Εισήγηση στην εσπερίδα του ECOCITY Θεσσαλονίκη 25 Ιανουαρίου 2012 «Ο ρυπαίνων πληρώνει. Θέσεις και προτάσεις του ΣΒΒΕ για την προστασία του περιβάλλοντος» Θεωρώ υποχρέωσή μου να ευχαριστήσω θερμά, εκ μέρους του Συνδέσμου Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος, τον εθελοντικό Οργανισμό για το αστικό περιβάλλον ECOCITY και ιδιαίτερα τον τομέα Βορείου Ελλάδος για την ευγενική πρόσκλησή του να συμμετέχει ο ΣΒΒΕ στη σημερινή εσπερίδα. Ευχαριστώ, επίσης, και το ΣΒΒΕ, που με όρισε εκπρόσωπό του για να παρουσιάσω τις απόψεις του στη σημερινή εκδήλωση. Ποια είναι η σημερινή κατάσταση στο περιβάλλον; Το 2010 θα καταγραφεί ως το έτος με τη μεγαλύτερη μέση θερμοκρασία από το 1850, οπότε και ξεκίνησε η επιστημονική μέτρηση της θερμοκρασίας. Όπως θα θυμάστε, στη διάρκειά του σημειώνονται μεγάλες περιβαλλοντικές καταστροφές, όπως οι δασικές πυρκαγιές γύρω από τη Μόσχα και οι εκτεταμένες πλημμύρες στο Πακιστάν. Επίσης, παρατηρήθηκε και καταγράφηκε η λεύκανση και ο θάνατος μεγάλου αριθμού αποικιών κοραλλιών στο Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό. Στο τέλος του ίδιου χρόνου, η Βόρεια Ευρώπη βιώνει το χειρότερο χειμώνα, που έχει γνωρίσει τα τελευταία 50 χρόνια. Τον προηγούμενο χρόνο (2011) η επιστημονική κοινότητα ανακοινώνει ότι ανιχνεύτηκε πάνω από το Βόρειο Πόλο μία νέα τρύπα του όζοντος, εξαιρετικά μεγάλης έκτασης, σχεδόν 2 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα και αυτό, παρά το γεγονός ότι οι ουσίες, που καταστρέφουν το όζον, έχουν απαγορευθεί εδώ και αρκετά χρόνια. Το φαινόμενο αυτό ίσως να εξηγείται από το γεγονός ότι τα αέρια του θερμοκηπίου παγιδεύουν ενέργεια χαμηλά στην ατμόσφαιρα και στο ύψος του όζοντος η θερμοκρασία μειώνεται, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή του στρώματος. Ακραία καιρικά φαινόμενα βιώνουμε συχνά. Στη Μεγάλη Βρετανία, παρατηρήθηκε το θερμότερο φθινόπωρο των τελευταίων 100 χρόνων με θερμοκρασίες 10 βαθμών C ψηλότερες από τις συνήθεις και στην Πάρνηθα έπεσαν χιόνια στα μέσα Οκτωβρίου, για πρώτη φορά στη χώρα μας μετά από 152 χρόνια (από το 1859!).
Όλα αυτά τα γεγονότα, αναντίρρητα και απροφάσιστα, μας οδηγούν, ως κοινωνία και χώρα, να αναπτύξουμε μια εντονότερη περιβαλλοντική ευαισθησία, αφού τα δείγματα των κλιματικών αλλαγών και των περιβαλλοντικών καταστροφών είναι, πια, απτά, επαναλαμβανόμενα και συχνά πολύ κοντά μας. Επομένως, επανατίθεται και καθημερινά επιβεβαιώνεται ότι η ορθή επιλογή και στόχος της βιομηχανίας παραμένει η αειφόρος ανάπτυξη και η διατήρηση της βιοποικιλότητας. Τούτο δεν αποτελεί καινό ρήμα ή ξύλινη γλώσσα, υπηρετείται από συγκεκριμένες ενέργειες και εντάσσεται σε ένα γενικότερο περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Πριν παραθέσουμε με σαφήνεια τις θέσεις του ΣΒΒΕ στα περιβαλλοντικά, οφείλουμε να απαντήσουμε σε ένα ερώτημα σχετικά με την έκταση της ρύπανσης του περιβάλλοντος από τις δραστηριότητές της. Από πρόσφατα στατιστικά στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, όσον αφορά στην κατανομή απορριμμάτων αποβλήτων κατά δραστηριότητα, προκύπτει ότι η βιομηχανία, δηλαδή η μεταποίηση, μετέχει σε αυτά κατά ποσοστό μόνο 12%. Επομένως, πρέπει να γίνει αποδεκτό ότι η βιομηχανία ρυπαίνει, αλλά λιγότερο από ό,τι της καταλογίζουν και, σε κάθε περίπτωση, είναι απαραίτητο να περιορίσει τη ρύπανση που προκαλεί στο ελάχιστο δυνατόν, καθιστώντας, έτσι, το δίλημμα περιβάλλον ή ανάπτυξη ένα a priori ψευδοδίλημμα, αφού το ζητούμενο είναι ο συνδυασμός τους και αφού είναι ξεκάθαρο ότι είναι προς το συμφέρον των επιχειρήσεων η προστασία του περιβάλλοντος. Και αυτό γιατί η ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης των καταναλωτών οδηγεί σε επιδοκιμασία εκείνων των επιχειρήσεων, που θέτουν την προστασία του περιβάλλοντος ως προτεραιότητα στο σχεδιασμό, την παραγωγή και διάθεση των προϊόντων τους, στις δυνατότητες ανακύκλωσής τους και σε ποικίλες δράσεις κοινωνικής ευθύνης. Ο ΣΒΒΕ έχει, εδώ και χρόνια, υιοθετήσει την πράσινη επιχειρηματικό-τητα, όχι σαν «μόδα», αλλά ως μία ανάγκη για τη διασφάλιση της ενεργειακής αυτονομίας της χώρας και την αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της. Σήμερα, περισσότερο από κάθε άλλη φορά στο παρελθόν, αναγνωρίζεται η ανάγκη περιορισμού των συμβατικών ενεργειακών πόρων, που δημιουργούν και τη μεγαλύτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον, για την ενίσχυση, τη διάδοση και την εφαρμογή μορφών εναλλακτικής ενέργειας. - 2 -
Ο ΣΒΒΕ προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει τα μέλη του, εκτιμώντας ότι η πράσινη επιχειρηματικότητα δεν περιορίζεται σε ένα τομέα, αλλά επεκτείνεται σε κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας, δημιουργώντας μία ολόκληρη «πράσινη αγορά», που εμφανίζει μεγάλα περιθώρια ανάπτυξης, ευκαιρία για ενίσχυση της απασχόλησης και της ανταγωνιστικότητας, ιδιαίτερα στην περιφέρεια. Προς τούτο, δηλαδή προς την κατεύθυνση υλοποίησης των δράσεων της πράσινης επιχειρηματικότητας, ο ΣΒΒΕ προβάλλει τις θέσεις και τις προτάσεις του προς όλους τους αρμόδιους φορείς, συνεργάζεται με αυτούς, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση των μέτρων, που οδηγούν στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προκλήσεων των επιχειρήσεων μελών του. Στην ίδια προοπτική, ο ΣΒΒΕ έχει δημιουργήσει το Δίκτυο Βιολογικών Προϊόντων, φορέα εργαλείων και υπηρεσιών ενημέρωσης και προώθησης βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας, με σκοπό να αποτελεί το όργανο χάραξης στρατηγικής για την ενίσχυση των βιολογικών προϊόντων και των βιοκαλλιεργητών. Επίσης, ο ΣΒΒΕ έχει συστήσει, ήδη από τις αρχές του 2009, Ομάδα Εργασίας για το περιβάλλον, με εξειδικευμένα στελέχη επιχειρήσεων μελών του, με κύριο στόχο την καταγραφή των προβλημάτων, που αντιμετωπίζουν τα μέλη του στο πεδίο της προστασίας του περιβάλλοντος, ώστε να αναδεικνύονται τα σημαντικά προβλήματα, που αντιμετωπίζουν και να επιδιώκεται η λύση τους. Είναι φανερό ότι, στη σημερινή οικονομική συγκυρία, τα χαρακτηριστικά της οποίας είναι σε όλους μας γνωστά, είναι φανερό ότι οι επιχειρήσεις, για να επενδύσουν σε έρευνα για την ανάπτυξη τεχνολογιών φιλικών στο περιβάλλον, θα πρέπει να διαπιστώνουν μία ισορροπία μεταξύ δαπάνης επένδυσης και απόδοσης αυτής. Εκείνο που η βιομηχανία ζητά, για να μπορέσει να ανταποκριθεί στον καινούργιο ρόλο της, είναι να αντιμετωπισθούν, αποτελεσματικά και πρακτικά, σημαντικά προβλήματά της, που έχουν άμεση σχέση με την προστασία του περιβάλλοντος. Τα παραθέτω πιο κάτω, χωρίς την τήρηση αξιολογικής κλίμακας. Ειδικότερα: - 3 -
1. Η Πολιτεία οφείλει να οριοθετήσει και οργανώσει χώρους εναπόθεσης των επικινδύνων και των μη επικινδύνων βιομηχανικών στερεών αποβλήτων. Για τα τελευταία οι βιομηχανίες του νομού Θεσσαλονίκης αντιμετωπίζουν σοβαρότατο πρόβλημα και στο μέτρο, που δεν λύνεται, ο στόχος της προστασίας του περιβάλλοντος απομακρύνεται και δεν εξυπηρετείται. Για να υπάρξει βιώσιμη βιομηχανία στην Ελλάδα, η Πολιτεία οφείλει να αντιμετωπίσει τη διαχείριση των βιομηχανικών στερεών αποβλήτων, όχι ως πρόβλημα, για ένα ήδη βεβαρυμμένο κέντρο κόστους των επιχειρήσεων, αλλά ως μία ευκαιρία αποφόρτισης άλλων κέντρων κόστους, όπως αυτών της ενέργειας και της διαχείρισης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακος. Η βιομηχανία έχει τη γνώση και τη βούληση να αξιολογήσει και υλοποιήσει εναλλακτικές μεθόδους ενεργειακής αξιοποίησης των αποβλήτων, αλλά στην παραπάνω προοπτική δεν μπορεί να δράσει μόνη της, χρειάζεται την ενεργό συμπαράσταση της Πολιτείας. 2. Είναι υποχρέωση της βιομηχανίας να τηρεί τους περιβαλλοντικούς όρους, που θέτει η Πολιτεία, αλλά είναι και από πλευράς της Πολιτείας σώφρον οι όροι αυτοί να κινούνται στα πλαίσια της λογικής και να ακολουθούν τις βέλτιστες πρακτικές, που ισχύουν και εφαρμόζονται στις σοβαρές, αναπτυγμένες, ευνομούμενες χώρες, που υποστηρίζουν την αειφόρο ανάπτυξη. 3. Η βιομηχανία, αν και έχει υιοθετήσει την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος, όπως και παραπάνω ανέπτυξα, όμως, αναγνωρίζει και την ανάγκη δημιουργίας μηχανισμών ελέγχου. Αυτό που ζητά είναι οι έλεγχοι αυτοί να λειτουργούν σε καθεστώς ισότητας, χωρίς διακρίσεις με κριτήριο τον τόπο, τις ιδιότητες ελεγκτή και ελεγχόμενου, μέσα σε πλαίσιο αντικειμενικότητας και διαφάνειας. Ο πλημμελής και περιστασιακός έλεγχος οδηγεί σε αθέμιτο ανταγωνισμό. Η σημασία αυτής της παρατήρησης έχει σχέση με την ανάγκη ενθάρρυνσης των επιχειρήσεων για συμμόρφωση με τις περιβαλλοντικές ρυθμίσεις, ενώ η επιβολή ποινών δυσαναλόγων προς τις παραβάσεις, οδηγεί σε αντιδράσεις, που αποθαρρύνουν τις επιχειρήσεις και δεν «προστατεύουν» το περιβάλλον. - 4 -
4. Θα μου επιτρέψετε να κάνω ορισμένες παρατηρήσεις υπό την ιδιότητά μου του δικηγόρου. Η χώρα μας σε κανένα τομέα δεν στερείται νομοθεσίας. Κατά τη γνώμη μου διαθέτουμε και πλήρη και προοδευτική νομοθεσία. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι πάσχουμε από πολυνομία και αυτό είναι παραπάνω από φανερό στον τομέα του περιβάλλοντος. Πρακτικά αυτό σημαίνει αύξηση του κόστους των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, που δεν έχουν τα μέσα για την ενημέρωση και παρακολούθηση όλων των περιβαλλοντικών θεμάτων, με συνέπεια οι επιχειρήσεις αυτές να διατρέχουν άμεσο κίνδυνο, γιατί δεν έχουν τα μέσα να παρακολουθήσουν το συνεχώς μεταβαλλόμενο νομικό περιβάλλον σε σχέση με τη δραστηριότητά τους. 5. Παρά το γεγονός ότι είναι υποχρέωση της Πολιτείας να ενσωματώσει την Οδηγία 2008/99/ΕΚ για την ποινική προστασία του περιβάλλοντος, με την ευκαιρία του νέου σχεδίου νόμου, που εκκρεμεί στη Βουλή, νιώθω την ανάγκη να εκφράσω και δημόσια μια προσωπική εκτίμηση, δυστυχώς με αρνητικό πρόσημο. Σε μια εποχή, που οι σύγχρονες τάσεις, για πολλούς συντρέχοντες λόγους, η ανάπτυξη των οποίων δεν είναι του παρόντος, επιβάλλουν την αποποινικοποίηση των διοικητικών αδικημάτων, η φόρτιση της έννομης τάξης με ένα νομοσχέδιο πολλών άρθρων, που προβλέπουν νέες αντικειμενικές υποστάσεις εγκλημάτων, θεωρούμε ότι δεν θα οδηγήσει στην προστασία του έννομου αγαθού του περιβάλλοντος. Θα περιοριστώ στην παραπάνω ελλειπτική τοποθέτηση, αναμένοντας τυχόν ερωτήσεις για να αναπτύξω παραπέρα τις σκέψεις μου στη συζήτηση, που θα ακολουθήσει. Καταγράφω μερικές ειδικότερες παρατηρήσεις, που αφορούν το π.δ. 148/2009 και εκφράζουν τις απόψεις των επιχειρήσεων. Η ασφαλιστική κάλυψη της περιβαλλοντικής ευθύνης της επιχείρησης (άρθρο 14 παρ. 1 π.δ. 148/2009) δεν θα πρέπει, αναγκαστικά, να είναι υποχρεωτική, ειδικά εάν ο φορέας εκμετάλλευσης έχει φερεγγυότητα ή άλλες ασφαλιστικές καλύψεις, που έμμεσα καλύπτουν και το πεδίο της περιβαλλοντικής ζημίας, π.χ. εάν οι επιχειρήσεις έχουν σε ισχύ - 5 -
ασφαλιστήρια συμβόλαια γενικής αστικής ευθύνης έναντι τρίτων, καθώς και συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης. Υψηλά ασφάλιστρα θα αποτελέσουν αντικίνητρο για την εφαρμογή του νόμου και θα δράσουν σε βάρος της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας των επιχειρήσεων, πρώτα ζητούμενα σήμερα για την έξοδο από την ύφεση. Σημειώνουμε ότι από την έρευνά μας προκύπτει ότι οι προβλεπόμενες από τις παρ. 2 και 4 του ιδίου άρθρου 14 ΚΥΑ δεν έχουν ακόμη εκδοθεί, επομένως παραμένει μετέωρη η σχετική υποχρέωση, με έναρξη εφαρμογής της την 1.5.2010. Σε κάθε περίπτωση, για την εκτίμηση του ύψους της χρηματοοικονομικής ασφάλειας θα πρέπει να συνεκτιμηθούν η επικινδυνότητα και η ποσότητα των υλικών της επιχείρησης και η συμμόρφωσή της προς τους περιβαλλοντικούς όρους, που της έχουν τεθεί. Μερικές έννοιες, όπως αυτή της αρχικής κατάστασης (ή κατάστασης αναφοράς α. 3 παρ. 14) στη συγκεκριμένη περιοχή ή των χρήσεων γης (Παράρτημα ΙΙ παρ. 2), είτε δεν είναι σαφώς καθορισμένες, είτε δημιουργούν σύγχυση. Ειδικότερα για το πρώτο θέμα, διερωτάται κανείς από ποια βάση δεδομένων ή βιβλιογραφική πηγή θα αντλούνται οι απαραίτητες πληροφορίες, πώς θα τεκμηριώνονται ότι αυτές είναι οι καλύτερες και ποια θα είναι η χρονολογική βάση αναφοράς, δεδομένου ότι η επιστήμη και η τεχνολογία διαρκώς εξελίσσονται. Όσον αφορά τις χρήσεις γης, εάν αυτές δεν είναι σαφώς ορισμένες σε όλη την επικράτεια, τότε, ποιος θα καθορίζει τη χρήση μιας περιοχής με κριτήριο την προβλεπόμενη ανάπτυξή της; Είναι φανερό ότι στο σημείο αυτό δημιουργείται ανασφάλεια δικαίου. Στο άρθρο 11 παρ. 5 του παραπάνω π.δ. προβλέπεται ότι ο φορέας εκμετάλλευσης, υπό προϋποθέσεις, απαλλάσσεται από την υποχρέωσή του να καταβάλει δαπάνες για τις δράσεις αποκατάστασης. Πρόκειται για μία εξαίρεση από τη γενική αρχή, που εισάγεται από το άρθρο 7 παρ. 2 του ιδίου π.δ. Οι επιχειρήσεις θεωρούν ότι το βασικό έγγραφο περιβαλλοντικής αδειοδότησης, που περιλαμβάνει τους περιβαλλοντικούς όρους, πρέπει να λαμβάνει υπόψη όλη τη νομοθεσία για την κανονική λειτουργία των - 6 -
εγκαταστάσεων, ώστε να μη δημιουργείται σύγχυση για το πότε θα ισχύει ή όχι η παραπάνω εξαίρεση. Συμπερασματικά, εκτιμούμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των μεταποιητικών επιχειρήσεων, με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του ΣΒΒΕ, αναπτύσσουν, σε γενικές γραμμές, θετικές δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος και την αποφυγή κάθε είδους ρύπανσής του. Το νομοθετικό πλαίσιο είναι ποιοτικά και ποσοτικά στα υψηλότερα ευρωπαϊκά επίπεδα. Εάν και η κοινωνία ασκήσει, οργανωμένα και μεθοδικά, τον απαραίτητο κοινωνικό έλεγχο, θεωρώ ότι το περιβάλλον θα αποτελέσει το κυρίαρχο στοιχείο της βιώσιμης αναπτυξιακής διαδικασίας. Ευχαριστώ πολύ για την υπομονή σας. Κωνσταντίνος Κ. Χατζηγιαννάκης, Δ.Ν Διαχειριστής ΝΟΜΟS Δικηγορική Εταιρία - 7 -