ΟΔΗΓΟΣ 1 ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΣ ΟΔΗΓΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΛΗΠΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΑΝΑΘΕΤΟΥΣΑ ΑΡΧΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΑΝΑΔΟΧΟΣ ΕΡΓΟΥ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ «ΓΕΦΥΡΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ» Πόλα Νικολάου, Επιστημονικά Υπεύθυνη Μενέλαος Θεοδωρουλάκης, Επιστημονικός Συντονιστής Υλοποίησης των Παραδοτέων Νίκος Δρόσος, Επιστημονικός Σύμβουλος Τοποθετήσεων & Δικτύωσης Ευγενία Γαβριήλ, Σύμβουλος Απασχόλησης Αντώνης Κορφιάτης, Σύμβουλος Απασχόλησης ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ Παυλάκος Νικόλαος, Σύμβουλος Σταδιοδρομίας M.Sc. Λάμπρου Σταυρούλα, Σύμβουλος Σταδιοδρομίας M.Sc. Κωστάκου Ελένη, Διοίκηση Ανθρώπινου Δυναμικού M.Sc. Το σύνολο του περιεχομένου, των πληροφοριών και της τεχνογνωσίας που περιέχονται στην παρούσα έκδοση ανήκουν αποκλειστικά στην ΠΕΨΑΕΕ. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση υπό τον όρο να μνημονεύεται η πηγή. Το παρόν εκπονήθηκε στο πλαίσιο του Υποέργου 1 «Μεθοδολογικά εργαλεία και οδηγοί» του Έργου µε τίτλο "Πρόγραµµα Ολιστικής παρέµβασης για την απασχόληση ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην ελεύθερη αγορά εργασίας- Γέφυρες Απασχόλησης " (MIS 365136) και αντιπροσωπεύει τις απόψεις των συντακτών του. Οι απόψεις αυτές δεν έχουν υιοθετηθεί ή εγκριθεί µε οποιοδήποτε τρόπο από την Ειδική Υπηρεσία του τοµέα Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και δεν πρέπει να εκλαµβάνονται ως θέσεις του Υπουργείου ή της Επιτροπής. Η Ειδική Υπηρεσία δεν εγγυάται την ακρίβεια των στοιχείων που περιλαµβάνονται στο παρόν έγγραφο, ούτε αποδέχεται την ευθύνη για οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών αυτών. "
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 Ο ΗΓΟΣ 1: ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΟΣ Ο ΗΓΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΛΗΠΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Εισαγωγικές παρατηρήσεις 3 Σκοπός 3 Προσδοκώµενα αποτελέσµατα Στόχοι 4 Λέξεις / Έννοιες-κλειδιά 4 Ενότητα 1.1. Εισαγωγή 5 Ενότητα 1.2. Το µοντέλο της Υποστηριζόµενης Απασχόλησης 6 Ενότητα 1.3. Παρουσίαση των Βηµάτων της εξατοµικευµένης υποστήριξης της 9 υποστηριζόµενης απασχόλησης των ληπτών Τα 5 βήµατα της εξατοµικευµένης υποστήριξης 9 1. Το Επαγγελµατικό προφίλ 9 2. Εύρεση της θέσης εργασίας 13 3. Ένταξη στο χώρο εργασίας: Εκπαίδευση & υποστήριξη του 15 λήπτη εντός και εκτός του χώρου της εργασίας, µε στόχο τη διατήρηση της θέσης του. 4. Follow up 15 Ενότητα 1.4. Η Μεθοδολογία και τα Εργαλεία που χρησιµοποιεί ο επαγγελµατίας 16 ψυχικής υγείας στο κάθε βήµα της υποστηριζόµενης απασχόλησης Μεθοδολογία και διαδικασίες της Υποστηριζόµενης εργασίας 16 1. ηµιουργία δικτύου εργοδοτών 16 2. ηµιουργία υλικού και µέσων για την προσέγγιση των 16 εργοδοτών και τη προώθηση της υπηρεσίας στην ελεύθερη αγορά. 3. Ανάλυση θέσης εργασίας 18 4. Επαγγελµατικό προφίλ 18 Ενότητα 1.5. Πληροφόρηση για τα χαρακτηριστικά του πληθυσµού των ληπτών 21 Ενότητα 1.6. Παρουσίαση των αναγκών που έχουν συνήθως οι λήπτες για 23 υποστήριξη ως προς την επαγγελµατική τους ζωή Σύνοψη 27
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στη χώρα µας έχει ξεκινήσει από τις αρχές τις δεκαετίας του 1980 η Ψυχιατρική Μεταρρύθµιση που επιτρέπει στον ψυχικά ασθενή - λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας να παραµείνει ενεργός πολίτης, µακριά από το άσυλο, µέσα στην οικογένειά του, µε αυτονοµία, οικονοµική δράση, κοινωνική ένταξη και εργασία. υστυχώς, όµως, η προσβασιµότητα των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην ελεύθερη αγορά εργασίας από την αρχή της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης στη χώρα µας µέχρι σήµερα είναι στάσιµη και δεν έχει γίνει σχεδόν καµία ολοκληρωµένη παρέµβαση, ώστε να διευκολύνει την πρόσβασή τους σε αυτή. Οι λήπτες εξακολουθούν να αποτελούν την πιο παραµεληµένη οµάδα στον τοµέα της απασχόλησης των ειδικών κοινωνικών οµάδων. Οι «Γέφυρες Απασχόλησης» που υλοποιεί η ΠΕΨΑΕΕ, έχουν ως στόχο την εφαρµογή και καθιέρωση ενός εξειδικευµένου µοντέλου υποστηριζόµενης απασχόλησης στο χώρο της ψυχικής υγείας, µε απώτερο σκοπό τη δηµιουργία ευνοϊκού θεσµικού περιβάλλοντος για την αντιµετώπιση των δυσκολιών που εµποδίζουν την ποιοτική και ποσοτική πρόσβαση των ατόµων µε ψυχικές δυσκολίες στην αγορά εργασίας. Το µοντέλο υποστηριζόµενης απασχόλησης διέπεται από τη βαθιά πίστη ότι τα άτοµα που αντιµετωπίζουν διάφορες δυσκολίες, όπως οι ψυχοκοινωνικές, µπορούν µέσα από την εξατοµικευµένη και διαρκή επιστηµονική υποστήριξη να βρουν, αλλά και να διατηρήσουν µια θέση εργασίας. Στόχος των παρόντων τριών οδηγών είναι η καθοδήγηση των επαγγελµατιών ψυχικής υγείας στην εφαρµογή του µοντέλου της υποστηριζόµενης απασχόλησης για τους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας. 2
Ο ΗΓΟΣ 1 ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΜΕΝΟΣ Ο ΗΓΟΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΜΕΝΗΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΓΙΑ ΛΗΠΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Εισαγωγικές παρατηρήσεις Το µοντέλο της Υποστηριζόµενης Απασχόλησης στηρίζει ανθρώπους µε αναπηρίες και άτοµα που ανήκουν σε άλλες ευπαθείς οµάδες, ώστε να βρίσκουν και να διατηρούν έµµισθη εργασία στην αγορά. Το µοντέλο της Υποστηριζόµενης Απασχόλησης είναι το πιο σύγχρονο µοντέλο εργασιακής αποκατάστασης για ανθρώπους από ευάλωτες κοινωνικές οµάδες. Ξεκίνησε στον Καναδά και µεταφέρθηκε στην Ευρώπη τη δεκαετία του 80. Αυτό το µοντέλο, το οποίο έχει εφαρµοστεί σε διεθνές επίπεδο µε πολύ καλά αποτελέσµατα, διέπεται από τη βαθιά πίστη ότι τα άτοµα που αντιµετωπίζουν διάφορες δυσκολίες, όπως είναι οι ψυχοκοινωνικές στην περίπτωσή µας, µπορούν µέσα από την εξατοµικευµένη και διαρκή επιστηµονική υποστήριξη να βρουν, αλλά και να διατηρήσουν µια θέση στην αγορά εργασίας Σκοπός Στη χώρα µας το µοντέλο της Υποστηριζόµενης Απασχόλησης εφαρµόζεται από τα µέσα της δεκαετίας του 1990, εστιασµένα όµως για ανθρώπους µε νοητική καθυστέρηση. Από τις αρχές του 2010 η ΠΕΨΑΕΕ ξεκίνησε την προσπάθεια εφαρµογής αυτού του µοντέλου στους ανθρώπους µε ψυχική νόσο. Σκοπός, λοιπόν, του Προγράµµατος «Γέφυρες Απασχόλησης», στο πλαίσιο του οποίου συντάχτηκε και ο παρών Οδηγός 1, είναι να καθιερώσει πλέον ένα εξειδικευµένο µοντέλο υποστηριζόµενης απασχόλησης στο χώρο της ψυχικής υγείας. Στόχος του παρόντος οδηγού είναι η καθοδήγηση των επαγγελµατιών ψυχικής υγείας στην εφαρµογή του µοντέλου της υποστηριζόµενης απασχόλησης για τους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας. 3
Προσδοκώµενα αποτελέσµατα - Στόχοι Βασικός σκοπός της εφαρµογής του µοντέλου της υποστηριζόµενης απασχόλησης από τους φορείς και επαγγελµατίες ψυχικής υγείας είναι: Η ένταξη ατόµων µε ψυχοκοινωνικά προβλήµατα σε «κανονική», αµειβόµενη εργασία και σε κανονικό περιβάλλον εργασίας µε µισθό, ασφάλιση και συµβόλαιο εργασίας. Επιµέρους στόχοι της εφαρµογής του µοντέλου της υποστηριζόµενης απασχόλησης από τους φορείς και επαγγελµατίες ψυχικής υγείας είναι: Η υποστήριξη του εργαζόµενου λήπτη στο χώρο της εργασίας αλλά και έξω από αυτόν µε συναντήσεις του λήπτη µε τους επαγγελµατίες ψυχικής υγείας. Η διατήρηση της εργασίας µακροπρόθεσµα. Η όσο το δυνατόν καλύτερη ενσωµάτωση του ατόµου στο χώρο εργασίας (αλληλεπίδραση µε συναδέρφους και προϊσταµένους, δηµιουργία κοινωνικών σχέσεων µέσα από τον εργασιακό χώρο). Η βελτίωση της ποιότητα της ζωής για άτοµα µε ψυχοκοινωνικές δυσκολίες. Η ανάπτυξη της αυτοεκτίµησης και της ανεξαρτησίας του ατόµου σε θέµατα απασχόλησης, αλλά και γενικότερα. Λέξεις / έννοιες κλειδιά Λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας Υποστηριζόµενη απασχόληση Εξατοµικευµένη υποστήριξη Προώθηση στην απασχόληση Εύρεση Εργασίας ιατήρηση Εργασίας Επαγγελµατικό προφίλ Ανάλυση Θέσης Εργασίας ηµιουργία ικτύου Εργοδοτών Προκατάληψη- Στίγµα 4
1.1 Εισαγωγή Είναι γεγονός ότι ακόµα και στις µέρες µας, ο πληθυσµός των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας αντιµετωπίζει την περιθωριοποίηση και τον στιγµατισµό από το ευρύτερο µέρος της κοινωνίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα, τα άτοµα που πάσχουν από ψυχικές νόσους, ακόµα και στο στάδιο της αποθεραπείας τους, να µη γίνονται αποδεκτά από την αγορά εργασίας. Οι περισσότεροι εργοδότες φοβούνται να εντάξουν στο δυναµικό της εργασιακής τους οµάδας άτοµα που έχουν βιώσει κάποιου είδους ψυχική νόσο. Οι πιο συχνές αιτίες συνήθως είναι οι ακόλουθες: Αποδοχή του ατόµου από συνεργάτες και συναδέλφους Αποδοχή του ατόµου από πελάτες Συµπεριφορά ατόµου Έλλειψη εκπαίδευσης και κατάρτισης Αβεβαιότητα ανταπόκρισης του ατόµου στις συνθήκες εργασίας, κ.ά. Ωστόσο, τα συγκεκριµένα άτοµα αποτελούν µέλη της κοινωνίας και µπορούν να διεκδικήσουν ακριβώς τις ίδιες πιθανότητες εύρεσης εργασίας, όπως και τα «υγιή ψυχικά άτοµα». Ανασταλτικός παράγοντας σε αυτό, αποτελεί το γεγονός ότι ακόµα η κοινωνία µας είναι απαίδευτη για να αγκαλιάσει και να αποδεχτεί ως ίσο προς ίσο τον συγκεκριµένο πληθυσµό. Η παρούσα, αποτελεί µια προσπάθεια, µέσω του µοντέλου της υποστηριζόµενης απασχόλησης, από τη µια να βοηθήσει τους λήπτες υπηρεσιών ψυχικής υγείας να έχουν άµεση πρόσβαση στην αγορά εργασίας και από της άλλη να δώσει κίνητρα στους εργοδότες να απασχολήσουν στις επιχειρήσεις τους και στους οργανισµούς τους τα συγκεκριµένα άτοµα. Ο σύµβουλος ψυχικής υγείας στην ουσία θα αποτελέσει το διαµεσολαβητή (διευκολυντή) ανάµεσα στο λήπτη και την επιχείρηση, προκειµένου η πρόσβαση να γίνει οµαλά και να ληφθούν εκατέρωθεν τα συναισθηµατικά, κοινωνικά και οικονοµικά οφέλη από µια τέτοιου είδους συνεργασία. 5
1.2 Το µοντέλο της Υποστηριζόµενης Απασχόλησης 1 Η υποστηριζόµενη απασχόληση (supported employment) είναι µια µέθοδος που υποστηρίζει την εργασιακή ένταξη ανθρώπων, οι οποίοι εξαιτίας της αναπηρίας τους αδυνατούν να διαχειρισθούν, µε τρόπο αυτοδύναµο, τους µηχανισµούς της αγοράς εργασίας και να κατακτήσουν µια θέση εργασίας που ταιριάζει στις δυνατότητες τους. Η µέθοδος δηµιουργήθηκε την δεκαετία του 80, από τους Mark Gold και Mike Callahan στον Καναδά, σε µια προσπάθεια να ανταποκριθούν στις προκλήσεις των καιρών για ενσωµάτωση και ενεργό συµµετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι, ανθρώπων µε σοβαρές αναπηρίες, (νοητική υστέρηση, προβλήµατα συµπεριφοράς, διάχυτες διαταραχές της ανάπτυξης κ.α), που µέχρι τότε εκπαιδευόταν και διαβίωναν σε ιδρύµατα ή εργάζονταν σε προστατευµένα εργαστήρια. Η µέθοδος αναπτύσσεται σε δύο άξονες. ο πρώτος σχετίζεται µε την υιοθέτηση µιας «διαφορετικής στάσηςφιλοσοφίας» απέναντι στους ανθρώπους µε σοβαρές µειονεξίες και ο δεύτερος µε την ανάπτυξη τεχνικών εκπαίδευσης, συστηµατικής καθοδήγησης και υποστήριξης, µε βάση τις εξατοµικευµένες ανάγκες του κάθε ανθρώπου. Για την υποστηριζόµενη απασχόληση, όταν ο χαρακτηρισµός ενός ανθρώπου, απορρέει και συνδέεται µε τον βαθµό δυσκολίας που έχει π.χ. στην κατανόηση ή µε τον περιορισµό του στην κίνηση ή µε την ψυχική νόσο, δηλαδή βασίζεται µόνο στην αναπηρία του, είναι ένας χαρακτηρισµός κοινωνικά αρνητικός και προκατειληµµένος. ρα µε τρόπο µονοσήµαντο σε ότι αφορά την κοινωνική του θέση, την προσωπική του εξέλιξη. Συρρικνώνει την πραγµατική δηµιουργική και παραγωγική του ικανότητα και γεννά στερεότυπες κοινωνικές συµπεριφορές, που εγκλωβίζουν τόσο τον ίδιο, όσο και τους άλλους. Η υποστηριζόµενη απασχόληση πιστεύει ότι ο καλύτερος δρόµος για να ξεφύγουµε από τις κοινωνικές προκαταλήψεις απέναντι στους µειονεκτούντες, είναι να σταµατήσουµε να παίρνουµε «ειδικά µέτρα» για αυτούς και προτείνει ό,τι γίνεται για όλους τους ανθρώπους, σε όλα τα επίπεδα ζωής να γίνεται και για εκείνους. 1 Ιούνιος 2003, Βάσω Αµπουνιώτη, Κοινωνική Λειτουργός. οκίµιο : Υποστηριζόµενη Απασχόληση. Μια µέθοδος εργασιακής Ένταξης για άτοµα µε Νοητική Στέρηση. 6
Συχνά παρατηρούµε, πως οι άνθρωποι µε σοβαρές δυσκολίες στη µάθηση, για παράδειγµα, ανταποκρίνεται καλύτερα στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, όταν βεβαιωθούν ότι οι άλλοι έχουν θετική στάση απέναντί τους, ότι αποδέχονται και σέβονται την ανθρώπινη ύπαρξη και τις ανάγκες τους. Η ικανότητά τους να κατανοήσουν και να επεξεργαστούν µηνύµατα, µπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο περιορισµένη, αλλά αισθάνονται, όπως όλοι µας, την απόρριψη ή την παραδοχή και τον σεβασµό. Η πρόταση της µεθόδου σε ότι αφορά την υιοθέτηση µιας διαφορετικής στάσης φιλοσοφίας απέναντι στην εργασιακή ένταξη των λιγότερο ευνοηµένων συνανθρώπων µας στηρίζεται στην κοινωνική διάσταση της αναπηρίας, θεωρώντας ότι η πρόκληση που καλούµαστε να διαχειρισθούµε για την κοινωνική τους ενσωµάτωση, δεν βρίσκεται στην δική τους πλευρά, αλλά στην δική µας. Ο Mark Gold υποστήριζε ότι η εργασιακή ένταξη των ανθρώπων µε σοβαρές µειονεξίες µπορεί να θεωρείται µια «απατηλή» προσδοκία, µέχρι την στιγµή που εµείς να της επιτρέψουµε να πραγµατοποιηθεί. Για την υποστηριζόµενη, κάθε ανάπηρος άνθρωπος µπορεί µε την κατάλληλη υποστήριξη να διεκδικήσει µια θέση εργασίας και να έχει µια οικονοµικά αξιοποιήσιµη απόδοση. Όταν υποστηρίζουµε µε τεχνικές που ταιριάζουν στις δικές τους ανάγκες και στην δική τους µοναδική προσωπικότητα, τότε µόνο µπορούµε να ανακαλύψουµε τις πραγµατικές τους δεξιότητες και ικανότητες και βέβαια να τους δώσουµε την ευκαιρία να τις αναπτύξουν. Όταν ένα ανάπηρο άτοµο δεν ανταποκρίνεται για παράδειγµα στην εκπαιδευτική διαδικασία δεν σηµαίνει κατ ανάγκη ότι παρουσιάζει αδυναµία µάθησης. Μπορεί πιθανότατα να µη έχει χρησιµοποιηθεί η κατάλληλη για τις ανάγκες του, εκπαιδευτική στρατηγική. Πολλές φορές κάνουµε το λάθος να θεωρούµε τις δυνατότητες ενός ατόµου περιορισµένες και αυτό γιατί αρκούµαστε µόνο στην εικόνα που µας δίνει µια δεδοµένη στιγµή, όπως για παράδειγµα συµβαίνει µε τα αποτελέσµατα των αξιολογητικών δοκιµασιών, που συνήθως υποβάλλονται οι άνθρωποι µε αναπηρίες. Οι παραδοσιακοί τρόποι αξιολόγησης τους µοιάζει να µη έχουν παίξει ιδιαίτερα βοηθητικό ρόλο σε ότι αφορά τις ευκαιρίες που τους δίνονται τόσο σε επίπεδο εκπαίδευσης όσο συµµετοχής και συνύπαρξης στο ευρύτερο κοινωνικό σύστηµα. Εάν για παράδειγµα τα συµπεράσµατα ενός τεστ µας δείχνουν ότι το άτοµο δεν µπορεί να ανταποκριθεί σε κάποιο γνωστικό πεδίο ή να αναπτύξει µια δεξιότητα, αυτό τις 7
περισσότερες φορές σηµαίνει ότι το άτοµο δεν θα έχει ποτέ την ευκαιρία να εκπαιδευτεί σε αυτό ή να βιώσει πλευρές της ζωής, γιατί κανείς δεν θα προσπαθήσει να βρει έναν άλλο τρόπο να το πετύχει, τον τρόπο δηλαδή που ταιριάζει στην δική του µοναδική προσωπικότητα. Ο Marc Gold, πίστευε ότι η δοµή ενός συστήµατος εκπαίδευσης, που απευθύνεται σε ανθρώπους µε αναπηρίες, θα πρέπει: να διακατέχεται από αξίες και φιλοσοφία να διαθέτει ένα σύστηµα οργάνωσης των πληροφοριών που αφορούν το εκπαιδευόµενο άτοµο. να αναπτύσσει στρατηγικές εκπαίδευσης µε βάση τις οργανωµένες πληροφορίες που διαθέτει για κάθε άτοµο ξεχωριστά. Εάν επιχειρήσουµε να δώσουµε έναν ορισµό του τι ακριβώς σηµαίνει συστηµατική καθοδήγηση θα λέγαµε ότι είναι το πλαίσιο που διαµορφώνεται: 1. από την συστηµατική καταγραφή των εξατοµικευµένων αναγκών του κάθε ανθρώπου µε δυσκολίες µάθησης, 2. τον βαθµό υποστήριξης που χρειάζεται για να εκπαιδευτεί σε σχέση πάντα µε ένα συγκεκριµένο περιβάλλον(εκπαιδευτικό -εργασιακό-κοινωνικό) και 3. από τις στρατηγικές εκπαίδευσης που ταιριάζουν στις εξατοµικευµένες ανάγκες του. Το πλαίσιο αυτό θα βοηθήσει τον εκπαιδευτή, στο να γνωρίζει τι να κάνει ή τι να µη κάνει, πότε να παρεµβαίνει και πότε όχι, κ.λπ. Οποιαδήποτε στρατηγική εκπαίδευσης εφαρµόζεται στην διδασκαλία των µειονεκτούντων ανθρώπων θα πρέπει να στηρίζεται στην κατανόηση της ανθρώπινης φύσης και των δικαιωµάτων που έχουν οι άνθρωποι. Οι αξίες αυτές θα βοηθήσουν τον εκπαιδευτή να οραµατιστεί, να αφουγκραστεί και να αντιληφθεί όλες τις απαραίτητες παραµέτρους που θα πρέπει να λάβει έποψη του για εκπαιδεύσει αποτελεσµατικά και να υποστηρίξει εντέλει την ενσωµάτωση ανθρώπων µε µειονεξίες. Για την Υποστηριζόµενη Απασχόληση, η εργασιακή ένταξη των ανθρώπων µε αναπηρίες, επιφέρει σηµαντικότατες αλλαγές στην ζωή τους, στο οικογενειακό αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό τους περιβάλλον και ανοίγει τον δρόµο για την κοινωνική τους ένταξη. 8
1.3. Παρουσίαση των Βηµάτων της εξατοµικευµένης υποστήριξης της υποστηριζόµενης απασχόλησης των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Η οµαλή ενσωµάτωση των ψυχικά ασθενών στην αγορά εργασίας, προκύπτει από τη σχέση που αναπτύσσεται σταδιακά ανάµεσα στον επαγγελµατία ψυχικής υγείας και στο λήπτη. Η συµβουλευτική διαδικασία αποτελείται από συγκεκριµένα στάδια-βήµατα, µέσα από τα οποία ο λήπτης χτίζει µια σχέση εµπιστοσύνης µε τον επαγγελµατία. Σκοπός αυτής της δυαδικής σχέσης είναι από τη µία, ο επαγγελµατίας ψυχικής υγείας να καταγράψει το αίτηµα, τα επαγγελµατικά ενδιαφέροντα και τις δεξιότητες του λήπτη και από την άλλη, ο ίδιος ο λήπτης να συνειδητοποιήσει τα χαρακτηριστικά της επαγγελµατικής του προσωπικότητας και να αναπτύξει περεταίρω τις γνώσεις και τις δεξιότητές του, προκειµένου να κριθεί κατάλληλος για τη θέση εργασίας που θα προκύψει. Τα βήµατα της εξατοµικευµένης υποστήριξης στο πλαίσιο του µοντέλου της υποστηριζόµενης απασχόλησης, µπορούν µε κάποια προσαρµογή να εφαρµοστούν µε πολύ καλά αποτελέσµατα και στην περίπτωση των ανθρώπων µε ψυχική νόσο. Τα βήµατα της εξατοµικευµένης υποστήριξης 2 Το Επαγγελµατικό προφίλ Το Επαγγελµατικό προφίλ δεν είναι µια παραδοσιακή διαδικασία αξιολόγησης ή εκτίµησης ικανοτήτων και δεξιοτήτων ενός ανθρώπου. Στόχος του προφίλ είναι να δώσει στο Σύµβουλο Εργασίας ένα σύνολο πληροφοριών από όλη την ζωή του ατόµου. Οι πληροφορίες αυτές θα βοηθήσουν τον Σύµβουλο να γνωρίσει τον υποψήφιο εργαζόµενο και να ανακαλύψει τον άνθρωπο που βρίσκεται πίσω από την ταµπέλα ΑµεΑ. ηλαδή, τις επιθυµίες που έχει για την ζωή του, τις προτιµήσεις και τις απέχθειές του, τις δυνάµεις και τις αδυναµίες του, τα όνειρα και τους φόβους του, τις δεξιότητες που έχει κατακτήσει, τις ανάγκες για υποστήριξη που έχει. Για την συµπλήρωση του προφίλ ο Σύµβουλος συνεργάζεται µε όλα τα σηµαντικά πρόσωπα που εµπλέκονται στην ζωή του: Οικογένεια, συγγενείς, φίλοι, προηγούµενοι εκπαιδευτές, πρόσωπα από το κοινωνικό περιβάλλον του ατόµου, την γειτονιά. 2 Ιούνιος 2003, Βάσω Αµπουνιώτη, Κοινωνική Λειτουργός. οκίµιο : Υποστηριζόµενη Απασχόληση. Μια µέθοδος εργασιακής Ένταξης για άτοµα µε Νοητική Στέρηση. 9
Ο υποψήφιος εργαζόµενος ενηµερώνεται από την αρχή για αυτή την διαδικασία και δίνει την συγκατάθεσή του. Επιπλέον ο Σύµβουλος, συγκεντρώνει πληροφορίες για τον υποψήφιο παρατηρώντας τον σε οργανωµένες ή µη δραστηριότητες, όπου έχει την ευκαιρία να καταγράψει συνήθειες, δεξιότητες, τι ζητούν συνήθως οι άλλοι από αυτόν να κάνει, που σηµαίνει ότι συνειδητά ή ασυνείδητα του αναγνωρίζουν ένα βαθµό ικανότητας, την οποίο το άτοµο έχει βιώσει. Το προφίλ χρησιµοποιείται σαν οδηγός για το ταίριασµα των χαρακτηριστικών ενός ατόµου µε την κατάλληλη, γι αυτό, θέση εργασίας και απελευθερώνει τον υποψήφιο από την ανάγκη να υποβληθεί σε τυποποιηµένα τεστ για να «αποδείξει» την ετοιµότητά του για εργασία. Το προφίλ δεν επιδιώκει να έχει προφητική εγκυρότητα. Είναι σηµαντικό ένα ταίριασµα εργασίας να έχει άµεση σχέση µε τη ζωή και τις επιθυµίες του ατόµου. Και αν αυτό το τελευταίο το σκεφτούµε και δεύτερη φορά θα συµφωνήσουµε ότι το ίδιο ισχύει και για τους µη αναπήρους ανθρώπους. Πληροφορίες που περιλαµβάνονται στο επαγγελµατικό προφίλ: 1. Προσωπικά στοιχεία Όνοµα Ηµεροµηνία γέννησης Ασφαλιστικός Οργανισµός ιεύθυνση Τηλέφωνο Οικογενειακή κατάσταση Παρούσα κατάσταση (π.χ. σπουδαστής, άνεργος, κ.λπ.) 2. Πληροφορίες σχετικά µε την οικογένεια & τον τόπο διαµονής Οικογένεια (γονιός / κηδεµόνας, σύζυγος, παιδιά, αδέλφια ) Λοιποί συγγενείς Ονόµατα και ηλικίες ατόµων που µένουν στο ίδιο σπίτι Προηγούµενοι τόποι διαµονής ιαθέσιµη υποστήριξη από την οικογένεια Περιγραφή καθηµερινών συνηθειών Φίλοι και κοινωνικές οµάδες που συµµετέχει 10
Περιγραφή γειτονιάς Θέση γειτονιάς Υπηρεσίες που βρίσκονται κοντά στο σπίτι ιαθέσιµα µέσα συγκοινωνίας Γενικές επαγγελµατικές ευκαιρίες κοντά στο σπίτι Συγκεκριµένοι εργοδότες κοντά στο σπίτι 3. Πληροφορίες σχετικά µε την εκπαίδευση. Ιστορικό και γενική παρουσίαση (από σχολικά αρχεία, συνεντεύξεις και παρατηρήσεις) Επιδόσεις σε ότι αφορά την εκπαίδευση ή εργασία Κοινωνικότητα / ελεύθερος χρόνος-εµπειρία / παρουσίαση απόδοση ιασκέδαση/ ελεύθερος χρόνος εµπειρία/ απόδοση 4. Πληροφορίες για εργασιακή εµπειρία Ανεπίσηµη δουλειά που εκτελείται στο σπίτι Επίσηµα καθήκοντα που εκτελούνται στο σπίτι Ανεπίσηµες δουλειές που εκτελούνται για λογαριασµό άλλων Προστατευµένη εργασία Εργασία επί πληρωµή 5. Ικανότητες Ακαδηµαϊκές ικανότητες (διάβασµα, αριθµητική, ώρα, χρήµα) Κινητικές/ µηχανικές ικανότητες Αισθητηριακές ικανότητες Ικανότητες επικοινωνίας Ικανότητα για διασκέδαση/ ελεύθερος χρόνος Ικανότητες κοινωνικής συναλλαγής Ικανότητες και πληροφορίες σχετικά µε την φυσική υγεία Επαγγελµατικά προσόντα. 6. Χαρακτηριστικά της µάθησης και της απόδοσης Περιβαλλοντικές συνθήκες που προτιµά ο υποψήφιος Στρατηγικές εκπαίδευσης που αποδίδουν Βαθµός υποστήριξης που απαιτείται για τη µάθηση και τη συµµετοχή 7. Προτιµήσεις 11
Τύπος εργασίας που ο αιτών θέλει να κάνει Τύπος εργασίας που ο γονιός/ κηδεµόνας θεωρεί κατάλληλη να κάνει Τι απολαµβάνει περισσότερο ο αιτών να κάνει Τι βρίσκει ο αιτών ως υποστήριξη Παρατηρήσεις τύπων εργασίας που θα ήθελε να κάνει περισσότερο 8. Προσέγγιση εργοδοτών Πιθανοί εργοδότες µέσα στην οικογένεια Πιθανοί εργοδότες από το φιλικό περιβάλλον Πιθανές θέσεις εργασίας στην γειτονιά Επαφές µε επιχειρήσεις/ εργοδότες για καθοδήγηση µέσω του αιτούντος, της οικογένειας, των φίλων. 9. Προσαρµογές οι οποίες πιθανόν να απαιτηθούν στο χώρο εργασίας Βοήθεια που µπορεί να χρειαστεί µε την είσοδο του στο χώρο εργασίας, επιπλέον τεχνολογία, προσωπική φροντίδα Συνήθειες, εργασιακή ρουτίνα Φυσικοί περιορισµοί Κανόνες Υγιεινής Προκλήσεις στη συµπεριφορά Βαθµός και τύπος διαπραγµατεύσεων που πιθανόν να χρειαστεί 10. Περιγραφή της «ιδεώδους» θέσης εργασίας Η περιγραφή της θέσης, είναι µία σύνθετη, αφηγηµατική καταγραφή, βασισµένη σε στοιχεία και πληροφορίες από το επαγγελµατικό προφίλ. Ο Σύµβουλος Απασχόλησης µε την ολοκλήρωση του προφίλ καλείται να ανακαλύψει τι πραγµατικά θέλει το άτοµο να κάνει και να το εναρµονίσει µε τις υπάρχουσες / πιθανές θέσεις απασχόλησης. Το επαγγελµατικό προφίλ θα βοηθήσει τον Σύµβουλο να διαµορφώσει εικόνα για το τι ταιριάζει στο άτοµο, δηλαδή ποιες συνθήκες και ποιο εργασιακό περιβάλλον θα αναδείξουν και θα ενισχύσουν τα δυνατά σηµεία του υποψήφιου εργαζόµενου και θα ελαχιστοποιήσουν τα αδύνατα. Η ολοκλήρωση του επαγγελµατικού προφίλ επισφραγίζεται µε µια συνάντηση επιβεβαίωσης όλων των πληροφοριών που έχουν συγκεντρωθεί, την οποία κάνουν ο Σύµβουλος Απασχόλησης µε τον λήπτη. Ο χρόνος που απαιτείται για την συµπλήρωση του προφίλ είναι συνήθως 3 µε 4 εβδοµάδες. Προγραµµατίζεται µία 12
συνάντηση την εβδοµάδα διάρκειας 1-1,5 ώρας. Η ολοκλήρωση αυτού του πρώτου βήµατος δίνει την δυνατότητα στον Σύµβουλο, αλλά και στο λήπτη να έχει διαµορφώσει µια εικόνα της θέσης ή των θέσεων εργασίας που ο υποψήφιος επιθυµεί και του ταιριάζουν. Κάποιες φορές τα άτοµα είναι σε θέση να ορίσουν το περιβάλλον που επιθυµούν να εργαστούν, για παράδειγµα σε ένα σούπερ µάρκετ ή ένα παιδικό σταθµό, αλλά συνήθως δεν είναι σε θέση να ξεκαθαρίσουν τι ακριβώς δουλειά θέλουν ή µπορούν να κάνουν. Στην περίπτωση αυτή ο Σύµβουλος καλείται µε βάση τις πληροφορίες που έχει για το άτοµο, δηλαδή τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και τις δεξιότητες του, να προτείνει µια συγκεκριµένη εργασία, όπως τοποθέτηση προϊόντων στα ράφια ή τον τοµέα της καθαριότητας. Άλλες φορές το άτοµο δεν είναι σε θέση να ορίσει το περιβάλλον εργασίας, είτε γιατί έχει περιορισµένα ερεθίσµατα, είτε γιατί η επιθυµία για εργασία εντάσσεται σε ένα γενικότερο αίτηµα για ενηλικίωση και µετακίνηση από τον ρόλο του σπουδαστή στον ρόλο του εργαζόµενου σαν µια φυσική εξέλιξη των πραγµάτων που αφορούν και τον ίδιο. Και στην περίπτωση αυτή ο Σύµβουλος ακολουθώντας την ίδια τακτική θα πρέπει να προτείνει µια θέση και ένα περιβάλλον εργασίας. Προκειµένου ωστόσο να επιβεβαιώσει τις επιλογές του ο Σύµβουλος µπορεί επίσης να προτείνει σύντοµης διάρκειας κατάρτιση και πρακτική άσκηση που θα βοηθήσει το άτοµο να διευκρινίσει το είδος της εργασίας που επιθυµεί να κάνει. Παράλληλα µε την συµπλήρωση του προφίλ ο Σύµβουλος έχει την ευκαιρία να ενηµερώσει και προετοιµάσει το άτοµο για το επόµενο βήµα που είναι η αναζήτηση της θέσης εργασίας. Κάθε άνθρωπος που θέλει να εργαστεί το πρώτο πράγµα που αποσαφηνίζει, είναι τι δουλειά επιθυµεί να κάνει και το δεύτερο να ετοιµάσει το βιογραφικό του σηµείωµα. Το βιογραφικό σηµείωµα του υποψήφιου εργαζόµενου λήπτη συντάσσεται από τον Σύµβουλο, σε συνεργασία µαζί του. Εύρεση της θέσης εργασίας Το επόµενο βήµα του Συµβούλου Εργασίας είναι η συστηµατική διερεύνηση της αγοράς εργασίας για τον εντοπισµό της κατάλληλης για το συγκεκριµένο άτοµο θέσης εργασίας. Το βήµα αυτό αφορά στην επαφή µε τους εργοδότες και στην εύρεση θέσης εργασίας. Συγκεκριµένα: 13
Καταγράφονται οι ευκαιρίες απασχόλησης στην περιοχή κατοικίας του υποψήφιου εργαζόµενου, ερευνώντας επιτόπου, αξιοποιώντας αγγελίες τοπικών εφηµερίδων, προσεγγίζοντας τον ήµο και επαγγελµατικούς συλλόγους κ.α. Ετοιµάζεται ένας κατάλογος επιχειρήσεων, στον τοµέα που ο υποψήφιος επιθυµεί να εργαστεί, για παράδειγµα super market. Με αυτές τις επιχειρήσεις θα ακολουθήσει τηλεφωνική ή γραπτή επικοινωνία, αφού πρώτα επιβεβαιωθεί ότι είναι βιώσιµες και προτίθενται να προσλαµβάνουν προσωπικό. Η προσωπική επαφή του Συµβούλου µε τον κάθε εργοδότη που θα προσεγγίσει, θα του δώσει την ευκαιρία να επιβεβαιώσει την πρόθεσή του να προσλάβει έναν υποψήφιο λήπτη υπηρεσιών ψυχικής υγείας και στην συνέχεια να εντοπίσει την κατάλληλη για αυτόν θέση, στο συγκεκριµένο εργασιακό περιβάλλον. Τα δυο αυτά στοιχεία είναι σηµαντικά και απαραίτητα για τον Σύµβουλο προκειµένου να προχωρήσει η πρόσληψη. ηλαδή ο Σύµβουλος εκτιµά αφενός το κίνητρο του εργοδότη και αφετέρου λαµβάνει υπόψη τις απαιτήσεις της θέσης και την προσωπικότητα του ατόµου που κάθε φορά εκπροσωπεί (ικανότητες επιθυµίες δυσκολίες). Μόνο όταν είναι βέβαιος ότι το συγκεκριµένο άτοµο ταιριάζει για αυτήν τη θέση εργασίας προχωρά παρακάτω. Ο Σύµβουλος ενηµερώνει τον εργοδότη για την διαδικασία που πρόκειται να ακολουθηθεί, ώστε ο νέος εργαζόµενος να εκπαιδευτεί και να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της θέσης εργασίας και να γίνουν, αν αυτό είναι αναγκαίο, οι απαιτούµενες προσαρµογές. ιασφαλίζει στον εργοδότη ότι θα τον υποστηρίζει για όσο χρειαστεί, όπως επίσης θα υποστηρίζει και το λήπτη συστηµατικά, µέχρι ο τελευταίος να ενταχθεί οµαλά στο εργασιακό περιβάλλον και να ανταποκρίνεται επαρκώς στις απαιτήσεις της θέσης. Η δέσµευση του Συµβούλου απέναντι στον εργοδότη για το τι ακριβώς µπορεί να παρέχει τόσο στον ίδιο, όσο και στο λήπτη, είναι ένας καταλυτικός παράγοντας και προαπαιτούµενη συνθήκη για µια επιτυχηµένη τοποθέτηση. Η συνάντηση γνωριµίας εργοδότη και υποψηφίου είναι ένα επόµενο βήµα που θα επισφραγίσει την συνεργασία. Για την συνάντηση αυτή ο Σύµβουλος και το άτοµο έχουν δουλέψει πολύ από πριν. Συγκεκριµένα µέσα από role playing, το άτοµο εξασκείται στις απαραίτητες δεξιότητες για να ανταποκριθεί σε µια συνέντευξη επιλογής προσωπικού. 14
Ένταξη στο χώρο εργασίας: Εκπαίδευση & υποστήριξη του λήπτη εντός και εκτός του χώρου της εργασίας, µε στόχο τη διατήρηση της θέσης του. Ο επαγγελµατίας ψυχικής υγείας που έχει την ιδιότητα του υπεύθυνου επαγγελµατικών τοποθετήσεων, εκπαιδεύει και υποστηρίζει τον εξυπηρετούµενο µέσα στο χώρο της εργασίας του και σε δεξιότητες απαραίτητες για την εργασία του, παρέχοντας παράλληλα όποια υποστήριξη χρειάζεται ο εργοδότης ή οι συνάδελφοι στον εργασιακό χώρο. Επιπλέον κάποιος εργαζόµενος στην επιχείρηση που είναι γνώστης του αντικειµένου εργασίας του λήπτη, ορίζεται ως «µέντοράς» του και αναλαµβάνει να τον εκπαιδεύσει στο αντικείµενο της θέσης. Πέραν του υπεύθυνου επαγγελµατικών τοποθετήσεων και του µέντορα, ο σύµβουλος απασχόλησης εξακολουθεί να υποστηρίζει τον εξυπηρετούµενο εκτός του εργασιακού του χώρου, µε στόχο να τον βοηθήσει να προσαρµοστεί στις απαιτήσεις της θέσης εργασίας και να διατηρήσει την απασχόλησή του. Αυτή η υποστήριξη γίνεται σε τακτά και προσυµφωνηµένα χρονικά διαστήµατα, το περιεχόµενό της είναι δοµηµένο και το υλικό της αντλείται από το ηµερολόγιο δραστηριοτήτων που διατηρεί µε ευθύνη του ο λήπτης. Follow up Από τη στιγµή που ο εργαζόµενος λήπτης εντάσσεται οµαλά στην εργασία, ο Σύµβουλος συµφωνεί για συστηµατική συνεργασία µε τον εργοδότη, τον προϊστάµενο, το µέντορα, την οµάδα των συναδέλφων, αν χρειαστεί, αλλά και µε τον ίδιο το λήπτη. Ενηµερώνεται για την πρόοδό του, τις δυσκολίες που πιθανόν συναντά, όσο τα πράγµατα εξελίσσονται και ο Σύµβουλος παραµένει διαθέσιµος για διαρκή υποστήριξη σε ότι αφορά επανεκπαίδευση σε νέο αντικείµενο εργασίας και επίλυση προβληµάτων που πιθανόν προκύψουν στην πορεία της εργασιακής ένταξης. Υποστηρίζει έτσι το λήπτη να προσαρµοστεί στα νέα δεδοµένα της ζωής του και τους καινούργιους ρόλους που καλείται να παίξει. 15
1. 4. Η Μεθοδολογία και τα Εργαλεία που χρησιµοποιεί ο επαγγελµατίας ψυχικής υγείας στο κάθε βήµα της υποστηριζόµενης απασχόλησης 3 Μεθοδολογία και διαδικασίες της Υποστηριζόµενης εργασίας Ανάπτυξη δικτύου ευαισθητοποιηµένων εργοδοτών, οι οποίοι θα προσφέρουν κατάλληλη θέση εργασίας στους εξυπηρετούµενους µας. Ανάπτυξη επαγγελµατικών προφίλ των εξυπηρετουµένων µας. Ανάλυση θέσεων εργασίας. Ταίριασµα του επαγγελµατικού προφίλ µε την ανάλυση της θέσης εργασίας για να βρεθεί η κατάλληλη θέση εργασίας για το κατάλληλο άτοµο. Εξατοµικευµένη εκπαίδευση στην εργασία από τον υπεύθυνο επαγγελµατικών τοποθετήσεων, αλλά κυρίως από τον εργαζόµενο στην επιχείρηση (µέντορα), ο οποίος έχει αναλάβει την καθοδήγηση του λήπτη (on the job training). Υποστήριξη του εργαζόµενου για όποτε και όσο χρειαστεί. ηµιουργία δικτύου εργοδοτών Η ευαισθητοποίηση των εργοδοτών και η ανάπτυξη δικτύου απαιτεί προσεκτικό σχεδιασµό και δέσµευση από την πλευρά της υπηρεσίας και των συµβούλων εργασίας που την αντιπροσωπεύουν. Αυτό θα βοηθήσει µακροπρόθεσµα στην αξιοπιστία και τη συνέπεια της υπηρεσίας. ηµιουργία υλικού και µέσων για την προσέγγιση των εργοδοτών και τη προώθηση της υπηρεσίας στην ελεύθερη αγορά. Τα µέσα που θα χρησιµοποιήσουµε θα πρέπει να είναι σύµφωνα µε τα επαγγελµατικά και επιχειρησιακά πρότυπα. Είναι καλύτερο να µην έχουµε καθόλου µέσα παρά να έχουµε υλικό και µέσα τα οποία θα είναι πρόχειρα και αναποτελεσµατικά και τα οποία θα µας εκθέσουν στους εργοδότες. 3 Κοινοτική Πρωτοβουλία «Equal», ραστηριότητες Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας για την υποστήριξη ψυχικά πασχόντων ατόµων. Υποστηριζόµενη Εργασία. Αναπτυξιακή Σύµπραξη «Συνεργία». 16
Τα συνιστώµενα µέσα είναι : Τυποποιηµένες εισαγωγικές επιστολές. Σκοπός της επιστολής είναι να προετοιµάσει τον εργοδότη για το µελλοντικό ραντεβού το οποίο θα έχουµε µαζί του. Η εισαγωγική επιστολή έχει αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσµατικότερη πολλές φορές από την απροειδοποίητη επίσκεψη. Ενηµερωτικό φυλλάδιο Περιέχει το σκοπό και τους στόχους της υπηρεσίας. ιευκρινίζει µε σαφήνεια τις προσφερόµενες υπηρεσίες. Επισηµαίνει τα πλεονεκτήµατα για τον εργοδότη αλλά και για τον υποψήφιο εργαζόµενο. Περιέχει φωτογραφίες µε εργαζόµενους λήπτες. Περιέχει λίστα µε τους εργοδότες που ήδη έχουν προσλάβει άτοµα.. Άλµπουµ φωτογραφιών Συλλογή φωτογραφιών από εργαζόµενα άτοµα στις δουλειές τους. Αποτελεσµατική χρήση του τηλεφώνου Θα πρέπει να είναι σύντοµο και να στοχεύει στο κλείσιµο ενός ραντεβού για την καλύτερη επίτευξη του στόχου µας. Μετά τη δηµιουργία του υλικού µας είµαστε έτοιµοι να κάνουµε την επαφή µας µε τον εργοδότη. Στόχος µας είναι στη συνάντησή ο εργοδότης να πεισθεί για τα οφέλη που θα έχει η επιχείρηση του εάν προσλάβει άτοµο το οποίο υποστηρίζεται από την υπηρεσία µας. Θα πρέπει να είµαστε προετοιµασµένοι να απαντήσουµε στις ερωτήσεις του εργοδότη µε ειλικρίνεια και σαφήνεια. Θα πρέπει να κατανοήσουν οι εργοδότες ότι το άτοµο το οποίο τους προτείνουµε µε την κατάλληλη υποστήριξη θα µπορεί να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις της θέσης εργασίας σαν όλους τους άλλους εργαζόµενους. Η διαβεβαίωση και η διασφάλιση προς τον εργοδότη ότι : 17
Α) θα βοηθήσουµε στη διεκπεραίωση όλων των διαδικαστικών θεµάτων που αφορούν στη πρόσληψη του λήπτη. Β) θα συνεχίσουµε να υποστηρίζουµε το άτοµο και τον εργοδότη όποτε και για όσο χρόνο χρειαστεί., θα τον βοηθήσει να αποφασίσει θετικά για την πρόσληψη. Τέλος σε περίπτωση που ο εργοδότης αποφασίσει να προσλάβει κάποιον λήπτη, θα διαπραγµατευτούµε κανονικό µισθό και ασφάλιση για τον υποψήφιο εργαζόµενο λήπτη. Επίσης, θα συµπληρώσουµε το έντυπο «ανάλυση θέσης εργασίας» στο οποίο περιγράφεται αναλυτικά η θέση εργασίας και η κουλτούρα της επιχείρησης. Ανάλυση θέσης εργασίας Στο εργαλείο που περιγράφει τη θέση εργασίας περιγράφονται ενδεικτικά τα εξής: Στοιχεία της επιχείρησης: Επωνυµία,είδος, αριθµός εργαζοµένων, κουλτούρα επιχείρησης κ.ά. Αρµοδιότητες- καθήκοντα της θέσης εργασίας Επαγγελµατικό προφίλ ηµιουργία Επαγγελµατικού προφίλ: οµηµένο εργαλείο σύµφωνο µε τη φιλοσοφία της υποστηριζόµενης εργασίας επικεντρωµένο στο άτοµο µε καταγραφή των επιθυµιών, των ενδιαφερόντων και των προτιµήσεων του. Ο σχεδιασµός της εργασίας-καριέρας ενός ατόµου µε αναπηρία είναι επικεντρωµένος στο ίδιο το άτοµο και βασίζεται στα ενδιαφέροντα και στις επιλογές του. ιαφοροποιείται από το κλινικό µοντέλο το οποίο περιγράφει µε αριθµούς όπως ο δείκτης νοηµοσύνης ή το σκορ από κάποιο τεστ προσωπικότητας το άτοµο µε αναπηρία γιατί βασίζεται στα δυνατά σηµεία του ατόµου και όχι στις αδυναµίες και τις ανεπάρκειές του. Αρχικά υπάρχει ο υποψήφιος για εργασία ο οποίος έχει δηλώσει την επιθυµία να εργαστεί. Το επαγγελµατικό προφίλ µας δίνει µια σφαιρική άποψη της προσωπικότητας του υποψηφίου, διερευνά και περιγράφει τις επιθυµίες και τις δεξιότητες του ατόµου 18
µε αναπηρία. Συλλέγονται πληροφορίες για το τι θέλει το άτοµο να κάνει, τι µπορεί να κάνει, πόση βοήθεια χρειάζεται και τι είδους εκπαίδευση απαιτείται. Η επιλογή µιας εργασίας κατάλληλης για τον υποψήφιο είναι αποτέλεσµα πληροφοριών που έχουν συλλεχθεί απ όλη τη ζωή του και όχι από µια στιγµή ή απόδοση. Περιγραφή ηµογραφικά στοιχεία του ατόµου (πρόκειται για τα γνωστά στοιχεία ταυτότητος του ατόµου) Στοιχεία διαµονής και οικογένειας Εδώ µπορούν να καταγραφούν πληροφορίες για τα µέλη της οικογένειας, τους συγγενείς, τους φίλους, τις ηλικίες τους. Επίσης να γίνει περιγραφή των καθηµερινών συνηθειών, περιγραφή και θέση της γειτονιάς, υπηρεσίες που βρίσκονται κοντά του, τα διαθέσιµα µέσα µεταφοράς κλπ. Στοιχεία εκπαίδευσης Εδώ καταγράφεται ένα ιστορικό µε τα στοιχεία εκείνα που αφορούν στο τι έχει µάθει ο εξυπηρετούµενός µας που και σε τι έχει εκπαιδευτεί. Στοιχεία εργασιακής εµπειρίας Περιλαµβάνει πληροφορίες για τυχόν ανεπίσηµες δουλειές ή καθήκοντα που εκτελούνται στο σπίτι. Περιληπτική αναφορά των ικανοτήτων του τη παρούσα φάση Καταγράφονται πληροφορίες για το ποιες είναι οι ικανότητές του µέσα στο σπίτι, οι ικανότητές του οι κινητικές, αισθητηριακές, ικανότητες επικοινωνίας, συναλλαγών, µαθησιακό επίπεδο. Συναλλαγές Εδώ συλλέγουµε πληροφορίες για τυχόν πιθανούς εργοδότες µέσα στην οικογένεια, µέσα στη γειτονιά, από φίλους. 19
Χαρακτηριστικά της µάθησης και της απόδοσης Περιγράφονται οι συνθήκες κάτω από τις οποίες το άτοµο θέλει και προτιµά να εργάζεται (π.χ. περιβάλλον ήσυχο, χωρίς θορύβους, µε πολύ φωτισµό κ.α.) ΤΕΛΟΣ ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ: ΟΙ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΙΣ ΟΙ Ι ΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ (ΤΙ ΤΟΥ ΑΡΕΣΕΙ ΤΙ ΕΝ ΤΟΥ ΑΡΕΣΕΙ) ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΕΝ ΙΑΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ ΤΟΥ Για να φτάσουµε στις εργασίες που υπάρχουν διαθέσιµες και έχουµε καταγράψει και να κάνουµε το ταίριασµα του προφίλ µε κάποια από αυτές και έτσι να οδηγηθούµε στην οριστική πρότασή µας για την πιο ιδανική και κατάλληλη θέση εργασίας που του ταιριάζει. Για να επιτευχθεί ένα επαγγελµατικό προφίλ χρειάζεται και απαιτείται : Συνεργασία µε το ίδιο το άτοµο. Χωρίς αυτή, δεν µπορούµε να συνεχίσουµε µε επιτυχία και σίγουρα θα οδηγηθούµε σε αδιέξοδο. Εκ προοιµίου θα πρέπει να θεωρείται δεδοµένο πως πρέπει να σεβόµαστε το άτοµο που εξυπηρετούµε, να το αντιµετωπίζουµε ως ισότιµο συνοµιλητή µας ως συνεργάτη µας και να τον κάνουµε να νιώσει ότι είναι ικανός να κάνει κάποια εργασία και ότι θα είµαστε µαζί του για να τον στηρίξουµε. Πρέπει ως µέλη της υπηρεσίας αποκατάστασης να καλλιεργήσουµε ένα κλίµα εµπιστοσύνης τέτοιο, ώστε ο εξυπηρετούµενός µας να µας εµπιστεύεται απόλυτα γιατί µόνο τότε θα µπορέσουµε να έχουµε όσο το δυνατόν ορθότερες πληροφορίες για τον εαυτό του. Κάτι τέτοιο πετυχαίνεται µε πολύ υποµονή από µέρους µας και θετική στάσης καθώς και µε την διάθεση του όσο το δυνατόν απαραίτητου χρόνου που χρειάζεται για την επίτευξη του σκοπού µας. Η πιο µεγάλη πρόκληση είναι να ανακαλύψεις τι πραγµατικά ο εξυπηρετούµενός θέλει να κάνει και να το εναρµονίσεις µε τις υπάρχουσες ή πιθανές εργασιακές ευκαιρίες, γιατί προς στιγµή, οι στόχοι εργασίας του εξυπηρετουµένου µπορεί να φανούν απραγµατοποίητοι. Γι αυτό θα πρέπει να είµαστε πολύ προσεκτικοί και ευέλικτοι, έτσι ώστε να προσπαθήσουµε να προσεγγίσουµε πιθανές 20
εργασιακές ευκαιρίες όσο το δυνατόν πλησιέστερα µε τις επιθυµίες και τα όνειρα του εξυπηρετουµένου µας. Το ταίριασµα του επαγγελµατικού προφίλ µε την ανάλυση της θέσης εργασίας υποδεικνύει τη καταλληλότητα του ατόµου και βοηθάει στην καλύτερη επιλογή και εκπαίδευση του ατόµου. 1.5. Πληροφόρηση για τα χαρακτηριστικά του πληθυσµού των ληπτών 4 Εδώ και αρκετές δεκαετίες το ενδιαφέρον της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης επικεντρώνεται στη µετάβαση από τα άσυλα στα νεωτεριστικά κέντρα ψυχικής υγείας. Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία πραγµατοποιεί ένα µεγάλο άλµα ως προς τη βελτίωση των συνθηκών επιβίωσης των ψυχικά ασθενών και της σχέσης τους µε βασικούς τοµείς της ζωής, όπως είναι η εργασιακή δραστηριότητα και οι διαπροσωπικές σχέσεις µε τα άτοµα του περιβάλλοντος. Αυτή η µετάβαση αφορά στο κλείσιµο των ασυλικών ψυχιατρείων και στον προσδιορισµό νέων στόχων αποϊδρυµατισµού των ψυχικά ασθενών, όπως είναι η ψυχοκοινωνική τους αποκατάσταση, µέσω της ανάπτυξης ενός συνολικού συστήµατος κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Παρακάτω αναφέρουµε µερικά κεντρικά σηµεία αυτού του νέου πλαισίου µέσα στο οποίο καλούµαστε να οργανώσουµε τη συµβουλευτική της απασχόλησης: Με τον όρο ψυχιατρική µεταρρύθµιση εννοούµε το σύνολο των παρεµβάσεων που επιτρέπουν στον ψυχικά ασθενή να παραµείνει ενεργός πολίτης, µέσα στο οικογενειακό του περιβάλλον, µε αυτονοµία, οικονοµική δράση και κοινωνική ένταξη. Αυτό σηµαίνει ότι η ζωή του οργανώνεται µε εντελώς διαφορετικό τρόπο από εκείνον του µακροχρόνια έγκλειστου ασθενή στο ψυχιατρείο. Η ψυχιατρική µεταρρύθµιση είναι µια συλλογική προσπάθεια της πολιτείας, των ψυχιάτρων, των επαγγελµατιών ψυχικής υγείας και της κοινωνίας, για την οριστική αντιµετώπιση των αναγκών του ανθρώπου που δηµιουργούνται από την ψυχική ασθένεια. Επιπλέον η ψυχιατρική µεταρρύθµιση έχει σαν κύριο στόχο την ενεργό συµβολή στον αποϊδρυµατισµό των ψυχικά πασχόντων και 4 Κοινοτική Πρωτοβουλία «Equal», ραστηριότητες Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας για την υποστήριξη ψυχικά πασχόντων ατόµων, (Φεβρουάριος 2005). Συµβουλευτική για την προώθηση της απασχόλησης των ψυχικά πασχόντων ατόµων. Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αναπτυξιακή Σύµπραξη «Συνεργία». 21
τη σταδιακή εξάλειψη του κοινωνικού στίγµατος ως προς τον ίδιο τον ασθενή και το οικείο του περιβάλλον. Ο όρος αποϊδρυµατισµός δε σηµαίνει να βγάζουµε τους ανθρώπους από κτίρια που ονοµάζονται ιδρύµατα. Ο αποϊδρυµατισµός ορίζεται ως µία διαδικασία επανάκτησης του ελέγχου της ζωής από τους ίδιους τους ψυχικά πάσχοντες που είναι πλήρως ενεργοί πολίτες. Επιπλέον, ο αποϊδρυµατισµός δεν προσδιορίζεται ως µια διοικητική-τεχνική διαδικασία κατά την οποία ο έγκλειστος βελτιώνει τις ξενοδοχειακές συνθήκες διαβίωσής του εντός ή εκτός του ψυχιατρείου και η οποία ολοκληρώνεται όταν αυτός πάει να κατοικήσει εκτός των τειχών. Αντίθετα, ο αποϊδρυµατισµός αποτελεί µία διαρκή διαδικασία υπέρβασης των ορίων, η οποία αµφισβητεί τα αποτελέσµατά της και επαγρυπνεί διαρκώς απέναντι στις αναπόφευκτες τάσεις ιδρυµατοποίησης κάθε νέου επιτεύγµατος. Πρόκειται για µία διαδικασία, υποκείµενο της οποίας πρέπει να αναδύεται διαρκώς η ίδια η ανθρώπινη ύπαρξη που πάσχει και η οποία, εξαιτίας αυτής της κατάστασης, υφίσταται ένα διπλό αποκλεισµό, τόσο από την πραγµατικότητα όσο και από τον κοινωνικό ιστό. Η εφαρµογή της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης στην Ελλάδα ξεκίνησε µε την ψήφιση του νόµου για το Εθνικό Σύστηµα Υγείας (Ν.1397/83), διευρύνθηκε µε το Ν.2071/92 και παγιώθηκε µε το Ν.2716/99 (Ανάπτυξη και εκσυγχρονισµός των υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας και άλλες διατάξεις). Κεντρικός άξονάς της είναι η ανάπτυξη των υπηρεσιών στην κοινότητα, ώστε ο ασθενής να εξυπηρετείται κοντά στο οικογενειακό του περιβάλλον και να υποστηρίζεται από αυτό, διατηρώντας µε όλα τα µέσα την κοινωνική του δραστηριότητα. Νέες θεραπευτικές µέθοδοι άρχισαν να υιοθετούνται στο χώρο της ψυχικής υγείας, όπως η οικογενειακή θεραπεία, η συστηµική και η οµαδική θεραπεία, η εργοθεραπεία, και άλλες ειδικότερες θεραπείες. Στόχος της ψυχιατρικής µεταρρύθµισης σε επίπεδο δοµών και υπηρεσιών είναι η ανάπτυξη ενός πλήρους δικτύου υπηρεσιών στην κοινότητα που να διασφαλίζει, σε επίπεδο υγειονοµικής περιφέρειας, λειτουργική επάρκεια ως προς τις ανάγκες του τοπικού πληθυσµού. Είναι προφανές ότι ο στόχος αυτός είναι πολύ ευρύτερος από την απλή αντιµετώπιση της ασθένειας. Προκειµένου ο στόχος αυτός να γίνει εφικτός σε επίπεδο δοµών, είναι 22
απαραίτητη η ανάπτυξη των υπηρεσιών ψυχικής υγείας στα Γενικά Νοσοκοµεία παράλληλα µε τη σταδιακή κατάργηση των ψυχιατρείων. Επιπλέον, εξαιρετικής σηµασίας είναι η ανάπτυξη εξειδικευµένων µονάδων, όπως κέντρων ψυχικής υγείας, ιατροπαιδαγωγικών κέντρων, µονάδων εφήβων, µονάδων ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (Ξενώνες, Οικοτροφεία, Προστατευµένα ιαµερίσµατα), Εργαστηρίων Επαγγελµατικής Κατάρτισης, Κινητών Μονάδων για τις Αποµονωµένες Περιοχές, Κοινωνικών Συνεταιρισµών, µε σκοπό να απασχολούνται σε αυτές οι ασθενείς που δεν µπορούν, λόγω της επιµονής των συµπτωµάτων της νόσου, να εργαστούν στην ελεύθερη αγορά εργασίας. Προκειµένου ένα τέτοιο δίκτυο να ευδοκιµήσει στην ελληνική πραγµατικότητα, οι επαγγελµατίες ψυχικής υγείας - ψυχίατροι, παιδοψυχίατροι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και άλλοι καλούνται να φέρουν εις πέρας το δύσκολο έργο του αποστιγµατισµού όσον αφορά στις κοινωνικές αντιλήψεις για τους ψυχικά ασθενείς. 1.6. Παρουσίαση των αναγκών που έχουν συνήθως οι λήπτες για υποστήριξη ως προς την επαγγελµατική τους ζωή 5 Όλο και περισσότερα ερευνητικά στοιχεία επισηµαίνουν ότι η εργασιακή δραστηριότητα αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη και εξέλιξη των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες, αφού βοηθά να αντιµετωπίζουν καλύτερα τα συµπτώµατα της ασθένειας, να δηµιουργούν κοινωνικές σχέσεις µε τον περίγυρό τους και να παίρνουν µεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή τους. Επιπλέον, η εργασιακή δραστηριότητα παρέχει οικονοµική ανεξαρτησία και κοινωνική υποστήριξη, ενώ συγχρόνως επιτρέπει στα άτοµα να νιώσουν χρήσιµα µέλη της κοινωνίας, ενισχύοντας µε αυτόν τον τρόπο την αυτοεκτίµησή τους. Μέσω της εργασίας τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες µπορούν να αισθανθούν ότι έχουν ένα σκοπό και να ικανοποιήσουν την ανάγκη για προσωπική ολοκλήρωση και κοινωνική συµµετοχή. Αξίζει πάντως να επισηµάνουµε ότι η επαγγελµατική αποκατάσταση των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες, µπορεί να αποτελέσει αποφασιστικό βήµα για την 5 Κοινοτική Πρωτοβουλία «Equal», ραστηριότητες Κοινωνικής Επιχειρηµατικότητας για την υποστήριξη ψυχικά πασχόντων ατόµων, (Φεβρουάριος 2005). Συµβουλευτική για την προώθηση της απασχόλησης των ψυχικά πασχόντων ατόµων. Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αναπτυξιακή Σύµπραξη «Συνεργία». 23
κοινωνική ένταξη, αλλά και για την ανατροπή των αρνητικών στερεοτύπων και µύθων που επικρατούν σε µεγάλο βαθµό στην κοινωνίας µας, προωθώντας µια θετική στάση της κοινωνίας απέναντι στα άτοµα αυτά. Είναι γνωστό ότι πολλοί είναι εκείνοι που θεωρούν ότι οι άνθρωποι µε ψυχικές ασθένειες είναι επικίνδυνοι στην κοινωνία, ότι χρειάζονται συνεχή παρακολούθηση και ότι είναι ανίκανοι να εργαστούν. Άλλοι πάλι αποφεύγουν τη συναναστροφή µε ανθρώπους µε ψυχιατρικές διαταραχές, ειδικά µε σοβαρές διαταραχές, όπως η σχιζοφρένια. Αυτό έχει ως συνέπεια τη µεγαλύτερη αποµόνωση αυτών των ατόµων. Ακόµη πιο τραγικό είναι το γεγονός ότι αυτή η αποµόνωση στερεί στους ανθρώπους την αξιοπρέπειά τους και παρεµποδίζει τη συµµετοχή τους στην κοινωνία. Αυτοί οι µύθοι εµµένουν, παρά τα ερευνητικά στοιχεία που αναδεικνύουν ότι οι άνθρωποι µε ψυχικές ασθένειες δεν έχουν περισσότερες πιθανότητες να διαπράξουν βίαια εγκλήµατα σε σύγκριση µε τα υπόλοιπα άτοµα. Ακόµη φαίνεται ότι τα άτοµα αυτά µπορούν να είναι παραγωγικά µέλη της κοινωνίας, ειδικά όταν δέχονται υποστηρικτικές υπηρεσίες. Από τα παραπάνω γίνεται εµφανές ότι η εργασιακή δραστηριότητα αποτελεί πολύ σηµαντική υπόθεση για τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες. Μολονότι η βαρύνουσα σηµασία της επαγγελµατικής αποκατάστασης των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες έχει πλέον καταδειχθεί, η ανεργία αποτελεί ίσως το σοβαρότερο πρόβληµα γι αυτούς τους ανθρώπους. Το ποσοστό εκείνων που εργάζονται πραγµατικά είναι πολύ µικρό. Πιο συγκεκριµένα, τα ποσοστά απασχόλησης κυµαίνονται από 11,7% ως 25%, ποσοστά πολύ χαµηλότερα σε σχέση µε άλλες οµάδες «ειδικών» αναγκών (Caporoso, 2004). Αυτό οφείλεται σε µεγάλο βαθµό στους ιδιαίτερους παράγοντες που εµποδίζουν την επαγγελµατική αποκατάσταση των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες. Βέβαια, είναι δύσκολο να κάνουµε γενικεύσεις για το σύνολο αυτής της κοινωνικής οµάδας όσον αφορά στην επαγγελµατική και κοινωνική τους αποκατάσταση. Και τούτο, επειδή, υπάρχουν αρκετές διαφορές µεταξύ των ατόµων οι οποίες εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες, όπως το είδος και το βαθµό της ψυχικής διαταραχής, το οικογενειακό περιβάλλον, το υποστηρικτικό δίκτυο, τη φαρµακολογία, κ.ά. Ωστόσο, η επαγγελµατική αποκατάσταση και η κοινωνική ένταξη θα µπορούσαν να διευκολυνθούν σηµαντικά από την ύπαρξη και λειτουργία ενός συστήµατος συµβουλευτικής υποστήριξης. Τα άτοµα µε σοβαρές ψυχικές ασθένειες αποτελούν τη δεύτερη σε σειρά κατηγορία ατόµων µε ειδικές ανάγκες που χρησιµοποιούν τα κρατικά προγράµµατα 24
επαγγελµατικής αποκατάστασης. Παρόλα αυτά, τα προγράµµατα επαγγελµατικής αποκατάστασης έχουν καταδείξει την περιορισµένη επιτυχία τους στο συγκεκριµένο πληθυσµό. Μολονότι οι περισσότεροι θεραπευτές θεωρούν κρίσιµη την επαγγελµατική αποκατάσταση, το ποσοστό ανεργίας των ανθρώπων µε σοβαρή ψυχιατρική ασθένεια υπολογίζεται ότι φτάνει το 95%. Σε διεθνές επίπεδο, παρατηρούνται επίσης αρκετά χαµηλά ποσοστά κάλυψης των επαγγελµατικών αναγκών των ατόµων µε ψυχικές ασθένειες. Τα χαµηλά αυτά ποσοστά σχετίζονται µε διάφορους παράγοντες που εµποδίζουν την ανάπτυξη επαγγελµατικής δραστηριότητας αυτών των ατόµων. Για παράδειγµα, οι Bond και McDonel (1991) σηµειώνουν ότι οι αρνητικές στάσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος απέναντι στα άτοµα που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες διεισδύουν σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, µε αποτέλεσµα πολλοί επαγγελµατίες, καταναλωτές, εργοδότες, ακόµη και συγγενείς αυτών των ατόµων, να τα αντιµετωπίζουν ως µη ικανούς υποψηφίους για εργασιακή απασχόληση. Αλλά και όταν παρέχεται στους ψυχικά ασθενείς συµβουλευτική για την απασχόληση, οι αρµόδιες υπηρεσίες επικεντρώνονται περισσότερο στην αξιολόγηση και τις προεπαγγελµατικές δεξιότητές τους παρά στις προσπάθειες ένταξής τους στην ανταγωνιστική αγορά εργασίας. Έτσι, οι πολιτικές των περισσοτέρων προγραµµάτων Κοινωνικής Ασφάλειας αποτυγχάνουν να καλύψουν τις επαγγελµατικές ανάγκες των ατόµων της συγκεκριµένης κατηγορίας, µε αποτέλεσµα να αποθαρρύνονται τα άτοµα αυτά στην προσπάθεια αναζήτησης εργασίας. Εποµένως, η απροθυµία των ατόµων αυτών να διακινδυνεύσουν το επίδοµα που τους παρέχει το κράτος είναι απολύτως κατανοητή. Συνοπτικά θα έλεγε κανείς ότι οι κρατικές υπηρεσίες επαγγελµατικής αποκατάστασης και τα κέντρα ψυχικής υγείας αδυνατούν να καλύψουν επαρκώς τις ανάγκες για επαγγελµατική αποκατάσταση των ψυχικά ασθενών. Άρα, η αναζήτηση νέων και αποτελεσµατικών προσεγγίσεων συµβουλευτικής της απασχόλησης είναι επιτακτική ανάγκη, αν αναλογιστεί κανείς τα οφέλη που προκύπτουν τόσο για τους ψυχικά ασθενείς όσο και για την κοινωνία. Όσον αφορά τις ιδιαίτερες δυσκολίες που εµποδίζουν την επιτυχή ένταξη αυτών των ατόµων στην αγορά εργασίας, οι Antony, Cohen & Farkas (1990) περιγράφουν τα άτοµα µε ψυχικές ασθένειες ως επαγγελµατικά ανώριµα, επειδή οι εµπειρίες και οι ρόλοι τους στη ζωή είναι περιορισµένοι µε αποτέλεσµα τη δυσκολία διαµόρφωσης επαγγελµατικής ταυτότητας. Συνεπώς, αυτά τα άτοµα τείνουν συχνά να έχουν µη ρεαλιστικούς στόχους ή/και ακατάλληλη επαγγελµατική συµπεριφορά. 25
Επιπλέον, ο βαθµός αυτογνωσίας-συµπεριλαµβανοµένων των δεξιοτήτων, των ενδιαφερόντων και των αντιλήψεων για τη σηµασία της εργασίας-είναι µερικές φορές ελάχιστος. Επίσης, η δυνατότητά τους να εκτιµήσουν την πραγµατικότητα (πράγµα που προϋποθέτει ένα συγκεκριµένο βαθµό αυτογνωσίας) σε σχέση µε τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, είναι σηµαντικά περιορισµένη. Εξάλλου, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι οι ψυχικά πάσχοντες κατέχουν τις πιο χαµηλές επαγγελµατικές θέσεις και αποτυγχάνουν συχνά να τις διατηρήσουν µετά από την εισαγωγή σε νοσοκοµείο για κάποια υποτροπή. Αυτές, όµως, οι αρνητικές επαγγελµατικές εµπειρίες µπορεί να έχουν ολέθρια επίδραση στην εικόνα που σχηµατίζει το άτοµο για τον ίδιο του τον εαυτό. Όλοι οι επαγγελµατίες που παρέχουν συµβουλευτική για την απασχόληση σε άτοµα µε ψυχικές ασθένειες, εντοπίζουν πολύπλευρα τα προβλήµατά τους. Είναι σηµαντικό να µη διαχωρίζονται τα προσωπικά θέµατα από τα ζητήµατα της εργασίας, καθώς αυτοί οι δύο τοµείς συνδέονται µεταξύ τους και αλληλεπιδρούν. Οι Neel et al (1988) τονίζουν το συµβιωτικό χαρακτήρα που υπάρχει στη σχέση µεταξύ εργασίας και ψυχικής υγείας. Η εργασία καθορίζει ως ένα βαθµό την ταυτότητα του ψυχικά ασθενή, ενώ παράλληλα του επιτρέπει την ενσωµάτωσή του στην κοινωνία. Η εργασία δίνει τη δυνατότητα να έχει µια απασχόληση κατά τη διάρκεια της ηµέρας, παρέχει οικονοµική άνεση και συµβάλλει στην επιλογή του τρόπου ζωής του. Αυτή η αλληλεπίδραση των διαφόρων ρόλων της ζωής του ατόµου συνδέει την ικανοποίηση στην εργασία µε την ικανοποίηση στη ζωή. Επειδή οι διάφοροι ρόλοι στη ζωή ενός ατόµου αλληλεπικαλύπτονται, κάθε ένας από αυτούς τους ρόλους πρέπει να θεωρείται ως τµήµα µιας ολιστικής προσέγγισης της συµβουλευτικής για την απασχόληση. Τα άτοµα που έχουν µια σοβαρή ψυχική ασθένεια εµφανίζουν υψηλότερα ποσοστά ανεργίας, έχουν µικρό εισόδηµα, βιώνουν χαµηλή αυτοεκτίµηση και σχεδόν ανύπαρκτο υποστηρικτικό δίκτυο. Εποµένως έχουν περιορισµένες εµπειρίες καθώς και επιτυχίες στους διάφορους ρόλους της ζωής. Έτσι, σε σύγκριση µε άλλα άτοµα, απαιτούν επιπρόσθετη βοήθεια προκειµένου να κατανοήσουν τους διαφορετικούς ρόλους στη ζωή και να πάρουν αποφάσεις για τον τρόπο που θέλουν να ζήσουν, για τους φίλους που θα επιλέξουν και για τις δραστηριότητες που επιθυµούν στη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους. 26
Σύνοψη Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών ετών η ΠΕΨΑΕΕ βασίστηκε στο µοντέλο της υποστηριζόµενης απασχόλησης προσαρµόζοντάς το, βέβαια, στις ανάγκες των ληπτών, για να τους υποστηρίξει στην εύρεση και διατήρηση της εργασίας τους. Στην πράξη φάνηκε αποτελεσµατική για τους εξυπηρετούµενους λήπτες της ΠΕΨΑΕΕ η εφαρµογή αυτού του προσαρµοσµένου µοντέλου υποστηριζόµενης απασχόλησης. Ελπίζουµε ο παρών οδηγός να αποτελέσει ένα αποτελεσµατικό εργαλείο στα χέρια των επαγγελµατιών ψυχικής υγείας που θέλουν να υποστηρίξουν σε θέµατα απασχόλησης τους λήπτες που εξυπηρετούν. 27