αποτελεί για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης τη δυναμικότερη οικονομική δραστηριότητα. Συμβάλλει (2004) στο σύνολο των χωρών της κατά 12% στο ΑΕΠ, και το 12,5% της συνολικής απασχόλησης. Η Ευρώπη δέχεται 64% των αφίξεων τουριστών στον κόσμο, καταγράφει το 53% των τουριστικών εισπράξεων, αλλά αντιμετωπίζει συνεχώς ογκούμενο ανταγωνισμό από άλλες περιοχές, όπως είναι η Ανατολική Ασία και η Αφρική. (μεταξύ 1972 και 1992 η Ευρώπη έχασε το 10% του μεριδίου της στην παγκόσμια τουριστική αγορά). Το μεγαλύτερο και διαχρονικά αυξανόμενο ποσοστό αφίξεων στο σύνολο της Ε.Ε. συγκεντρώνει η Μεσογειακή Λεκάνη (73%). Ο τουρισμός στην Ε.Ε. όπως και παγκόσμια, χαρακτηρίζεται από ισχυρή συγκέντρωση σε χρόνο (τρίμηνη καλοκαιρινή περίοδος αιχμής), σε χώρο (παράκτιες περιοχές σε εύκρατα κλίματα) και σε τρόπο διακίνησης (μαζική). Η συγκέντρωση αυτή δημιουργεί προβλήματα στην κίνηση και τη δυνατότητα εξυπηρέτησης των επισκεπτών αλλά έχει προκαλέσει και σημαντική αλλοίωση μέχρι και καταστροφή πολύτιμων περιβαλλοντικών αξιών, καθώς και κρίσιμη ανεπάρκεια υποδομής στις περιοχές και εποχές αιχμών. Η ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού (πολιτισμικός, αγροτουρισμός, οικολογικός, υγείας και άθλησης, ερασιτεχνικής ενασχόλησης με διάφορες δραστηριότητες, κλπ), μπορεί ν αποτελέσει μοχλό άμβλυνσης των επιπτώσεων του κυρίαρχου μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης στην οικονομία και το περιβάλλον. Δύο μορφές τουρισμού ξεχωρίζουν ιδιαίτερα για τη δυνατότητα που παρέχουν για επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, μεγαλύτερη διασπορά στο χώρο, καλλίτερη αξιοποίηση του μεγάλου πλούτου μνημείων φύσης και πολιτισμού που διαθέτει η 12

Ευρώπη και μεγαλύτερη ποικιλία ευκαιριών σχόλης, ο αγροτουρισμός και ο πολιτισμικός τουρισμός. Για τον αγροτουρισμό αναφέρεται ότι 80% του ευρωπαϊκού χώρου είναι αγροτικός και 25% των διακοπών των Ευρωπαίων πραγματοποιείται στις αγροτικές περιοχές (αγροτουρισμός, ιαματικός τουρισμός, δραστηριότητες υπαίθρου, όπως είναι η ιππασία, το ψάρεμα, η πεζοπορία, η αναρρίχηση, οι χιονοδρομίες). Δεν υπάρχει, όμως, στον αγροτικό χώρο επαρκής και κατάλληλη υποδομή και οργάνωση των τουριστικών επιχειρήσεων. Για τον πολιτισμικό τουρισμό σημειώνεται ότι ο μεγάλος πλούτος από μνημεία όλων των εποχών και η ποικιλία ιστορίας και ζώσας παράδοσης που υπάρχει στο χώρο της Ε.Ε., το ενδιαφέρον για επίσκεψη των χωρών της που αφορά όχι μόνο τους σημερινούς της κατοίκους αλλά και τους κατοίκους από τις υπόλοιπες ηπείρους του πλανήτη και ιδιαίτερα εκείνων που κατάγονται απ αυτήν, αποτελεί το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ευρώπης για διατήρηση και αύξηση της προσέλκυσης τουριστικού ρεύματος, αν εφαρμοστεί κατάλληλη πολιτική. Τουριστική πολιτική της ΕΕ Η πρώτη συγκεκριμένη πανευρωπαϊκή πρωτοβουλία ήταν η οργάνωση του Ευρωπαϊκού Έτους Τουρισμού το 1991. Σκοπός του η εκτίμηση της κοινωνικής και οικονομικής σημασίας του τουρισμού για την Ε.Ε. και η διαμόρφωση πολιτικής στο πλαίσιο της, ευνοϊκής για τον τουρισμό, απελευθέρωσης της κίνησης ανθρώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Στο έτος αυτό μπήκαν οι βάσεις για διακρατικές επαφές ανάμεσα σε δημόσιους και ιδιωτικούς τουριστικούς και άλλους παράγοντες διαφόρων κρατών και χρηματοδοτήθηκαν 269 προγράμματα διακρατικής συνεργασίας σε μεγάλο φάσμα τουριστικών δραστηριοτήτων, όπως είναι ο τουρισμός εκτός αιχμής, ο αγροτικός και πολιτιστικός τουρισμός, ο τουρισμός νέων, ο περιβαλλοντικά ευαίσθητος τουρισμός, κλπ. Η εμπειρία που αποκτήθηκε από την πρωτοβουλία αυτή οδήγησε στο να δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη του αγροτικού και του πολιτισμικού τουρισμού, με έγκριση και εφαρμογή πιλοτικών προγραμμάτων. Από τις 631 προτάσεις εγκρίθηκαν 48 πολυμερούς διακρατικής συνεργασίας και μεγάλης θεματικής ποικιλίας, μικρού προϋπολογισμού αλλά μεγάλης σημασίας για υποκίνηση ενδιαφέροντος και δημιουργία πνεύματος συνεργασίας ανάμεσα στις τοπικές κοινότητες και σε άλλες της ίδιας χώρας ή άλλων χωρών με παρόμοιες συνθήκες και δυνατότητες. Παράλληλες, σημαντικές, συναφείς δράσεις που αναπτύχθηκαν από τότε είναι η εξέλιξη της αγροτικής πολιτικής, που δεν αφορά μόνο τον πρωτογενή τομέα αλλά το σύνολο της οικονομίας και κοινωνίας και του περιβάλλοντος του αγροτικού χώρου στο πλαίσιο των αρχών της αειφόρου ολοκληρωμένης ανάπτυξης. 13

Έτσι ταυτόχρονα με τον αναγκαίο εκσυγχρονισμό της γεωργικής παραγωγής προωθούνται με τις νέες πολιτικές, συναφείς διαστάσεις της ανάπτυξης, όπως είναι ο τουρισμός, οι υπηρεσίες, η σχετική υποδομή και ανωδομή, η πολιτιστική ανάπτυξη, η προστασία, αποκατάσταση, ανάδειξη και ορθή αξιοποίηση τοπίων, φυσικών μνημείων, οικοσυστημάτων, πανίδας, χλωρίδας, ανθρωπογενών μνημείων όλων των εποχών, ζώσας παράδοσης και του κελύφους της. Σχετική είναι η Πρωτοβουλία LEADER, LIFE, το 5 ο Πρόγραμμα Δράσης για το Περιβάλλον και την Αειφόρο Ανάπτυξη, ειδικά προγράμματα ανάπτυξης μειονεκτικών περιοχών, αλλά και η πολιτική του Συμβουλίου της Ευρώπης. Διάγραμμα 3.1-3: Διαχρονική εξέλιξη ξενοδοχειακού δυναμικού σε κλίνες στην Ευρώπη των δεκαπέντε. Πηγή: Eurostat Ο ευρωπαϊκός τουρισμός έχει παρουσιάσει δυναμική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Παρά το συνεχή αυξανόμενο διεθνή ανταγωνισμό, η Ευρώπη παραμένει ο κυριότερος τουριστικός προορισμός του κόσμου. Ο πολυδιάστατος ρόλος του τουρισμού επιπτώσεις στην οικονομία, στην απασχόληση αλλά και το περιβάλλον- έχει αναδείξει την ανάγκη ξεκάθαρης τουριστικής πολιτικής από κάθε χώρα-τουριστικό προορισμό και την αναγκαιότητα κοινής τουριστικής πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Ένωση με στόχο την παροχή κινήτρων για περαιτέρω ανάπτυξη συγκεκριμένων περιοχών, ώστε να διατηρηθεί η υψηλή ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης στον τουριστικό τομέα. Αξιοσημείωτο, όμως, είναι το ότι, σε αντίθεση με την πλειονότητα των οικονομικών τομέων, για τον τουρισμό δεν υπάρχει ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική, παρά μόνο κατευθύνσεις προς κάθε κράτος μέλος ξεχωριστά. Η ύπαρξη κοινής τουριστικής 14

πολιτικής θα ευνοούσε ιδιαίτερα την Ελλάδα, της οποίας η οικονομία στηρίζεται σε ένα μεγάλο βαθμό στον τουρισμό. Τα οφέλη που θα καρπωθεί η χώρα από μία τέτοια πολιτική θα είναι διπλά: τα κονδύλια για την περαιτέρω ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού θα έχουν ως αποτέλεσμα κατ αρχάς τον εκσυγχρονισμό του ξενοδοχειακού δυναμικού, αλλά και τη βελτίωση της ποιότητας των προσφερoμένων υπηρεσιών και γενικότερα των τουριστικών υποδομών που ως συνέπεια θα έχουν την ενίσχυση του ελληνικού τουρισμού. Παράλληλα, ο προσανατολισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε συγκεκριμένες περιφέρειες με στόχο την ανάδειξη τους ως τουριστικών προορισμών θα έχει ως αποτέλεσμα την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του Ελληνικού τουρισμού τόσο μέσα από την θέσπιση επενδυτικών κινήτρων όσο από τη βελτίωση της προβολής των Ελληνικών προορισμών. Το αποτέλεσμα δηλαδή για τις ελληνικές περιφέρειες θα είναι πολλαπλασιαστικό. Οι εκτιμήσεις του ελληνικού Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης για τις διεθνείς τάσεις στον τουρισμό Τα κυριότερα χαρακτηριστικά, που καθορίζουν τις τάσεις στο διεθνή τουρισμό κατά την τρέχουσα περίοδο σύμφωνα με τις προτάσεις του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης (ΥΤΑ) για το ΕΣΣΑ 2007-2014, είναι τα εξής: ο αυξημένος ανταγωνισμός μεταξύ τουριστικών προορισμών, η εξάπλωση και αύξηση των αερογραμμών χαμηλού κόστους και η αύξηση του ποσοστού των λεγόμενων κρατήσεων της «τελευταίας στιγμής». η χρήση του διαδικτύου ως μείζονος διαύλου σχεδιασμού και διανομής τουριστικών προϊόντων, καθώς και άνοδος των τμηματικά «πακετοποιημένων» και εξατομικευμένων διακοπών το ισχυρό ΕΥΡΩ, που είχε ως αποτέλεσμα την απώλεια της δυνατότητας να επωφελούνται οι πελάτες από τις διακυμάνσεις του εθνικού νομίσματος, ο περιορισμός του χρόνου των διακοπών και της δαπάνης στον προορισμό, η σύνδεση του παραθερισμού με την ενεργητική συμμετοχή των τουριστών σε ενότητες δραστηριοτήτων και η είσοδος μακρινών εξωτικών προορισμών (με πιο θεαματικό αυτόν της Κίνας) στην τουριστική αγορά. Συνεχιζόμενες και πιθανώς ενισχυμένες απαιτήσεις ασφάλειας με παράλληλη ενίσχυση, σε σύγκριση με αυτά για μακρινούς προορισμούς, των ενδοπεριφερειακών ταξιδιών για διακοπές. Συντομότερες και συχνότερες παραδοσιακές διακοπές. Ενδυνάμωση των χωρών που εξειδικεύονται σε ειδικές μορφές τουρισμού και υποδομές, και ζήτηση για αυθεντικές εμπειρίες, γνωριμία με τη φύση και τον πολιτισμό των προορισμών. 15

Με βάση τις εκτιμήσεις για τις προοπτικές της εξέλιξης της προσφοράς και της ζήτησης στις διάφορες περιοχές του κόσμου για τα αμέσως επόμενα χρόνια, που έχουν γίνει πρόσφατα από εκπροσώπους των διεθνών οργανισμών, οι εξελίξεις στον διεθνή τουρισμό θα έχουν τα ακόλουθα ποσοτικά χαρακτηριστικά: 1. διατήρηση της γενικά ανοδικής πορείας του παγκόσμιου τουρισμού (μέση ετήσια αύξηση περίπου 4,3 %). 2. αυξητική τάση του αριθμού των εισερχομένων τουριστών ηλικίας άνω των 45 ετών από τις δυτικές χώρες και την Ιαπωνία. 3. το τελευταίο διάστημα και ειδικότερα κατά το έτος 2004 (στοιχεία Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού) παρουσιάστηκε σημαντική αύξηση στις διεθνείς τουριστικές αφίξεις της τάξης του 12% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2003. Επίσης κατά το 2005 σημειώθηκε νέα αύξηση 5,5% σε σχέση με το 2004. Σύμφωνα με μελέτη προβολών ανάπτυξης του τομέα, που εκπονήθηκε από τον WTO, οι αφίξεις μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας θα πλησιάσουν τις 1,6 δις, με μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 4,3%. Παράλληλες προβλέψεις υπολογίζουν τη μέση αύξηση των αεροπορικών ταξιδιών σε 3,5%. Οι παράγοντες που επηρέασαν θετικά την τουριστική κίνηση και οδήγησαν στην ανάκαμψη των αφίξεων σε όλους τους διεθνείς τουριστικούς προορισμούς σύμφωνα με το κείμενο που συνοδεύει τις προτάσεις του ΥΤΑ για το ΕΣΣΑ 2007-2014, αποδίδονται στη μείωση των ευρύτερων γεωπολιτικών εντάσεων και τις θετικές οικονομικές επιδόσεις στις χώρες προέλευσης της τουριστικής ζήτησης. Η θετική αυτή πορεία όμως ενδέχεται να επηρεαστεί αρνητικά το επόμενο διάστημα από τη διατήρηση της αυξημένης τιμής του πετρελαίου. Ο τουρισμός στη Μεσόγειο Η μεσογειακή λεκάνη, όπως έχει ήδη αναφερθεί περιέχει ένα σημαντικό υποσύνολο του παγκόσμιου δικτύου τουριστικών προορισμών. Η μελέτη «Ελληνικός Τουρισμός 2010. Στρατηγικοί και στόχοι» του ΣΕΤΕ περιέχει σειρά στοιχείων σύγκρισης των παραμέτρων της τουριστικής δραστηριότητας σε κάποιες χώρες-τουριστικούς προορισμούς της Μεσογείου. Η επιλογή των χωρών έγινε με κριτήριο το προϊόν (ίδιο ή παρεμφερές) και την αγορά (χώρα προέλευσης επισκεπτών). Πρόκειται για τις: Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Αίγυπτο, Κύπρο, Τουρκία. Οι πηγές αναφοράς της παραπάνω μελέτης είναι εθνικοί και διεθνείς οργανισμοί τουρισμού και στατιστικές υπηρεσίες. Ένα πολύ σημαντικό συμπέρασμα που προκύπτει από την σύγκριση, σχετίζεται με την εποχικότητα του τουριστικού φαινομένου στην περιοχή. Σε όλες τις χώρες της σύγκρισης με εξαίρεση την Αίγυπτο που έχει θερμότερο κλίμα, η κατανομή των 16

τουριστικών αφίξεων στη διάρκεια του έτους παρουσιάζει έντονη εποχικότητα. Ωστόσο στις υπόλοιπες ανταγωνίστριες χώρες έχει ηπιότερα χαρακτηριστικά απ ό,τι στην Ελλάδα. Συγκεκριμένα, παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι από τους ωριμότερους προορισμούς της Μεσογείου, εμφανίζει το μεγαλύτερο βαθμό εποχικότητας σε σχέση ακόμα και με χώρες οι οποίες έχουν πρόσφατα εισαχθεί στο διεθνές τουριστικό κύκλωμα όπως η Τουρκία και η Αίγυπτος. (βλ. διάγραμμα 3.1-4). 20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% διάγραμμα 3.1.-4 Μηνιαία κατανομή αφίξεων, Ελλάδα και ανταγωνιστες, 2000 ΙΣΠΑΝΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑ Μ.Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΏΝ 0% ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΪΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ ΝΟΕΜΡΙΟΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ πηγή: ΣΕΤΕ (επεξεργασία στοιχείων εθνικών οργανισμών τουρισμού και στατιστικών υπηρεσιών) Το φαινόμενο αυτό αναδεικνύει μεν τα σημαντικά περιθώρια που έχει η χώρα για βελτίωση του τουριστικού της προϊόντος αλλά ταυτόχρονα αντανακλά και την υστέρηση της ως προς τις υπόλοιπες ανταγωνίστριες χώρες σε ό,τι αφορά εκσυγχρονισμό και την ποιοτική αναβάθμιση του. Η εποχικότητα δεν είναι όμως μόνο συνάρτηση του βαθμού εκσυγχρονισμού του τουριστικού προϊόντος. Στο βαθμό που οι συγκρινόμενες χώρες χαρακτηρίζονται όλες κυρίως ως προορισμοί παραθερισμού, η έντονη εποχικότητά του τουριστικού φαινομένου εξαρτάται από το κλίμα τους αλλά και την περίοδο αδείας των εργαζομένων στις χώρες προέλευσης. Είναι δηλαδή βέβαιο ότι όσο και αν βελτιωθούν οι ποιοτικές παράμετροι του Ελληνικού αλλά και του Μεσογειακού τουρισμού, το φαινόμενο της εποχικότητας μόνο να αμβλυνθεί είναι δυνατόν αλλά θα συνεχίσει να παρατηρείται. Αξιοσημείωτη είναι και η σύγκριση του δείκτη κυβερνητικές δαπάνες για τον τουρισμό όπου η Ελλάδα κατέχει την προτελευταία θέση της κατάταξης. Μόνο η Τουρκία εμφανίζει μικρότερη τιμή. Σημειώνεται ότι η τουριστική ανάπτυξη στα τουρκικά παράλια εμφανίζεται μεν ραγδαία, στηρίζεται όμως σχεδόν αποκλειστικά σε ξένες επενδύσεις ευρωπαϊκών και κυρίως γερμανικών κεφαλαίων με καθεστώς εξαιρετικά ευνοϊκό για τους επενδυτές. Το οικονομικό όμως αποτέλεσμα της 17

τουριστικής ανάπτυξης της Τουρκίας δεν τροφοδοτεί σημαντικά την εθνική της οικονομία ενώ μακροπρόθεσμα αλλοιώνει τους τουριστικούς της πόρους. Ωστόσο εξασφαλίζεται η μειωμένη ανάγκη δημοσίων δαπανών που θα τροφοδοτούν την ανάπτυξη του τουρισμού. Διάγραμμα 3.1-5 Κυβερνητικές δαπάνες για τον τουρισμό Ελλάδα και ανταγωνιστές 2001 10% 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% 9,47% 8,75% 9,46% 6,50% 4,63% 0,64% ΙΣΠΑΝΙΑ ΤΟΥΡΚΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΑΙΓΥΠΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑ πηγή: ΣΕΤΕ (επεξεργασία στοιχείων εθνικών οργανισμών τουρισμού και στατιστικών υπηρεσιών) Αντίθετα η Ισπανία η Πορτογαλία και η Κύπρος που είναι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, αλλά ακόμα και η Αίγυπτος, επενδύουν στον τουρισμό, είτε για την ανάπτυξή του, είτε για την κατοχύρωση της θέσης των χωρών στο διεθνή ανταγωνισμό, σημαντικά μεγαλύτερο ποσοστό των δημόσιων δαπανών απ ό,τι η Ελλάδα. Η συνολική εκτίμηση για την περιοχή της Μεσογείου διαφοροποιεί το τουριστικό προϊόν των χωρών Τουρκία, Ισπανία, Ελλάδα από το αντίστοιχο της Κύπρου και της Πορτογαλίας, ως προς την μορφή αλλά και την ποιότητα Έτσι η πρώτη ομάδα θεωρείται υποδοχέας μαζικού τουρισμού ενώ η δεύτερη περιέχει ποιοτικότερους προορισμούς με την αντίστοιχη διακύμανση στις τιμές των πακέτων. Τέλος το Αιγυπτιακό τουριστικό προϊόν εμφανίζεται ιδιαίτερα ακριβό σε σχέση με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Συμπεράσματα Ο τουρισμός εμφανίζει έντονη δυναμική σε παγκόσμιο επίπεδο. Σημειώνεται αύξηση της κινητικότητας των επισκεπτών και διεύρυνση των τουριστικών υποδομών. Οι ρυθμοί ανάπτυξης αναμένεται να διατηρηθούν σύμφωνα με έγκυρους διεθνείς οργανισμούς 18

Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του τουριστικού προϊόντος εμφανίζουν την τάση θεματικού εμπλουτισμού και αναβάθμισης. Η παραπάνω τάση δίνει τη δυνατότητα εξατομίκευσης των τουριστικών πακέτων και βελτίωσης του δείκτη ποιότητα προς τιμή (value for money) Οι χώρες της Ευρώπης συνεχίζουν να αποτελούν τους δυναμικότερους τουριστικούς προορισμούς αλλά δέχονται πιέσεις από νεοεισερχόμενες χώρες άλλων ηπείρων. Η λεκάνη της Μεσογείου συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη τουριστική κίνηση στο σύνολο των ευρωπαϊκών προορισμών. Η πολιτική των οικονομικά ανεπτυγμένων τουριστικών χωρών επιχειρεί τη διεύρυνση της τουριστικής περιόδου, την χωρική διασπορά του φαινομένου, και τη σύνδεση του με τους υπόλοιπους τομείς της οικονομίας Οι παραπάνω στόχοι επιχειρείται να επιτευχθούν με τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού και την ποιοτική αναβάθμιση και εκσυγχρονισμό του τουριστικού προϊόντος. Το έλλειμμα κοινής τουριστικής πολιτικής στο πλαίσιο της ΕΕ, δεν επιτρέπει τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό τουριστικής ανάπτυξης του ευρωπαϊκού χώρου. Η Ελλάδα διατηρεί τη θέση της στο παγκόσμιο τουριστικό κύκλωμα αλλά εμφανίζει υστέρηση στη δυνατότητα προσαρμογής της στις διεθνείς εξελίξεις. 19

3.1.2 Μελέτες Περίπτωσης ανά τον κόσμο. H ανάλυση των διεθνών τάσεων ανάπτυξης του τουρισμού και των επιμέρους μορφών του, πλαισιώνεται από την επιλεκτική παρουσίαση συγκεκριμένων μελετών περίπτωσης, που αφορούν σε άλλες χώρες και σε συγκεκριμένες μορφές τουρισμού που έχουν κατά περίπτωση αναπτυχθεί. Τα παραδείγματα επελέγησαν βάσει επιμέρους κριτηρίων το καθένα, όπως κριτήρια ομοιότητας και κοινών χαρακτηριστικών, δυνατοτήτων και προϋποθέσεων ανάπτυξης. Στην περίπτωση της ανάλυσης του αστικού τουρισμού επελέγη το παράδειγμα της Βαρκελώνης, η οποία εκμεταλλεύτηκε την υλοποίηση των Ολυμπιακών αγώνων κι εγκαταστάσεων του 1992 προκειμένου να αναπτύξει ένα αστικό τουριστικό προϊόν που με την πάροδο του χρόνου φαίνεται να είναι ιδιαίτερα αποδοτικό για την τοπική κι ευρύτερη οικονομία. Η διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων στην Ελλάδα και η ύπαρξη εγκαταστάσεων, καθώς και γεωγραφικά χαρακτηριστικά συγγενή με τα αντίστοιχα της Βαρκελώνης (Μεσογειακός χώρος, παραθαλάσσια περιοχή, κλίμα) ενισχύουν τους λόγους για την ανάλυση της περίπτωσης του αστικού τουρισμού στην τελευταία. Παράλληλα τα θέματα επί των οποίων εκρίθησαν ζητήματα ανταγωνισμού μεταξύ της Βαρκελώνης και της Γένοβας (του κυριότερου μεσογειακού πόλου αστικού τουρισμού πριν το 1992) παρουσιάζονται συγκριτικά Η δεύτερη μελέτη περίπτωσης που επελέγη αφορά στην καινοτομία και την πολυθεματικότητα όπως θα ήταν ενδεχομένως σκόπιμο να ενσωματωθούν και στο ελληνικό προϊόν προκειμένου να γίνει πιο ανταγωνιστικό. Η διάφορες εναλλακτικές επιλογές που προσφέρονται στον ελληνικό χώρο, οι κοντινές αποστάσεις μπορούν να συμβάλλουν στην προώθηση ενός τουριστικού προϊόντος τέτοιου που να υπερβαίνει το πρότυπο ήλιος-θάλασσα και να δημιουργεί ένα εμπλουτισμένο τουριστικό προϊόν που να συμβάλει στην αύξηση της απόδοσης της δραστηριότητας και στη μείωση της εποχικότητας. Ένα τέτοιο σύγχρονο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης που στηρίζεται στην πολυθεματικότητα, είναι το αντίστοιχο γαλλικό, το οποίο και αναλύεται. Παράλληλα το γαλλικό παράδειγμα είναι ενδιαφέρον καθώς ενσωματώνει την καινοτομία στην τουριστική της πολιτική, με τις εταιρείες χαμηλού κόστους για την ανάπτυξη της περιφέρειας και την δημιουργία κρατικού διαχειριστικού φορέα των τουριστικών πακέτων προκειμένου να περιορίσει την επιρροή των tour operators στην τουριστική ανάπτυξη. Παράλληλα οι έντονη ζήτηση για οργανωμένη τουριστική κατοικία και μεγάλες επενδύσεις στην Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένου και του γκολφ, κάνουν επιτακτική την σε βάθος ανάλυση αντιστοίχων ευρωπαϊκών περιπτώσεων, προκειμένου να είναι δυνατή 20

η εκ των προτέρων εκτίμηση των επιπτώσεων, σε περίπτωση υιοθέτησης τέτοιων πολιτικών. Τέλος στο υποκεφάλαιο αυτό συμπεριλαμβάνεται η ανάλυση των σύγχρονων μεθόδων marketing ως βασικού μοχλού τουριστικής ανάπτυξης. Η ανάλυση αυτή συμπεριλαμβάνεται στις μελέτες περίπτωσης χωρίς χωρική εξειδίκευση, λόγω της υψηλής συσχέτισης των δαπανών και των μεθόδων προώθησης του τουριστικού προϊόντος με τα οικονομικά χαρακτηριστικά της δραστηριότητας στο σύνολο των τουριστικά ανεπτυγμένων χωρών, της Ευρώπης κ.α. Επιχειρείται μέσα από τη μελέτη περίπτωσης να επισημανθούν οι σύγχρονες μέθοδοι και η αποδοτικότητα τους ώστε ν αναδειχθούν οι αναξιοποίητες δυνατότητες του Ελληνικού τουρισμού μέσα από τον εκσυγχρονισμό του συστήματος προώθησης της ταυτότητας του. Η μελέτη των επιμέρους μελετών περίπτωσης, έχει ως στόχο την παρουσίαση παραδειγμάτων προκειμένου να αποκτηθεί γνώση για αποδοτικές, είτε καινοτόμες κι ενδιαφέρουσες πολιτικές τουριστικής ανάπτυξης που έχουν εφαρμοστεί. Οι μελέτες περίπτωσης που παρουσιάζονται δεν προτείνονται ως εγχειρίδια τουριστικής ανάπτυξης, αλλά ως πηγές εισροής γνώσης κι εμπειριών από τον τομέα του τουρισμού. 3.1.2.1 Μελέτη περίπτωσης: Ο Αστικός τουρισμός, το παράδειγμα της Βαρκελώνης Η ανάπτυξη του αστικού τουρισμού είναι άμεσα συσχετισμένη με την καταπολέμηση ενός από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο ελληνικός τουρισμός: την εποχικότητα. Στο κείμενο που ακολουθεί, εξετάζεται η περίπτωση της Βαρκελώνης, η οποία αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα της Ευρώπης, παρουσιάζονται οι άξονες στους οποίους στηρίζεται η προώθηση του τουρισμού της και επιχειρείται ο παραλληλισμός με την περίπτωση ανάπτυξης του αστικού τουρισμού της Γένοβας και της Αθήνας. Ο αναπτυγμένος αστικός τουρισμός της πόλης της Βαρκελώνης σε συνδυασμό με τη σχετικά- πρόσφατη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, τα παρόμοια γεωγραφικά χαρακτηριστικά με την πόλη της Αθήνας, το μέγεθος της πόλης και τα διάφορα σημεία πολιτισμικού ενδιαφέροντος καθιστούν τη Βαρκελώνη κατάλληλη περίπτωση προκειμένου να αντληθεί γνώση που μπορεί να πλαισιώσει την ανάπτυξη του αστικού τουριστικού προϊόντος στην ελληνική πρωτεύουσα. Η ευρύτερη περιοχή της Βαρκελώνης είχε πληθυσμό 4.805.927 κατοίκους, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή που έγινε το Νοέμβριο του 2001. Στο δήμο Βαρκελώνης αντιστοιχούν 1.503.884.. Ο τουρισμός της Βαρκελώνης πέτυχε ιστορικό μέγιστο το 2004 (αύξηση περίπου 9,2% σε σχέση με το 2003) Το έτος αυτό, οι αφίξεις στην περιφέρεια της 21

Καταλονίας ανήλθαν σε 12,8 εκατομμύρια. Η πόλη της Βαρκελώνης καθ εαυτή σημείωσε αύξηση των τουριστικών αφίξεων της τάξεως του 18,2%, επιτυγχάνοντας ιστορικό υψηλό το 2004 με 4.549.587 αφίξεις. Αντίστοιχη πορεία είχαν και οι διανυκτερεύσεις, των οποίων η διαχρονική εξέλιξη φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα. 12.000.000 10.000.000 8.000.000 7.777.580 7.969.496 8.694.770 9.102.090 10.148.238 6.000.000 4.000.000 2.000.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 Διάγραμμα Δ.3.1-6: Διαχρονική εξέλιξη των τουριστικών διανυκτερεύσεων στη Βαρκελώνη. Πηγή: Δημαρχείο της Βαρκελώνης (www.bcn.es) Η σημαντική ανάπτυξη του αστικού τουρισμού της Βαρκελώνης -είναι χαρακτηριστικό ότι οι συνολικές διανυκτερεύσεις για το 2003 είναι 9.102.090 - μπορεί να αποδοθεί εκτός από το πολύ καλό σχέδιο μάρκετινγκ που υιοθετείται από τους Καταλανούς, στην επιτυχή διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων το 1992 και στην περαιτέρω σωστή αξιοποίηση των υλικών και άυλων στοιχείων ενεργητικού που παρέμειναν στην πόλη μετά την περάτωση των Αγώνων (υποδομές, τουριστική αξιοποίηση Ολυμπιακού Σταδίου και αναβάθμιση της εικόνας της πόλης στο εξωτερικό). Το μάρκετινγκ, χρησιμοποιείται από την περιφέρεια της Καταλονίας και ιδιαίτερα το δήμος Βαρκελώνης ως το βασικότερο μέσο προώθησης του αστικού τουρισμού: δύο φορές το χρόνο ξεκινάει μία νέα καμπάνια προώθησης της περιοχής. Κύριοι τουριστικοί άξονες προώθησης εκτός από τα Ολυμπιακά έργα είναι τα έργα του διάσημου αρχιτέκτονα Gaudi και ο πεζόδρομος La Rambla, που πλέον αποτελεί έναν από τους πιο διάσημους δρόμους του κόσμου. Η τελευταία διαφημιστική εκστρατεία ξεκίνησε στις 2 Νοεμβρίου 2005. Η καμπάνια αυτή αναμένεται να στοιχίσει 1,2 εκατομμύρια. 22

Πίνακας Π.3.1-1: Τουριστικές αφίξεις και διανυκτερεύσεις στη Βαρκελώνη ανά δίμηνο για το έτος 2004. 2004 Αφίξεις Βαρκελώνη Διανυκτερεύσεις Ιανουάριος - Φεβρουάριος 658,466 1,359,326 Μάρτιος - Απρίλιος 776,364 1,730,741 Μάιος - Ιούνιος 768,552 1,714,584 Ιούλιος - Αύγουστος 776,560 1,922,718 Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 787,215 1,915,740 Νοέμβριος - Δεκέμβριος 782,430 1,505,129 Πηγή: Δημαρχείο Βαρκελώνης (www.bcn.es) Με την επίμονη και σταθερή προώθηση μέσω των διαφημιστικών εκστρατειών και την αναβάθμιση του τουριστικού της δυναμικού, η Βαρκελώνη έχει κατορθώσει να θεωρείται ένας αξιόλογος τουριστικός προορισμός, ελκυστικός όλες τις εποχές του χρόνου. Περίπου το 20% των τουριστών επισκέπτεται την Καταλονία κατά τους μήνες Νοέμβρη, Δεκέμβρη, Γενάρη και Φλεβάρη. Όπως φαίνεται από το παρακάτω διάγραμμα, μία πόλη με αναπτυγμένο αστικό τουρισμό δέχεται περίπου ίδιο αριθμό τουριστών κάθε μήνα (εξαίρεση για τη Βαρκελώνη αποτελεί το δίμηνο Ιανουάριος Φεβρουάριος, το οποίο ωστόσο δεν υστερεί σημαντικά). 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.359.326 1.730.741 1.714.584 1.922.718 1.915.740 1.505.129 1.000.000 500.000 0 Ιαν. - Φεβ. Μαρ. - Απρ. Μάι. - Ιουν. Ιούλ. - Αυγ. Σεπτ. - Οκτ. Νοεμ. - Δεκ. Διάγραμμα Δ.3.1-7: Εποχικότητα των διανυκτερεύσεων στη Βαρκελώνη Πηγή: Δημαρχείο της Βαρκελώνης (www.bcn.es) 23

Δύο σημαντικοί άξονες στην ανάπτυξη του αστικού τουρισμού της Βαρκελώνης είναι ο ξεκάθαρος προσανατολισμός της όσον αφορά τον πληθυσμό στον οποίο απευθύνεται το τουριστικό της προϊόν και η σύνδεση της με τις αερογραμμές χαμηλού κόστους. Χαρακτηριστικά, κατά τη διάρκεια του 2004 περίπου 3,2 εκατομμύρια επιβάτες έφτασαν στη Βαρκελώνη ή στη Χιρόνα, που αποτελεί προάστιο της πρώτης, με τέτοιες αεροπορικές εταιρείες 3. Η αύξηση σε σχέση με το 2003 φτάνει το 57,8% (περίπου 2 εκατομμύρια επιβάτες για το 2003), ενώ η αντίστοιχη αύξηση για το 2003 ήταν 71,3% και για το 2002 70,5%. Όσον αφορά τον τουριστικό προσανατολισμό της πόλης, γίνεται προσπάθεια παροχής κατά το δυνατόν υψηλότερων υπηρεσιών στον επισκέπτη. Η Βαρκελώνη απευθύνεται σε επισκέπτες σχετικά υψηλότερου εισοδήματος, αφού το 68,88% των καταλυμάτων είναι τριών, τεσσάρων ή πέντε αστέρων, όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα. ενώ αντίστοιχα το ποσοστό καταλυμμάτων δύο αστέρων είναι πολύ μικρότερο (15,31%). Οι παραπάνω επισημάνσεις αποδεικνύουν την υπεροχή του ξενοδοχειακού δυναμικού της Βαρκελώνης σε σχέση με το αντίστοιχο της Αθήνας. Όμως η βελτίωση της ποιότητας των καταλυμάτων είναι προϊόν της αύξησης των απαιτήσεων της ζήτησης και όχι αιτία της τουριστικής ανάπτυξης της πόλης. Ο βασικός μηχανισμός ανάπτυξης είναι η βελτίωση της ποιότητας των πόρων της, η αξιοποίηση των Ολυμπιακών υποδομών και της προβολής που συνόδευσαν τους αγώνες και η βελτίωση της προσβασιμότητας της πόλης κυρίως μέσω της προώθησης των αεροπορικών εταιρειών χαμηλού κόστους. Πίνακας Π.3.1-2: Σύνθεση του ξενοδοχειακού δυναμικού της Βαρκελώνης ανά κατηγορία για το 2004. Ξενοδοχεία Δωμάτια Κλίνες 5* 9 2,734 5,363 4* 60 7,310 13,591 3* 66 4,704 8,394 2* 30 1,542 2,698 1* 31 958 1,600 Σύνολο 196 17,248 31,646 Πηγή: Δημαρχείο Βαρκελώνης (www.bcn.es) 3 Στην πόλη της Χιρόνα, προσγειώνονται πτήσης γνωστών εταιρειών χαμηλού κόστους οι οποίες συνδέουν την Καταλονία κυρίως με προορισμούς της Αγγλίας Γερμανίας και Γαλλίας. 24