Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Διημερίδα Τεχνολογίας, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, Μηχανικοί της Εκπαίδευσης 15-16 Απριλίου 2005, Χώρος: Ε.Β.Ε.Α. (Ακαδημίας 7, 6 ος όροφος) Η ΠΑΙΔΕΙΑ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΩΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Κώστας Ν. Τσιαντής Οι Έλληνες εκπαιδευτικοί μηχανικοί, οι οποίοι βιώνουν την ανεπάρκεια της τεχνολογικής διάστασης της εκπαίδευσης, τόσο στη Γενική όσο και στην Τεχνική Επαγγελματική συνιστώσα της, αναζητούν για την εκπαίδευση λύσεις, ριζικά διαφορετικές από την υφιστάμενη κατάσταση. (Πρόβλημα που τέθηκε από τους διοργανωτές της διημερίδας) Αξιότιμοι Προσκεκλημένοι, Αγαπητοί Συνάδελφοι Μηχανικοί και Εκπαιδευτικοί Ι. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ Η προσπάθειά μας να ανταποκριθούμε στο πρόβλημα που έχουν θέσει οι οργανωτές της διημερίδας απαιτεί ένα σύνολο από υπερβάσεις και μετατροπές στον τρόπο αντίληψης, στην αντίληψη που κυριαρχεί για τη γνώση και, συνακόλουθα, για τη θέση της τεχνολογίας στο σχολικό πρόγραμμα. Τις υπερβάσεις και τις μετατροπές αυτές δεν τις αφυπνίζει κάποια προσπάθεια εντυπωσιασμού, αλλά τις θέτουν άμεσα τα σύγχρονα προβλήματα της κοινωνίας, του πολιτισμού και του ανθρώπου. Το περιβάλλον της παγκοσμιοποιημένης αγοράς θέτει σε κάθε χώρα την πρόκληση της αποδοτικότητας, του ανταγωνισμού, των τεχνολογικών καινοτομιών και της επιχειρηματικότητας για αντιμετώπιση των προβλημάτων. Η πρόκληση 1

αυτή προβάλλεται σαν αναπότρεπτη για τον άνθρωπο μοίρα. Όμως ο άνθρωπος αναρωτιέται: Γιατί, παρά την τεράστια πρόοδο της τεχνικο-επιστημονικής γνώσης και τις απίστευτες τεχνικές δυνατότητες που δημιούργησε ο άνθρωπος με την εργασία του, το πρόβλημα των βιοτικών αναγκών, του περιβάλλοντος και μιας αξιοπρεπούς ζωής για δισεκατομμύρια ανθρώπινα όντα παραμένει ουσιαστικά άλυτο; Τί φταίει για την κατάσταση που επικρατεί στον κόσμο του ανθρώπου; Πού απέτυχε ο άνθρωπος? Πού οφείλεται η αποτυχία των προσπαθειών τόσων φιλοσόφων, κοινωνικών αναμορφωτών και επαναστατών για ένα άλλο κόσμο άξιο του ονόματος του ανθρώπου 5 ; Αν όντως πιστεύουμε πως για την πορεία που πήραν τα πράγματα δεν φταίει κάποιος δαίµονας ή Θεός, αν είναι όντως ο άνθρωπος αυτός που κάνει την ιστορία, τότε την ευθύνη για την κατάσταση δεν την έχει παρά αυτός ο ίδιος. Αυτό τι σηµαίνει? Πως η ευθύνη για την κατάσταση είναι μεν αποτυπωμένη στα έργα του, στις κοινωνικές συνθήκες ζωής του, αλλά εκπηγάζει από τη σκέψη του-την πνευματοψυχική του συγκρότηση- που κατευθύνει το παιχνίδι. Για τους σκοπούς αυτής της συνάντησης μπορούμε να πούμε, πως η ευθύνη για την κατάσταση βρίσκεται (1) στο αδιέξοδο πρότυπο του πολιτισμού του, (2) στην ελλειμματική του αντίληψη για τη γνώση, και (3) τέλος στη νοο-τροπία του, στην ανισορροπία ανάμεσα στους τρόπους-τις διαστάσεις του νοείν που συγκροτούν το πνευματοψυχική του είναι. ΠΟΛΤΙΣΜΟΣ.: Πολλοί διανοούμενοι, ανάμεσα στους οποίους και Ε. Παπανούτσος, έχουν μεταπολεμικά μιλήσει για την «κρίση πολιτισμού», την κρίση της διαδικασίας του εξανθρωπισμού, όπως λέει ο Μαρκούζε, που παρατηρείται στις δυτικές κοινωνίες 1. Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, όπως σημειώνει ο Θ. Βακαλιός, μπαίνει στο προσκήνιο η απομάκρυνση του πολιτισμού απ την κουλτούρα 2, ο διχασμός της υλικής και της πνευματικής ζωής του ανθρώπου στη βιομηχανική κοινωνία. Το ζήτημα αυτό, ο Charles Snow το έκανε το 1959 τίτλο της διάλεξής του Οι δυο κουλτούρες 3, όπου αναδείχνει τη 2

δυσκολία για συνεννόηση που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στους θετικούς επιστήμονες και μηχανικούς από τη μια μεριά, και στους ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών από την άλλη, το χάσμα ανάμεσα στις τεχνικές επιστήμες και στις ανθρωπιστικές σπουδές. Πώς θα γεφυρωθεί αυτό το χάσμα? Πώς, για παράδειγμα, θ αξιοποιήσουμε τα πορίσματα της πρόσφατης έρευνας της ΓΓΕΤ με τίτλο Τεχνολογική Προοπτική Διερεύνηση για την Ελλάδα (www.foresight-gsrt.gr) σε σχέση με το αίτημα μιας εξισορροπημένης ανάπτυξης που απαντά στα μεγάλα σήμερα προβλήματα της κοινωνίας και του ανθρώπου: στην πείνα, την ανεργία, την ανθρώπινη καταστροφικότητα, την κατάρρευση των οικοσυστημάτων, την περιθωριοποίηση, την απουσία νοήματος, την τρέλα που παραμονεύει? Για να κάνουμε αυτή τη συσχέτιση πρέπει ο καθένας από μας να φτάσει στο σημείο να κατανοεί τον τρόπο που σκέφτεται ο άλλος. Και αν η κοινωνική «ιντελλιγκένσια», αν οι άνθρωποι της γνώσης και της διανόησης δεν καταφέρουν να συνεννοηθούν μεταξύ τους, τότε, ποια λύση μπορούμε να ελπίζουμε ότι θάχουν τα μεγάλα σήμερα ανθρώπινα προβλήματα? Ιδού λοιπόν η πρώτη αρχή που τίθεται για μια παιδεία που θέλει να σχετισθεί με την τεχνολογία: Δυνατότητα κατανόησης και διαχείρισης διαφορετικών τρόπων του σκέφτεσθαι, του νοείν. ΓΝΩΣΗ. Στην προσπάθειά μας να φτάσουμε στο ε@υ πράττειν, στην αρετή, σε μια ευφρόσυνη ζωή, χρησιμοποιούμε ως οδηγό μας τη γνώση. Τι είναι όμως γνώση και πόσο στέρεη είναι για να υπηρετήσει το σκοπό μας? Και μήπως η επιλογή και η τοποθέτηση του σκοπού δεν απαιτεί γνώση, πνευματική όραση? Το πρόβλημα του πολιτισμού είναι ουσιαστικά το πρόβλημα της γνώσης. Ο Εντγκάρ Μορέν στο βιβλίο Η γνώση της γνώσης παρατηρεί: «Τα απίστευτα κέρδη μας στη γνώση πληρώνονται με απίστευτα κεφάλαια άγνοιας» ο τρόπος που λειτουργούν το Πανεπιστήμιο και η Ερευνα- τα φυσικά καταφύγια της ελευθερίας της σκέψης- προκαλούν τον ακρωτηριασμό της γνώσης, δηλαδή ένα νέο 3

σκοταδισμό. Αυτός ο νέος σκοταδισμός, διαφορετικός από αυτόν που λιμνάζει στις απαίδευτες γωνιές της κοινωνίας, έρχεται σήμερα από τις κορυφές του πολιτισμού. Αναπτύσσεται μάλιστα μέσα στην καρδιά της γνώσης, μολονότι παραμένει αόρατος για την πλειονότητα εκείνων που παράγουν αυτή τη γνώση, οι οποίοι πιστεύουν πάντοτε ότι εκτελούν αποκλειστικά διαφωτιστικό έργο. Αλλά αδιαχώριστα με την πρόοδο της επιστημονικής γνώσης δεν έρχονται μόνο τα καλά, αλλά και τα χαρακτηριστικά κακά της εποχής (υπερπληθυσμός, μόλυνση, οικολογική καταστροφή, όξυνση των ανισοτήτων στον κόσμο, θερμοπυρηνική απειλή). Χωρίς συνείδηση του τί είναι και του τί κάνει η επιστήμη στην κοινωνία, οι επιστήμονες είναι ανίκανοι να ελέγξουν τις υποδουλωτικές ή καταστροφικές δυνάμεις που προέρχονται από τη γνώση τους. Έτσι λοιπόν, η ίδια ακριβώς διαδικασία που πραγματοποιεί τα μεγαλύτερα κατορθώματα, τα οποία δεν είναι ποτέ ολοκληρωμένα στο πεδίο της γνώσης, παράγει συγχρόνως νέα άγνοια, ένα νέο σκοταδισμό, μια νέα παθολογία της γνώσης, μια εξουσία ανεξέλεγκτη. Αυτό το φαινόμενο με τις δύο όψεις μας θέτει ένα πρόβλημα πολιτισμού οξύ και ζωτικό. Αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι η γνώση, παρ ότι παραμένει πλήρως εξαρτημένη από τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ ανθρωπίνων νόων-[νοήσεων], διαφεύγει, και συνιστά μια δύναμη που γίνεται ξένη και απειλητική. Σήμερα, το οικοδόμημα της σύγχρονης γνώσης υψώνεται σαν ένας πύργος της Βαβέλ, που πιο πολύ κυριαρχεί πάνω σε μας παρά εμείς σ αυτόν 4. Έτσι, ο μόνος δρόμος που μας μένει λέγεται «γνώση της γνώσης» Το συμπέρασμα που προκύπτει και που θέτει τη δεύτερη αρχή είναι, ότι για μια παιδεία που θέλει να σχετισθεί με την τεχνολογία το ζήτημα δεν είναι απλά η γνώση αλλά η επίγνωση, η γνώση της γνώσης 5, η μεταγνώση που απαιτείται για τη σώφρονα διαχείριση της γνώσης. ΤΡΟΠΟΙ ΤΟΥ ΝΟΕΙΝ: Διαχείριση όμως της γνώσης (ως συνόλου) σημαίνει δυνατότητα διαχείρισης διαφορετικών τρόπων του σκέφτεσθαι, του νοείν. 4

Μιλώντας για διαφορετικούς τρόπους του σκέφτεσθαι δεν εννοώ απλά τη διαφοροποίηση που παρατηρούμε στο σκέφτεσθαι κάθε υποκειμένου. Εννοώ, όπως αλλού έχω αναπτύξει 6, τρόπους του σκέφτεσθαι που συνιστούν θεμελιώδεις τρόπους πρόσληψης του Όντος. Τον πρώτο τρόπο του σκέφτεσθαι μπορούμε να ονομάσουμε Φιλοσοφία ή θεμελιακή Οντολογία τον δεύτερο Επιστήμη, προσπάθεια ανακάλυψης της έλλογης συγκρότησης της Φύσης τον τρίτο Τεχνολογία, ποίηση, μετάβαση από το εν δυνάμει ον στο ενεργεία ον, όπως έλεγε ο Αριστοτέλης. Οι τρόποι αυτοί του νοείν διαφέρουν ριζικά μεταξύ τους και δεν μπορεί να αναχθεί ο ένας στον άλλον. Για έναν τεχνολόγο, για παράδειγμα, είναι παράδοξο να υπάρχουν πράγματα που δεν τα δημιούργησε κανένας. Αλλά βέβαια δεν ήταν αφελής ο Ηράκλειτος όταν έλεγε: «Κόσμον τόνδε, τόν α[υτόν ]απάντων, ο{υτε τις θε~ων ο{υτε [ανθρώπων [εποίησεν, [αλλ' @ην [αεί καί {εστιν καί {εσται π~υρ [αείζωον, ]απτόμενον μέτρα και [αποσβεννύμενον μέτρα»: Αυτός εδώ ο κόσµος, ο ίδιος για όλους, ούτε κανείς θεός ούτε άνθρωπος τον έπλασε, αλλ' ήταν πάντα και είναι και θα είναι αιώνια φωτιά, που ανάβει µε µέτρο και σβήνει µε µέτρο 10 (απ.30). Όμοια, δεν ήταν αφελής ο Παρµενίδης όταν έλεγε «ποια γέννα του Όντος ζητάς να βρείς (τίνα γάρ γέννaν διζήσεται α[υτο~υ)»; το Ον είναι αγέννητο και, «όντας αγέννητο, είναι και άφθαρτο, σταθερό και συντελεσμένο καθ όλα ούτε ήταν κάποτε ούτε θα είναι, γιατί είναι τώρα σύσσωµο όλο, ένα, συνεχές» (]ως [αγένητον [εόν καί [ανώλεθρόν [εστιν, ο#υλον, μουνογενές τε καί [ατρεμές ο[υδ [ατέλεστον ο[υδέ ποτ @ην ο[υδ }εσται, [επεί ν~υν [εστιν ]ομο~υ π~αν, \εν, συνεχές (απ. 8,3-6) 11 Το παράδοξο αυτό γεγονός, το «θαύμα» του αγέννητου και ανώλεθρου του Όντος, της Φύσεως, δεν αποτελεί επινόηση του νου μας είναι γεγονός που βρίσκεται μπροστά μας αλλά δεν το βλέπουμε, καθώς το καλύπτουμε από τους άλλους τρόπους του νοείν. Η άμεση βίωση αυτού του γεγονότος, που μένει ανοιχτή στον καθένα, συγκροτεί τον αυτοτελή τρόπο του νοείν που λέμε θεμελιακή οντολογία. Ο τρόπος αυτός θεώρησης του Όντος διαφέρει ριζικά από τον τρόπο 5

θεώρησης της φυσικής Επιστήμης, η οποία υπάρχει ακριβώς επειδή υπάρχει κίνηση του Όντος, χωρόχρονος. Αν δεν υπήρχε κίνηση δεν θα υπήρχε φυσική επιστήμη. Όμως και ο τρόπος του νοείν που λέμε Επιστήμη διαφέρει ριζικά από τη θεώρηση του Όντος ως έργο του Δημιουργού, ήτοι από τον αυτοτελή τρόπο του νοείν που λέμε ποίηση και, στην περίπτωσή μας, Τεχνολογία. Κάθε τρόπος του νοείν είναι αυτοτελής και ανεξάρτητος. Κανένας όμως εν μπορεί να υπάρξει χωρίς τον άλλον. Οι τρεις τρόπου του νοείν συνυπάρχουν τον ανθρώπινο νου ως διανύσματα βάσης και συγκροτούν το νοητικό σύστημα κάθε ανθρώπου. Το συνίστασθαι αυτών των τρόπων του νοείν, ήτοι το συνίστασθαι Οντολογίας, Επιστήμης και Τεχνολογίας, το συνίστασθαι αγαθού, αλήθειας και ποιήσεως είναι εκείνο που συγκροτεί το έργο μεγάλων φιλοσόφων, όπως του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, αλλά και που το καθιστά δυσχερές στην πρόσβαση και εύκολα παρερμηνεύσιμο. Από το συνίστασθαι αυτών των τρόπων προκύπτει τελικά η πράξις, το δέον γενέσθαι σε επίπεδο κοινωνικό και προσωπικό. Το συμπέρασμα που προκύπτει και που τίθεται εδώ ως αρχή είναι, ότι μια παιδεία που θέλει να σχετισθεί με την τεχνολογία πρέπει να καλλιεργήσει τη δυνατότητα της διάκρισης ανάμεσα στους θεμελιακούς τρόπος του νοείν συνάμα με τη δυνατότητα κάθε ανθρώπου να αποφασίζει το ευ πράττειν στη βάση του αγαθού, της αλήθειας και της ποιήσεως-τεχνικής δημιουργίας. ΙΙ. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ Μια παιδεία που ικανοποιεί τις παραπάνω αρχές μπορούμε να την ονομάσουμε Παιδεία στην Τεχνολογία 7, 8. Τη ιστορική καταγωγή και εξέλιξη της παιδείας αυτής αναπτύσσω αναλυτικά στο βιβλίο μου Ιστορική Παιδαγωγική της Τεχνολογίας, που εκδόθηκε από τα Ελληνικά Γράμματα (2001) 9. Η Παιδεία στην Τεχνολογία έχει ως πρόδρομό της τις Βιομηχανικές Τέχνες καθώς και τα προγράμματα τεχνολογίας που αναπτύχθηκαν στις ΗΠΑ και την Ευρώπη κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια 6

Ο Frederick Bonser (1875-1931), ένας από τους θεμελιωτές του κλάδου των Βιομηχανικών Τεχνών και μαθητής του Dewey, θεωρεί τις Βιομηχανικές Τέχνες 10 ως το οργανωμένο σύνολο θεωρητικών και πρακτικών δραστηριοτήτων (επαγγελμάτων), οι οποίες υπηρετούν αξίες προσωπικής και κοινωνικής σημασίας και εξοικειώνουν τον μαθητή: (1) με την ιστορική εξέλιξη της βιομηχανίας από άποψη οργανωμένου κεφαλαίου, οργανωμένης εργασίας και εξειδικευμένων μηχανών, (2) με τις πρώτες ύλες της παραγωγής, τις μεθόδους τροποποίησης των υλικών, τα τεχνικά μέσα και τις αρχές σχεδιασμού βιομηχανικών προϊόντων, (3) με την εξακρίβωση των υγειονομικών, οικονομικών, αξιολογικών και κοινωνικών πλεονεκτημάτων και προβλημάτων που σχετίζονται με την παραγωγή και την χρησιμοποίηση των προϊόντων, και (4) με τη διερεύνηση των κοινωνικών ευθυνών σχετικά με τις μεθόδους και πρακτικές της βιομηχανικής παραγωγής και διανομής των προϊόντων 11. Ο Donald Maley (1973), θεμελιωτής της μεθοδολογίας των Βιομηχανικών Τεχνών και της Παιδείας στην Τεχνολογία, όριζε τις Βιομηχανικές Τέχνες ως τις φάσεις εκείνες της γενικής παιδείας που αναφέρονται: στην τεχνολογία- την εξέλιξη, τη χρήση και τη σημασία της στη βιομηχανία- την οργάνωση, τα υλικά, τα επαγγέλματα, τις διαδικασίες και τα προϊόντα της καθώς και στα προβλήματα και τις ωφέλειες που απορρέουν από τον τεχνολογικό και βιομηχανικό χαρακτήρα της κοινωνίας 12. Κατά τη δεκαετία του 80, ορίζει την Παιδεία στην Τεχνολογία (Τechnology Education) ως: ένα πρόγραμμα που έχει αφετηρία την εμπειρία και το εργαστήριο και είναι αφιερωμένο στη μελέτη της τεχνολογίας και βασισμένο στην εφαρμογή της γνώσης και στην ανάπτυξη οργανικών δεσμών με τα πεδία των μαθηματικών, της επιστήμης, της ιστορίας, της οικονομίας, της επικοινωνίας, της υγείας, της τέχνης, της μουσικής, και των κοινωνικών και περιβαλλοντικών σπουδών 13. 7

Το 1988 το Συμβουλευτικό Σώμα για την Παιδεία στην Τεχνολογία (Technology Education Advisory Council) στις Η.Π.Α. θεωρεί την Παιδεία στην Τεχνολογία (Technology Education) ως τον επιστημονικό κλάδο (discipline) που η εφαρμογή του στο σχολικό πρόγραμμα θέλει: να κάνει τους μαθητές ικανούς "να κατανοούν, να χρησιμοποιούν, και να ελέγχουν την τεχνολογία", μέσα από μια συστηματική σπουδή της ανάπτυξης, της χρήσης και της συμπεριφοράς της, καθώς και των επιπτώσεών της πάνω στον άνθρωπο, το περιβάλλον και την κοινωνία 14. Περί τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ο Διεθνής Οργανισμός Παιδείας στην Τεχνολογία (ΙΤΕΑ: International Technology Education Association), χρηματοδοτούμενος από τη NASA (National Aeronautics and Space Administration) και το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών των Η.Π.Α (National Science Foundation), καθόρισε στάνταρ για την Παιδεία στην Τεχνολογία (ξεκινώντας από το επίπεδο του νηπιαγωγείου μέχρι την τελευταία τάξη του Λυκείου), με σκοπό την προαγωγή της τεχνολογικής κουλτούρας (technological literacy) όλων των Αμερικανών («Technology for All Americans»). Ο όρος «τεχνολογική κουλτούρα» υποδήλωνε για τους μελετητές: «Κάτι πολύ περισσότερο από τη γνώση των υπολογιστών και τις εφαρμογές τους: Μια θεώρηση, όπου κάθε πολίτης έχει ένα βαθμό γνώσης για τη φύση, τη συμπεριφορά, τη δύναμη, και τις συνέπειες της τεχνολογίας από μια ευρεία προοπτική Εκπαιδευτικά προγράμματα όπου οι μαθητές εντάσσονται στη διαδικασία της κριτικής σκέψης, καθώς σχεδιάζουν και αναπτύσσουν προϊόντα, συστήματα και περιβάλλοντα για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων». Η «τεχνολογία είναι ανθρώπινη επινόηση σε δράση» και «αυτό περιλαμβάνει την παραγωγή της γνώσης και των διαδικασιών για ν αναπτυχθούν συστήματα που επιλύουν προβλήματα και διευρύνουν τις ανθρώπινες δυνατότητες 15. Το ενδιαφέρον για τα θέματα αυτά θα καταστεί περισσότερο κοινωνικο-κεντρικό στην Ευρώπη, όπου θα αναπτυχθούν προγράμματα για τη σύζευξη Επιστήμης, Τεχνολογίας και 8

Κοινωνίας (Science, Technology, Society). Σ αυτά θα μελετηθούν: 1) οι επιδράσεις της Επιστήμης και Τεχνολογίας στις καταστάσεις της καθημερινής ζωής, 2) η σημασία τους σε σχέση με τις αποφάσεις που πρέπει να λάβει ένας υπεύθυνος πολίτης, όταν ασχολείται με αντιφατικά κοινωνικά ζητήματα, και 3) οι αντίκτυποι που έχουν και που πρόκειται να έχουν στην εργασία και τις σταδιοδρομίες των νέων (Riquarts, K. 1987) 16. Στη βάση των διεθνών αυτών τάσεων και της ιστορικής εξέλιξης του κλάδου, ορίζουμε την Παιδεία στην Τεχνολογία ως: την οργανική σύζευξη θεωρητικής καλλιέργειας και πρακτικών δραστηριοτήτων που αφορούν την εξέλιξη, τις εφαρμογές, την έρευνα και ανάπτυξη της τεχνολογίας, την αποτίμηση και τον έλεγχό της και, ιδιαίτερα, την ικανότητα για τεκμηρίωση και λήψη αποφάσεων που αφορούν το ρόλο της στην κοινωνία, τον πολιτισμό και την προσωπική ζωή του ανθρώπου. ΙΙΙ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η τεχνολογία ως γνωστικό αντικείμενο μπορεί να εξετάζεται και να προσεγγίζεται από διαφορετικές σκοπιές. Κύριες σκοπιές θεώρησης και προσέγγισης της τεχνολογίας είναι: η τεχνικο-επιστημονική θεώρηση, η φιλοσοφικο-κοινωνική θεώρηση, η οικονομική θεώρηση, και η νεοεισαχθείσα παιδαγωγικο-μορφωτική θεώρηση. Η Παιδεία στη Τεχνολογία επιδιώκει να ενοποιήσει τις διάφορες θεωρήσεις της τεχνολογίας, ώστε να τις θέσει στην υπηρεσία των ανθρώπινων αναγκών και ανθρωπιστικών αξιών, σε τοπική και οικουμενική κλίμακα. Επιδιώκει, μέσα από τη σύζευξη ορθολογισμού και ανθρωπισμού, να προσφέρει ένα νέο τρόπο σκέψης, μια συνολική οπτική στον τρόπο θεώρησης της τεχνολογίας, αλλά και της όλης ιστορικοκοινωνικής εμπειρίας και γνώσης για τη μελέτη και αντιμετώπιση των προβλημάτων του ανθρώπου 17, 18. Η Παιδεία στην Τεχνολογία επιδιώκει συνάμα να αξιοποιήσει, στο μέγιστο 9

δυνατό βαθμό, το διαχρονικό γεγονός της τεχνολογίας ως όχημα για την πολύπλευρη καλλιέργεια και ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή και των δυνατοτήτων του. Η ιδιαιτερότητα του αντικειμένου της Παιδείας στην Τεχνολογία, συνίσταται στην απαίτηση να συνδυασθούν σε ένα λειτουργικό διδακτικό σύνολο η Τεχνολογία, οι Ανθρωπιστικές Σπουδές και η Παιδαγωγική (Τσιαντής 1989, 1999,2001). ΙV.ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Τα προβλήματα που υπάρχουν για την ανάπτυξη και επιστημονική θεμελίωση του κλάδου αυτού στην Ελλάδα είναι τεράστια. Κλείνω προτείνοντας: (1) τη συγκρότηση διεπιστημονικού σώματος στο ΥΠΕΠΘ για την προαγωγή και διάχυση της Παιδείας στην Τεχνολογία στο εκπαιδευτικό σύστημα όλων των βαθμίδων, (2) την ίδρυση πανεπιστημιακών τμημάτων που θα καθιερώσουν την Παιδεία στην Τεχνολογία ως επιστημονικό κλάδο στη χώρας μας, και (3) την ίδρυση της Ένωσης Καθηγητών Τεχνολογίας, που μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των ζητημάτων Ο Σεφέρης έγραφε: «Είπες εδώ και χρόνια: «Κατά βάθος είμαι ζήτημα φωτός». Και τώρα ακόμη σαν ακουμπάς/ στις φαρδιές ωμοπλάτες του ύπνου/ ακόμη κι όταν σε ποντίζουν στο ναρκωμένο στήθος του πελάγου/ ψάχνεις γωνιές όπου το μαύρο / έχει τριφτεί και δεν αντέχει/ αναζητάς ψηλαφητά τη λόγχη/ την ορισμένη να τρυπήσει την καρδιά σου/ για να την ανοίξει στο φως» (Σεφέρης 15). Ελπίζω πως η συνάντηση αυτή θα βοηθήσει να τριφτεί το μαύρο απ τη ζωή μας και να γίνει λόγχη για μια τρύπα στο φως. (11/4/2005) Κώστας Τσιαντής ΠΗΓΕΣ 10

1 Τσιαντής, Κ. Τεχνικός πολιτισμός και κοινωνία σε κρίση: Όροι της υπέρβασης, βιβλίο υπό έκδοση. 2 Βακαλιός, Θ. Τεχνολογία-Κοινωνία-Πολιτισμός, Αθήνα: Εκδόσεις Ψηφίδα, 2002. 3 Snow, Charles Percy. (1959). The two cultures and the scientific revolution. New York, Cambridge University Press. pp. 11, 16, 60. 4 Εντγκάρ Μορέν (Edgar Morin), Η μέθοδος:3. Η γνώση της γνώσης (Μετφ. Θ. Τσαπακίδης), Αθήνα: Εκδόσεις του εικοστού πρώτου, σς.17-18. 5 Ό. π. σ. 37. 6 Τσιαντής Κ. Ενώπιον του Όντος: Θεμελιώδεις τρόποι του νοείν στην κλασσική φιλοσοφία, 1o Παγκόσμιο Ολυμπιακό Συνέδριο Φιλοσοφίας Διεθνούς Εταιρείας Ελληνικής Φιλοσοφίας, Αθήνα-Σπέτσες 2004. Πρακτικά υπό έκδοση. 7 Tsiantis, C. A philosophical, historical and pedagogical foundation of technology education, Διδακτορική διατριβή, Un. of Maryland, 1989, σσ. 73-80, 327-329. 8 Τσιαντής, Κ. Φιλοσοφική και Παιδαγωγική Οριοθέτηση της έννοιας της ενεργού παιδείας, ό. π. σ. 266. 9 Τσιαντής, Κώστας. Ιστορική Παιδαγωγική της Τεχνολογίας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2001. 10 ό. π. σσ. 260-263. 11 Τσιαντής, Κ. ό. π. σ. 204. 12 Maley, Doland. The study of industry and technology: The Maryland Plan, Bruce, Benzinger Bruce & Glencoe, Inc. 1973, σσ. 2-3. 13 Maley, D. Technology Education- a holistic approach in a general education framework. San Diego, California: International Conference of the Technology Education Association, 1985, σσ.10-12. 14 Technology Education Advisory Council, Technology: a national imperative, Reston, Virginia: International Technology Education Association, 1988 15 Technology for All Americans: A rationale and structure for the study of technology, International Technology Educational Association, Reston, VA, 1997 Δες επίσης ηλεκτρονική διεύθυνση στο διαδίκτυο (internet): http://scholar.lib.vt.edu/taa/taa.html 16 Riquarts, Kurt (Ed.). Science and Technology and the Quality of Life. Symposium on World Τrendς in Science and technology Education (Kiel, 4-12 August 1987), τόμοι 2, Kiel University: Institute of Science Education (IPN), 1987. 17 Ο Maley, το 1971 θα παρουσιάσει για πρώτη φορά το πρόγραμμά του για το Λύκειο. Το πρόγραμμα αναφερόταν στην αξιοποίηση της τεχνολογίας για την επίλυση των μεγάλων προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα: μόλυνση περιβάλλοντος, στέγαση, παραγωγή ενέργειας, μεταφορές, επικοινωνίες, χρησιμοποίηση πόρων, εναπόθεση απορριμμάτων και αποβλήτων, εξασφάλιση νερού, διατροφής και ιατρο-φαρμακευτικής περίθαλψης. Δες Donald Maley, A program of relevance in industrial arts for a dynamic age- A senior high school program, Miami: Industrial Arts Association, 1971. 18 Τσιαντής, Κώστας. Θετικός ανθρωπισμός: Ένας αναστοχαστικός διάπλους στην πραγματεία φιλοσοφικής ανθρωπολογίας του Θ. Βακαλιού Η ιδανική και η πραγματική εικόνα του ανθρώπου, Εφημ. Αυγή, 22-2-2001 (άρθρο, από την εισήγησή μας Γράμματα, 8 Δεκ. 2000). στην παρουσίαση του βιβλίου του Θ. Βακαλιού στο βιβλιοπωλείο Ελληνικά