Κξαηηθφο Πξνυπνινγηζκφο Θέζεηο ηνπ Οηθνλνκηθνχ Δπηκειεηεξίνπ ηεο Διιάδαο

Κξαηηθφο Πξνυπνινγηζκφο 2009 - Θέζεηο ηνπ Οηθνλνκηθνχ Δπηκειεηεξίνπ ηεο Διιάδαο Σεκείσκα Πξνέδξνπ Με δεδνκέλε ηε δηεζλή νηθνλνκηθή θξίζε θαη ηηο ζπλζήθεο αβεβαηόηεηαο πνπ επηθξαηνύλ, θαηαηέζεθε ζηε Βνπιή ησλ Ειιήλσλ ν θξαηηθόο πξνϋπνινγηζκόο ηνπ 2009. Πξόθεηηαη γηα έλαλ πξνϋπνινγηζκό πνπ ζπληάρζεθε ζε κηα πεξίνδν έληνλεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ίζσο ηεο κεγαιύηεξεο κεηά ηελ δεθαεηία ηνπ 30, ε νπνία δελ πεξηνξίδεηαη κόλν ζηνλ ρξεκαηνπηζησηηθό ηνκέα, όπσο εκθαλίζηεθε ζηελ αξρή από νξηζκέλνπο θύθινπο, αιιά επεθηείλεηαη θαη ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία ζηελ παξαγσγή αγαζώλ, ζηελ απαζρόιεζε, ζηα εηζνδήκαηα θαη ζηελ θαηαλάισζε. Ο πξνϋπνινγηζκόο αθνινπζεί πεξίπνπ ηελ ίδηα νηθνλνκηθή θηινζνθία κε ην ηξίπηπρν: ηζρπξή νηθνλνκία, αλάπηπμε θαη θνηλσληθή ζπλνρή. Η πξνζπάζεηα απηή ζα πξέπεη λα θαηεπζύλεηαη ζηελ ελίζρπζε ηνπ αληαγσληζκνύ θαη ηεο δηαθάλεηαο κε όζν ην δπλαηό ηελ κηθξόηεξε επηβξάδπλζε ηνπ ξπζκνύ αλάπηπμεο θαη ηνπ πιεζσξηζκνύ. Τελ ζηαζεξνπνίεζε ηεο αλεξγίαο θαη ηελ ελίζρπζε ηεο παξνπζίαο ηνπ θξάηνπο ζην ρξεκαηνπηζησηηθό ηνκέα. Σηνλ πεξηνξηζκό ηεο γξαθεηνθξαηίαο θαη ηεο θνξνδηαθπγήο κε άκεζν ζηόρν ηελ αύμεζε ησλ θνξνινγηθώλ εζόδσλ. Σηελ ελίζρπζε θαη πξνζηαζία ησλ αζζελέζηεξσλ νηθνλνκηθά θνηλσληθώλ νκάδσλ. Η παγθνζκίνπ θιίκαθαο ρξεκαηννηθνλνκηθή θξίζε αλακέλεηαη λα επεξεάζεη ζύληνκα θαη ηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία κε απξνζδηόξηζηε έληαζε θαη δηάξθεηα. Η εθηέιεζε ηνπ πξνϋπνινγηζκνύ ηνπ 2009 επεξεάδεηαη ζεκαληηθά από ηελ επίδξαζε ηεο δηεζλνύο θξίζεο, ηνλ θίλδπλν γηα πεξαηηέξσ νηθνλνκηθή επηβξάδπλζε, ηελ πζηέξεζε ησλ θεηηλώλ εζόδσλ θαη ηελ ππέξβαζε ηνπ δεκνζίνπ ρξένπο. Απαηηείηαη επαγξύπλεζε, ζπλερήο παξαθνινύζεζε ησλ εμειίμεσλ, επαλαζρεδηαζκόο θαη αλαζεώξεζε ζηόρσλ θαη ζηξαηεγηθώλ, αλ ρξεηαζηεί. Τν Οηθνλνκηθό Επηκειεηήξην σο ζεζκνζεηεκέλνο ζύκβνπινο ηεο Πνιηηείαο, γηα αθόκα κηα ρξνληά, θαηαζέηεη ηελ άπνςε ηνπ ζηηο πξνηάζεηο ηνπ πξνϋπνινγηζκνύ πνπ αθνξνύλ ηε δηακόξθσζε θαη αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο θνηλσλίαο. Ο Φνξέαο καο, κε ηηο πξνηάζεηο ηνπ, επηδηώθεη λα ζπκβάιιεη ζε ζρεδηαζκνύο κεζνδηθνύο θαη ζηνρεπκέλνπο, δηαζθαιίδνληαο κηα γεξή νηθνλνκία, αλάπηπμε, θαη θνηλσληθή ζπλνρή. Ο Πξόεδξνο ηνπ Οηθνλνκηθνύ Επηκειεηεξίνπ ηεο Ειιάδαο Πεινπίδαο Καιιίξεο 1 απφ 41

Κξαηηθφο Πξνυπνινγηζκφο 2009 - Θέζεηο ηνπ Οηθνλνκηθνχ Δπηκειεηεξίνπ ηεο Διιάδαο Πεξηερφκελα Πεξηερφκελα... 2 1. Σν πξνζρέδην ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ θαη ε ινγηθή ηνπ... 4 2. Δθηηκήζεηο ηνπ ρεδίνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009... 5 3. Ζ Διιεληθή νηθνλνκία ζην δηεζλέο πεξηβάιινλ... 7 4. Σν δήηεκα ηεο αμηνπηζηίαο ησλ πξνυπνινγηδφκελσλ ζηφρσλ... 9 5. Ζ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε, νη αηηίεο ηεο θαη ε αλαγθαηφηεηα γηα αιιαγή ηνπ ππνδείγκαηνο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο... 10 5.1 Ο ζπζηεκηθφο ραξαθηήξαο ηεο θξίζεο... 10 5.2 Άιιεο εξκελείεο γηα ηελ θξίζε. Κξηηηθφο ζρνιηαζκφο... 13 5.2.1. Ta subprime δάλεηα σο αηηία ηεο θξίζεο... 13 5.2.2. Ζ δηαδηθαζία ηηηινπνίεζεο ή ην O&D ππφδεηγκα σο αηηία ηεο θξίζεο... 14 5.2.3. Ζ θνχζθα ησλ ηηκψλ ησλ αθηλήησλ θαη ηα ρακειά επηηφθηα... 16 5.3 Καηαιεθηηθέο παξαηεξήζεηο... 17 6. Ζ θξίζε ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο θαη ε εκκνλή ηνπ ρεδίνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009 ζην θπξίαξρν ππφδεηγκα πνιηηηθψλ... 19 7. Δπελδχζεηο, εκπφξην θαη θαηαζθεπαζηηθφο ηνκέαο ηεο νηθνλνκίαο... 20 8. Απαζρφιεζε θαη αλεξγία... 21 9. Γηαθάλεηα - Δηδηθνί ινγαξηαζκνί... 21 10. Άκεζνη, Έκκεζνη Φφξνη... 22 11. Γεκφζηεο δαπάλεο, ηαθηηθφο πξνυπνινγηζκφο... 23 12. Πξνγξακκα δεκνζίσλ επελδχζεσλ (ΠΓΔ)... 23 13. Άκπλα... 25 14. Απνθξαηηθνπνηήζεηο ΓΔΚΟ - Απνβηνκεράληζε... 25 15. Άμνλεο γηα έλαλ απνηειεζκαηηθφ Πξνυπνινγηζκφ... 27 16. Κξηηήξηα ηεο ΟΝΔ Αλάγθε αλαζεψξεζεο... 29 17. Αληηκεηψπηζε πιεζσξηζκνχ... 30 18. Έιιεηκκα, ρξένο θαη δηαδηθαζία επηηήξεζεο... 31 19. Άκεζεο Ξέλεο Δπελδχζεηο... 34 19.1 Ζ Πνξεία ησλ Άκεζσλ Ξέλσλ Δπελδχζεσλ ζηελ Διιάδα... 34 19.2 Άκεζεο Ξέλεο Δπελδχζεηο θαη Αληαγσληζηηθφηεηα ηεο Διιεληθήο Οηθνλνκίαο... 36 19.3 πκπεξάζκαηα γηα ηηο Άκεζεο Ξέλεο Δπελδχζεηο... 37 20. Δκπνξηθφ ηζνδχγην... 37 2 απφ 41

Κξαηηθφο Πξνυπνινγηζκφο 2009 - Θέζεηο ηνπ Οηθνλνκηθνχ Δπηκειεηεξίνπ ηεο Διιάδαο Σε κειέηε ζπλέηαμαλ νη θαζεγεηέο: ΜΑΡΓΑ ΓΖΜΖΣΡΗΟ (ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ) ΜΖΛΗΟ ΓΗΑΝΝΖ (ΔΘΝΗΚΟ ΜΔΣΟΒΗΟ ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΗΟ) ΥΑΣΕΖΚΩΝΣΑΝΣΗΝΟΤ ΓΗΩΡΓΟ (ΓΖΜΟΚΡΗΣΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΡΑΚΖ) ΥΗΟΝΖ ΓΗΟΝΤΖ (ΓΖΜΟΚΡΗΣΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΡΑΚΖ) Με ηε ζπκκεηνρή ησλ Δηδηθψλ Δπηζηεκφλσλ: ΜΑΤΡΗΓΟΤ ΔΛΗΑΒΔΣ ΜΠΗΜΠΗΚΟ ΠΑΝΑΓΗΩΣΖ ΓΡ. ΝΣΔΓΗΑΝΝΑΚΖ ΣΑΤΡΟ 3 απφ 41

Κξαηηθφο Πξνυπνινγηζκφο 2009 - Θέζεηο ηνπ Οηθνλνκηθνχ Δπηκειεηεξίνπ ηεο Διιάδαο 1. Σν πξνζρέδην ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ θαη ε ινγηθή ηνπ ην εηζαγσγηθφ ηνπ ζεκείσκα πξνο ηα κέιε ηεο Γηαξθνχο Δπηηξνπήο Οηθνλνκηθψλ Τπνζέζεσλ ηεο Βνπιήο o Τπνπξγφο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ Καζεγεηήο Γεψξγηνο Αινγνζθνχθεο αλαθέξεη φηη ν πξνυπνινγηζκφο ηνπ 2009 ζηνρεχεη: 1. ζηε δηαζθάιηζε ηθαλνπνηεηηθψλ ξπζκψλ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, δεδνκέλνπ ηνπ δπζκελνχο δηεζλνχο θιίκαηνο 2. ζηελ πεξαηηέξσ κείσζε ησλ ειιεηκκάησλ κε ηειηθφ ζηφρν ηελ θαηάξηηζε ηζνζθειηζκέλσλ πξνυπνινγηζκψλ 3. ζηελ ελίζρπζε ηεο δεκνζηνλνκηθήο δηαθάλεηαο κε ηελ έληαμε ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ησλ εηδηθψλ ινγαξηαζκψλ 4. ζηελ εμπγίαλζε ηεο νηθνλνκηθήο δηαρείξηζεο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ, ησλ νξγαληζκψλ ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ησλ δεκφζησλ λνζνθνκείσλ 5. ζηελ ζπλέρηζε ηεο θνξνινγηθήο κεηαξξχζκηζεο κε έκθαζε ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο θνξνδηαθπγήο θαη ηελ πεξαηηέξσ δηεχξπλζε ηεο θνξνινγηθήο βάζεο ρσξίο επηβάξπλζε κηζζσηψλ θαη ζπληαμηνχρσλ 6. ζηελ πεξαηηέξσ κείσζε ηεο αλεξγίαο θαη ηε δηαζθάιηζε ηεο βησζηκφηεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο 7. ζηελ απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ηεο θηψρεηαο κε ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ Δζληθνχ Σακείνπ Κνηλσληθήο πλνρήο 8. ζηελ αλάπηπμε ηεο Διιεληθήο Πεξηθέξεηαο. Ο Πξνυπνινγηζκφο ηνπ 2009 εμαθνινπζεί λα επηκέλεη ζηελ ζπλέρηζε ελφο κεηαξξπζκηζηηθνχ πξνγξάκκαηνο ζπγθεθξηκέλεο θαηεχζπλζεο, θαη φπσο θαίλεηαη ε χθεζε ηεο πξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο δεπηεξεπφλησο ηνλ απαζρνιεί, αλ θξίλεη θαλείο φρη απφ ηηο αλσηέξσ αλαθεξζείζεο ζηνρεχζεηο, αιιά απφ ηα κεγέζε θαη ηηο πνιηηηθέο πνπ απνθαιχπηνληαη ζην πξνζρέδην ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ. Ο Πξνυπνινγηζκφο ζηνρεχεη ζε πεξαηηέξσ κείσζε ησλ ειιεηκκάησλ. Δίλαη γεγνλφο φηη ηα ειιείκκαηα βαζαλίδνπλ ηελ Διιεληθή Οηθνλνκία θαη απνηεινχλ βάξνο γηα ηνλ Έιιελα Πνιίηε. Δληνχηνηο ζε πεξηφδνπο θξίζεσο θαη χθεζεο ηεο πξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο, ε γηα θάπνηα πεξίνδν αλνρή ζηελ χπαξμε ειιεηκκαηηθψλ πξνυπνινγηζκψλ δελ είλαη πνιηηηθή ex-ante ιαλζαζκέλε. Η αλάθακςε ηεο πξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο, ζπλδπαδφκελε κε ηελ βειηίσζε ηνπ ζπζηήκαηνο απνηειεζκαηηθήο θνξνιφγεζεο, είλαη δπλαηφ λα νδεγήζεη ζε ηθαλνπνηεηηθφηεξε αλαδήηεζε ηζνζθειηζκέλσλ πξνυπνινγηζκψλ αξγφηεξα. Αλ ε απνδνρή θάπνησλ ειεγρφκελσλ ειιεηκκάησλ νδεγεί ζηελ αλαζέξκαλζε ηεο πξνβιεκαηηθήο ζήκεξα αγνξάο θαη ζηελ επαλελεξγνπνίεζε ηεο ελεξγνχ δήηεζεο, ηφηε ε πνιηηηθή απηή είλαη δπλαηφ λα απνδεηρζεί ζεηηθή γηα ην κέιινλ. Άιισζηε ε εκκνλή ησλ Βξπμειιψλ ζην δήηεκα ηνπ πιεζσξηζκνχ δίρσο λα είλαη δπζεμήγεηε εμαθνινπζεί λα εθθξάδεη ηηο παξαδνρέο κηαο κνλεηαξηζηηθήο αληίιεςεο πνπ δελ ππήξμε βέβαηα ηθαλνπνηεηηθή γηα ηηο πξαγκαηηθέο νηθνλνκίεο θαη ηελ αγνξαζηηθή δχλακε ησλ Δπξσπαίσλ πνιηηψλ. Ο Πξνυπνινγηζκφο ζηνρεχεη ζηελ εμπγίαλζε ηεο νηθνλνκηθήο δηαρείξηζεο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ησλ νξγαληζκψλ ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο θαη ησλ δεκνζίσλ λνζνθνκείσλ. Πψο φκσο αληηιακβαλφκαζηε ηελ εμπγίαλζε απηή; Ο Πξνυπνινγηζκφο ζηνρεχεη ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο θνξνδηαθπγήο, ηεο θνξναπνθπγήο θαη ζηελ δηεχξπλζε ηεο θνξνινγηθήο βάζεο. Η θνξνινγηθή κεηαξξχζκηζε φκσο ηελ νπνία επηζπκεί λα ζπλερίζεη ν πξνυπνινγηζκφο δηαηείλεηαη λα ζπλερίζεη έρεη πξάγκαηη αλαπηπμηαθφ θαη δηαλεκεηηθφ ραξαθηήξα; Καη πξάγκαηη ζπληειείηαη ρσξίο επηβάξπλζε ησλ κηζζσηψλ θαη ζπληαμηνχρσλ; Ο Πξνυπνινγηζκφο ζηνρεχεη ζηελ πεξαηηέξσ κείσζε ηεο αλεξγίαο θαη ζηε δηαζθάιηζε ηεο βησζηκφηεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Δίλαη φκσο πξάγκαηη ε αλαπηπμηαθή ζπληαγή ηνπ απνηειεζκαηηθή απέλαληη ζην ζηφρν απηφ; 4 απφ 41

Ο Πξνυπνινγηζκφο επηζπκεί λα αληηκεησπίδεη ηελ θηψρεηα κε ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ Δζληθνχ Σακείνπ Κνηλσληθήο πλνρήο. Μα ε λενθηιειεχζεξε αλαπηπμηαθή ζπληαγή επί εηθνζαεηία ηψξα καο ιέεη φηη φινη ζα σθειεζνχκε απφ απηήλ. Οπδείο ζα έκελε δίρσο φθεινο. Δθζπγρξνληζκφο κέγαο θαη αλαδηαξζξψζεηο θαη ηδησηηθνπνηήζεηο ηνπ Γεκνζίνπ πινχηνπ θαη εμαγνξέο θαη ζπγρσλεχζεηο θαη πνιπεζληθέο θαη εθκνληεξληζκφο ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο θαη Κ.Π.. ηέζζεξα ηνλ αξηζκφ θ.α. Καη ελ κέζσ φισλ απηψλ ησλ εμειίμεσλ αλαδχεηαη μάθλνπ ε αλάγθε δεκηνπξγίαο Σακείνπ Φηψρεηαο. Τπήξμε ε δηαλνκή ηνπ πινχηνπ; Ήηαλ αλίθαλν ην ζχζηεκα λα νδεγήζεη ζηελ πεξίθεκε απηνξχζκηζή ηνπ; ηε ζπλέρεηα ηεο παξνχζαο έθζεζεο ζα επηρεηξήζνπκε λα απαληήζνπκε ζε κεξηθά ηνπιάρηζηνλ απφ ηα αλσηέξσ εξσηήκαηα. Δλ θαηαθιείδη νξζψο ν Πξνυπνινγηζκφο ζηνρεχεη ζηελ δηαζθάιηζε ηθαλνπνηεηηθνχ ξπζκνχ αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο Διιεληθήο Πεξηθέξεηαο. Δλ ηνχηνηο παξά ην πξνζδνθψκελν πνζνζηφ αχμεζεο ηνπ Διιεληθνχ ΑΔΠ θαηά 2,5% πεξίπνπ ζχκθσλα κε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, νη θαηαζηάζεηο δελ είλαη επνίσλεο. Σν πνζνζηφ αλεξγίαο πξνβιέπεηαη γηα ηελ Διιάδα απφ ηνπο θχθινπο ησλ Βξπμειψλ λα αλέιζεη ζην 9% πεξίπνπ θαη είλαη αξθεηά πξνβιεκαηηθφ λα νκηινχκε γηα αλάπηπμε κε ηφζν πςειφ πνζνζηφ αλεξγίαο. Σαπηφρξνλα ζηνλ ζεκαληηθφηαην γηα ηελ ρψξα ηνκέα ησλ Μηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ ηα πξάγκαηα εμειίζζνληαη δχζθνια ιφγσ ζνβαξψλ πξνβιεκάησλ πνπ εθδειψλνληαη επηδεηλνχκελα ζηελ ελεξγφ δήηεζε θαη ζηελ αγνξαζηηθή δχλακε ησλ λνηθνθπξηψλ. Η αχμεζε ηνπ ΑΔΠ πνπ πηζαλψο ζηελ Διιάδα λα απνδεηρζεί κεγαιχηεξνο ηνπ επξσπατθνχ κέζνπ φξνπ θαηά ην έηνο 2009, δελ έρεη ζηελ παξνχζα θάζε ηεο θξίζεο λφεκα αλ δελ ζπλνδεχεηαη απφ δηθαηφηεξε θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο. Δίλαη ε άληζε δηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο πνπ ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα πξνέθπςε ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία πνπ ηειηθά νδήγεζε ηηο αγνξέο ζε καξαζκφ, επλνψληαο απνθιεηζηηθά ηνλ πεξίθεκν ρξεκαηννηθνλνκηθφ ηνκέα θαη ηα θεξδνζθνπηθά ηνπ θεθάιαηα. Η θξίζε ηεο πξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο θαη ε αχμεζε ηνπ ΑΔΠ απαηηνχλ πιένλ πγηή ξεπζηφηεηα, αγνξαζηηθή δχλακε, ιεηηνπξγία ησλ επηηαρπληηθψλ θαη πνιιαπιαζηαζηηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη θνξνινγηθή πνιηηηθή αλαιφγνπ θαηεχζπλζεο ζπλνδεπφκελε απφ ζεκαληηθή ελίζρπζε ησλ εηζνδεκάησλ ζην κεγάιν θάζκα ηεο θνηλσλίαο. Η ζηξνθή ζηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία απαηηεί άλνηγκα λέσλ νξηδφλησλ ζηελ νηθνλνκηθή ζεσξία θαη ηνλ νηθνλνκηθφ πξνβιεκαηηζκφ, αιιά θαη εμσζηξέθεηα ζηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε, πνπ είδε ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κηα ζπζηεκαηηθή αλαδίπισζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο. Η απιντθή ζχιιεςε ηεο ανξάηνπ ρεηξφο θαη ησλ απηνκαηηζκψλ ηεο πξέπεη λα δψζεη πιένλ ηελ ζέζε ηεο ζε ζχλζεηε ζθέςε κε δηεπηζηεκνληθέο πξνεθηάζεηο θαη ζε ζχλζεηνπο πξνβιεκαηηζκνχο. Σν χζηεκα κεηαιιάζζεηαη δηεζλψο. Πέξα απφ ηελ πξνζπάζεηα επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, νθείινπκε λα θαηαλνήζνπκε θαη λα εξκελεχζνπκε ηελ κεηαιιαγή. 2. Δθηηκήζεηο ηνπ ρεδίνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009 Σν νηθνλνκηθφ επηηειείν ηεο θπβέξλεζεο θαίλεηαη λα πηζηεχεη φηη ε νηθνλνκηθή θξίζε είλαη θαηά θχξην ιφγν εηζαγφκελε. ην Δηζαγσγηθφ εκείσκα ηνπ Τπνπξγνχ Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ θ. Γεσξγίνπ Αινγνζθνχθε αλαθέξεηαη: Ο πξνυπνινγηζκφο ηνπ 2009 θαηαξηίδεηαη ζε κηα απφ ηηο πην θξίζηκεο πεξηφδνπο γηα ηελ παγθφζκηα θαη ηελ επξσπατθή νηθνλνκία. Τπάξρνπλ ζνβαξά πξνβιήκαηα θαη απφ ηε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε, ε νπνία δελ θαίλεηαη φηη έρεη θζάζεη ζην ηέινο ηεο, θαη απφ ηελ έμαξζε ηνπ δηεζλνχο πιεζσξηζκνχ. Η θξίζε απνδεηθλχεηαη φηη είλαη βαζηά θαη ε δηάξθεηα ηεο είλαη απξφβιεπηε. Τπάξρνπλ ήδε ζνβαξέο επηπηψζεηο ζηελ επξσπατθή νηθνλνκία ζε φια ηα επίπεδα. Η έληαζε θαη ε εθδήισζε ησλ πξνβιεκάησλ είλαη δηαθνξεηηθή ζε θάζε ρψξα. Παξαηεξείηαη κείσζε ησλ ξπζκψλ αλάπηπμεο ζε φιν ηνλ θφζκν, αχμεζε ηεο αλεξγίαο, ελίζρπζε ησλ πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ, αχμεζε ησλ επηηνθίσλ θαη ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ζε κεγάινπο πνιπεζληθνχο ρξεκαηννηθνλνκηθνχο νκίινπο. Δληνχηνηο, ην ρέδην 2009 δηαηππψλεη ηελ αθφινπζε αηζηφδνμε εθηίκεζε: 5 απφ 41

Η δηεζλήο νηθνλνκηθή θξίζε, ε δηάξθεηα ηεο νπνίαο είλαη απξφβιεπηε, ζα επεξεάζεη θαη ηελ Διιεληθή νηθνλνκία. Ο ξπζκφο αλάπηπμήο ηεο πξνβιέπεηαη λα επηβξαδπλζεί ην 2009 ζην 3,0%. Σν Πξφγξακκα δεκφζηαο ζηήξημεο ησλ ειιεληθψλ ηξαπεδψλ κε 28 δηο επξψ γηα ελίζρπζε ηεο θεθαιαηαθήο ηνπο βάζεο θαη εγγχεζε ηεο ξεπζηφηεηάο ηνπο θαη ε ζρεηηθή δεκφζηα ζπδήηεζε έθαλαλ θαλεξφ φηη ππάξρνπλ θφβνη γηα εθδήισζε πξνβιεκάησλ πηζησηηθήο αζθπμίαο ηεο νηθνλνκίαο θαη κεησκέλεο θεθαιαηαθήο επάξθεηαο θάπνησλ ηξαπεδψλ, ηα νπνία φκσο θξίλεηαη φηη κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ κε ηε δεκφζηα παξέκβαζε. Σν πνζφ απηφ, παξά ην πξσηνθαλέο χςνο ηνπ, ελδέρεηαη λα απνδεηρζεί αλεπαξθέο γηα ηε ζηήξημε ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο, εθφζνλ κφλν νη 4 κεγαιχηεξεο ηξάπεδεο ην 2009 κπνξεί λα απνξξνθήζνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο γηα λα θαιχςνπλ κέξνο ησλ δαλεηαθψλ ηνπο αλάγθεο. Αλ πξνζζέζνπκε ζην πνζφ απηφ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο πξνο ηε δηαηξαπεδηθή αγνξά θαη ηηο αλάγθεο γηα αλαρξεκαηνδφηεζε νκνιφγσλ πνπ ιήγνπλ ην 2010, ηφηε, αθφκα θη αλ δελ ππάξμνπλ έθηαθηα πηζησηηθά γεγνλφηα (π.ρ. ζηελ Σνπξθία ή ηα Βαιθάληα), ην πνζφ πνπ ζα απαηηεζεί γηα ηε ζηήξημή ηνπο κπνξεί λα είλαη ςειφηεξν απφ ην παθέην ησλ 28 δηο επξψ. Σν πξνζρέδην ηνπ Κξαηηθνχ Πξνυπνινγηζκνχ γηα ην έηνο 2009, κε ζπρλά ππεξβνιηθέο παξαδνρέο θαη εθηηκήζεηο, επηδηψθεη ηελ κείσζε ηνπ ειιείκκαηνο κε ηαπηφρξνλε αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ θαηά πεξίπνπ 7,1 δηο επξψ θαη ζπγθξάηεζε ηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ησλ Γεκνζίσλ θαη Κνηλσληθψλ δαπαλψλ. Τπφ ηελ πίεζε ησλ αλσηέξσ ππνινγίδεηαη λα πξνθχςεη κηα επηβξάδπλζε ηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ηεο νηθνλνκίαο απφ 4,2% ην 2007 θαη 3,2% ην 2008 ζην 2,7% γηα ην 2009 θαηά ηηο Κπβεξλεηηθέο εθηηκήζεηο, ή ζην 2,5% θαηά ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Παξάιιεια, πξνβιέπεηαη κηα αλεζπρεηηθή κείσζε ησλ Γεκνζίσλ επελδχζεσλ, θαηά 8,8% ηνπ ΑΔΠ θαηά ην 2009, ελψ ην έηνο 2000 ήηαλ ζην πνζνζηφ ηνπ 5,4%, ην 2004 ζην πνζνζηφ ηνπ 5,1% θαη ην 2008 ζην πνζνζηφ ηνπ 3,9% ηνπ ΑΔΠ. Παξά ηηο πηζαλέο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ είλαη δπλαηφ λα πξνθχςνπλ ιφγσ ηνπ ελ εμειίμεη επξηζθφκελνπ ελδνθπβεξλεηηθνχ δηαιφγνπ θαη ηεο άκβιπλζεο ηεο απζηεξφηεηαο ησλ Δπξσπατθψλ επηηαγψλ πνπ αλακέλεηαη, ε εμέιημε απηή ζηηο Γεκφζηεο Δπελδχζεηο ζα έρεη αξλεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ επελδπηηθή δξαζηεξηφηεηα, ηελ αλαλέσζε θαη επέθηαζε ησλ ππνδνκψλ ηεο ρψξαο θαη ηειηθψο γηα ηελ πξαγκαηηθή νηθνλνκία. Σν Πξνζρέδην ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ πξνβιέπεη έλα χςνο θνξνινγηθψλ εζφδσλ πνπ γηα ην έηνο 2009 αλέξρεηαη ζηα 60,9 δηο επξψ. Σν ζχλνιν ησλ εζφδσλ ηνπ 2008 άγγημε ηα 53,8 δηο επξψ θαη επνκέλσο ε αχμεζε ε νπνία πξνβιέπεηαη γηα ην 2009 είλαη ηεο ηάμεο ηνπ 13,2% πεξίπνπ. Αληίζηνηρα ην χςνο ησλ Γεκνζίσλ δαπαλψλ γηα ην 2009 αλέξρεηαη ζηα 65,9 δηο επξψ (αχμεζε 9,1%) ελψ ην έηνο 2008 νη δαπάλεο απηέο άγγημαλ ηα 60,45 δηο επξψ. Τπφ ηηο ζπλζήθεο απηέο ην έιιεηκκα ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ εθηηκάηαη φηη ζα πέζεη απφ ην 3,4% ηνπ ΑΔΠ πνπ ήηαλ ην έηνο 2007 ζην 2,5 πεξίπνπ ην έηνο 2008 θαη ζην 2,0% ηνπ ΑΔΠ ην έηνο 2009. Θα κπνξνχζε λα ππνζηεξίμεη θαλείο φηη ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009 είλαη ε αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ θαηά 7,1 δηο επξψ, δειαδή ε πξνβιεπφκελε αχμεζε ηεο άκεζεο θνξνινγίαο θαηά 4,08 δηο επξψ θαη ε πξνβιεπφκελε αχμεζε ηεο έκκεζεο θνξνινγίαο θαηά 3,01 δηο επξψ. Σνχην ζεκαίλεη φηη ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο άκεζεο θνξνινγίαο κεηαμχ 2008 θαη 2009 ζα αλέξρεηαη ζην πνζνζηφ 18% θαη ν ξπζκφο αχμεζεο ηεο έκκεζεο αλέξρεηαη ζε πνζνζηφ 9,7% ζε ζρέζε κε ην 2008 (ην 2008 ζε ζρέζε κε ην 2007 ήηαλ 9,1% θαη ην 2007 ζε ζρέζε κε ην 2006 ήηαλ 8,7%). Λφγσ κάιηζηα ηεο κε ηηκαξηζκνπνίεζεο ησλ θνξνινγηθψλ ζπληειεζηψλ, ππνινγίδεηαη φηη ε θνξνινγηθή επηβάξπλζε ησλ θπζηθψλ πξνζψπσλ απμάλεηαη ην έηνο 2009 θαηά 10% ήηνη θαηά 1,1δηο επξψ. Σνχην απμάλεη ηα έζνδα απφ ηελ ζπγθεθξηκέλε απηή πεγή (θπζηθά πξφζσπα) δηακνξθψλνληάο ηα ζπλνιηθά ζηα 12.170 δηο επξψ. Σν θνξνινγηθφ απηφ βάξνο φζν θαη αλ παξνπζηάδεηαη αλαγθαίν γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ ππνρξεψζεσλ ηνπ Διιεληθνχ Κξάηνπο δελ θαίλεηαη λα εμππεξεηεί ηελ αλάγθε ηφλσζεο ηεο ελεξγνχ δήηεζεο θαη ηεο αγνξαζηηθήο δχλακεο απφ ηηο νπνίεο έρεη άκεζε αλάγθε ε πξαγκαηηθή νηθνλνκία θαη ε αλαζέξκαλζε ηεο αγνξάο. εκεηψλεηαη φηη παξάιιεια πξνο ηελ αχμεζε ηεο θνξνινγίαο θπζηθψλ πξνζψπσλ, ην Πξνζρέδην ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ πξνβιέπεη θαη αχμεζε ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ απφ ηνλ θφξν εηζνδήκαηνο 6 απφ 41

ησλ επηρεηξήζεσλ. Σα έζνδα απφ ηηο επηρεηξήζεηο πξνβιέπεηαη λα απμεζνχλ θαηά ην έηνο 2009 θαηά 14,1% δειαδή θαηά 665 εθαη. επξψ πεξίπνπ. Παξά ην γεγνλφο φηη ηα έζνδα απφ ηελ θνξνινγία ησλ επηρεηξήζεσλ απμάλνληαη ζπλνιηθά ζε ζρέζε κε ην 2008 είλαη ελ ηνχηνηο ρακειφηεξα απφ ηα έζνδα εθ θπζηθψλ πξνζψπσλ. Πψο φκσο δηαλέκεηαη ην θνξνινγηθφ απηφ βάξνο ζηηο επηρεηξήζεηο; Η επηβάξπλζε ησλ Μηθξνκεζαίσλ θξίλεηαη σο ζεκαληηθή ζηελ πεξίνδν απηήο ηεο θξίζεο ιακβαλνκέλνπ ππφςε ηνπ θηλδχλνπ αχμεζεο ησλ απνιχζεσλ θαη ηεο πξνβιεπφκελεο αχμεζεο ηεο αλεξγίαο απφ 60.000 έσο 100.000 λένπο αλέξγνπο. πλδπαδφκελν δε κε ηηο αλαθνηλσζείζεο θνξναπαιιαγέο ηνπ Σξαπεδηθνχ πζηήκαηνο θαη ηελ αζαθή θνξνινγηθή θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηνλ ρψξν ησλ Πνιπεζληθψλ Δηαηξηψλ θαη νκίισλ, δίδεη ηελ εληχπσζε, φηη ην πξνζρέδην ηνπ πξνυπνινγηζκνχ επλνεί ηελ πεξηνρή ηεο πξνζθνξάο θαη ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο ελψ ππνβαζκίδεη θαη πάιη ηελ πεξηνρή ηεο δήηεζεο απφ ηνλ νπνία θαη εμνρήλ έρεη αλάγθε ε ζε χθεζε επξηζθφκελε πξαγκαηηθή νηθνλνκία γηα λα αλαθάκςεη. Δίλαη γεγνλφο φηη νη κηζζσηνί θαη νη ζπληαμηνχρνη, αιιά θαη ζνβαξφ πνζνζηφ ηεο κεζαίαο ηάμεο πνπ γελλά ηηο λέεο νκάδεο ησλ λενπηψρσλ ζήκεξα, πθίζηαληαη θαη πάιη ηελ ζνβαξφηεξε επηβάξπλζε απφ ηηο θνξνινγηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζηηο νπνίεο βαζίδεηαη ην Πξνζρέδην ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ γηα ην έηνο 2009. Οη θνηλσληθέο θαη εηζνδεκαηηθέο απηέο νκάδεο, πέξα απφ ηελ αηηζάζεπηε αθφκε αθξίβεηα, πιήηηνληαη θαη απφ ηελ ηδηαίηεξα κεγάιε ζπκκεηνρή ηνπο ζηελ έκκεζε θνξνινγία (56,2% ην 2009 έλαληη 57,9% ην 2008 θαη 56,3 ην 2005 ηνπ ζπλφινπ ησλ εζφδσλ ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ). Σαπηφρξνλα ε ζπκκεηνρή ησλ νκάδσλ απηψλ ηεο θνηλσλίαο ζηελ άκεζε θνξνινγία ππνινγίδεηαη απμαλφκελε (43,7% ην 2009 έλαληη 42% ην 2008, 40,9% ην 2007, 41,5% ην 2006 θαη 43,6% ηνπ 2006 ηνπ ζπλφινπ ηνπ πξνυπνινγηζκνχ). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε κε ηηκαξηζκνπνίεζε ησλ θνξνινγηθψλ ζπληειεζηψλ θαη ε κε αχμεζε ηνπ αθνξνινγήηνπ νξίνπ ζηηο 15.000 επξψ (δηαηεξείηαη ζηηο 12.000 επξψ) επηδεηλψλεη ηελ ζέζε ησλ αζζελέζηεξσλ θαη δξα αξλεηηθά ζηελ αλάγθε ηφλσζεο ηεο ελεξγνχ δήηεζεο θαη ηεο αλαζέξκαλζεο ηεο αγνξάο. Η αχμεζε ηνπ θφξνπ αθίλεηεο πεξηνπζίαο θαηά 58%, δειαδή θαηά 650 εθαη. Δπξψ, ζε ζπλάξηεζε κε ηηο αλσηέξσ παξαηεξήζεηο επί ησλ εκκέζσλ θαη ακέζσλ θφξσλ, νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη νη κηζζσηνί, νη ζπληαμηνχρνη θαη ηα κεζαία ζηξψκαηα ηεο Διιεληθήο Κνηλσλίαο επηβαξχλνληαη αηζζεηά ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ ηα πςειά εηζνδήκαηα ηπραίλνπλ επλντθφηεξεο κεηαρείξηζεο απφ ηελ αζθνχκελε θνξνινγηθή πνιηηηθή. Φαίλεηαη φηη νη κεγάινη θεξδηζκέλνη θαη ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009 είλαη ηα πςειά εηζνδήκαηα θαη νη κεγάιεο επηρεηξήζεηο ησλ ηξαπεδψλ ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ. Φαίλεηαη φηη παξά ηελ καθξφρξνλε ιηηφηεηα ε Διιεληθή νηθνλνκία δπζθνιεχεηαη ηδηαίηεξα λα πεηχρεη ηελ εμπγίαλζε ησλ δεκνζίσλ νηθνλνκηθψλ ηεο, δεκηνπξγψληαο αβεβαηφηεηα θαη αδηέμνδα, επηβξάδπλζε θαη θνηλσληθή αλαηαξαρή. Καηαιήγνπκε ζεκεηψλνληαο φηη ε ζπλερήο εκκνλή θαη ε ζπλερήο επίθιεζε ηνπ Γεκνζίνπ ρξένπο θαη ησλ ειιεηκκάησλ, ζε πεξίνδν πςειήο θαη καθξνρξφληαο ιηηφηεηαο θαη χθεζεο ηεο πξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο, δελ είλαη πάληνηε ε θαιχηεξε ελδεηθλπφκελε ηαθηηθή. Παξά ηελ ζνβαξφηεηα πνπ έρνπλ γηα ην κέιινλ ηα ειιείκκαηα θαη ην ρξένο, ε επίδεημε κίαο ινγηθήο αλνρήο γηα απηά, ζπλνδεπφκελε απφ κηα αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, δηθαηφηεξα, θαη κηα πνιηηηθή αχμεζεο ησλ εηζνδεκάησλ θαη ηφλσζεο ηεο αγνξάο θαη ηεο δήηεζεο, είλαη δπλαηφ λα νδεγήζεη ζε μεπέξαζκα αξθεηψλ αδηεμφδσλ ηεο πξαγκαηηθήο νηθνλνκίαο. 3. Ζ Διιεληθή νηθνλνκία ζην δηεζλέο πεξηβάιινλ Παξά ηελ αχμεζε ηνπ ΑΔΠ έσο ην 2008, κηα ζεηξά απφ ζηνηρεία δείρλνπλ φηη ε Διιεληθή νηθνλνκία εμαθνινπζεί λα πζηεξεί ησλ άιισλ ηεο ΔΔ, ζ φ,ηη αθνξά ηελ αληαγσληζηηθή ηεο ζέζε. Παξά ηηο φπνηεο κεηαξξπζκίζεηο δηαρεηξηζηηθνχ ραξαθηήξα, νη νπνίεο απέθεξαλ έζνδα ζηνλ πξνυπνινγηζκφ, νη δπζθακςίεο ηεο Διιεληθήο νηθνλνκίαο ζπλερίδνπλ. Αλαιπηηθφηεξα, ε λνκνζεζία γηα ην αληαγσληζηηθό πεξηβάιινλ δε δηαζθαιίδεη ζπλζήθεο ειεχζεξνπ αληαγσληζκνχ. χκθσλα κε ην IMD, world competitiveness yearbook ηνπ 2008 ε Διιάδα σο πξνο ην θξηηήξην απηφ θαηαηάζζεηαη ζηελ 47 ε ζέζε ζε ζχλνιν 53 θξαηψλ. Δπίζεο, ζεσξείηαη φηη ε εζληθή λνκνζεζία ζηηο αγνξέο πξντόλησλ θαη ππεξεζηώλ απνηξέπεη ηδηαίηεξα πνιχ ηελ επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα. Η Διιάδα θαηέρεη εδψ ηελ 39 ε ζέζε ζε ζχλνιν 47 ρσξψλ. Η Διιάδα εμαθνινπζεί λα κελ είλαη 7 απφ 41

θηιόμελε ρώξα σο πξνο ηελ επηρεηξεκαηηθόηεηα. Η ηειεπηαία εκπνδίδεηαη απφ ζεηξά ξπζκίζεσλ. Έηζη ε Διιάδα θαηέρεη ζην ζέκα απηφ ηε 42 ε ζέζε ζε ζχλνιν 51 θξαηψλ. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζ φ,ηη αθνξά ζηε γξαθεηνθξαηία-εκπόδηα πνπ δηαθξίλνπλ ηε δεκηνπξγία επηρεηξήζεσλ. Η Διιάδα θαηέρεη εδψ ηελ 46 ε ζέζε ζε ζχλνιν 52 ρσξψλ. Η Διιάδα θαηέρεη ηελ 29 ε ζέζε ζε ζχλνιν 50 θξαηψλ ζην ζέκα απηφ. Παξφκνηεο αξλεηηθέο εμειίμεηο θαηαγξάθνληαη ζην ζέκα ηεο θηινμελίαο ησλ μέλσλ θεθαιαίσλ, ηεο δηαθζνξάο θαη ηεο γξαθεηνθξαηίαο. Η ηειεπηαία κε ηε δηαθζνξά καδί αληηπξνζσπεχνπλ ην 6-7% ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο. Δπηζεκαίλεηαη φηη παξά ηηο φπνηεο ζέζεηο ζην πξνζρέδην ηνπ πξνυπνινγηζκνχ γηα δεκνζηνλνκηθή δηαθάλεηα πνπ είλαη ζπλπθαζκέλε κε ηελ έθηαζε ηεο δηαθζνξάο θαη ηηο πνιηηηθέο ζέζεηο απφ ην 2004 θαη κεηά γηα πεξηνξηζκφ ηεο δηαθζνξάο, ε Διιάδα εμαθνινπζεί λα είλαη ην πξνηειεπηαίν δηεθζαξκέλν θξάηνο ηεο ΔΔ, πξηλ ηελ Πνισλία, κε βαζκνινγία πνπ δε δηαθέξεη εθείλεο ηνπ 2004, ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο Γηεζλνχο δηαθάλεηαο. πκπεξαζκαηηθά, ν πξνυπνινγηζκφο ηνπ 2009 ζηελ παξνχζα θάζε είλαη αβέβαην εάλ κεηνπζησζεί ζηελ πξάμε, αθνχ νη ζηφρνη δηαηήξεζεο ηνπ ειιείκκαηνο θάησ απφ ην 3% ηνπ ΑΔΠ (κε ζηφρν ην 1,8%) θαη ε ζηαζεξνπνίεζε ηεο ηξέρνπζαο αλάπηπμεο (κε ζηφρν ην 3%) πνιχ δχζθνια αλακέλνληαη λα ηθαλνπνηεζνχλ. Σα απνηειέζκαηα απηά εληζρχνληαη απφ ηηο πξνβιέςεηο ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο γηα πεξαηηέξσ κείσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο έσο ην 2010 εμαηηίαο ηεο κεηψζεσο ηεο παξαγσγηθφηεηαο άξα θαη απμήζεσο ηνπ κνλαδηαίνπ θφζηνπο εξγαζίαο. Η εθηέιεζε ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009 επεξεάδεηαη ζεκαληηθά ηφζν απφ ηελ εηθφλα θαη ηελ επίδξαζε ηεο δηεζλνχο θξίζεο φζν θαη απφ ηελ θαζίδεζε ησλ εζφδσλ πνπ πξνέβιεπε ν πξνυπνινγηζκφο ηνπ 2008. To ΙΟΒΔ κάιηζηα ζε πξφζθαηε κειέηε ηνπ αλέθεξε φηη ην 2008 νη θνξνινγηθέο θηινδνμίεο ζηεξίδνληαλ ζηηο αηζηφδνμεο πξνβιέςεηο γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο θνξνδηαθπγήο, γεγνλφο πνπ δελ πξαγκαηνπνηήζεθε. Παξ φιε ηελ αλακελφκελε ειαζηηθνπνίεζε ηνπ πκθψλνπ ηαζεξφηεηαο ζα κπνξνχζε ν πξνυπνινγηζκφο ηνπ 2009 (φζνλ αθνξά θαη ηα δχν ζθέιε ηνπ, ηηο δαπάλεο θαη ηνπο θφξνπο) λα θηλνχληαλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα ιάκβαλε ππφςε ηνπ ηηο αλσηέξσ δχν εμσηεξηθέο αξλεηηθέο επηδξάζεηο. Γελ είλαη δπλαηφλ ζε πεξίνδν αλακελφκελεο χθεζεο (φπσο πνιινί νξγαληζκνί πξνβιέπνπλ ηφζν γηα ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία φζν εηδηθφηεξα γηα ηελ επξσδψλε, φπνπ πξνσζείηαη ζεκαληηθφ θνκκάηη ησλ ειιεληθψλ εμαγσγψλ) λα πξνζαλαηνιίδεζαη ζε θνξνινγηθέο επηβαξχλζεηο ψζηε λα δηαηεξεζνχλ ηα ειιείκκαηα ζε ρακειά επίπεδα (ην πξνζρέδην ηνπ πξνυπνινγηζκνχ πξνβιέπεη αχμεζε 13,6% ζηνπο ζπλνιηθνχο θφξνπο). Πξέπεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη ν Γείθηεο Οηθνλνκηθνχ Κιίκαηνο, φπσο αλαθνηλψλεηαη απφ ην ΙΟΒΔ, δείρλεη φηη νη πξνζδνθίεο ησλ θαηαλαισηψλ θαη ησλ επελδπηψλ έρνπλ ζεκαληηθά επεξεαζζεί αξλεηηθά (πηψζε 7,4 κνλάδσλ, ε ρεηξφηεξε ηα ηειεπηαία 25 έηε), γεγνλφο πνπ αλακέλεηαη λα επεξεάζεη δπζκελψο ηελ αβεβαηφηεηα ησλ λνηθνθπξηψλ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ (γηα θαηαλαισηηθέο δαπάλεο θαη επελδχζεηο, αληίζηνηρα). Δπηπιένλ, ν ζπλνιηθφο δείθηεο νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο ζηελ Δπξσδψλε, φπσο αλαθνηλψλεηαη απφ ηελ Eurostat, ππνρψξεζε ζην ρακειφηεξν επίπεδν νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ ην 2001, γεγνλφο πνπ ζεκαηνδνηεί κείσζε ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο θαη ηεο παξαγσγήο ησλ ππεξεζηψλ. Δπελδχζεηο θαη νηθνδνκή κεηψλνληαη ζεκαληηθά, ελψ παξαδνζηαθνί θιάδνη πνπ ζηεξίδνπλ ηελ ειιεληθή νηθνλνκία, φπσο ν ηνπξηζκφο θαη ε λαπηηιία, εκθαλίδνπλ ζεκάδηα θφπσζεο εμαηηίαο ηεο παξαηεηακέλεο δηεζλνχο θξίζεο. Σελ ίδηα ψξα, ην θφζηνο δαλεηζκνχ επηβαξχλεηαη θαζηζηψληαο αθξηβφηεξν ην ρξήκα, θάηη πνπ επεξεάδεη ηελ θαηαλάισζε θαη θάζε είδνπο νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα. Η άλνδνο ησλ επηηνθίσλ θαη ε θξίζε ζηηο ρξεκαηνπηζησηηθέο αγνξέο εθηφο απφ ηελ αβεβαηφηεηα πνπ δεκηνπξγνχλ ζηνπο επελδπηέο, θαιιηεξγνχλ επίζεο θαη έλα αξλεηηθφ θαηαλαισηηθφ θιίκα εκπηζηνζχλεο. Πιένλ, νη πνιίηεο δελ κπνξνχλ λα δαλεηζηνχλ κε επλντθνχο φξνπο, ηα εηζνδήκαηά ηνπο κεηψλνληαη εμαηηίαο θαη ηνπ πςεινχ πιεζσξηζκνχ, ελψ ζε ζπλζήθεο θξίζεο νη θαηαλαισηέο ζηξέθνληαη πξνο ηελ απνηακίεπζε ησλ ρξεκάησλ ηνπο παξά ζηε δηνρέηεπζή ηνπο ζηελ αγνξά. Η θαηάζηαζε απηή θπζηθά επεξεάδεη ηνλ ξπζκφ αλάπηπμεο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, ν νπνίνο παξαδνζηαθά ζηεξίδεηαη ζηελ θαηαλάισζε. Η επηβξάδπλζή ηεο έρεη ήδε μεθηλήζεη απφ ην 8 απφ 41

2008, θαζψο ζην δεχηεξν ηξίκελν ηνπ έηνπο απμήζεθε θαηά 2,5%, φηαλ ζην αληίζηνηρν πεξπζηλφ δηάζηεκα είρε θαηαγξάςεη άλνδν 4,6%. Ο ΟΟΑ ηνλ επηέκβξην ηνπ 2008 αλαζεψξεζε ζνβαξά πξνο ηα θάησ ηνπο ξπζκνχο κεγέζπλζεο ησλ νηθνλνκηψλ ηεο G7, γεγνλφο πνπ αλακέλεηαη λα έρεη ζνβαξέο αξλεηηθέο πνιιαπιαζηαζηηθέο επηδξάζεηο ζηνλ πξαγκαηηθφ ηνκέα (παξαγσγή θαη αλεξγία) ησλ ππνινίπσλ νηθνλνκηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θπζηθά θαη ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Δπηπιένλ, ε πηψζε ηεο ηηκήο ησλ πξψησλ πιψλ, π.ρ. πεηξέιαην, αλακέλεηαη λα πιήμεη θαη ηελ Ρσζία, ζεκαληηθφ εκπνξηθφ εηαίξν γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία ηελ πξφζθαηε ρξνληθή πεξίνδν, είηε ζε φξνπο ζπλαιιάγκαηνο απφ εμαγσγέο, είηε ζε φξνπο ηνπξηζηηθνχ ζπλαιιάγκαηνο, είηε ζε φξνπο λαπηηιηαθνχ ζπλαιιάγκαηνο. Παξφιε ηελ πξφβιεςε γηα αχμεζε ηεο θαηαλάισζεο ην 2010 απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή θαη ηαπηφρξνλα πνιχ κηθξήο αχμεζεο ησλ εηζαγσγψλ ην ίδην ρξνληθφ δηάζηεκα, ην ηζνδχγην ηξερνπζψλ ζπλαιιαγψλ ζα επηβαξπλζεί πεξηζζφηεξν ηνπ 15% ηνπ Α.Δ.Π εμαηηίαο ηεο κεηψζεσο ησλ εμαγσγψλ απφ ηελ έιιεηςε αληαγσληζηηθφηεηαο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα δχν ηξίηα ηεο αμίαο ησλ εμαγσγψλ ηεο, ε Διιάδα ηα πξαγκαηνπνηεί πξνο ηηο ρψξεο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. ε κία πεξηνρή δειαδή πνπ πιήηηεηαη απφ ηε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε, γεγνλφο ην νπνίν πξνθαιεί έληνλν πξνβιεκαηηζκφ ζρεηηθά κε ην θαηά πφζν νη ρψξεο απηέο ζα ζπλερίζνπλ ηελ εθξνή ρξεκάησλ πξνο ηελ Διιάδα. Σέινο, νη εηζξνέο μέλσλ άκεζσλ επελδχζεσλ αλακέλνληαη λα θηλεζνχλ ζε ηδηαίηεξα ρακειά επίπεδα. Δπηπιένλ, ε επηβνιή απμεκέλσλ θνξνινγηθψλ επηβαξχλζεσλ ελ κέζσ χθεζεο αλακέλεηαη λα εληείλεη ην πξφβιεκα ηνπ ζηαζηκνπιεζσξηζκνχ, άξα θαη ησλ πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ θαη έηζη λα παξαηεξεζνχλ πεξαηηέξσ κεηψζεηο ησλ ειιεληθψλ εμαγσγψλ (ηα ειιεληθά πξντφληα λα είλαη ζρεηηθά αθξηβφηεξα κε απηά άιισλ αληαγσληζηηθψλ επξσπατθψλ ρσξψλ). Οη πξνβιέςεηο ηνπ Γηεζλνχο Ννκηζκαηηθνχ Σακείνπ θάλνπλ ιφγν γηα 1,9% πιεζσξηζκφ ζηελ Δπξσδψλε γηα ην 2009 ελψ ην αληίζηνηρν κέγεζνο γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία πξνβιέπεηαη λα αλέιζεη ζην 3,1%. Δδψ φκσο πξέπεη λα αλαθέξνπκε φηη ν πξνυπνινγηζκφο ηνπ 2009 ζηεξίδεηαη ζε πξφβιεςε γηα ηζνηηκία κεηαμχ επξψ θαη δνιαξίνπ ζην $1,53/επξψ, ελψ νη πξνβιέςεηο απφ ηα ζπκβφιαηα κειινληηθήο εθηίκεζεο ζηελ αγνξά ζπλαιιάγκαηνο (futures) θάλνπλ ιφγν γηα ηζνηηκία ηεο ηάμεο ηνπ $1,34/επξψ, γεγνλφο πνπ ππνδειψλεη ηελ αλακελφκελε ππνηίκεζε ηνπ επξψ έλαληη ηνπ δνιαξίνπ θαη ηελ πηζαλή ελίζρπζε ησλ εμαγσγψλ (ρσξίο θπζηθά λα εθηηκεζεί ε πηζαλή ελίζρπζε ηνπ πιεζσξηζκνχ ιφγσ ηεο ππνηίκεζεο). ην πιαίζην ηεο δεκφζηαο ζπδήηεζεο γηα ηελ θξίζε πξνβάιιεηαη ε άπνςε φηη ππάξρνπλ ζπγθεθξηκέλνη ππαίηηνη γηα φ,ηη ζπλέβε: Αθελφο φζνη ελέρνληαη ζηελ αλεμέιεγθηε δηεχξπλζε ησλ δαλείσλ ρακειήο θεξεγγπφηεηαο (subprimes) ζηηο ΗΠΑ θαη αιινχ, θαη αθεηέξνπ νη ηξάπεδεο δηεζλψο, πνπ δηέρπζαλ ηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν εθ ησλ δαλείσλ απηψλ ζην δηεζλέο ΥΠ ζχζηεκα, ζε κηα επνρή απμεκέλεο θεξδνθνξίαο γηα ηηο ίδηεο, ιφγσ ηνπ θεληξηθνχ ξφινπ ηνπο ζηηο εζληθέο θαη ηελ παγθφζκηα νηθνλνκία. Σν ζπκπέξαζκα απφ ηηο εθηηκήζεηο απηέο είλαη φηη απαηηείηαη ε ζέζπηζε απζηεξφηεξσλ θαλφλσλ ιεηηνπξγίαο θαη επνπηείαο ησλ ηξαπεδψλ θαη γεληθφηεξα ηνπ ΥΠ ζπζηήκαηνο, ρσξίο λα ακθηζβεηνχληαη νη άμνλεο ηνπ ζπλνιηθφηεξνπ ππνδείγκαηνο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο πνπ αθνινπζείηαη θαηά ηα ηειεπηαία ρξφληα. Σφζν ε αλάπηπμε ησλ subrimes φζν θαη ε ιεηηνπξγία (θαη πςειή θεξδνθνξία) ησλ ηξαπεδψλ δελ απνηεινχλ αηηίεο αιιά εθθάλζεηο ή απνηειέζκαηα ηνπ θπξίαξρνπ ζπζηήκαηνο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο, απφ ην νπνίν πξνέθπςε θαη ε θξίζε. Μάιηζηα, ν ζπζηεκηθφο ραξαθηήξαο ηεο θξίζεο απαηηεί αθξηβψο ηελ αιιαγή απηνχ ηνπ ππνδείγκαηνο θαη φρη απιψο ηε ζέζπηζε επηπιένλ ζεζκηθψλ θαλφλσλ ζην εζσηεξηθφ ηνπ. 4. Σν δήηεκα ηεο αμηνπηζηίαο ησλ πξνυπνινγηδφκελσλ ζηφρσλ Έλα πάγην πξφβιεκα ησλ Πξνυπνινγηζκψλ πνπ θαηαξηίδεη ην ειιεληθφ θξάηνο (θαη πνιχ πεξηζζφηεξν ησλ ρεδίσλ Πξνυπνινγηζκνχ) είλαη ε ζεκαληηθή απφθιηζε αλάκεζα ζηνπο ηηζέκελνπο (πξνυπνινγηδφκελνπο) ζηφρνπο θαη ηα ηειηθψο πξαγκαηνπνηνχκελα κεγέζε. Γηα παξάδεηγκα, ζπγθξίλνληαο ηα βαζηθά κεγέζε ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ 2008 κε ην Πξνζρέδην 2009 δηαπηζηψλνπκε ηα αθφινπζα: ηνλ Πξνυπνινγηζκφ 2008 γηλφηαλ πξφβιεςε εζφδσλ 55.520 εθαη., 9 απφ 41

ελψ ην Πξνζρέδην θάλεη εθηίκεζε πξαγκαηνπνηήζεσλ 54.490 εθαη., δειαδή 1.030 εθαη. ιηγφηεξα. Αληίζηνηρα νη δαπάλεο απφ 59.058 εθαη. πξφβιεςε (Πξνυπνινγηζκφο 2008), εθηηκψληαη ηψξα ζε 60.297 εθαη., ήηνη 1.239 εθαη. πεξηζζφηεξα. Σν έιιεηκκα απφ 1,6 σο πξνυπνινγηδφκελν κέγεζνο ζηνλ Πξνυπνινγηζκφ ηνπ 2008 εθηηκάηαη ζην Πξνζρέδην 2009 φηη ηα θηάζεη ζην 2,3% ηνπ ΑΔΠ. Σν 2008 ην νηθνλνκηθφ επηηειείν ηεο θπβέξλεζεο απέβιεπε λα εηζπξάμεη 6,24 δηο λέσλ θφξσλ, αιιά αλαγθάζηεθε λα αλαζεσξήζεη ηελ εθηίκεζή γηα ην πξαγκαηνπνηεζέλ κέγεζνο ζηα 5,77 δηο. Με ην Πξνζρέδην 2009, πξνβιέπεηαη θαη επηδηψθεηαη ε είζπξαμε πεξηζζφηεξσλ απφ 7,4 δηο λέσλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ. (Σν Πξνζρέδην 2009 πξνβιέπεη αχμεζε ησλ πξνυπνινγηδφκελσλ εζφδσλ ζπγθξηηηθά κε ηνλ Πξνυπνινγηζκφ 2008 απφ 54.490 ην 2008 ζε 62.310 εθαη. ην 2009 ή ζε πνζνζηφ 14,4%. Αληίζηνηρα πξνβιέπεη δαπάλεο γηα ην 2009 65.509 έλαληη 60.297 εθαη. ην 2008, ή αχμεζε ζε πνζνζηφ 8,6% θαη ζπλαθφινπζα πξνβιέπεη κείσζε ηνπ ειιείκκαηνο ζην 1,8%. ηνπ ΑΔΠ). Με δεδνκέλεο ηηο απνθιίζεηο ησλ εθηηκψκελσλ πξαγκαηνπνηήζεσλ ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ 2008 απφ ηα πξνυπνινγηζζέληα πξηλ έλα ρξφλν κεγέζε, γελλάηαη ην εξψηεκα πφζν αμηφπηζηεο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ νη εθηηκήζεηο πνπ θαηαγξάθνληαη ζην Πξνζρέδην 2009. Σν εξψηεκα απηφ θαζίζηαηαη θξίζηκν γηα ηελ απνηίκεζε ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009, ηδίσο επεηδή απηφο ζπληάζζεηαη ζηε ζπγθπξία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκηθήο θξίζεο, ε έθηαζε θαη ην ρξνληθφ βάζνο ηεο νπνίαο δελ έρεη αθφκα επαξθψο εθηηκεζεί. Υαξαθηεξηζηηθά αμίδεη λα αλαθεξζεί εηζαγσγηθά εδψ φηη ζχκθσλα κε ηελ Δηήζηα Έθζεζε 2008 Η ειιεληθή νηθνλνκία θαη ε απαζρόιεζε ηνπ ΙΝΔ-ΓΔΔ, ε ειιεληθή νηθνλνκία έρεη εηζέιζεη ήδε ζε θάζε ζεκαληηθήο επηβξάδπλζεο ησλ ξπζκψλ κεγέζπλζεο, κε απνηέιεζκα λα ζεσξείηαη εμαηξεηηθά αηζηφδνμε έσο θαη νπηνπηθή ε επίηεπμε ξπζκνχ κεγέζπλζεο 3% γηα ην 2009, φπσο εθηηκά ε θπβέξλεζε, κε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζηα βαζηθά κεγέζε ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009. Δθείλν επνκέλσο πνπ απφ νηθνλνκηθή άπνςε πξέπεη λα δηεξεπλεζεί είλαη ην θαηά πφζνλ ε νηθνλνκηθή θξίζε επηηξέπεη ζηνλ Πξνυπνινγηζκφ 2009 λα είλαη αμηφπηζηνο θαη επίζεο, θαηά πφζνλ ν ζπγθεθξηκέλνο Πξνυπνινγηζκφο κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηελ άκβιπλζε ησλ επηπηψζεψλ ηεο θαη ζηελ εμαζθάιηζε κηαο αλνδηθήο πνξείαο γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία. ην πιαίζην ηεο επηζηεκνληθήο νκάδαο κειέηεο ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ ηνπ 2009 γηα ινγαξηαζκφ ηνπ Οηθνλνκηθνχ Δπηκειεηεξίνπ δηαηππψζεθε ε άπνςε φηη ε θξίζε δελ ζα πξέπεη λα ζεσξείηαη θπξίσο εηζαγφκελε, σο απιή επίπησζε ηνπ ππεξβνιηθνχ δαλεηζκνχ κε δάλεηα ρακειήο θεξεγγπφηεηαο ζηελ θηεκαηαγνξά ησλ ΗΠΑ θαη ηε δηάρπζε ησλ ηηηινπνηεκέλσλ εγγπήζεσλ θαη ινηπψλ παξαγψγσλ ηίηισλ απηψλ ησλ δαλείσλ ζην δηεζλέο ηξαπεδηθφ θαη ρξεκαηνπηζησηηθφ ζχζηεκα, κε απνηέιεζκα ηελ πηζησηηθή αζθπμία θαη ηελ πηψζε ησλ ξπζκψλ κεγέζπλζεο. Θα πξέπεη αληηζέησο λα γίλεη αληηιεπηή σο θξίζε ζπζηεκηθή, δειαδή θξίζε θαη κπινθάξηζκα ηνπ ζπλνιηθνχ θπξίαξρνπ ζπζηήκαηνο δηαρείξηζεο ησλ νηθνλνκηψλ, ην νπνίν βαζίδεηαη ζηε ζπκπίεζε ησλ κηζζηαθψλ εηζνδεκάησλ κε παξάιιειε επέθηαζε ησλ πεδίσλ επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο κέζσ ηδησηηθνπνηήζεσλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη νξγαληζκψλ. 5. Ζ παγθφζκηα νηθνλνκηθή θξίζε, νη αηηίεο ηεο θαη ε αλαγθαηφηεηα γηα αιιαγή ηνπ ππνδείγκαηνο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο πνιηηηθήο 5.1 Ο ζπζηεκηθφο ραξαθηήξαο ηεο θξίζεο Η ζχγρξνλε αλάπηπμε ηεο δηαδηθαζίαο ρξεκαηνδφηεζεο ηνπνζεηείηαη ρξνληθά ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 θαη πξνθχπηεη απφ ηελ θαηάξγεζε πεξηνξηζκψλ πνπ είραλ επηβιεζεί κεηά ηελ θξίζε ηνπ 29 ζηηο ηξάπεδεο, ζηε δηεζλή θίλεζε θεθαιαίσλ θαη ζηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ ρξεκαηηζηεξίσλ (εηδηθά ζε Λνλδίλν θαη ΗΠΑ). Ωζηφζν, ε θαηάξγεζε πξνεγνχκελσλ πεξηνξηζκψλ δελ ζεκαίλεη ηελ απνπζία ξπζκίζεσλ αιιά ηε ζπγθξφηεζε ελφο θαηάιιεινπ γηα ηηο αλάγθεο ηνπ ζχγρξνλνπ ππνδείγκαηνο ιεηηνπξγίαο ηνπ ΥΠ ζπζηήκαηνο πιέγκαηνο θαλνληζκψλ θαη ξπζκίζεσλ. Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ πιαηζίνπ ξχζκηζεο ηεο ΥΠ ζθαίξαο, ην νπνίν απνηειεί δομικό ζηοιτείο ηοσ πσρήνα ηνπ θπξίαξρνπ νηθνλνκηθνχ ππνδείγκαηνο, απνηειεί ε αλάπηπμε ηεο εμσ- 10 απφ 41

ηξαπεδηθήο ρξεκαηνδφηεζεο ηνπ δεκφζηνπ ρξένπο θαη ησλ επηρεηξήζεσλ απφ ηηο δηεζλείο αγνξέο. Απηφ ην ππφδεηγκα ρξεκαηνδφηεζεο, πξνυπνζέηεη ηελ ηηηινπνίεζε ησλ ρξεψλ θαη ηε δηεζλή θηλεηηθφηεηα ησλ θεθαιαίσλ, δειαδή ηε ζπγθξφηεζε ελφο παγθφζκηνπ ρψξνπ πνιιαπιψλ ζθαηξψλ επέλδπζεο αηνκηθψλ θαη κεκνλσκέλσλ θεθαιαίσλ, πνπ ε ιεηηνπξγία ηνπ θαζηζηά απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο δηεπξπλφκελα απνηειέζκαηά ηνπ. Οη ΥΠ αγνξέο αλαπηχρζεθαλ ζε έλα πνιχπινθν πνιπδηάζηαην ζχζηεκα. Όρη απιά αγνξέο ρξήκαηνο, νκνιφγσλ, κεηνρψλ, ζπλαιιάγκαηνο, εκπνξεπκάησλ, αιιά θαη δηθαησκάησλ, ηίηισλ ζηαζεξνχ εηζνδήκαηνο θαη πάζεο θχζεσο άιισλ ηίηισλ. Η δηαρείξηζε θηλδχλνπ, πνπ είλαη ελζσκαησκέλε ζηε δηαδηθαζία παξαγσγήο θαη σο δνκηθφ ζηνηρείν ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο ρξεκαηνδφηεζεο, επηηέιεζε ζεκαληηθέο ιεηηνπξγίεο γηα ηελ έμνδν απφ ηελ νηθνλνκηθή θξίζε θεξδνθνξίαο πνπ εκθαλίζηεθε ηε δεθαεηία ηνπ 1970. Ζ ηηηινπνίεζε ησλ ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηή σο κία αιπζίδα παξαγσγήο. Θα ηελ πεξηγξάςνπκε ζε έλα ειάρηζην κήθνο θξίθσλ. Έρνπκε πξψηε χιε κία κνξθή ρξένπο πνπ ζπλνδεχεηαη απφ θάπνηεο εγγπήζεηο. Όζν κεγαιχηεξεο είλαη νη εγγπήζεηο ηφζν κεγαιχηεξν κπνξεί λα είλαη ην ρξένο. Η ηξάπεδα πνπ δαλείδεη αλαγθάδεηαη λα δεζκεχζεη θάπνην θεθάιαην έλαληη ηνπ δαλείνπ. Μεηαβηβάδνληαο ην ρξένο ζε έλα ηξίην κπνξεί λα απνδεζκεχζεη ην θεθάιαην θαη λα μαλαμεθηλήζεη ηελ δηαδηθαζία. Γηα λα κπνξεί θάπνηνο, π.ρ. έλα αζθαιηζηηθφ ηακείν, λα αγνξάζεη ηίηινπο, πξέπεη λα έρεη κία εγγχεζε ηεο πηζησηηθήο «πνηφηεηαο» ησλ ηίηισλ. Απαηηείηαη επνκέλσο κία αλεμάξηεηε αμηνιφγεζε ησλ ηίηισλ. Σν ζε πνην βαζκφ νη ηίηινη απηνί είλαη θεξδνθφξνη, δειαδή πξφθεηηαη γηα αζθαιείο επελδχζεηο κε «θαηάιιειε» απφδνζε, επηθπξψλεηαη απφ ηηο εηαηξίεο πηζησηηθήο αμηνιφγεζεο, επηθχξσζε ε νπνία είλαη ζεκαληηθή γηα ηνπο δηαρεηξηζηέο δηαθφξσλ νξγαληζκψλ, νη νπνίνη πεξηνξίδνληαη απφ εηαηξηθνχο θαλνληζκνχο φηη κπνξνχλ λα επελδχνπλ κφλν ζε αζθαιείο επελδχζεηο (αζθαιηζηηθά ηακεία, ακνηβαία θεθάιαηα), αιιά θαη γηα ηνπο δηαρεηξηζηέο φισλ ησλ νξγαληζκψλ ζην βαζκφ πνπ ε αμηνιφγεζε ησλ ηίηισλ επηδξά ζηνλ πηζησηηθφ θίλδπλν πνπ αλαιακβάλνπλ θαη επνκέλσο ζηα απαηηνχκελα θεθάιαηα ηα νπνία πξέπεη λα δεζκεχζνπλ σο αληηζηάζκηζε θηλδχλνπ ζε ζρέζε κε ηελ απφδνζε πνπ αλακέλνπλ. Δπηπξφζζεηα νη εηαηξίεο απηέο εκπιέθνληαη θαη ζηε δηαδηθαζία έθδνζεο ησλ ηίηισλ σο ζχκβνπινη ζηε δηαδηθαζία ηηηινπνίεζεο ιφγσ ηεο εμεηδίθεπζεο θαη ηεο ηερλνγλσζίαο πνπ δηαζέηνπλ γηα ηελ απνηίκεζε ησλ πηζησηηθψλ θηλδχλσλ θαη ηελ «νξζή» ηηκνιφγεζε ησλ ηίηισλ. Ο ηειεπηαίνο θξίθνο απηήο ηεο δηαδηθαζίαο θαίλεηαη λα είλαη απηφο πνπ ζα αγνξάζεη ηηο δηάθνξεο θαηεγνξίεο ηίηισλ. Σξάπεδεο, θαηά θχξην ιφγν, hedge funds, αζθαιηζηηθά ηακεία. πλήζεο πξαθηηθή επίζεο είλαη ε θαηεγνξία ηίηισλ κε ηε κεγαιχηεξε απφδνζε, δειαδή απηή πνπ ελζσκαηψλεη ην κεγαιχηεξν θίλδπλν δηαθνπήο ηεο ρξεκαηνξνήο, θαη ε νπνία πξψηε ζα ράζεη απφ κία αχμεζε ησλ θαζπζηεξήζεσλ πιεξσκήο ησλ δφζεσλ ησλ δαλεηνιεπηψλ, λα δηαθξαηείηαη απφ ηελ εθδφηξηα ηξάπεδα. Ωζηφζν δελ απνηειεί ηνλ ηειεπηαίν θξίθν ν ηειηθφο απνδέθηεο. Τπάξρνπλ ηνπιάρηζηνλ δχν αθφκε θξίθνη πνπ πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςε καο. Πξψηνλ, θάζε έλαο πνπ αγνξάδεη έλα ηίηιν έρεη ηε δπλαηφηεηα αζθάιηζεο, επνκέλσο πξνζηίζεληαη σο θξίθνο αζθαιηζηηθέο εηαηξίεο ή κε ηνλ παξαδνζηαθφ ηξφπν ή κέζσ ηεο αγνξάο CDS, δειαδή ζπκβνιαίσλ κέζσ ησλ νπνίσλ ην πξψην κέξνο πιεξψλεη ζην δεχηεξν έλα αζθάιηζηξν θαη ην δεχηεξν αλαιακβάλεη λα θαιχςεη απψιεηεο πνπ ζα πξνέιζνπλ απφ θάπνηα ζρεηηθά ηππνπνηεκέλα γεγνλφηα πνπ ζα επεξεάζνπλ ηελ ρξεκαηνξνή ή ηελ αμία ελφο ηίηινπ πνπ θαηέρεη ην πξψην κέξνο (γηα παξάδεηγκα ηελ παχζε εμππεξέηεζεο ηεο ρξεκαηνξνήο ηνπ ηίηινπ απφ απηφλ πνπ έρεη εθδψζεη ηνλ ηίηιν ή ηελ πξφσξε απνπιεξσκή ηνπ ρξένπο πνπ κεηψλεη ηε ζπλνιηθή ρξεκαηνξνή) θαη ηα νπνία αλαπηχρζεθαλ ηαρχηαηα ηα ηειεπηαία ρξφληα. Γεχηεξνλ, φηη είηε ν ηειηθφο θάηνρνο ηνπ ηίηινπ είηε ε SPV κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηνπο ηίηινπο σο ελέρπξν γηα λα ρξεκαηνδνηήζεη ηε δξαζηεξηφηεηά ηνπ ζηελ αγνξά ρξήκαηνο. Γειαδή κε ελέρπξν ηίηινπο πνπ δηαζέηεη λα πάξεη δάλεηα κηθξήο δηάξθεηαο (ηα νπνία θπζηθά κπνξεί λα αλαθπθιψλεη ζπλάπηνληαο λέα βξαρππξφζεζκα δάλεηα). Απηή ε αγνξά απνηειεί θαηεμνρήλ δηεζλή αγνξά πνπ αλαπηχρζεθε εληφο ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο σο ελαιιαθηηθή ζην βξαρππξφζεζκν ηξαπεδηθφ δαλεηζκφ. Έλα ζεκείν πξέπεη λα θξαηήζνπκε εδψ. Η ζρέζε κεηαμχ SPV δειαδή ηξαπεδψλ θαη αγνξψλ ρξήκαηνο δείρλεη φηη ν ηξαπεδηθφο θαη ν εμσ-ηξαπεδηθφο ηξφπνο ρξεκαηνδφηεζεο δελ δηαηεξνχλ αλαγθαία αληαγσληζηηθή ζρέζε. Μάιινλ ε θπξίαξρε ξχζκηζε ηνπ ΥΠ αληί λα θέξλεη φπσο ππφζρεηαη ζε άκεζε επαθή δαλεηζηέο θαη δαλεηδφκελνπο θαηαξγψληαο ηνπο ελδηάκεζνπο (ηηο 11 απφ 41

ηξάπεδεο δειαδή) δεκηνχξγεζε λέεο κνξθέο ελδηακέζσλ κε πην ζχλζεηε, αδηαθαλή (εθφζνλ ε πιεξνθνξία είλαη ηδησηηθφ πξάγκα) θαη εχζξαπζηε δνκή ζρέζεσλ. Γηα παξάδεηγκα, ην παιηφ πξφβιεκα ηεο ζρέζεο κεηαμχ καθξάο δηάξθεηαο δαλείσλ θαη κηθξφηεξεο δηάξθεηαο θαηαζέζεσλ πνπ αληηκεηψπηδαλ νη ηξάπεδεο ζην εζσηεξηθφ ηνπο εκθαλίζηεθε σο εμσηεξηθφ πξφβιεκα κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ παηθηψλ ηεο αγνξάο. Μαθξάο δηάξθεηαο ηνπνζεηήζεηο θαη δχζθνια ξεπζηνπνηήζηκεο ρσξίο ζεκαληηθφ θφζηνο νη SPV, βξαρππξφζεζκεο δηάξθεηαο ηνπνζεηήζεηο ζηελ αγνξά ρξήκαηνο, κε απφιπηε ειεπζεξία θαη ηζρπξφηαηα θίλεηξα ησλ «παηθηψλ» λα θηλεζνχλ καδηθά πξνο ηελ αζθάιεηα φηαλ απαηηεζεί. Έηζη εμεγείηαη θαη ην παξάδνμν λα πθίζηαηαη έλα «παξαθνπζθσκέλν» πηζησηηθφ ζχζηεκα θαη ζπγρξφλσο ειάρηζηε ξεπζηφηεηα φηαλ απαηηείηαη, εθφζνλ ε ιεηηνπξγία ηνπ ζηεξίδεηαη ζε ηίηινπο δχζθνια ξεπζηνπνηήζηκνπο. Η ζηήξημε ηεο ξεπζηφηεηαο ηνπ ζπζηήκαηνο ελ πνιινίο απφ κνλάδεο νη νπνίεο θπλεγνχλ αζθαιή απφδνζε θαη επνκέλσο φηαλ έρνπλ ακθηβνιίεο κεηψλνπλ ηε ξεπζηφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο δελ ζπληζηά ηελ αηηία ηεο θξίζεο αιιά ζχκπησκα ησλ αληηθάζεσλ πνπ ελεξγνπνηεί ην θπξίαξρν ππφδεηγκα. πλνςίδνληαο, ε δηαδηθαζία απειεπζεξνπνίεζεο ηνπ ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο είρε ζεκαληηθά απνηειέζκαηα ζηηο ιεηηνπξγίεο ησλ ηξαπεδψλ. α) Η ηηηινπνίεζε ρξένπο απνηέιεζε ζεκαληηθή δηαδηθαζία πνπ ζπλέβαιιε ζηε ζπγθξφηεζε ηνπ ζχγρξνλνπ πηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο αιιά θαη ζηελ ηξέρνπζα θξίζε ηνπ. β) Δπεηδή ηα δηάθνξα κε-ηξαπεδηθά ρξεκαηνδνηηθά ζρήκαηα πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηηο δηεζλείο θεθαιαηαγνξέο δελ έρνπλ ηνπο ξπζκηζηηθνχο πεξηνξηζκνχο πνπ έρνπλ νη ηξάπεδεο, θαη έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα δαλείδνπλ κε πην ρακειά επηηφθηα, πξνέθπςαλ ζπλέπεηεο γηα ηε ιεηηνπξγία θαη ηε δνκή ηνπ ηξαπεδηθνχ ζπζηήκαηνο. Η λέα ξχζκηζε ζπκπίεζε αξρηθά ηα θέξδε ησλ ηξαπεδψλ θαη άιιαμε ηε ζχλζεζε ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ ηνπο, δειαδή νδήγεζε ζηελ αχμεζε ησλ δαλείσλ πξνο ηα λνηθνθπξηά γηα θαηαλαισηηθέο θαη ζηεγαζηηθέο δαπάλεο θαη κεηψζεθαλ αληίζηνηρα ηα δάλεηα πξνο ηηο επηρεηξήζεηο. ηε ζπλέρεηα, κε ηε ζηαδηαθή κεηαξξχζκηζε ηνπ ζπζηήκαηνο, νη ηξάπεδεο νδεγήζεθαλ ζηελ απμαλφκελε ηηηινπνίεζε σο κέζνπ κεγέζπλζεο ηνπ θχθινπ εξγαζηψλ θαη ζηξάθεθαλ ζηελ εμαζθάιηζε πξνκεζεηψλ απφ δηεπθνιχλζεηο ρξεκαηνδφηεζεο, σο πεγήο θέξδνπο. ε ζρέζε κε ηε κνξθή πνπ παίξλεη ε ρξεκαηνδφηεζε ησλ λνηθνθπξηψλ, ν αληαγσληζκφο ησλ επηρεηξήζεσλ δηεμάγεηαη κέζσ επηθεξδψλ ηνπνζεηήζεσλ πνπ εθκεηαιιεχνληαη θαηλνηνκίεο θαη εμεξεχλεζε αλεθκεηάιιεπησλ πεξηνρψλ ή πεξηνρψλ πνπ κπνξνχλ λα δψζνπλ έλα πιενλέθηεκα ζε ζρέζε κε ηα άιιεο επηρεηξήζεηο. Απφ απηφ ηνλ θαλφλα δελ μεθεχγνπλ νη ηξάπεδεο. Ο εληεηλφκελνο αληαγσληζκφο γηα παξνρή δαλείσλ πξνο ηα λνηθνθπξηά, εθφζνλ εθεί πιένλ βξίζθεηαη κηα ζεκαληηθή πεγή ηνπ θέξδνπο ηνπο, απνηειεί ηε βάζε έθδνζεο subprime θαη άιισλ αληίζηνηρσλ κνξθψλ δαλείσλ, θαζψο θαη ηε βάζε ηεο απνηειεζκαηηθήο εθκεηάιιεπζεο απηήο ηεο κνξθήο δαλείσλ κέζσ ηνπ ζπλφινπ ηεο δηαδηθαζίαο ησλ ηηηινπνηήζεσλ. Η δηαδηθαζία απηή νδήγεζε ζηελ ππεξβνιηθή κεγέζπλζε θάπνησλ ηξαπεδψλ κε δηεζλείο δξαζηεξηφηεηεο, νη νπνίεο απνηεινχλ - αλ θαη γηα θάπνηεο αξκφδεη παξειζνληηθφο ρξφλνο πιένλ - πνιχ ζεκαληηθνχο θόκβνπο, φρη κφλν απφ άπνςε κεγέζνπο θιίκαθαο ζπλαιιαγψλ θαη ππνρξεψζεσλ αιιά θαη δηαζπλδέζεσλ ζην πιαίζην ηνπ δηεζλνχο ρξεκαηνπηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο. πγρξφλσο ε αλάπηπμε ησλ λέσλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ κνξθψλ (παξαγψγσλ θιπ.) έρεη νδεγήζεη θαη ζε ζχλζεηα ππνδείγκαηα ηηκνιφγεζεο θαη δηαρείξηζεο θηλδχλνπ ηα νπνία εμαξηψληαη απφ παξακέηξνπο γηα ηηο νπνίεο ελδέρεηαη λα κελ ππάξρνπλ ζηνηρεία θαη ζην βαζκφ πνπ ππάξρνπλ ηα απνηειέζκαηά ηνπο λα είλαη πνιχ επαίζζεηα ζε κηθξέο αιιαγέο (γηα λα κελ αλαθεξζνχκε ζηελ αδπλακία ηνπο λα ελζσκαηψζνπλ θαη λα κεηξήζνπλ πηζαλνχο θηλδχλνπο θαη αβεβαηφηεηεο πνπ δεκηνπξγεί ην πνιχπινθν δίθηπν ζρέζεσλ ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο). Σέινο, ε επηθξάηεζε ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο δελ έγηλε κε κηαο. Γελ επηθξάηεζε απηφκαηα ζε φιεο ηηο ρψξεο. Μπνξνχκε λα πνχκε φηη δηαρχζεθε κε κεηαβαιιφκελνπο ξπζκνχο κεηά ηελ επηθξάηεζε ζηηο ΗΠΑ, θαη ζηε Βξεηαλία. Γηα ιφγνπο πνπ έρνπλ λα θάλνπλ ηφζν κε ηελ ηζηνξηθφηεηα ζπγθξφηεζεο φζν θαη κε ηε δηάξζξσζε ηνπ πιέγκαηνο ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ, νη ΗΠΑ θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ ε Βξεηαλία, απνηέιεζαλ θέληξα ηεο δηεζλνχο ΥΠ ζθαίξαο απφ ηα νπνία δηαρένληαλ εξγαιεία, θαηλνηνκίεο, κνξθέο νξγάλσζεο θιπ. ζην ππφινηπν δηεζλέο ζχζηεκα. 12 απφ 41

Παξάιιεια πξέπεη λα αλαθεξζνχκε ζηνλ ξφιν πνπ παίδεη ε ηδησηηθνπνίεζε ηνκέσλ θξαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ε αιιαγή ηεο ζχλζεζεο ησλ θξαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Η δηεχξπλζε ησλ ρψξσλ ηνπνζέηεζεο αηνκηθψλ θεθαιαίσλ απνηειεί θεληξηθφ, επίζεο, ζηνηρείν ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο. Οη ηδησηηθνπνηήζεηο απνηεινχλ ζεκαληηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ δεκηνπξγεί δηεχξπλζε ηεο ΥΠ ζθαίξαο. Καη απηφ ην ζηνηρείν έρεη ζεκαληηθά νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα. Σν ειάρηζην απνηέιεζκα είλαη ε αλάγθε απμεκέλεο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ αλαγθψλ εθφζνλ δσξεάλ παξνρέο αληηθαζίζηαληαη κε εκπνξεχκαηα πνπ έρνπλ ηηκή ή εθφζνλ αιιάδεη ν ηξφπνο ηηκνιφγεζεο φηαλ πεξλάλε ζηνλ έιεγρν κηαο επηρείξεζεο. Δπνκέλσο δεκηνπξγνχλ βάζε γηα ηελ αχμεζε ηνπ ρξένπο ησλ λνηθνθπξηψλ ηα νπνία έρνπλ πξφζβαζε ζην ηξαπεδηθφ ζχζηεκα, αιιά θαη γηα ηε δπλαηφηεηα ησλ ηξαπεδψλ λα έρνπλ δηείζδπζε, φηαλ απαηηείηαη, ζε λέα ηκήκαηα αγνξάο φπσο π.ρ. ηα θνηηεηηθά δάλεηα. πκβαηή κε ηελ ηδησηηθνπνίεζε είλαη ε κείσζε ηεο θνξνινγίαο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ηνπ πςεινχ ρξένπο ησλ θξαηψλ. Η νηθνδφκεζε ηνπ πθηζηάκελνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο ζηεξίρηεθε ζηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζην θηελφ δαλεηζκφ γηα ηε ρξεκαηνδφηεζε θαηαλαισηηθψλ, ζηεγαζηηθψλ ή άιισλ δαπαλψλ θαζψο θαη ζηε ζπκκεηνρή ζε απηφ ην παγθφζκην θπλήγη απφδνζεο (απφ ηηο πην πξνθαλείο δηαδηθαζίεο ζπκκεηνρήο ηα ηδησηηθά αζθαιηζηηθά ηακεία ή ηα ακνηβαία θεθάιαηα), έηζη ψζηε λα ππάξρεη απμεκέλν εηζφδεκα πνπ ππνθαζηζηά κε θαιχηεξν ηξφπν ηελ απφζπξζε ηνπ θξάηνπο απφ ηε ρξεκαηνδφηεζε θαζνιηθψλ ζπζηεκάησλ αζθάιηζεο, πγείαο, ζπνπδψλ, θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ, θιπ. Δπνκέλσο, ε ελζσκάησζε ζην πηζησηηθφ ζχζηεκα νκάδσλ πιεζπζκνχ δελ είλαη κφλν απνηέιεζκα ηεο ζηραηηγικής ηων ηραπεζών θαη ησλ πάζεο θχζεσο επελδπηψλ αιιά επηηαγή ηεο θπξίαξρεο ξχζκηζεο ηεο νηθνλνκίαο. Η ηδηφθηεηε θαηνηθία σο φλεηξν ην νπνίν κπνξεί λα εθπιεξψζεη ε ΥΠ ξχζκηζε απνηέιεζε δηαθεξπγκέλε πξφηαζε απφ φινπο ηνπο εθπξνζψπνπο ηνπ ππνδείγκαηνο. Φπζηθά ηδηφθηεηε θαηνηθία δελ είλαη απιά «ζηέγε πάλσ απφ ην θεθάιη». Δίλαη πεξηνπζηαθφ ζηνηρείν, κέζν γηα πξφζβαζε ζε άιιεο δηεπθνιχλζεηο ηνπ πηζησηηθνχ ζπζηήκαηνο, κέζν νξγάλσζεο θαη άιισλ κνξθψλ ηεο θνηλσληθήο δσήο πέξαλ ηεο επηρείξεζεο κεηαηξνπήο θάζε κηζζσηνχ ζε αηνκηθή ηξάπεδα ή αηνκηθή επηρείξεζε πνπ θάλεη δηαρείξηζε ρξεκαηνξνψλ θαη θηλδχλνπ. Απφ κία δηαθνξεηηθή νπηηθή ε ζπκπίεζε ησλ κηζζψλ, απνηέιεζκα θαη ζηφρνο ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο, θαζηζηά θαη ηηο θαηαλαισηηθέο δαπάλεο πηεδφκελεο, επνκέλσο κφλε ζπζηεκηθή δηέμνδνο είλαη ε ιήςε θαηάιιεισλ κέηξσλ πνπ λα δηεπθνιχλνπλ ηελ θαηαλαισηηθή πίζηε. Η ζεκεξηλή θξίζε απνθαιχπηεη ηηο δπζθνιίεο απηήο ηεο ιχζεο δηαρείξηζεο ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο θαη νηθνδφκεζεο ζπλαίλεζεο ζην θπξίαξρν ππφδεηγκα. Κάιιηζηα αληί γηα ηα subprime κπνξεί λα θαληαζηεί θαλείο πξνβιήκαηα ηίηισλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο πηζησηηθέο θάξηεο θαη πηζαλφηαηα αχξην απφ ηίηινπο θνηηεηηθψλ δαλείσλ θ.ν.θ. Οη αηηίεο ηεο ηξέρνπζαο θξίζεο αλάγνληαη, ινηπφλ, ζηηο αληηθαηηθέο απαηηήζεηο πνπ πξέπεη λα εθπιεξψλεη ην πθηζηάκελν νηθνλνκηθφ ππφδεηγκα ξχζκηζεο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο δηεπξπκέλεο αλαπαξαγσγήο ηεο. Απνηειεί δειαδή ζπζηεκηθή θξίζε κε ηελ έλλνηα φηη παξήρζε απφ θαη έπιεμε ηνλ ίδην ηνλ ππξήλα ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο. Θα ην δηαπηζηψζνπκε θάλνληαο κία θξηηηθή πεξηδηάβαζε ζε δηάθνξεο άιιεο εξκελείεο ηεο θξίζεο. 5.2 Άιιεο εξκελείεο γηα ηελ θξίζε. Κξηηηθφο ζρνιηαζκφο Τπάξρνπλ εξκελείεο ηεο θξίζεο πνπ εληνπίδνπλ ηηο αηηίεο ζε θάζε έλα ή θαη ζε φια ηα ζεκεία ηεο αιπζίδαο ηηηινπνίεζεο πνπ πεξηγξάςακε πξνεγνπκέλσο. 5.2.1. Ta subprime δάλεηα σο αηηία ηεο θξίζεο Η πην ζπλεζηζκέλε πξνζέγγηζε εζηηάδεηαη ζηελ ίδηα ηε ρνξήγεζε δαλείσλ subprime. Γειαδή δαλείσλ ηα νπνία γεληθά απεπζχλνληαη ζε δαλεηνιήπηεο πνπ δελ εθπιεξψλνπλ θάπνηα ηππηθά ραξαθηεξηζηηθά γηα λα πάξνπλ ζπκβαηηθφ δάλεην. Πξφθεηηαη γηα δάλεηα πνπ απεπζχλνληαη ζηα θησρφηεξα ζηξψκαηα θαζψο θαη ζε κεηνλφηεηεο, επνκέλσο, απφ ηελ πιεπξά ηνπ πηζησηηθνχ 13 απφ 41

ζπζηήκαηνο, πνπ θέξνπλ ηνλ κεγαιχηεξν πηζησηηθφ θίλδπλν θαη απαηηείηαη απμεκέλν επηηφθην γηα λα ηνλ αληηζηαζκίζεη. Ωζηφζν, αθνξνχλ θαη δαλεηνιήπηεο απφ άιια εηζνδεκαηηθά ζηξψκαηα πνπ έρνπλ ππεξβνιηθφ ρξένο θαη φζνπο ρξεζηκνπνηνχλ απηή ηε κνξθή δαλεηζκνχ γηα αγνξαπσιεζίεο ζπηηηψλ. Απνηειεί ηέινο κία δπλαηφηεηα δαλεηζκνχ γηα αλαρξεκαηνδφηεζε ησλ δαλείσλ. Τπάξρνπλ θαη άιιεο θαηεγνξίεο δαλείσλ κε παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά. Φαίλεηαη ηαπηνινγηθφ, εθφζνλ ε θξίζε μεθίλεζε απφ ηνπο ηίηινπο ησλ subprime δαλείσλ, λα ζεσξείηαη φηη επζχλεηαη ε έθδνζε ηέηνηνπ ηχπνπ δαλείσλ γηα ηελ εθδήισζε ηεο θξίζεο. Αθφκε θαη αλ ππνζέζνπκε φηη είλαη ζσζηφο ν ζπιινγηζκφο, δελ κπνξεί λα δηθαηνινγήζεη γηαηί δελ εκθαλίζηεθε κία ηέηνηα θξίζε θαη θαηά ην δηάζηεκα 1998-2001, φηαλ είρακε πάιη απμεκέλν πνζνζηφ θαζπζηεξήζεσλ πιεξσκήο δφζεσλ θαη επνκέλσο αληίζηνηρα πξνβιήκαηα ζηνπο ηίηινπο πνπ εθδφζεθαλ βάζεη απηψλ. Ωζηφζν ν ζπιινγηζκφο είλαη ιάζνο. Γελ είλαη ιάζνο γηαηί δελ ηζρχεη. Αιιά γηαηί ζπζθνηίδεη ηα γεγνλφηα ηα νπνία έδξαζαλ ψζηε λα αλαηξαθεί θαη λα εθδεισζεί ε θξίζε. Γηαηί εθδίδνληαλ subprime δάλεηα; Καη γηαηί ππήξραλ δαλεηνιήπηεο πνπ ηα αλαιάκβαλαλ; Ωο πξνο ην δεχηεξν ζθέινο ηα πξάγκαηα θαίλνληαη πην εχθνια. Πξψηνλ, ε θαηνρή ηδηφθηεηεο θαηνηθίαο θαη ε θηελή πξφζβαζε ζην δαλεηζκφ γηα ηελ απφθηεζή ηεο απνηέιεζε ζεκαληηθφ παξάγνληα γηα ηε ζπγθξφηεζε ζπλαίλεζεο ζηηο αζθνχκελεο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο φρη κφλν ζηηο ΗΠΑ αιιά θαη ζε άιιεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο. Καηά ηελ αλάπηπμε ησλ φξσλ ηεο θξίζεο ν πξφεδξνο ησλ ΗΠΑ εμαγγέιιεη ην 2002 ην πξφγξακκα Homeownership Challenge, ζχκθσλα κε ην νπνίν ε θαηνρή ηδηφθηεηεο θαηνηθίαο βξίζθεηαη ζηελ θαξδηά ηνπ ακεξηθάληθνπ νλείξνπ θαη ιακβάλεη κέηξα γηα ηελ πινπνίεζή ηνπ, πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ αλάπηπμε ηνπ πνζνζηνχ θαηνρήο θαηνηθίαο εηδηθά γηα ηηο κεηνλφηεηεο, δειαδή γηα νκάδεο απνθιεηζκέλεο ελ πνιινίο απφ ην παξαδνζηαθφ πηζησηηθφ ζχζηεκα. Γηα ηελ πινπνίεζε απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο, ην νπνίν «δελ κπνξεί λα θέξεη εηο πέξαο κφλν ηνπ ην θξάηνο» αληαπνθξίζεθαλ πνιινί νξγαληζκνί, πξνζθέξνληαο λένπ ηχπνπ ζηεγαζηηθά δάλεηα ψζηε λα απμήζνπλ ηηο επηινγέο ησλ δαλεηνιεπηψλ (ηα νπνία πξνθαλψο πεξηιακβάλνπλ θαη ηηο δηάθνξεο θαηεγνξίεο subprime νη νπνίεο αλαπηχρζεθαλ ζεακαηηθά κεηά ην 2002). Γεχηεξνλ, κέζσ ησλ δπλαηνηήησλ δαλεηζκνχ, θνξνινγηθψλ απαιιαγψλ θαη πηζησηηθψλ δηεπθνιχλζεσλ πνπ πξνζθέξεη ην ζπίηη σο πεξηνπζηαθφ ζηνηρείν αιιάδεη ε ζεκαζία ηνπ: Μεηαηξέπεηαη (θαη) ζε βάζε ελίζρπζεο εηζνδήκαηνο αθφκε θαη φηαλ ην αληηκεησπίδεηο σο κία «ζηέγε» θαη εηζηηήξην εηζφδνπ ζηηο δηεπθνιχλζεηο πνπ παξέρεη ην πηζησηηθφ ζχζηεκα. Δπνκέλσο ζε έλα πεξηβάιινλ ζηαζηκφηεηαο ησλ κηζζψλ αιιά θαη απφζπξζεο ηνπ θξάηνπο απφ κία ζεηξά θνηλσληθέο ππεξεζίεο πνπ πξνζθέξνληαλ δσξεάλ, νη δπλαηφηεηεο αχμεζεο ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο πνπ πξνζθέξεη ε είζνδνο ζην πηζησηηθφ ζχζηεκα, εηδηθά αλ ε ππνζήθε θάζε ρξφλν απμάλεη ηελ αμία ηεο κε ηελ αχμεζε ηεο ηηκήο ηεο γεο, είλαη ζεκαληηθφ ζηνηρείν φρη κφλν αηνκηθήο ζηξαηεγηθήο αιιά θαη εθηφλσζεο πηέζεσλ ηνπ ζπζηήκαηνο. Τπάξρνπλ θαη άιια ζηνηρεία πνπ κπνξεί θαλείο λα παξαζέζεη (γηα παξάδεηγκα ην φηη κε βάζε ηελ πεξηνρή θαηνηθίαο έρεηο πξφζβαζε θαη ζε ζρνιεία «θαιχηεξεο θήκεο» απφ ηελ πεξηνρή πνπ βξίζθεζαη θιπ.), φζα εηπψζεθαλ αξθνχλ σζηφζν γηα λα δείμνπκε φηη ε αλάπηπμε ηεο αγνξάο subprime θηλεηνπνηήζεθε απφ βαζχηεξα ζηνηρεία πνπ ζπλζέηνπλ ην θπξίαξρν ππφδεηγκα νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο θαη ε ηξέρνπζα θξίζε κάιινλ δηαγξάθεη ηα φξηα ηεο ελζσκάησζεο αλαγθψλ ηεο θνηλσλίαο (δηφηη ε επέθηαζε ησλ δπλαηνηήησλ θαηαλάισζεο ζε «απνθιεηζκέλεο» νκάδεο απνηειεί κία αλάγθε ηεο θνηλσλίαο), κέζσ ηνπ θπξίαξρνπ ππνδείγκαηνο. Με άιια ιφγηα ε δηαρείξηζε ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο κέζσ ηνπ δαλεηζκνχ θαη ηεο πηζησηηθήο επέθηαζεο σο αληηζηαζκίζεσλ ηεο ζπκπίεζεο ησλ κηζζψλ δελ απνηειεί απνηειεζκαηηθφ κεραληζκφ δηαρείξηζεο. Ωο πξνο ηελ άπνςε, φηη ε έθδνζε ησλ subprime δείρλεη απιψο ηελ θεξδνζθνπία ησλ ηξαπεδηηψλ πνπ ηα εμέδηδαλ, απηή ζπλδέεηαη θαη κε κία άιιε εξκελεία, πεξηζζφηεξν επεμεξγαζκέλε γηα ηελ εκθάληζε ηεο θξίζεο. Σν ππφδεηγκα ιεηηνπξγίαο ησλ ηξαπεδψλ originate and distribute (O&D) ην νπνίν θπξηάξρεζε σο ηξαπεδηθή πξαθηηθή γηα λα αλαθηήζνπλ κεξίδηα αγνξάο θαη θεξδνθνξία νη ηξάπεδεο, δειαδή κε άιια ιφγηα ε δηαδηθαζία ηηηινπνίεζεο. 5.2.2. Ζ δηαδηθαζία ηηηινπνίεζεο ή ην O&D ππφδεηγκα σο αηηία ηεο θξίζεο 14 απφ 41

Η έθδνζε subprime δαλείσλ ζηεξίδεηαη ζηε δπλαηφηεηα ηηηινπνίεζεο πνπ είραλ νη ηξάπεδεο πνπ ηα εμέδηδαλ. Δπνκέλσο ζην φηη απιά απηέο εμέδηδαλ (originate) ην δάλεην θαη θαηέλεηκαλ (distribute) ηνλ θίλδπλν πνπιψληαο ηνπο ηίηινπο ζε άιινπο, θξαηψληαο κία πξνκήζεηα γηα απηή ηελ εξγαζία (Ο&D ππφδεηγκα ιεηηνπξγίαο ησλ ηξαπεδψλ). Με άιια ιφγηα δελ είραλ επαξθέο θίλεηξν λα εμεηάζνπλ ηελ πηζησηηθή πνηφηεηα ηνπ δαλείνπ πνπ εμέδηδαλ, φπσο ζα έθαλαλ αλ δηαηεξνχζαλ απηέο ην δάλεην ζηα βηβιία ηνπο ρσξίο λα κπνξνχλ λα ην κεηαβηβάζνπλ. Δθφζνλ κάιηζηα ε θεξδνθνξία ηνπο εμαξηηφηαλ απφ ηνλ φγθν ησλ ηίηισλ πνπ εμέδηδαλ είραλ θάζε ζπκθέξνλ λα επεθηείλνπλ ηελ πίζηε ρσξίο λα θαινεμεηάδνπλ ηνπο θηλδχλνπο. Πξψηα-πξψηα δελ ηηηινπνηνχληαλ φια ηα subprime δάλεηα. Η ηηηινπνίεζε θαιχπηεη έλα 28% ην 1995 κεηψλεηαη απφ ην 1998 θαη αλαθάκπηεη απφ ην 2001, πνπ ηηηινπνηήζεθε ην 50% ηεο αμίαο ησλ subprime δαλείσλ πνπ ρνξεγήζεθαλ. Απηφ ην πνζνζηφ ζηαδηαθά απμαλφηαλ έσο 60% ην 2003 θαη κεηαμχ 75% θαη 80% ην δηάζηεκα 2004-2006. Αιιά δελ είλαη απηφ ην ζεκαληηθφ ζηνηρείν γηα λα εθηηκήζνπκε ηελ ηζρχ ηνπ παξαπάλσ επηρεηξήκαηνο. Η ραιάξσζε ησλ θαλφλσλ θαη φξσλ παξνρήο πίζηεο θαη ε εχθνιε απνδνρή εγγπήζεσλ ζε πεξηφδνπο ηαρείαο πηζησηηθήο κεγέζπλζεο ζε έλα πεξηβάιινλ αλνδηθήο θάζεο ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ απνηειεί έλα γεληθφ θαηλφκελν θαη φρη θάηη θαηλνθαλέο. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πνπ εμεηάδνπκε, ζε έλα πεξηβάιινλ ηζηνξηθά ρακειψλ επηηνθίσλ, ρακεινχ πιεζσξηζκνχ θαη ζηαζεξήο κεγέζπλζεο ησλ αλεπηπγκέλσλ νηθνλνκηψλ, θαίλεηαη κία θπζηθή ζπλέπεηα ησλ φξσλ ιεηηνπξγίαο ηεο πίζηεο. εκεηψλνπκε φηη ε ραιάξσζε ησλ πηζησηηθψλ απαηηήζεσλ, πέξαλ ησλ θηλήηξσλ δελ αθνξά κφλν ηνπο αξρηθνχο εθδφηεο ησλ δαλείσλ, ηηο ηξάπεδεο πνπ ηηηινπνηνχζαλ ηα δάλεηα, αιιά αθνξά θαη ηνπο θαηφρνπο ησλ ηίηισλ φπσο θαίλεηαη απφ ηελ παξαηεξνχκελε γεληθή ζπκπίεζε ησλ δηαθνξψλ ησλ πάζεο θχζεο απνδφζεσλ απφ ηα επηηφθηα «αζθαιψλ» ηίηισλ (ζπκπίεζε ησλ credit spreads). Μία γξακκή εμήγεζεο ηεο πηζησηηθήο θξίζεο ε νπνία ζεσξεί αηηία ηελ ηηηινπνίεζε δαλείσλ, δειαδή ηε κεηαθνξά θηλδχλνπ εθηφο ηνπ ραξηνθπιαθίνπ ηνπ δαλεηνδφηε, επεηδή ηνπ δίλεη θίλεηξα λα ξίμεη ηελ πνηφηεηα δαλεηζκνχ, έρεη σο αλαγθαίν ζπκπιήξσκα κία δεχηεξε αηηία ε νπνία είλαη ε θαθή εθηίκεζε ηνπ πηζησηηθνχ θηλδχλνπ απφ ηηο εηαηξίεο πηζησηηθήο αμηνιφγεζεο. Γηφηη δηαθνξεηηθά δελ κπνξεί λα εμεγήζεη γηαηί αγνξάδνληαλ νη ηίηινη πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζε ρακειήο πνηφηεηαο δάλεηα (εθηφο αλ επηθαιεζηεί θαλείο ηελ άγλνηα «αζψσλ» επελδπηψλ). Ωζηφζν εκκέλνληαο ζηε ινγηθή ησλ «ιαζψλ», ζπκπεξηιακβάλνληαο δειαδή θαη ηε «δεχηεξε αηηία», δελ κπνξεί λα εμεγήζεη θαλείο πψο ηφζνη πνιινί θεθαιαηνχρνη (εθ ησλ νπνίσλ νη πεξηζζφηεξνη ηξάπεδεο κε ηκήκαηα αλαιπηψλ θαη άκεζε πξφζβαζε ζε πιεζψξα ζηνηρείσλ) δηεζλψο αγφξαζαλ «ιάζνο» ηίηινπο. Αξθεί λα ιάβνπκε ππφςε ηελ «θνηλή γλψζε» φηη πςειφηεξε απφδνζε ζεκαίλεη πςειφηεξν αζθάιηζηξν θηλδχλνπ θαη επίζεο φηη εληνπίδεηαη βηβιηνγξαθία, κεηαμχ ησλ αλαιπηψλ ησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ θαη ησλ θεληξηθψλ ηξαπεδψλ, απφ ην 2004 ηνπιάρηζηνλ, φηη νη κέζνδνη ππνινγηζκνχ ηεο ηηκήο θαη ε πηζησηηθή αμηνιφγεζε ησλ ηκεκάησλ ησλ CDO δελ είλαη «νξζέο», επεηδή δελ ιακβάλνπλ ππφςε δηάθνξνπο παξάγνληεο. Γηαθνξεηηθά, αο ππνζέζνπκε φηη νη εηαηξίεο αμηνιφγεζεο αμηνινγνχζαλ κε άιιν ηξφπν ηνπο ηίηινπο. Γελ ζα ππήξραλ εηαηξίεο SPV πνπ ζα ηνπο δηαρεηξίδνληαλ, κε πςειφηεξα επηηφθηα ψζηε λα ελζσκαηψλνπλ ηνλ πςειφηεξν θίλδπλν, ζε έλα πεξηβάιινλ απμεκέλσλ ηηκψλ ησλ θαηνηθηψλ; Γελ ζα ππήξρε ε αλάγθε γηα ηηο ΗΠΑ λα δηαρεηξηζηνχλ κηα επεξρφκελε χθεζε κεηά ην 2001 θαη γηα κία αλαζέξκαλζε ηεο νηθνλνκίαο κέζσ ηεο δηαρείξηζεο ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο θαη κε δεδνκέλν ην θπξίαξρν πιαίζην νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ θαη ηε ζπκπίεζε ησλ κηζζψλ ε «ιχζε» δελ ζα αλαδεηείην θαη πάιη ζηε δηεχξπλζε ηεο πίζηεο; Γελ ζα ππήξρε ε αλάγθε γηα ηα λνηθνθπξηά, ζε ζπλζήθεο ππεξρξέσζεο, λα πξνζθεχγνπλ ζε κεραληζκνχο, φπσο ε αλαρξεκαηνδφηεζε ησλ ζηεγαζηηθψλ δαλείσλ, ψζηε λα δηαηεξνχλ ηηο φπνηεο θαηαλαισηηθέο ηνπο δαπάλεο; Οη εξγαδφκελνη δελ ζα αληηζηαζκίδνπλ, δειαδή, ηε ζπκπίεζε ηνπ εηζνδήκαηνο κε ηηο δπλαηφηεηεο πξνζθπγήο ζηελ πίζηε πνπ ηνπο παξέρνληαη; Γελ ζα ππήξρε subprime αγνξά, δειαδή δηεχξπλζε ηεο πίζηεο ζε ζηξψκαηα ηα νπνία δελ έρνπλ πξφζβαζε κε άιιν ηξφπν ζην πηζησηηθφ ζχζηεκα; Οιφθιεξν ην ζχκπαλ ησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ νξγαληζκψλ δελ ζα ιεηηνπξγεί θαη ζην κέιινλ κε πςειή θαη κεηαβιεηή κφριεπζε (leverage), επνκέλσο επεθηείλνληαο ηελ πίζηε πέξαλ ησλ νξίσλ πνπ ζέηεη ζηελ εθάζηνηε 15 απφ 41