ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΜΣ: ΣΠΟΥΔΕΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΜΣ: ΣΠΟΥΔΕΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ Διπλωματική εργασία: Οι βιομηχανικές περιοχές (ΒΙΠΕ) και η συμβολή τους στην περιφερειακή ανάπτυξη. Περίπτωση στον Ν. Ροδόπης της Περιφέρειας ΑΜΘ. Φοιτήτρια : Δέσποινα Πουαρίδου Α.Μ. : 278 Επιβλέπων Καθηγητής : Μιχαήλ Νικολαΐδης Κομοτηνή, Δεκέμβριος 2014

2

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 5 ΣΕΛ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΟΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 6 1.1 Εισαγωγή 6 1.2 Ορισμός 7 1.2.1 Διακρίσεις Βιομηχανικών Περιοχών 8 1.3 Ιστορική Αναδρομή 10 1.4 Η εξέλιξη της φιλοσοφίας των ΒΙ.ΠΕ. στην Ελλάδα 11 1.5 Ταξινόμηση Κατηγορίες Βιομηχανικών Περιοχών 14 1.6 Θεσμικό πλαίσιο και βασικά χαρακτηριστικά 14 1.7 Περιοχές συγκέντρωσης βιομηχανίας 19 1.8 Στάδια δημιουργίας ΒΙ.ΠΕ. 24 1.9 Χωροθέτηση των ΒΙ.ΠΕ. 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 29 ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2.1 Εισαγωγή 29 2.2 Κίνητρα για την εγκατάσταση των επιχειρήσεων στις ΒΙ.ΠΕ. 29 2.3 Αντικειμενικοί σκοποί των βιομηχανικών περιοχών 31 2.4 Περιφερειακοί και Αναπτυξιακοί στόχοι 33 2.5 Οφέλη που προκύπτουν από τη συγκέντρωση της βιομηχανικής 34 δραστηριότητας 2.6 Παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη των βιομηχανικών 36 περιοχών 2.7 Σχόλια Εκτιμήσεις της συμβολής ή μη των ΒΙ.ΠΕ. στην 38 ανάπτυξη της περιφέρειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Ο : ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΡΟΔΟΠΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Α.Μ.Θ. 40 3

3.1 Γενικές πληροφορίες 40 3.2 Το φυσικό περιβάλλον 42 3.3 Οικονομία του νομού Ροδόπης 45 3.4 Βιομηχανική Περιοχή Κομοτηνής 47 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Ο : ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 50 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 52 4

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο θεσμός στον οποίο έγινε προσπάθεια να συνδεθεί η αναπτυξιακή περιφερειακή ή τομεακή πολιτική, στο τομέα της μεταποιητικής βιομηχανίας με τον χωροταξικό σχεδιασμό, είναι ο θεσμός των βιομηχανικών περιοχών. Αυτό ισχύει στη χώρα μας με τις γνωστές ΒΙ.ΠΕ., των οποίων τον προγραμματισμό, σχεδιασμό και διαχείριση ανάλαβε από την αρχή του θεσμού η Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Ανάπτυξης (ΕΤΒΑ). Η οργάνωση του χώρου για την εγκατάσταση βιομηχανικών δραστηριοτήτων αποτελεί μια σημαντική ενδιάμεση εισροή, υπό την έννοια ότι ο χώρος αυτός (η έκταση δηλαδή) εξοπλίζεται με τα κατάλληλα έργα υποδομής για την μετατροπή του σε Βιομηχανική περιοχή, κατά συνέπεια παύει να είναι μια ουδέτερη εδαφική οντότητα (Καβαλάρη, 2001). Υπό το φως των παραπάνω διαπιστώσεων στην παρούσα εργασία καταβάλλεται μια προσπάθεια που στόχο έχει να μελετήσει την εξέλιξη του θεσμού από την γέννηση του έως τις μέρες και να εντοπίσει την συμβολή του στην ανάπτυξη της περιφέρειας και πιο συγκεκριμένα στο νομό Ροδόπης. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΟΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ 1.1 Εισαγωγή Η επιλογή του τόπου εγκατάστασης της βιομηχανίας βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της επιστημονικής έρευνας σε όλους του κλάδους που ασχολούνται με την οργάνωση και την ανάπτυξη του χώρου. Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών αξιοποιούνται από τα όργανα άσκησης της περιφερειακής, βιομηχανικής και χωροταξικής πολιτικής, που δημιουργούν και βελτιώνουν τα πρότυπα τα οποία εφαρμόζονται στις διάφορες χώρες. Το κεντρικό πρόβλημα, από μικροοικονομική άποψη, στην επιλογή του τόπου εγκατάστασης της βιομηχανίας είναι η εξασφάλιση εκτάσεων που αριστοποιούν τις παραμέτρους για μεγιστοποίηση των κερδών. Από την άποψη όμως της αναπτυξιακής πολιτικής, η επιλογή αυτή αποτελεί ένα από τα κύρια μέσα αναδιάρθρωσης της οικονομίας στο χώρο και εξυπηρέτησης στόχων ισόρροπης ανάπτυξης των χωρικών μονάδων μίας ευρύτερης οικονομικής ενότητας και γενικότερα μεγιστοποίησης της κοινωνικής ωφέλειας. Από τη μέχρι σήμερα εξέλιξη σε παγκόσμια κλίμακα εξάγεται το συμπέρασμα ότι η αύξηση και βελτίωση του εξοπλισμού των αστικών κέντρων και η ανοδική τάση της αστικοποίησης του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την αύξηση των «ουδέτερων» βιομηχανιών, επηρεάζουν την επιλογή του τόπου εγκατάστασης της βιομηχανίας προς την κατεύθυνση της δημιουργίας «αστικοβιομηχανικών πυρήνων» στο χώρο. Στη διαδικασία αυτή οι Βιομηχανικές Περιοχές παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο, γιατί επηρεάζουν αποφασιστικά την επιλογή του τόπου εγκατάστασης 6

της βιομηχανίας, αφού οι ίδιες αποτελούν τη βιομηχανική υποδομή των αστικών κέντρων (Κόνσολας, 1985). 1.2 Ορισμός Βιομηχανική Περιοχή είναι έκταση, που αποκτάται από το φορέα ανάπτυξής της, οργανώνεται με βάση ένα ρυμοτομικό σχέδιο, εφοδιάζεται με όλα τα δίκτυα υποδομής και διατίθεται σε μορφή γηπέδων για την εγκατάσταση βιομηχανικών ή βιοτεχνικών επιχειρήσεων, στις οποίες παρέχει πρόσθετες υπηρεσίες και κίνητρα (Κόνσολας, 1985). Η Βιομηχανική Περιοχή (εφεξής ΒΙ.ΠΕ.) είναι εδαφική έκταση κατάλληλα οργανωμένη και εξοπλισμένη με τα έργα υποδομής, τα οποία είναι απαραίτητα για τη σωστή εγκατάσταση και λειτουργία σύγχρονων βιομηχανικών μονάδων. Η Βιομηχανική Περιοχή (εφεξής ΒΙ.ΠΕ.) είναι δηλαδή μία εδαφική έκταση κατάλληλα χωροθετημένη, οργανωμένη από τον φορέα ίδρυσης και εξοπλισμένη με όλα τα έργα υποδομής που χρειάζονται για τη σωστή εγκατάσταση της επαγγελματικής δραστηριότητας που λειτουργεί κάτω από ευνοϊκές οικονομικές και τεχνολογικές συνθήκες (Επιχειρηματικός Οδηγός Βιομηχανικών, Βιοτεχνιών και Επαγγελματιών εγκατεστημένων στη ΒΙ.ΠΕ. Ιωαννίνων, 2013). Οι ΒΙ.ΠΕ. προσφέρουν πλήρη δίκτυα οδοποιίας, ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτροφωτισμού, τηλεπικοινωνιών, καθώς και μονάδες επεξεργασίας αποβλήτων. Στις ΒΙ.ΠΕ. είναι επίσης εγκαταστημένες μονάδες παροχής υπηρεσιών για την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων και των εργαζομένων σε αυτές (για παράδειγμα Τράπεζες, Ταχυδρομείο, Σταθμοί Πρώτων Βοηθειών κλπ) (Θεοφανούδη, 2006). Σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 2545/1997, Βιομηχανική Περιοχή είναι ο χώρος ο οποίος καθορίζεται, οριοθετείται, πολεοδομείται και 7

οργανώνεται προκειμένου να λειτουργήσει ως χώρος υποδοχής κάθε βιομηχανικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας. Ειδικότερα, η οργάνωση του χώρου για την εγκατάσταση βιομηχανικών δραστηριοτήτων αποτελεί μια σημαντική ενδιάμεση εισροή, υπό την έννοια ότι, ο χώρος αυτός (η έκταση) εξοπλίζεται με τα κατάλληλα έργα υποδομής για τη μετατροπή του σε «βιομηχανική περιοχή» (Νόμος 2545/1997). Σύμφωνα με τον Νόμο 4458/65 (άρθρο 5 παρ. 6) στα έργα υποδομής περιλαμβάνονται η ανέγερση τυποποιημένων κτιριακών εγκαταστάσεων για τη στέγαση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων και η ανέγερση ειδικών κτιριακών εγκαταστάσεων μετά από αίτηση των ενδιαφερομένων επιχειρήσεων, που τους μεταβιβάζονται ή με αγορά ή με ενοικίαση. Η Βιομηχανική Περιοχή διακρίνεται από την Βιομηχανική Ζώνη, που ορίζεται ως χώρος αφιερωμένος για βιομηχανική ή βιοτεχνική χρήση χωρίς καμία υποδομή. Η συνεισφορά της δεύτερης στην βιομηχανική ανάπτυξη εξαρτάται από την τοποθεσία στην οποία έχει οριοθετηθεί αυτή σε σχέση με τις δυνατότητες μεταφοράς και διανομής των προϊόντων, καθώς και από την τιμή της γης μέσα σε αυτήν (Βλιάμος, 1988). 1.2.1 Διακρίσεις Βιομηχανικών Περιοχών Ο προγραμματισμός για την ανάπτυξη του θεσμού των ΒΙ.ΠΕ. προσανατολίζεται προς τη δημιουργία μιας ΒΙ.ΠΕ. σε κάθε νομό της Ελλάδος, της οποίας το μέγεθος και τα δίκτυα υποδομής θα ποικίλλουν ανάλογα με τις ανάγκες της περιφέρειας όπου θα αναπτυχθεί η ΒΙ.ΠΕ. καθώς και την εξειδίκευσή της από την άποψη της παραγωγής, σε σχέση με την υπόλοιπη Χώρα. Ο προγραμματισμός αυτός επιβάλλει την διάκριση των ΒΙ.ΠΕ. σε ορισμένα είδη, ανάλογα με την «εμβέλειά» τους στον τοπικό, εθνικό ή διεθνή χώρο (Βλιάμος, 1988). Μια πρόταση της Διεύθυνσης Περιφερειακής 8

Αναπτύξεως και Βιομηχανικής Υποδομής της ΕΤΒΑ Α.Ε. καθιερώνει της εξής ονοματολογία: Εθνικής Κλίμακας ΒΙ.ΠΕ.: Ως Εθνικής Κλίμακας χαρακτηρίζεται εκείνη η ΒΙ.ΠΕ. η οποία έχει έκταση τέτοια ώστε να μπορεί να δεχθεί μεγάλες μονάδες και είναι εξοπλισμένη με πλήρη δίκτυα ως και άλλα έργα υποδομής για την εξυπηρέτηση των εγκατεστημένων μονάδων σε αυτήν. Η έκτασή της είναι κατά κανόνα μεγαλύτερη των 500 στρ. Και ιδρύονται κυρίως κοντά στις πρωτεύουσες των Νομών της Χώρας, Τοπικής Κλίμακας ΒΙ.ΠΕ.: Ως Τοπικής Κλίμακας χαρακτηρίζονται εκείνες οι ΒΙ.ΠΕ. που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση (της τάξεως των 5-7 χλμ.) από κάποιο αστικό κέντρο, έχουν στοιχειώδη δίκτυα υποδομής και άλλες εξυπηρετήσεις και είναι κατάλληλες για την εγκατάσταση ή μετεγκατάσταση μονάδων μικρού ή μεσαίου μεγέθους που εξυπηρετούν κύρια ανάγκες της τοπικής αγοράς, Υπερεθνικής Κλίμακας ΒΙ.ΠΕ.: Ως Υπερεθνικής Κλίμακας χαρακτηρίζονται εκείνες από τις Εθνικής Κλίμακας ΒΙ.ΠΕ. που λόγω θέσεως, μεγέθους και συγκριτικών πλεονεκτημάτων γίνονται ανταγωνιστικές για την προσέλκυση μονάδων σε διεθνές επίπεδο. Οι ΒΙ.ΠΕ. Θεσσαλονίκης, Πάτρας και Κομοτηνής μπορούν να λάβουν αυτόν τον χαρακτηρισμό επειδή βρίσκονται πλησίον των πυλών εισόδου στη χώρα μας (δηλ. κοντά σε συγκοινωνιακούς κόμβους), καθώς και κοντά σε επιστημονικά ή ερευνητικά κέντρα (Πανεπιστήμια), Ειδικές ΒΙ.ΠΕ.: Ως Ειδικές χαρακτηρίζονται εκείνες οι ΒΙ.ΠΕ. Εθνικής ή Τοπικής Κλίμακας που δέχονται μεταποιητικές μονάδες που ανήκουν σε ορισμένο κλάδο ή ομοειδείς ή/και συμπληρωματικούς κλάδους παραγωγής. Η ΝΑ.ΒΙ.ΠΕ. (για διαλυτήρια πλοίων και συναφείς μονάδες), και οι ΒΙ.ΠΕ. Αττικής (για μετεγκατάσταση βυρσοδεψείων η μία και χυτηρίων η άλλη) περιλαμβάνονται στις Ειδικές ΒΙ.ΠΕ. (Ε.Τ.Β.Α. Α.Ε., 1985-1986). 9

1.3 Ιστορική Αναδρομή Η ίδρυση Βιομηχανικών Περιοχών στην Ελλάδα αποφασίστηκε το 1962 από τον Οργανισμό Βιομηχανικής Ανάπτυξης (Ο.Β.Α.), ο οποίος συγχωνεύτηκε το 1964 με τον Οργανισμό Χρηματοδότησης Οικονομικής Αναπτύξεως (ΟΧΟΑ) και τον Οργανισμό Τουριστικής Πίστεως (Ο.Τ.Π.) και συνέστησε την Κρατική Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Β.Α.). Η ΕΤΒΑ το 2002 εξαγοράστηκε από την Τράπεζα Πειραιώς με τη διατήρηση της συμμετοχής του Ελληνικού Δημοσίου μέσω του Υπουργείου Ανάπτυξης κατά 35% (Μουρτσιάδης, 2010). Ο θεσμός των ΒΙ.ΠΕ. ως μέσο της περιφερειακής και βιομηχανικής ανάπτυξης πρωτοεμφανίστηκε το 1896 στο Manchester της Μεγάλης Βρετανίας με την ίδρυση της Trafford Park Estate Ltd. από ιδιώτες επιχειρηματίες. Η περιοχή αυτή αποκλήθηκε «Μητέρα των ΒΙ.ΠΕ.». Το 1899 άρχισε να λειτουργεί στο Chicago των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής η Cleaning Industrial District, κάτω πάλι από τον έλεγχο ιδιωτών επιχειρηματιών. Η πρώτη ΒΙ.ΠΕ. κάτω από τον πλήρη έλεγχο και διοίκηση του Δήμου της πόλης ιδρύθηκε το 1904 στην Νάπολη Ιταλίας (Zona Industriale de Napoli). Από τότε δεν παρατηρήθηκε καμιά άλλη προσπάθεια ίδρυσης και οργάνωσης ΒΙ.ΠΕ., μέχρι τη μεγάλη οικονομική κρίση του 1927-1933. Τότε, τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας που δημιουργήθηκαν στις βιομηχανικές κοινότητες της Βρετανικής οικονομίας, κινητοποίησαν τις κυβερνήσεις να θέσουν σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα ανάπτυξης ΒΙ.ΠΕ. ως μέσο βελτίωσης της οικονομικής κατάστασης των υποβαθμισμένων περιοχών. Αντίθετα στις Η.Π.Α. την σχετική πρωτοβουλία την είχε ο ιδιωτικός τομέας. Εκεί η μαζική υιοθέτηση του θεσμού των ΒΙ.ΠΕ. ήρθε αργότερα, παρακινούμενη από την γρήγορη ανάπτυξη της βιομηχανίας και την ίδρυση πολλών βιομηχανικών μονάδων κατά τη διάρκεια και μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Ευρώπη ο θεσμός αυτός εξαπλώθηκε πιο αργά. Η έννοια της ΒΙ.ΠΕ. σε πολλές χώρες, όπως στην Γερμανία, την Αυστρία, την Ολλανδία και την 10

Σκανδιναβία, ήταν ευρύτερη από ότι στις πρώτες διδάξασες. Συχνά πολλές πόλεις δημιουργούσαν Βιομηχανικές Ζώνες, με το να διαθέτουν μεγάλες εκτάσεις, που τους ανήκαν, για βιομηχανική χρήση. Τις εκτάσεις αυτές εφοδίαζαν με εξοπλισμό και υποδομή διάφοροι Δήμοι της περιοχής. Η μορφή αυτή ανάπτυξης των ΒΙ.ΠΕ. άρχισε να παρουσιάζεται από τα μέσα της δεκαετίας του 50. Σήμερα η ιδέα των ΒΙ.ΠΕ. έχει γίνει γνωστή και η χρησιμότητά της έχει αναγνωρισθεί ώστε πολλοί διεθνείς οργανισμοί και ερευνητικά κέντρα και ινστιτούτα να συγκεντρώνουν συστηματικά στοιχεία για την εφαρμογή του θεσμού σε διάφορες χώρες, παρέχουν τεχνική βοήθεια και ανταλλάσσουν απόψεις και εμπειρίες. Τούτο έχει βοηθήσει πολύ στην επέκταση του θεσμού των ΒΙ.ΠΕ. σε όλο σχεδόν τον κόσμο (Βλιάμος, 1988). 1.4 Η εξέλιξη της φιλοσοφίας των ΒΙ.ΠΕ. στην Ελλάδα Στην εισηγητική έκθεση για τον Ν. 4458/65 «Περί Βιομηχανικών Περιοχών» που κατατέθηκε στη Βουλή των Ελλήνων της 30 η Νοεμβρίου 1964, διαφαίνεται πως η δημιουργία των ΒΙ.ΠΕ., δηλαδή «η δημιουργία ισχυρής βιομηχανικής υποδομής και υπηρεσιών», αποβλέπει στην επίτευξη τριών συγκεκριμένων στόχων: Της εκβιομηχάνισης της χώρας, Της περιφερειακής ανάπτυξης και Της αποκέντρωσης. Από τα παραπάνω διαφαίνεται καθαρά η φιλοσοφία που διέπει τη δημιουργία των ΒΙ.ΠΕ. Στο άρθρο 1 παρ. 3 του Ν. 4458/65 αναφέρεται πως η ανάπτυξη τους σε ορισμένα προεπιλεγμένα μέρη θα αποτελούσε πόλους ανάπτυξης για την ευρύτερη περιοχή που γειτονεύει με την τοποθεσία των ΒΙ.ΠΕ. Παρέχεται ακόμα η δυνατότητα οργάνωσης τέτοιων περιοχών και σε άλλες περιφέρειες της χώρας, «εφόσον ήθελον υπάρξει αι απαιτούμεναι προϋποθέσεις». Δηλαδή, ο νομοθέτης επηρεασμένος από την αντίληψη της 11

εποχής που επικρατούσε για τους πόλους ανάπτυξης και τα συμπλέγματα βιομηχανικών δραστηριοτήτων (αντίληψη που εμφανίστηκε κατά το δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του 1950) ότι η ανάπτυξη περιοχών μπορεί να επιτευχθεί: με την αφύπνιση δυνάμεων που δημιουργούν μια αυτοενισχυούμενη διαδικασία ή/και με τη δημιουργία εξωτερικών οικονομιών, θέσπισε την δημιουργία των ΒΙ.ΠΕ., η ανάπτυξη των οποίων μέσω σημαντικών δαπανών του δημοσίου, θα προκαλούσε την έναρξη της διαδικασίας αυτής, που με τη σειρά της μέσω πολλαπλασιαστικών διεργασιών θα κατέληγε στην ικανοποίηση των τριών στόχων που αναφέρθηκαν παραπάνω. Οι πόλοι έλξης αυτοί επομένως ήταν το αποτέλεσμα της συνειδητής αυτής προσπάθειας που ξεκινούσε με μεγάλες δαπάνες του δημοσίου για να συνεχιστεί με ιδιωτικές επενδυτικές δαπάνες που προβλεπότανε να είναι πολλαπλασιαστικά μεγαλύτερες από τις πρώτες (Βλιάμος, 1988). Ο Νόμος αυτός λοιπόν οριοθετούσε την έναρξη αυτού που έχει αποκλεισθεί στάδιο της «πολιτικής συγκέντρωσης» που στόχευε στην ενίσχυση της βιομηχανικής υποδομής των μεγάλων αστικών κέντρων, αποκεντρώνοντας την βιομηχανική δραστηριότητα. Το στάδιο αυτό έληξε με την ψήφιση του Ν. 742/77 (Κόνσολας, 1985). Χωρίς να εγκαταλειφθεί εντελώς η ιδέα του «πόλου ανάπτυξης», αν και παρουσιάζεται πολύ εξασθενημένη, ο μεταγενέστερος νόμος 742/77 «Περί Τροποποιήσεως και Συμπληρώσεως του Νόμου περί Βιομηχανικών Περιοχών», μετατοπίζει το κέντρο βάρους της πολιτικής, για τις ΒΙ.ΠΕ., σε θέματα χωροταξικού σχεδιασμού και προστασίας περιβάλλοντος 1 (Βλιάμος, 1988). Οι αρχές που διέπουν την ίδρυση και λειτουργία των ΒΙ.ΠΕ. συνδέονται με τα θέματα που ρυθμίζει ο Ν. 360/76 «Περί Χωροταξίας και Περιβάλλοντος», και εξαρτώνται κατά μεγάλο μέρος από τις Γενικές Αρχές και Κατευθύνσεις της Χωροταξικής Πολιτικής και της Πολιτικής 1 Με τον όρο χωροταξικός σχεδιασμός νοείται ένα σύνολο ενεργειών οργάνωσης, ρύθμισης και συντονισμού των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο χώρο, με σκοπό τη διαμόρφωση ενός χωρικού προτύπου ανάπτυξης, στη βάση των αρχών της αειφορίας (Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2014). 12

Περιβάλλοντος που χαράσσεται από τα Προγράμματα Οικονομικής και Κοινωνικής Αναπτύξεως. Ο νόμος αυτός οριοθέτησε την έναρξη του δεύτερου σταδίου στον σχεδιασμό και ανάπτυξη των ΒΙ.ΠΕ. στην Ελλάδα: Εκείνου της «συγκρατημένης διασποράς» που στόχευε στην διεύρυνση της αποκεντρωτικής διαδικασίας, προβλέποντας τριπλασιασμό των πόλεωνεδρών των ΒΙ.ΠΕ. βασισμένο στην ίδια αντίληψη θεσμοθετήθηκε με το Π.Δ. 136/28-3-1986 ένα τρίτο στάδιο, που αφορά την δημιουργία μιας τουλάχιστον ΒΙ.ΠΕ. σε κάθε νομό της χώρας, καθώς επίσης και την δημιουργία ειδικού τύπου ΒΙ.ΠΕ. το στάδιο αυτό έχει αποκληθεί «στάδιο καθολικής διασποράς» και έτσι αναφερόμαστε πια σε Εθνικό Δίκτυο Βιομηχανικών Περιοχών. Η μετατόπιση αυτή του κέντρου βάρους της πολιτικής για τις ΒΙ.ΠΕ., αποτέλεσε από τότε την κυρίαρχη έκφραση πολιτικής αναφορικά με την θεσμοθέτηση και οριοθέτηση αυτών (Βλιάμος, 1988). Πράγματι στο κείμενο Υ.Χ.Ο.Π., Προτάσεις Οργάνωσης (Συνοπτικό σχέδιο Δομικών Παρεμβάσεων), του Υπουργείου Χωροταξίας και Περιβάλλοντος γράφετε ότι οι στόχοι του τότε τρέχοντος πενταετούς προγράμματος, που αφορούν στον Χωροταξικό σχεδιασμό της μεταποίησης μπορούν να συνοψισθούν στα εξής: έλεγχος της διασποράς βιομηχανικών εγκαταστάσεων στον αγροτικό χώρο, σχεδιασμός ζωνών αποκλειστικής βιομηχανικής χρήσης και έμφαση στις περιβαλλοντικές παραμέτρους της βιομηχανικής χωροθέτησης. Στα πλαίσια αυτά οι ΒΙ.ΠΕ. χαρακτηρίζονται ως «χωρικοί υποδοχείς» της μεταποίησης, στους οποίους θα επιτευχθεί η χωροθέτηση των νέων και μέρους των παλαιών μεταποιητικών μονάδων. Οι χωρικοί αυτοί υποδοχείς διαφοροποιούνται από άποψη χαρακτηριστικών και δεσμεύσεων ανάλογα με το είδος, το μέγεθος και την περιβαλλοντική επιβάρυνση που προκαλούν, οι μονάδες που πρόκειται να εγκατασταθούν σε αυτές (Υ.Χ.Ο.Π., 1984). 13

1.5 Ταξινόμηση Κατηγορίες Βιομηχανικών Περιοχών Οι Βιομηχανικές Περιοχές χωρίζονται ανάλογα με το είδος της δραστηριότητας των επιχειρήσεων που υπάρχει σε κάθε μία. Πιο συγκεκριμένα υπάρχουν : Οι Σύνθετες Βιομηχανικές Περιοχές στις οποίες επιτρέπεται η κάθε είδους βιομηχανική χρήση. Οι Κλαδικές Βιομηχανικές Περιοχές στις οποίες επιτρέπεται η εγκατάσταση συγκεκριμένων κλάδων. Οι Συμπληρωματικές Βιομηχανικές Περιοχές οι οποίες είναι μικρότερες υπεργολαβικές επιχειρήσεις που λειτουργούν ως βοηθητικές των κύριων βιομηχανικών περιοχών. Οι Συντονιστικές Βιομηχανικές Περιοχές χαρακτηρίζονται από υψηλή εξειδίκευση και μεγάλες οικονομίες κλίμακας και Οι Αναπτυξιακές Βιομηχανικές Περιοχές στις οποίες ενθαρρύνεται η ανάπτυξη μικρών επιχειρήσεων, με την παροχή προκατασκευασμένων μεγάλων εργοστασιακών κτιρίων (Κόνσολας, 1970). Με βάση τις παραπάνω κατηγορίες οι μονάδες που μπορούν να εγκατασταθούν στις ΒΙ.ΠΕ. είναι: κάθε είδους Βιομηχανικές και Βιοτεχνικές Επιχειρήσεις, ναυπηγοεπισκευαστικές μονάδες, επιχειρήσεις επεξεργασίας, αποθήκευσης και εμπορίας αγροτικών προϊόντων (Κόνσολας, 1970). 1.6 Θεσμικό πλαίσιο και βασικά χαρακτηριστικά Το βασικό θεσμικό πλαίσιο που τέθηκε ήταν ο ν. 4458/65 (ΦΕΚ 33/Α/27-2-65) με τον οποίο η τότε κρατική ΕΤΒΑ είχε το αποκλειστικό δικαίωμα οργάνωσης και εκμετάλλευσης των Βιομηχανικών Περιοχών. Δημιουργήθηκαν είκοσι επτά Βιομηχανικές Περιοχές, οι οποίες 14

παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα 1.1 και οι οποίες βρίσκονται γύρω από μεγάλα αστικά κέντρα (Μουρτσιάδης, 2010). A/A Πίνακας 1.1: Βιομηχανικές Περιοχές στην Ελλάδα και οι περιπτώσεις που Όνομα Βιομηχανικής Περιοχής (θέση) παραγάγουν επικίνδυνα απόβλητα εντός των ΒΙΠΕ Έτος ίδρυσης Συνολική έκταση (στρ) Συνολικός αριθμός επιχειρήσεων στη ΒΙΠΕ Ποσοστό πληρότητας (%) Περιπτώσεις επιχειρήσεων που παράγουν επικίνδυνα απόβλητα (ΕΑ) 1 Θεσσαλονίκης 1965 9400 569 100 ΝΑΙ 2 Βόλου Κύρια 1966 2759 131 100 ΝΑΙ 3 Ηρακλείου 1969 1723 284 100 ΝΑΙ 4 Πατρών 1972 4104 82 57 ΝΑΙ 5 Βόλου- 1972 1734 30 68 ΝΑΙ Παράρτημα 6 Φλώρινας 1975 1105 15 35 ΟΧΙ 7 Δράμας 1975 2155 73 41 ΟΧΙ 8 Ξάνθης 1975 1542 30 42 ΟΧΙ 9 Ιωαννίνων 1976 2058 150 54 ΝΑΙ 10 Κομοτηνής 1976 4342 142 72 ΝΑΙ 11 Καβάλας 1977 2080 53 28 ΝΑΙ 12 Πρέβεζας 1978 2012 45 45 ΟΧΙ 13 Σερρών 1978 1239 52 47 ΟΧΙ 14 Λάρισας 1979 2415 70 30 ΝΑΙ 15 Κιλκίς 1979 1612 48 77 ΝΑΙ 16 Λαμίας 1979 1625 55 55 ΝΑΙ 17 Αλεξανδρούπολης 1980 1072 20 50 ΝΑΙ 18 Τρίπολης 1981 1600 90 53 ΝΑΙ 19 Καλαμάτας-Σ 1983 251 12 15 ΟΧΙ 20 Καλαμάτας-Μ 1983 1061 17 17 ΟΧΙ 21 Αστακού 1984 1722 - - - 22 Έδεσσας 1984 572 4 20 ΟΧΙ 23 Αργοστολίου 1986 120 80 100 ΟΧΙ 24 Πετραίας 1986 1931 - - - 25 Θίσβης 1987 3987 2 45 ΟΧΙ 26 Καρδίτσας 1990 660 - - - 27 Κοζάνης 1997 709 - - - Σύνολα 55590 2054 Πηγή: Αρχείο ΥΠΑΝ, 2008. 15

Εικόνα 1.1: Χάρτης Βιομηχανικών Περιοχών Πηγή: ΕΤΒΑ, 2014. Ο ν. 742/77 επεκτείνει την εφαρμογή του θεσμού, καθώς αποβλέπει στη συγκρατημένη διασπορά τους σε ολόκληρη τη χώρα. Η πολιτική αυτή προωθείται παραπέρα με το Π.Δ. 136/86, σύμφωνα με το οποίο αρχίζει η περίοδος της καθολικής διασποράς των Βιομηχανικών Περιοχών μέσω της έγκρισης της δυνατότητας ίδρυσης μίας τουλάχιστον ΒΙ.ΠΕ. σε κάθε Νομό (Αλεξάκης, Κατριβέσης, 1990). Με τον Νόμο 2545/1997 (ΦΕΚ 254/Α/15-12-97) θεσμοθετήθηκαν οι Βιομηχανικές και Επιχειρηματικές Περιοχές (ΒΕ.ΠΕ.), που μπορούν να έχουν τις εξής μορφές: Βιομηχανικές Περιοχές (ΒΙ.ΠΕ.), οι οποίες λειτουργούν ως χώροι υποδοχής κάθε βιομηχανικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας, 16

Βιομηχανικά Πάρκα (ΒΙ.ΠΑ.), τα οποία λειτουργούν ως χώροι υποδοχής κάθε βιομηχανικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας μέσης και χαμηλής όχλησης, Βιοτεχνικά Πάρκα (ΒΙΟ.ΠΑ.), τα οποία λειτουργούν ως χώροι υποδοχής κάθε βιομηχανικής και βιοτεχνικής δραστηριότητας χαμηλής όχλησης και επαγγελματικών εργαστηρίων, Τεχνοπόλεις (ΤΕΧΝ), οι οποίες λειτουργούν ως χώροι υποδοχής βιομηχανιών νέας και υψηλής τεχνολογίας και ερευνητικών / εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων (Μουρτσιάδης, 2010). 17

Πίνακας 1.2: Λίστα Νόμων που αφορούν της ΒΙ.ΠΕ. Σύμφωνα με τον Βλιάμο, (1988), τα σχετικά νομοθετήματα κατατάσσονται χρονολογικά με την εξής σειρά: Ν. 4458/1965 Περί Βιομηχανικών Περιοχών. Ν.Δ. 1078/1971 περί λήψεως φορολογικών και άλλων τινών μέτρων προς ενίσχυση την περιφερειακής αναπτύξεως. Ν. 112/1975 Περί παρατάσεως της ισχύος διατάξεων του Ν. 4458/1965 Περί Βιομηχανικών Περιοχών (αναφέρεται δι άρθρου μόνου στην ισχύ των διατάξεων του άρθρου 4 παρ. 4). 18

Ν. 742/1977 Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως του Ν. 4458/1965 Περί Βιομηχανικών Περιοχών και ρυθμίσεως συναφών θεμάτων. Ν. 1116/1981 Για την παροχή κινήτρων ενισχύσεως της περιφερειακής και οικονομικής αναπτύξεως της Χώρας και τη ρύθμιση συναφών θεμάτων. Π.Δ. 189/1981 Περί χορηγήσεως αδειών εγκαταστάσεως και επεκτάσεως βιομηχανιών εντός δασών και δασικών εκτάσεων και παραχωρήσεως αυτών για τη δημιουργία Βιομηχανικών Περιοχών. Ν. 1249/1982 Διαρρυθμίσεις στην άμεση και έμμεση φορολογία, μισθολογικά θέματα και άλλες διατάξεις. Ν. 1265/1982 Για την παροχή κινήτρων ενίσχυσης της οικονομικής και περιφερειακής ανάπτυξης της Χώρας και τροποποίηση συναφών διατάξεων. Ν. 1360/1983 Για την τροποποίηση και συμπλήρωση του Ν. 1262/82. Π.Δ. 236/1985 Για την επέκταση των διατάξεων των Ν. 4458/65 και 742/77 στον Νομό Αττικής. Π.Δ. 136/1986 Για την δημιουργία ΒΙ.ΠΕ. σε όλους τους Νομούς της Χώρας (Βλιάμος, 1988). 1.7 Περιοχές συγκέντρωσης βιομηχανίας Οι επιχειρήσεις εμφανίζουν την τάση να συγκεντρώνονται σε γεωγραφικά περιορισμένες περιοχές, οι οποίες εμφανίζουν κάποια ιδιαίτερα φυσικά και οικονομικά πλεονεκτήματα (φυσικοί πόροι, εγκατάσταση άλλων επιχειρήσεων, η προσφορά εργασίας κλπ) δημιουργώντας χωρικές συγκεντρώσεις. Οι συγκεντρώσεις αυτές είναι μεγάλου ή μικρού μεγέθους, ανάλογα από τους διαθέσιμους συντελεστές παραγωγής και το μέγεθος των αστικών κέντρων κοντά στα οποία δημιουργούνται. Συνήθως υπάρχει μια πόλωση της βιομηχανίας στην πρωτεύουσα κάθε χώρας, ενώ υπάρχουν διασκορπισμένες στην περιφέρεια μικρότερες συγκεντρώσεις, οι οποίες όμως δεν ακολουθούν ούτε τον ίδιο ρυθμό ανάπτυξης, ούτε έχουν τις ίδιες 19

οικονομικές αποδόσεις. Οι βιομηχανικές συγκεντρώσεις, λοιπόν, δείχνουν να ακολουθούν την ιεραρχία των αστικών περιοχών (McCann, 2001). Οι περιοχές συγκέντρωσης ακολουθούν μια διαδικασία ωριμότητας, γήρανσης, παρακμής και τέλος ανανέωσης. Ουσιαστικά βασίζονται στην δυνατότητα των επιχειρήσεων να προσαρμοστούν στις νέες οικονομικές συνθήκες, καθώς και να καινοτομήσουν. Τα βήματα ανάπτυξης μιας ανάλογης περιοχής, βασίζονται στην θεωρία της κυκλικής σωρευτικής αιτιότητας του Myrdal (1956), όπου αρχικά με την εγκατάσταση λίγων επιχειρήσεων υπάρχει αύξηση του εισοδήματος στην περιοχή, στη συνέχεια νέες βιομηχανίες έρχονται στην περιοχή δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας καθώς και πηγή έμπειρου και ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Κατόπιν, συνεργάζονται μεταξύ τους οι επιχειρήσεις για την παροχή ενδιάμεσων προϊόντων ή πρώτων υλών και τέλος αναπτύσσονται οι καθαρά εξωτερικές οικονομίες, με την εγκατάσταση εταιριών παροχής υπηρεσιών στην περιοχή. Η ιεραρχική ταξινόμηση των περιφερειών βιομηχανικής ανάπτυξης κατά Aydalot (1984, 1985) είναι η παρακάτω: μητροπολιτικές περιφέρειες, όπου υπάρχει υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης, υψηλές οικονομίες αστικοποίησης και μεγάλη διαφοροποίηση της παραγωγής, επιτυχείς βιομηχανικές περιφέρειες με υψηλές οικονομίες γειτνίασης, χαμηλότερες οικονομίες αστικοποίησης και έντονους ρυθμούς ανάπτυξης, φθίνουσες βιομηχανικές περιφέρειες με φθίνουσες οικονομίες συγκέντρωσης αλλά αυξανόμενη διάσταση των παρεχόμενων υπηρεσιών εκπαίδευσης και έρευνας, ανερχόμενες περιφέρειες στις οποίες υπάρχει κυρίως συγκέντρωση νέων κλάδων και υψηλό ρυθμό δημιουργίας επιχειρήσεων, περιμετρικές περιφέρειες ελλιπούς ανάπτυξης με σχετικά χαμηλό ρυθμό ανάπτυξης και περιμετρικές υπανάπτυκτες περιφέρειες με περιορισμένη παρουσία της μεταποίησης και χαμηλό ή μηδενικό αριθμό ανάπτυξης (Walker & Chapman, 1987). 20

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες θεωρίες, η υπερσυγκέντρωση δραστηριοτήτων σε μια γεωγραφικά περιορισμένη περιοχή θα οδηγούσε σε ένα ιδιαίτερα υψηλό επίπεδο επένδυσης, καθώς και σε εξάντληση των διαθέσιμων για βιομηχανική χρήση εκτάσεων. Το αποτέλεσμα θα ήταν η τιμή του παραγωγικού συντελεστή γη να αυξάνεται λόγω της υψηλής ζήτησης. Έτσι, οι επιχειρήσεις που θα ήθελαν να επεκταθούν περαιτέρω στην ίδια περιοχή, αντιμετωπίζουν μείωση της κερδοφορίας τους, και κατ επέκταση μείωση της ανταγωνιστικότητάς τους σε σχέση με άλλες ανταγωνιστικές επιχειρήσεις της ίδιας περιφέρειας, εξαιτίας της αυξημένης τιμής των παραγωγικών συντελεστών. Στην πραγματικότητα, όμως, η γεωγραφική συγκέντρωση των επιχειρήσεων τους παρέχει πληθώρα πλεονεκτημάτων γνωστά με το γενικότερο όρο «οικονομίες χωρικής συγκέντρωσης», οι οποίες τους επιτρέπουν να λειτουργούν κερδοφόρα και ανταγωνιστικά. Ο Marshall περιέγραψε αναλυτικά τις οικονομίες αυτές το 1920, θεωρώντας τες ως εξωτερικές οικονομίες. Από εκείνες προκύπτει το όφελος της διάχυσης των πληροφοριών ανάμεσα στις εγκατεστημένες στην περιοχή επιχειρήσεις. Αυτό συμβαίνει συνήθως μέσω της προσωπικής επαφής των εργαζομένων των επιχειρήσεων σε κοινωνικά, επαγγελματικά ή αθλητικά γεγονότα. Η μεγιστοποίηση της πρόσβασης στην πληροφορία οδηγεί στην μείωση του κόστους παραγωγής των επιχειρήσεων, στη βελτίωση του τρόπου παραγωγής καθώς και στη δημιουργία περισσότερο ποιοτικών και καινοτόμων προϊόντων. Ο βαθμός πληροφόρησης της κάθε επιχείρησης εξαρτάται από το συνολικό αριθμό επιχειρήσεων που βρίσκονται στην περιοχή. Οι εντός της συγκέντρωσης επιχειρήσεις ωφελούνται επίσης από την προσέλκυση ειδικευμένων εισροών που σε διαφορετική περίπτωση βρίσκονται διασκορπισμένες στο χώρο. Οι εταιρίες παροχής υπηρεσιών προς τις επιχειρήσεις, καθώς και η εξειδικευμένη τοπική υποδομή είναι μερικές από αυτές τις εισροές. Μέσω της χωρικής συγκέντρωσης συνεπώς, το κόστος παροχής αυτών διαμοιράζεται στις επιχειρήσεις. Αν οι επιχειρήσεις αυτές 21

λειτουργούσαν μεμονωμένα ανάλογες υπηρεσίες θα ήταν αδύνατον να παρέχονται αφού το κόστος θα ήταν εξαιρετικά υψηλό. Το μεμονωμένο κόστος παροχής υπηρεσιών μειώνεται όσο αυξάνεται αριθμός των εγκατεστημένων επιχειρήσεων. Τέλος, στην ευρύτερη περιοχή της βιομηχανικής συγκέντρωσης παρατηρείται η δημιουργία μιας δεξαμενής εργατικού δυναμικού από την οποία οι επιχειρήσεις αντλούν επαρκές και ειδικευμένο προσωπικό. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του κόστους κατάρτισης των εργαζομένων καθώς και την άμεση αντικατάσταση προσωπικού που αποχωρεί. Ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε χωρικής συγκέντρωσης υπάρχουν και διαφορετικές οικονομίες χωρικής συγκέντρωσης. Σύμφωνα με τον Hoover (1937, 1948) αυτές είναι: Οι οικονομίες εντοπιότητας, Οι εσωτερικές οικονομίες κλίμακας και Οι οικονομίες αστικοποίησης (McCann, 2001). Οι οικονομίες εντοπιότητας, ή γειτνίασης, είναι κυρίως εξωτερικές οικονομίες και αφορούν συνήθως μικρότερες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ίδιο κλάδο. Ως κεντρική οντότητα μπορεί να οριστεί η μικρή, ευέλικτη και καινοτόμος επιχείρηση η οποία στηρίζεται ιδιαίτερα στα οφέλη των δικτύων επικοινωνίας που δημιουργούνται μεταξύ των επιχειρήσεων στην χωρική συγκέντρωση (net benefits) (Harrington, Warf, 1995). Σημαντικό ρόλο στις οικονομίες αυτού του τύπου κατέχει συνεπώς η συνεργασία μεταξύ των μικρών και των μεγάλων επιχειρήσεων, η ανταλλαγή πληροφοριών και προσωπικού μεταξύ τους καθώς και η αμοιβαία κατανόηση και οικειότητα που αναπτύσσεται ανάμεσά τους. Η ύπαρξη μιας πηγής εργατικού δυναμικού καθώς και ο επιμερισμός του κοινού κόστους (μεταφοράς προϊόντων και πρώτων υλών, παροχής υπηρεσιών κλπ) δημιουργούν ιδιαίτερα ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης για τις νεοϊδρυόμενες και τις μικρές επιχειρήσεις (McCann, 2001, Walker & Chapman, 1987). 22

Η ιδεολογία των Βιομηχανικών Περιοχών ως οργανωμένοι χώροι παραγωγικών δραστηριοτήτων έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο ανάπτυξης των οικονομιών εντοπιότητας (Fujita & Thisse, 2002). Η δεύτερη κατηγορία οικονομιών χωρικής συγκέντρωσης είναι οι εσωτερικές οικονομίες κλίμακας οι οποίες υπάρχουν κυρίως στις μεγάλες επιχειρήσεις. Το μεγάλο μέγεθος παραγωγής τους, τους επιτρέπει να εσωτερικοποιούν και να ενοποιούν πολλές λειτουργίες, όπως η διοικητική διαίρεση, μερικές παρεχόμενες εξωτερικές υπηρεσίες, ενώ επιτυγχάνουν και εξειδίκευση της παραγωγής και των εργαζομένων. Γενικά αφορούν περιπτώσεις επενδύσεων σε μεγάλη κλίμακα σε μια συγκεκριμένη τοποθεσία, εκμεταλλευόμενες τους τοπικούς συντελεστές. Τέλος, οι οικονομίες αστικοποίησης εμφανίζονται συνήθως σε χωρικές συγκεντρώσεις επιχειρήσεων που βρίσκονται κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα. Κύρια χαρακτηριστικά των οικονομιών αυτών είναι η τομεακή διαφοροποίηση των επιχειρήσεων, ενώ ωα κεντρικές οντότητες μπορούν να θεωρηθούν οι παρεχόμενες προς τις επιχειρήσεις υπηρεσίες, καθώς και η υφιστάμενη υποδομή (οδικό δίκτυο, δίκτυο ύδρευσης, ηλεκτρισμού κλπ) του αστικού κέντρου στο οποίο εμφανίζονται (McCann, 2001, Walker & Chapman, 1987, & Harrington & Warf, 1995). Στις Β.Ε.ΠΕ. εκτός των κυρίως βιομηχανικών, βιοτεχνικών και λοιπών εγκαταστάσεων επιτρέπεται να περιλαμβάνουν: Κατασκευή κτιρίων για τη στέγαση υπηρεσιακών μονάδων Δημοσίων Υπηρεσιών, Νομικών Προσώπων Δημοσίου Δικαίου, Κοινωφελών Οργανισμών για την εξυπηρέτηση των επιχειρήσεων και των εργαζομένων σε αυτές. Εγκατάσταση επιστημονικών, ερευνητικών εργαστηρίων και κέντρων τεχνολογικής στήριξης των επιχειρήσεων και των εργαζομένων. Κατασκευή δικτύων παροχής υπηρεσιών, μέσω ηλεκτρονικών συστημάτων και συστημάτων πληροφορικής. Ίδρυση ελεύθερων Βιομηχανικών Ζωνών (ΒΙ.ΖΩ.). 23

Εγκατάσταση διαμετακομιστικών κέντρων και αποθηκών για τη διακίνηση βιομηχανικών και αγροτικών προϊόντων. Ίδρυση εκθεσιακών ή συνεδριακών κέντρων. Μετεγκατάσταση βιομηχανικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων υψηλής όχλησης σε βιομηχανικά πάρκα, εφόσον συντρέχον σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις: o Δεν υπάρχει στον Νομό ΒΙ.ΠΕ. ή δεν υπάρχει χώρος στην υπάρχουσα ΒΙ.ΠΕ. o Έχει προηγουμένως εγκριθεί μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Μετεγκατάσταση βιομηχανικών ή βιοτεχνικών δραστηριοτήτων μέσης όχλησης σε Βιοτεχνικό Πάρκο, εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι εξής προϋποθέσεις: o Δεν υπάρχει ΒΙ.ΠΕ. ή ΒΙΟ.ΠΑ. στον Νομό ή δεν υπάρχει ελεύθερος χώρος σε αυτά. o Το ΒΙΟ.ΠΑ. είναι χωροθετημένο εκτός εγκεκριμένου σχεδίου πόλεως και η μετεγκατάσταση προέρχεται από τον οικιστικό ιστό. Βιομηχανικές ή βιοτεχνικές δραστηριότητες υψηλής, μέσης ή χαμηλής όχλησης (Νόμος 25/45/1997). 1.8 Στάδια δημιουργίας ΒΙ.ΠΕ. Τα στάδια δημιουργίας μιας ΒΙ.ΠΕ. είναι τα τρία ακόλουθα: Στάδιο Ίδρυσης. Στο Στάδιο αυτό περιλαμβάνονται οι αναγκαίες ενέργειες και διαδικασίες για την θεσμοθέτηση μιας πόλης-περιοχής σαν έδρας ΒΙ.ΠΕ., όταν δεν προβλέπεται από τους Ν. 4458/65 και 742/77, και οριοθέτηση της έκτασής της. o Εάν δεν είναι θεσμοθετημένη, εκπονείται μελέτη σκοπιμότητας ίδρυσης ΒΙ.ΠΕ. στην υπόψη ευρύτερη περιοχή (Νομός, Διαμέρισμα) και εκτιμάται το αναγκαίο μέγεθός της και μετά από σχετική απόφαση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της 24

Κυβερνήσεως και στη συνέχεια έκδοση Π. Δ/τος μετά από πρόταση του Υπουργού Εθνικής Οικονομίας νομοθετείται η Νέα Βιομηχανική Περιοχή. o Εάν είναι θεσμοθετημένη ΒΙ.ΠΕ. Θεσμοθετημένες ΒΙ.ΠΕ. είναι όσες προβλέπονται από τους Ν. 4458/65 και 742/77 και όσες στη συνέχεια θεσμοθετήθηκαν με την προηγούμενη διαδικασία. Για την υλοποίηση των θεσμοθετημένων αυτών ΒΙ.ΠΕ. εκπονείται Οικονομοτεχνική Μελέτη με την οποία εκτιμάται το αναγκαίο μέγεθος της έκτασης και εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις χωροθέτησής της (προηγείται αναγνώριση θέσεων, συνεργασία με τοπικούς φορείς, σύμφωνη γνώμη του Νομαρχιακού Συμβουλίου). Στη συνέχεια, εκπονείται Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Δ. 1180/81) από τα συμπεράσματα της οποίας σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα της οικονομοτεχνικής Μελέτης επιλέγεται η τελική θέση της ΒΙ.ΠΕ. Τέλος οριοθετείται η ΒΙ.ΠΕ. με Κοινή Υπουργική Απόφαση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας και Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος που εκδίδεται μετά από πρόταση Επιτροπής της ΕΤΒΑ αποτελούμενης από το Διοικητή και τους Υποδιοικητές της που δημοσιεύεται στο Φ.Ε.Κ. (Ν. 742/77 άρθρο 1 παρ. 1, εδαφ. γ.). Στάδιο Οργάνωσης. Το Στάδιο αυτό καλύπτει τις διαδικασίες για την απόκτηση της οριοθετημένης γης, την απόκτηση των εκτός ΒΙ.ΠΕ. αναγκαίων εκτάσεων για την κατασκευή διαφόρων δικτύων (ύδρευσης, αποχέτευσης, κλπ), την εκπόνηση των αναγκαίων μελετών, καθώς και την εκτέλεση των διαφόρων έργων υποδομής. Ειδικότερα, βασικά αντικείμενα του σταδίου αυτού είναι: o Η τοπογράφηση-κτηματογράφηση των προς απόκτηση εκτάσεων και η κατάρτιση των κτηματολογικών πινάκων. o Ο έλεγχος της κτηματογράφησης στα πλαίσια του Ν. 797/71. o Η έρευνα τιμών αξίας γης και προσαυξημάτων. o Ενέργειες για την αγορά με ελεύθερες διαπραγματεύσεις των ιδιωτικών εκτάσεων. o Απαλλοτρίωση των μη προσφερομένων για πώληση ιδιωτικών εκτάσεων. 25

o Κίνηση διαδικασίας για την παραχώρηση των Δημοσίων, Δημοτικών και Κοινοτικών εκτάσεων. o Εκπόνηση των αναγκαίων μελετών (όπως ρυμοτομική, υδρογεωλογική, εδαφοτεχνική, αποχέτευσης, καθαρισμού αποβλήτων, ηλεκτροφωτισμού, οδική σύνδεση κ.λπ.). o Εκτέλεση των έργων υποδομής, που γίνεται με εργολαβική ανάθεση μετά από Δημόσιο και κατά κανόνα διεθνή μειοδοτικό διαγωνισμό. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι ορισμένα από τα παραπάνω πρέπει να εκτελεστούν αυστηρά τυπικά γιατί η μη τήρησή τους μπορεί να προκαλέσει σοβαρές νομικές και οικονομικές συνέπειες στον φορέα του Έργου. Ακόμα πέρα από τις διαδικασίες ίδρυσης και κατασκευής «του έργου» είναι οι διαδικασίες εξασφάλισης της χρηματοδότησης του από τα ετήσια προγράμματα Δημοσίων Επενδύσεων και τα προγράμματα χρηματοδοτήσεων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για ενημέρωση της κοινής γνώμης, των Κοινωνικών Φορέων, Δημοσίων Οργανισμών, η κατάσταση προγραμμάτων, η βελτίωση του Νομοθετικού πλαισίου κ.λπ. Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι στα δύο προαναφερθέντα στάδια (ίδρυσης και οργάνωσης) πρωτεύοντα ρόλο έχουν τόσο οι Αποφάσεις των διαφόρων αρμοδίων Υπουργείων (Εθνικής Οικονομίας και Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος, Οικονομικών, Γεωργίας, κ.λπ.), όσο και οι τοπικοί φορείς, κάτοικοι, Αρχές, Δικαστήρια, κ.λπ. των ευρύτερων περιοχών στις οποίες χωροθετείται η ΒΙ.ΠΕ., η αντίδραση των οποίων μπορεί να προκαλέσει ανυπέρβλητα εμπόδια στην όλη εξέλιξη του Έργου. Στάδιο Λειτουργίας. Η διάθεση των βιομηχανικών γηπέδων αρχίζει κατά κανόνα μετά την απόκτηση της έκτασης και τη μελέτη του Ρυμοτομικού Σχεδίου της ΒΙ.ΠΕ. για την εξυπηρέτηση των πρώτων μονάδων που εγκαθίστανται εκτελούνται ορισμένα απαραίτητα προκαταρκτικά έργα, μέχρι την αποπεράτωση των οριστικών έργων. (Στάδιο παράλληλης εγκατάστασης). Κατά τη διάρκεια εκτέλεσης των διαφόρων έργων συνεχίζεται η διάθεση βιομηχανικών γηπέδων σε επιχειρήσεις, με την συμπλήρωση δε των βασικών έργων υποδομής αρχίζει το στάδιο πλήρους λειτουργίας της ΒΙ.ΠΕ. 26

Για να φτάσει η Βιομηχανική Περιοχή στο στάδιο της πλήρους οργάνωσης-λειτουργίας ο μέσος χρόνος που πρέπει να διανυθεί από την έναρξη της διαδικασίας οργάνωσής του είναι 5,5 χρόνια και υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα μεσολαβήσουν σημαντικές καθυστερήσεις στο στάδιο ίδρυσης ή δεν θα προκύψουν εμπόδια κατά την διάρκεια εκτέλεσης των έργων (Βλιάμος, 1988). 1.9 Χωροθέτηση των ΒΙ.ΠΕ. Ένας από τους κύριους στόχους της δημιουργίας Βιομηχανικών Περιοχών είναι η αντιμετώπιση των προβλημάτων σε περιφέρειες βραδείας ανάπτυξης που εμφανίζουν υψηλά ποσοστά ανεργίας και χαμηλά εισοδήματα. Με τις ΒΙ. ΠΕ. γίνεται πιο ελκυστική η περιφέρεια στις νέες επιχειρήσεις. Σε αρχική φάση επιτυγχάνεται αύξηση του εισοδήματος στις μειονεκτικές περιοχές με αποτέλεσμα να εγκατασταθούν περισσότερες νέες επιχειρήσεις σε αυτές. Με τη σειρά της μειώνεται σταδιακά η ανεργία, ενώ δημιουργούνται και οικονομίες συγκέντρωσης. Με τη δημιουργία Βιομηχανικών Περιοχών δημιουργούνται πόλοι ανάπτυξης οι οποίοι βοηθούν στη μείωση του κοινωνικού κόστους μέσω της συγκέντρωσης των επενδύσεων και της αύξησης της αποτελεσματικότητάς τους καθώς και στη διάχυση της ανάπτυξης σε όλη την περιφέρεια. Το κράτος οργανώνει τους πόλους ούτως ώστε να αντιμετωπιστούν οι επιδράσεις των προϋφιστάμενων πόλεων (Δασκαλάκης, 2006). Οι ΒΙ.ΠΕ. αναφέρονται σε ένα βασικό κίνητρο υποδομής. Εφόσον χωροθετούνται ορθολογικά και παρέχουν το επιθυμητό επίπεδο υπηρεσιών, επενεργούν ως κίνητρο για την ανάληψη και εγκατάσταση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μέσα σε αυτές. Η ύπαρξη αυτής της υποδομής θα πρέπει να αποτελεί βασικό παράγοντα λήψης αποφάσεων από την πλευρά των επιχειρήσεων. Από την άλλη πλευρά θεσμοθετούνται χρηματοοικονομικά κίνητρα για να υποστηρίξουν επιπρόσθετα τέτοιες 27

επιχειρηματικές αποφάσεις, να ωθήσουν δηλαδή τις επιχειρήσεις να εγκατασταθούν στις ΒΙ.ΠΕ., μειώνοντας στα αρχικά στάδια το κεφαλαιουχικό και λειτουργικό τους κόστος. Ορισμένα από τα χρηματοοικονομικά κίνητρα ισχύουν και στη συνέχεια και επιδρούν στις επιχειρήσεις που δρουν μέσα στις ΒΙ.ΠΕ. Δρουν, ωστόσο, και για τις επιχειρήσεις έξω από τις ΒΙ.ΠΕ., αν και συχνά με κάπως μικρότερους συντελεστές (Αλεξάκης, Κατριβέσης, 1992). 28

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΒΙ.ΠΕ. ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 2.1 Εισαγωγή Ο θεσμός των Βιομηχανικών Περιοχών χρησιμοποιήθηκε και εξακολουθεί να χρησιμοποιείται για την επιτάχυνση του ρυθμού βιομηχανικής ανάπτυξης. Με την ίδρυση των Βιομηχανικών Περιοχών δημιουργείται η αναγκαία βιομηχανική υποδομή και το κατάλληλο κλίμα που παρέχει στην ιδιωτική πρωτοβουλία τη δυνατότητα για άμεση εγκαθίδρυση βιομηχανικών μονάδων με το χαμηλότερο δυνατό κεφαλαιουχικό κόστος, χωρίς οποιαδήποτε σοβαρά προβλήματα ή και ταλαιπωρίες στην ανέγερση και λειτουργία εργοστασίων. Οι Βιομηχανικές Περιοχές μπορεί να χρησιμοποιηθούν επίσης ως ένα μέτρο για την εφαρμογή προγραμμάτων για περιφερειακή ανάπτυξη (Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου Βιομηχανίας και Τουρισμού, 2004). Τα κίνητρα, οι στόχοι καθώς και η συμβολή των περιοχών αυτών στην ανάπτυξη της περιφέρειας θα μελετηθούν στο παρών κεφάλαιο. 2.2 Κίνητρα για την εγκατάσταση των επιχειρήσεων στις ΒΙ.ΠΕ. Τα αναπτυξιακά κίνητρα που θεσμοθετήθηκαν για την προσέλκυση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στις ΒΙ.ΠΕ. της χώρας περιλαμβάνουν κυρίως τα χρηματοοικονομικά κίνητρα, όπως αυτά ορίζονται με τη στενή τους έννοια και αναφέρονται σε πόρους που μεταβιβάζονται έμμεσα ή άμεσα στις επιχειρήσεις, για την ανάληψη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων. Στα κίνητρα αυτά περιλαμβάνονται οι φορολογικές απαλλαγές, οι αυξημένες 29

αποσβέσεις, οι επιχορηγήσεις κεφαλαίου, οι επιδοτήσεις επιτοκίου και οι επιστροφές έμμεσων φόρων και εισφορών. Σύμφωνα και με τη διεθνή εμπειρία, αυτά είναι τα μέσα που περιλαμβάνονται συνήθως στα αναπτυξιακά κίνητρα (Αλεξάκης και Κατριβέσης, 1990). Πέρα από αυτά, υπάρχει και μία άλλη ομάδα κινήτρων, τα κίνητρα υποδομής. Ως κίνητρα υποδομής θεωρούνται το πλήθος των υλικών και άυλων υπηρεσιών που παρέχονται στις επιχειρήσεις για την ανάληψη επενδυτικών δραστηριοτήτων. Περιλαμβάνουν τη δημιουργία υλικής υποδομής -χώρων, κτιρίων, αποθηκών, αγωγών, μεταφορών, επικοινωνιών, ανάμεσα σε άλλα- την παροχή χρηματοδοτικών υπηρεσιών, υπηρεσιών συντήρησης, συμβουλών και άλλων. Με την έννοια αυτή και τα κίνητρα υποδομής συνεπάγονται την έμμεση μεταφορά πόρων, προς τις επιχειρήσεις, επιδρούν μειωτικά στο κόστος παραγωγής, και έτσι δημιουργούν ευνοϊκές προϋποθέσεις για την ανάληψη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Και τα χρηματοοικονομικά κίνητρα έχουν τον ίδιο σκοπό. Ωστόσο, διαφοροποιούνται από τα κίνητρα υποδομής καθώς συνεπάγονται μεταβίβαση πόρων απευθείας προς τις επιχειρήσεις για τη δημιουργία προϋποθέσεων για την ανάληψη συγκεκριμένων δραστηριοτήτων, ενώ τα κίνητρα υποδομής συνεπάγονται τη χρησιμοποίηση πόρων για τη δημιουργία κατάλληλης υποδομής, μέσα στη οποία καλούνται οι επιχειρήσεις να αναλάβουν δραστηριότητες. Η διεθνής εμπειρία δείχνει μία αντίστροφη σχέση ανάμεσα στα κίνητρα υποδομής και στα χρηματοοικονομικά κίνητρα. Όσο τα πρώτα προωθούνται και εγκαθιδρύονται τόσο τα τελευταία μειώνονται σε ό,τι αφορά τα ποσοστά και τα ποσά των πόρων που μεταβιβάζονται με αυτά. Αυτό θα πρέπει να είναι μάλλον και το αναμενόμενο, καθώς τα χρηματοοικονομικά κίνητρα, στο μεγαλύτερο μέρος τους, δρουν για λίγα χρόνια για κάθε επιχείρηση, ενώ ο μακροπρόθεσμος προγραμματισμός των επιχειρήσεων δεν θα μπορούσε να στηριχθεί σε αυτά. Αντίθετα, τα κίνητρα υποδομής δημιουργούνται για να παραμείνουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα και διευκολύνουν τον προγραμματισμό των επιχειρήσεων. Η εμπειρία δείχνει ότι κατά κάποιο 30

τρόπο τα χρηματοοικονομικά κίνητρα, έρχονται να καλύψουν τις αδυναμίες που υπάρχουν, και όσο υπάρχουν, ή ακόμα και την ανυπαρξία κινήτρων υποδομής. Με την έννοια αυτή, είναι τα κίνητρα υποδομής κυρίως πάνω στα οποία, μακροπρόθεσμα, θα πρέπει να στηρίζονται οι σχετικές επιχειρηματικές αποφάσεις (Αλεξάκης και Κατριβέσης, 1990). 2.3 Αντικειμενικοί σκοποί των Βιομηχανικών Περιοχών Εκτός από τα οφέλη που προκύπτουν για τις επιχειρήσεις από την εγκατάστασή τους στις ΒΙ.ΠΕ., υπάρχουν και άλλοι αντικειμενικοί στόχοι που αφορούν την Εθνική Οικονομία και είναι διαφορετικοί για κάθε χώρα, προσαρμοζόμενοι στην ακολουθούμενη βιομηχανική και περιφερειακή πολιτική. Στη χώρα μας, όπως προκύπτει από τη σχετική νομοθεσία και την πολιτική που εφαρμόσθηκε, οι βασικοί αντικειμενικοί σκοποί του προγράμματος των ΒΙ.ΠΕ. ταξινομούνται με την εξής σειρά: Ενίσχυση της Βιομηχανικής Υποδομής και της Βιομηχανικής Αποκέντρωσης. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη μιας ΒΙ.ΠΕ., είναι η δημιουργία βιομηχανικής υποδομής (ηλεκτροδότηση, ύδρευση, αποχέτευση, τηλεφωνοδότηση κ.α.) που βέβαια αποτελεί επέκταση των ήδη υπαρχουσών λειτουργιών αστικής υποδομής των διάφορων αστικών κέντρων που ορίζονται ως ΒΙ.ΠΕ. Η ενίσχυση αυτή της υποδομής για την ανάπτυξη μεταποιητικών δραστηριοτήτων αποτελεί κύριο μέσο επίτευξης των στόχων της πολιτικής περιφερειακής ανάπτυξης δηλαδή αποτελεί ένα τρόπο αντιμετώπισης του σοβαρού περιφερειακού προβλήματος της Χώρας μας. Η πολιτική αυτή εξυπηρετείται επίσης από το γεγονός ότι στο μελλοντικό επενδυτή παραδίδεται έγκαιρα κατάλληλο γήπεδο, ορθολογικά τοποθετημένο στον χώρο και σε λογική τιμή. Τέλος η καλύτερη αξιοποίηση των συντελεστών παραγωγής που βρίσκονται στην περιφέρεια θέτει σε κίνηση πολλαπλασιαστικές διαδικασίες με αποτέλεσμα την αύξηση του επιπέδου της οικονομικής δραστηριότητας. 31

Βελτίωση της παραγωγικότητας στη Βιομηχανία, και της ανταγωνιστικότητας των δεσμευμένων κεφαλαίων. Το πρώτο επιτυγχάνεται από τις διαδικασίες «εισδοχής» στις ΒΙ.ΠΕ. που έχουν θεσπισθεί, με τα αυστηρά κριτήρια έγκρισης των αιτήσεων υποψηφίων βιομηχανιών για εγκατάσταση. Τα κριτήρια αυτά είναι η καταλληλότητα του κτιρίου, ο σύγχρονος τεχνολογικός εξοπλισμός των εργοστασίων, ο καλύτερος έλεγχος ποιότητας, η αυξημένη πιστοληπτική ικανότητα κ.α. το δεύτερο εξασφαλίζεται από τη μείωση της δαπάνης επενδύσεων μέσα στις ΒΙ.ΠΕ. και από την εκμετάλλευση των οικονομιών κλίμακας και εξωτερικών οικονομιών από μέρους των μονάδων που βρίσκονται εγκατεστημένες μέσα σε αυτές. Προσέλκυση ξένων επενδύσεων. Η ύπαρξη των ΒΙ.ΠΕ. απαλλάσσουν τους υποψήφιους επενδυτές από τις χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες. Από το γεγονός αυτό ελκύονται πολύ περισσότερο οι ξένοι επενδυτές οι οποίοι αντιμετωπίζουν και σημαντικά προβλήματα προσαρμογής, νομικής, οικονομικής και τεχνικής φύσεως. Αποτέλεσμα αυτού είναι η εισροή ξένου συναλλάγματος. Πηγή εισροής ξένου συναλλάγματος. Εισροή ξένου συναλλάγματος γίνεται επίσης από την εκτέλεση των έργων οργάνωσής τους, επειδή αυτά χρηματοδοτούνται από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (με χαμηλότοκα δάνεια) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (με δωρεάν επιχορηγήσεις). Εκσυγχρονισμός Βιοτεχνίας, σε πολλές ΒΙ.ΠΕ. έχει προγραμματισθεί η κατασκευή Τυποποιημένων Κτιρίων για την εγκατάσταση βιοτεχνικών μονάδων. Το πρόγραμμα αυτό αποβλέπει στην καλύτερη οργάνωση και εκσυγχρονισμό των βιοτεχνικών μονάδων που εγκαθίστανται στα κτίρια αυτά. Προστασία Περιβάλλοντος. Η ύπαρξη κεντρικής μονάδας καθαρισμού στις ΒΙ.ΠΕ. αφ ενός και η συγκέντρωση των βιομηχανιών σε ένα χώρο αφ ετέρου, απαλλάσσουν τους οικισμούς που βρίσκονται κοντά στις βιομηχανίες από οχλήσεις και απόβλητα. Εξ άλλου σημαντικός είναι ο ρόλος που παίζει και το Γραφείο Διοίκησης της ΒΙ.ΠΕ. με το να συντονίζει και εποπτεύει την 32

προσπάθεια αποφυγής της ρύπανσης από τις βιομηχανίες (Βλιάμος, 1988, Κόνσολας, 1985). 2.4 Περιφερειακοί και Αναπτυξιακοί στόχοι Οι κυριότεροι στόχοι ίδρυσης των Βιομηχανικών Περιοχών στην Ελλάδα, ήταν η προσέλκυση επενδύσεων, η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της περιφέρειας μέσα από τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας και η ενίσχυση περιοχών με χαμηλό βαθμό ανάπτυξης Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τον Κόνσολο (Κόνσολος 1970) οι περιφερειακοί στόχοι των Βιομηχανικών Περιοχών είναι: Να εξασφαλιστεί η απαραίτητη έκταση γης που προορίζεται για βιομηχανική χρήση με τη χαμηλότερη τιμή. Να επιταχυνθεί η βιομηχανική αποκέντρωση προκειμένου να ανακουφιστούν τα αστικά κέντρα από τις βιομηχανίες που τα ρυπαίνουν. Να εκσυγχρονιστεί η βιομηχανική υποδομή περιφερειών οι οποίες αναπτύσσονται με υποτονικό ρυθμό. Να δημιουργηθούν οικονομίες κλίμακας μεταξύ των εγκαθιστάμενων επιχειρήσεων Να διατηρηθεί ο πληθυσμός στην περιφέρεια Να υπάρχει εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων της περιφέρειας, γεγονός που θα αυξήσει τα εισοδήματα της περιφέρειας. Να δημιουργηθούν κίνητρα προκειμένου να αυξηθεί η εγκατάσταση στην περιφέρεια Να προστατευθεί το φυσικό περιβάλλον και τέλος, Να ελαχιστοποιηθεί το κόστος μεταφοράς των προϊόντων και των πρώτων υλών Οι ΒΙ.ΠΕ. συνδυάζονται με την επενδυτική πολιτική της χώρας όπως αυτή εκφράζεται μέσα από τους αναπτυξιακούς νόμους, οι οποίοι αποβλέπουν στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας. Οι νόμοι αυτοί 33

επιδιώκουν την αξιοποίηση της δημιουργούμενης βιομηχανικής υποδομής μέσα στις ΒΙ.ΠΕ., τη μεγιστοποίηση της απόδοσης των επενδυόμενων κεφαλαίων και την αποφυγή της σπατάλης πολύτιμων πόρων, κάτι που επιτυγχάνεται με τη συγκέντρωση επιχειρηματικών δραστηριοτήτων μέσα στις ΒΙ.ΠΕ. Επιπρόσθετα, η επάρκεια της υποδομής θεωρείται ότι αποτελεί προϋπόθεση της ανάληψης επενδυτικής δραστηριότητας και της οικονομικής ανάπτυξης (Αλεξάκης και Κατριβέσης 1990). 2.5 Οφέλη που προκύπτουν από τη συγκέντρωση της βιομηχανικής δραστηριότητας Η συγκέντρωση της βιομηχανικής δραστηριότητας σε μια ενιαία θέση μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη τόσο για τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις που βρίσκονται εντός, όσο και για το περιβάλλον. Αρχικά, τα πλεονεκτήματα για τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις έγκειται στο γεγονός (όπως έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω) ότι η βιομηχανική περιοχή στο σύνολο της είναι σε θέση να προσφέρει τις υποδομές και τις υπηρεσίες για τις οποίες υπάρχουν σημαντικές οικονομίες κλίμακας. Ένα παράδειγμα είναι η χρήση ενός μηχανισμού κοινής επεξεργασίας λυμάτων, η οποία θα επιτρέψει την επίτευξη οικονομιών κλίμακας που θα προκύψουν από τη συλλογή, επεξεργασία και διάθεση των στερεών και τοξικών αποβλήτων. Η χρήση ενός τέτοιου κοινού μηχανισμού θα επιτρέψει ακόμα την παρακολούθηση των λυμάτων και εργαστηριακές υπηρεσίες. Οι Βιομηχανικές εγκαταστάσεις μπορούν να επωφεληθούν από το μειωμένο κόστος ελέγχου της ρύπανσης, και την από κοινού δέσμη των περιβαλλοντικών υπηρεσιών. Αξίζει να τονιστεί βεβαίως ότι τα τέλη χρήσης, μπορούν να δημιουργήσουν αντικίνητρα για τις βιομηχανικές μονάδες να χρησιμοποιήσουν την κοινή υποδομή επεξεργασίας αποβλήτων αποτελεσματικά, ιδιαίτερα όταν υπάρχει απουσία ισχυρών θεσμικών ικανοτήτων για την παρακολούθηση της 34

συμπεριφοράς των επιχειρήσεων που είναι εγκατεστημένες εντός της βιομηχανικής ζώνης. Από την άποψη των περιβαλλοντικών ρυθμιστικών αρχών, οι βιομηχανικές περιοχές προσφέρει τρεις σημαντικά οφέλη. Πρώτον, στις περιπτώσεις όπου ο ρητός σκοπός των βιομηχανικών περιοχών είναι να μετεγκατασταθούν σε υφιστάμενες βιομηχανικές εγκαταστάσεις πέρα από αστικά κέντρα και πυκνοκατοικημένες περιοχές, παρέχουν (οι βιομηχανικές περιοχές) βελτιωμένη ποιότητα του ατμοσφαιρικού περιβάλλοντος στις περιοχές από τις οποίες απομακρύνονται. Δεύτερον, οι βιομηχανικές περιοχές μπορεί να παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ), το μέγεθος των οποίων συχνά αναστέλλει τη χρήση των αποτελεσματικών τεχνολογιών που αφορούν στον έλεγχο της ρύπανσης. Με τη συνένωση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων σε βιομηχανικές περιοχές και με την παροχή κοινών περιβαλλοντικών υπηρεσιών, οι περιβαλλοντικές ρυθμιστικές αρχές μπορούν να επιτύχουν σημαντικό έλεγχο της ρύπανσης για τη συγκεκριμένη κατηγορία επιχειρήσεων. Σε διαφορετική περίπτωση ο έλεγχος παραμείνει ένα δύσκολο και άπιαστο έργο. Είναι σημαντικό να αναγνωριστεί ότι οι ΜΜΕ μπορούν να αρνηθούν τη μετεγκατάσταση, αν δεν υπάρχει κάποιο είδος «ποινής» για τον έλεγχο της ρύπανσης. Η έλλειψη ενός ισχυρού καθεστώτος εφαρμογής, για να ξεπεραστεί αυτή η αντίσταση μπορεί να συνεπάγεται ότι η εν λόγω μετεγκατάσταση μπορεί να επιδοτείται γενναιόδωρα και ότι το κόστος ελέγχου της ρύπανσης εντός της βιομηχανικής περιοχής να κλιμακώνεται από τη μεγαλύτερη προς τη μικρότερο εγκατάσταση. Τρίτον, οι περιβαλλοντικές ρυθμιστικές αρχές πρέπει να ασχολούνται με τη μείωση της ρύπανσης που προέρχεται από το σύνολο της βιομηχανικής παραγωγής γιατί με αυτό τον τρόπο μειώνεται σημαντικά ο χρόνος και οι πόροι που απαιτούνται για να επιβλέπουν και να επιθεωρούν την ρύπανση που απορρίπτεται από ένα μεγάλο αριθμό εγκαταστάσεων. 35

Οι Βιομηχανικές περιοχές μπορεί με πολλούς τρόπους να προσφέρουν σημαντικά οφέλη τόσο για την οργανωμένη κοινότητα των βιομηχανικών εγκαταστάσεων όσο και για τις περιβαλλοντικές ρυθμιστικές αρχές. Ωστόσο, παρά τα εμφανή οφέλη, υπάρχουν και κάποια μειονεκτήματα. Δύο αξιοσημείωτοι λόγοι θα σχολιαστούν. Πρώτον δεν προσφέρουν όλες οι υπηρεσίες της ρύπανσης τη δυνατότητα των μεγάλων οικονομιών κλίμακας. Τέτοια είναι η περίπτωση ελέγχου της ρύπανσης του αέρα. Ως εκ τούτου, η φύση και η έκταση των ωφελειών που συνδέονται με μειωμένο έλεγχο της ρύπανσης θα διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό και εξαρτώνται από την ειδική φύση των ρύπων που προκαλούν ανησυχία. Δεύτερον, η συγκέντρωση ενός μεγάλου αριθμού των βιομηχανικών εγκαταστάσεων σε μια συγκεκριμένη και οριοθετημένη περιοχή μπορεί να είναι μια πηγή σημαντικών περιβαλλοντικών ζημιών, και μπορεί να αυξήσει τους κινδύνους του περιβάλλοντος για την υγεία και την ασφάλεια, αν η πολιτική απόρριψης ρύπανσης από τη βιομηχανική ζώνη δεν είναι αυστηροί. Ολοκληρώνοντας την ενότητα αυτή αξίζει να σημειωθεί ότι τα περιβαλλοντικά οφέλη που μπορούν να προκύψουν από βιομηχανικές περιοχές δεν θα υλοποιηθεί εάν υπάρχει ένα ισχυρό σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης. Οι ιδιοκτήτες και οι φορείς εκμετάλλευσης των βιομηχανικών περιοχών είναι οι πρώτα και οι βασικοί βιομηχανικοί φορείς υλοποίησης που συνεργάζονται στο πλαίσιο μιας βιομηχανικής στρατηγικής ανάπτυξης, τα κίνητρα της οποίας είναι πάντοτε προσανατολισμένα προς τη μεγιστοποίηση της αξίας της βιομηχανικής παραγωγής (Laplante B., Industrial Estates). 2.6 Παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη των Βιομηχανικών Περιοχών Δεν είναι μόνο οι οικονομικές ωφέλειες στις οποίες αποβλέπουν οι επιχειρήσεις με την εγκατάστασή τους στις Βιομηχανικές Περιοχές. Είναι και 36