ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΕ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗΕ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Ζ ζπκβνιή ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο Δπηβιέπσλ: Βαξάθεο Γεκήηξηνο πνπδάζηξηα: Σακβίζθνπ Δπηπρία ΑΘΖΝΑ ΔΠΣΔΜΒΡΖ 2006

Πεξίιεςε θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε εμέηαζε ηεο ζπκβνιή ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο. Μέζα απφ ηε κειέηε ηεο βηβιηνγξαθίαο θαη ηελ αλάιπζε ζηνηρείσλ ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ (ΤΠΟΗΟ) θάλεθε ε ζεκαληηθή ζπλεηζθνξά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία, ηδηαίηεξα κάιηζηα ζε φηη αθνξά ηηο επελδχζεηο θαη ηελ απαζρφιεζε. Ζ αλάιπζε ησλ νηθνλνκηθψλ ζηνηρείσλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ έδεημε φηη ηα νηθνλνκηθά ηνπο κεγέζε ήηαλ ζην ζχλνιφ ηνπο ζεηηθά γηα φια ηα έηε ηεο πεξηφδνπ 1995-2005. ηφρνο ηεο θπβέξλεζεο είλαη ε βειηίσζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ θαη ηεο ζπλεηζθνξά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία κέζα απφ ηε κείσζε ησλ δαπαλψλ θαη ηνπ δαλεηζκνχ, ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ ηνπο, ηελ αχμεζε ησλ επελδχζεσλ θαη ηε ζπγθέληξσζε πφξσλ απφ ην Υξεκαηηζηήξην. Δπηηαθηηθή είλαη θαη ε αλάγθε εθζπγρξνληζκνχ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ, ηφζν ιφγσ ησλ δπζιεηηνπξγηψλ πνπ απηέο παξνπζηάδνπλ, φζν θαη ιφγσ ησλ ζπλζεθψλ αληαγσληζκνχ πνπ επηθξαηνχλ ζε δηεζλέο επίπεδν. ηελ θαηεχζπλζε απηή ε θπβέξλεζε έρεη πξνρσξήζεη ζε αιιαγή ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, ελψ ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο κεηαξξπζκίζεηο έρνπλ νη ηδησηηθνπνηήζεηο θαη νη κεηνρνπνηήζεηο νξηζκέλσλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. Λέμεηο θιεηδηά Γεκφζηα επηρείξεζε, εθζπγρξνληζκφο, ζεζκηθφ πιαίζην, ειιεληθή νηθνλνκία, νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα, απαζρφιεζε, επελδχζεηο, δπζιεηηνπξγίεο, απνηειεζκαηηθφηεηα, ηδησηηθνπνίεζε. 2

Summary The aim of this essay is the examination of the contribution of public companies to the development of the greek economy. The important role of public companies in the development of greek economy, especially in the fields of investments and employment, becomes obvious through the study of bibliography and the analysis of the data coming from the Ministry of Economy. The analysis of public companies economic data showed that they had positive results for all the years of the period 1995-2005. The aim of the government is to improve the economic results and the contribution of public companies to the greek economy through the reduction of expenses and borrowing, the more effective usage of their assets, the increase of investments and the raise of equity capital from the Stock Exchange. The need to modernize the public companies is imperative due to the problems they face, but also due to the competitive environment that has been created in international level. To this direction, this government has moved on to change the institutional framework, whereas the privatization of several public companies is part of the reform. Keywords Public company, modernization, institutional framework, greek economy, economic results, employment, investments, malfunctions, efficiency, privatization. 3

Πίλαθαο Πεξηερνκέλσλ Δηζαγσγή... 5 Κεθάιαην 1. Θεζκηθφ πιαίζην θαη εμέιημε ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ρψξα καο. 7 1.1. Θεζκηθφ πιαίζην ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ρψξα καο... 7 1.2. Δμέιημε ηνπ ζεζκνχ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ρψξα καο... 11 Κεθάιαην 2. Αλάγθε δεκηνπξγίαο δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ζθνπνί απηψλ... 15 2.1. Λφγνη αλάιεςεο θξαηηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο... 15 2.2. θνπνί ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 18 2.3. Ζ ζπλεηζθνξά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία... 21 Κεθάιαην 3. Δμέιημε ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ηελ πεξίνδν 1995-2006... 27 3.1. Αλάιπζε ησλ ζπλνιηθψλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 27 3.2. Αλάιπζε ησλ ζπλνιηθψλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ αλά έηνο... 34 3.3. Αλάιπζε ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ αλάινγα κε ηα απνηειέζκαηά ηνπο, ηηο επελδχζεηο ηνπο θαη ηηο δαλεηαθέο αλάγθεο ηνπο... 44 3.4. Υξεκαηννηθνλνκηθνί δείθηεο δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 50 Κεθάιαην 4. Πξνβιήκαηα ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 53 4.1 Απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 53 4.2. Παζνγέλεηεο θαη δπζιεηηνπξγίεο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 55 Κεθάιαην 5. πκπεξάζκαηα, πξνηάζεηο θαη πξννπηηθέο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. 59 5.1. πκπεξάζκαηα... 59 5.2. Πξνηάζεηο... 60 5.3 Πξννπηηθέο ησλ ειιεληθψλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 68 Βηβιηνγξαθία... 72 Παξάξηεκα 1: πληνκεχζεηο θαη νλνκαζίεο δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ... 75 Παξάξηεκα 2: λ.2414/1996 θαη λ.3429/2005... 77 Παξάξηεκα 3: Βαζηθά νηθνλνκηθά ζηνηρεία θάζε δεκφζηαο επηρείξεζεο ρσξηζηά (1995-2006)... 92 4

Δηζαγσγή Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ζηηο κέξεο καο ιεηηνπξγνχλ ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ έληνλν αληαγσληζκφ, ξαγδαίεο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο, αχμεζε ησλ απαηηήζεσλ ησλ θαηαλαισηψλ θαη αλάπηπμε δηεπξσπατθψλ θαη δηεζλψλ δηθηχσλ. ην πιαίζην απηφ, νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαινχληαη λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο λέεο ζπλζήθεο θαη λα αληηκεησπίζνπλ ηηο πξνθιήζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη πξνρσξψληαο ζε κεηαξξπζκίζεηο. Οη αιιαγέο απηέο θαη ε ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ην ξφιν ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ζχγρξνλε επνρή απνηεινχλ έλαπζκα γηα ηελ παξνχζα εξγαζία. θνπφο ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη ε κειέηε ηεο ζπκβνιήο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία. Υξεζηκνπνηψληαο βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο θαη ζηνηρεία ηνπ Τπνπξγείνπ Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ (ΤΠΟΗΟ) γηα ηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, ε εξγαζία απηή αλαιχεη ηνπο ιφγνπο δεκηνπξγίαο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ, ηελ εμέιημε ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ηνπο αιιά θαη ηα πξνβιήκαηα πνπ απηέο αληηκεησπίδνπλ. Δηδηθφηεξα, ην πξψην θεθάιαην παξνπζηάδεη ην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηε ιεηηνπξγία ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ρψξα καο, θαζψο θαη ηελ εμέιημε ηεο θξαηηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηελ Διιάδα. Σν δεχηεξν θεθάιαην επηθεληξψλεηαη ζηνπο ιφγνπο δεκηνπξγίαο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ζηνπο ζθνπνχο πνπ απηέο θαινχληαη λα ππεξεηνχλ. Παξάιιεια, αλαιχεη ηε ζπλεηζθνξά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία κέζα απφ ηε ζπκβνιή ηνπο ζηελ πξνζηηζέκελε αμία, ηελ απαζρφιεζε θαη ηηο επελδχζεηο. Σν ηξίην θεθάιαην παξνπζηάδεη ηελ εμέιημε ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ γηα ηελ πεξίνδν 1995-2006. Σα ζηνηρεία ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ εμεηάδνληαη αξρηθά ζπλνιηθά θαη ζηε ζπλέρεηα αλά έηνο. ην ηξίην ζηάδην ηεο αλάιπζεο νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο νκαδνπνηνχληαη αλάινγα κε ηα νηθνλνκηθά ηνπο απνηειέζκαηα, ηηο επελδχζεηο θαη ηηο δαλεηαθέο ηνπο αλάγθεο. Υξεζηκνπνηνχληαη επίζεο ρξεκαηννηθνλνκηθνί δείθηεο, έηζη ψζηε λα είλαη εθηθηή ε ζχγθξηζε κεηαμχ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη εηαηξηθνχ ηνκέα. Σν ηέηαξην θεθάιαην αλαιχεη ηα πξνβιήκαηα θαη ηηο δπζιεηηνπξγίεο πνπ παξνπζηάδνπλ ζήκεξα νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, δίλνληαο έκθαζε ζην ζέκα ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο. 5

Ζ εξγαζία νινθιεξψλεηαη κε ζπκπεξάζκαηα, πξνηάζεηο θαη πξννπηηθέο γηα ηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, πνπ ηνλίδνπλ ηε ζεκαληηθή ζπλεηζθνξά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία αιιά θαη ηηο κεηαξξπζκίζεηο πνπ είλαη αλαγθαίεο έηζη ψζηε νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο λα βειηηψζνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο θαη ηα νηθνλνκηθά ηνπο κεγέζε θαη λα αληηκεησπίζνπλ κε επηηπρία ηνλ δηεζλή αληαγσληζκφ θαη ην άλνηγκα ησλ αγνξψλ. 6

Κεθάιαην 1. Θεζκηθό πιαίζην θαη εμέιημε ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ρώξα καο 1.1. Θεζκηθό πιαίζην ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ρώξα καο χκθσλα κε ηε λνκνζεζία, σο δεκφζηα επηρείξεζε νξίδεηαη «θάζε αλψλπκε εηαηξεία, ζηελ νπνία ην ειιεληθφ Γεκφζην δχλαηαη λα αζθεί άκεζα ή έκκεζα απνθαζηζηηθή επηξξνή, ιφγσ ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζην κεηνρηθφ ηεο θεθάιαην ή ηεο ρξεκαηννηθνλνκηθήο ζπκκεηνρήο ηνπ ή ησλ θαλφλσλ πνπ ηε δηέπνπλ» 1. Οη εηζεγκέλεο ζην Υξεκαηηζηήξην δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ιεηηνπξγνχλ κε βάζε ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ.2190/1920. Οη κε εηζεγκέλεο δηέπνληαη απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ λ.3429/2005 θαη ηνπ λ.2190/1920 θαη ιεηηνπξγνχλ κε βάζε επηρεηξεκαηηθνχο θαλφλεο αζθψληαο δξαζηεξηφηεηα δεκφζηαο σθέιεηαο. Οη βαζηθνί λφκνη πνπ θαζνξίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ είλαη νη αθφινπζνη: Ν.2190/1920: Με ηνλ λφκν απηφ ξπζκίδνληαη ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ηηο αλψλπκεο εηαηξείεο φπσο ε ίδξπζε, ην θαηαζηαηηθφ, ην κεηνρηθφ θεθάιαην θηι. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ν ππφ δηαβνχιεπζε εθζπγρξνληζκφο ηνπ λ.2190/1920. πγθεθξηκέλα, ζπδεηείηαη αιιαγή ζηα βαζηθά δηθαηψκαηα ησλ κεηφρσλ κεηνςεθίαο, ηα νπνία ζα κπνξνχλ ζην εμήο λα αζθνχληαη κε θαηνρή κφλν ηνπ 20% ηνπ κεηνρηθνχ θεθαιαίνπ θαη φρη ηνπ 33,4% πνπ ηζρχεη ζήκεξα. Ζ ξχζκηζε απηή ζα δηεπθνιχλεη ηηο ηδησηηθνπνηήζεηο θαη ζα θέξεη λέα έζνδα ζηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ, θαζψο ην Γεκφζην ζα κεηψζεη ην πνζνζηφ πνπ θαηέρεη ζε πνιιέο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο σο ην φξην ηνπ 20% 2. N. 2414/1996: Ο λφκνο απηφο απνηειεί ζηαζκφ ζηελ πξνζπάζεηα εθζπγρξνληζκνχ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. χκθσλα κε ηε γλψκε ηεο Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθήο Δπηηξνπήο (ΟΚΔ) νη βαζηθνί ζηφρνη ηνπ ζεζκηθνχ εθζπγρξνληζκνχ είλαη 3 : 1 Ν.3429/2005, άξζξν 1. 2 Κίηζηνπ Υ.., «χγθξνπζε Διιήλσλ θαη μέλσλ γηα ηα θηιέηα ηνπ Γεκνζίνπ», Κπξηαθάηηθε Διεπζεξνηππία, ηεχρνο Οηθνλνκία, 13 Απγνχζηνπ 2006, ζει.4. 3 ΟΚΔ, Γλψκε ππ αξηζκ.2 «Δθζπγρξνληζκφο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη νξγαληζκψλ θαη άιιεο δηαηάμεηο», Ηνχιηνο 1995. 7

- βειηίσζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ κέζσ ηεο πηνζέηεζεο λέσλ κεζφδσλ δηνίθεζεο. - αχμεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο, δειαδή κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ. - θαζνξηζκφο ησλ ζρέζεσλ θξάηνπο-δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. - αλάπηπμε πειαηνθεληξηθήο θνπιηνχξαο ζηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο. ην πιαίζην απηφ ζπληάρζεθε θαη ν λ.2414/1996. ην πξψην άξζξν απαξηζκνχληαη νλνκαζηηθά νη 36 δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ζηηο νπνίεο εθαξκφδεηαη ν λφκνο. ην άξζξν 2 νξίδεηαη ε λνκηθή κνξθή ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ, πξνσζψληαο ηε κεηαηξνπή ηνπο ζε αλψλπκεο εηαηξείεο. Με ηε κεηαηξνπή απηή ηα θαηαζηαηηθά ηνπο ζα πξέπεη λα είλαη ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ λφκνπ θαη ηνπ λ.2190/1920. Παξάιιεια, ζχκθσλα κε ην άξζξν 3, νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ππνρξεψλνληαη λα θαηαξηίδνπλ ηξαηεγηθά θαη Δπηρεηξεζηαθά ρέδηα ηα νπνία πεξηγξάθνπλ ηνπο επηδησθφκελνπο ζηφρνπο, ην ρξφλν, ην θφζηνο θαη ηα κέζα επίηεπμήο ηνπο. Σα ρέδηα απηά εγθξίλνληαη απφ Γηππνπξγηθή Δπηηξνπή θαη ζηε ζπλέρεηα νη ζηφρνη πνζνηηθνπνηνχληαη ζην πκβφιαην Γηαρείξηζεο, ην νπνίν δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζην θξάηνο λα ειέγρεη ηελ πνξεία ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ κέζσ ηεο ρξήζεο δεηθηψλ. Με ηνλ ηξφπν απηφ απμάλεηαη ε επειημία θαη ε απηνλνκία ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη δηακνξθψλεηαη ην πιαίζην ειέγρνπ απφ ην θξάηνο. Δπηπιένλ ζηα πιαίζηα ηεο αιιαγήο ηνπ ηξφπνπ δηνίθεζεο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ πξνζιακβάλεηαη δηεπζχλσλ ζχκβνπινο κε πξνζφληα πνπ νξίδνληαη απφ ην άξζξν 7 γηα ρξνληθφ δηάζηεκα πέληε εηψλ. Όζνλ αθνξά ηε πξνζπάζεηα βειηίσζεο ηεο πνηφηεηαο ησλ παξαγφκελσλ πξντφλησλ, θάζε δεκφζηα επηρείξεζε νθείιεη λα ζπληάμεη έλα Υάξηε Τπνρξεψζεσλ πξνο ηνλ Καηαλαισηή θαη λα ππνβάιεη καδί κε ηνλ εηήζην πξνυπνινγηζκφ ηεο, Γείθηεο Δμππεξέηεζεο θαη Απνηειεζκαηηθφηεηαο (άξζξν 9). Όπσο είλαη θαλεξφ, κε ηελ εθαξκνγή λ.2414/1996 επηδηψρζεθε ν ιεηηνπξγηθφο θαη νξγαλσηηθφο εθζπγρξνληζκφο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ, ν θαζνξηζκφο ησλ ζρέζεψλ ηνπο κε ην θξάηνο θαη ε ελίζρπζε ηεο αλεμαξηεζίαο ηνπο. Δπίζεο ν λφκνο ζηφρεπε ζηελ κείσζε ησλ δαπαλψλ βειηηψλνληαο ηε δηνίθεζε ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ (κέζα απφ ηελ εθαξκνγή ησλ Δπηρεηξεζηαθψλ ρεδίσλ θαη ηνπ πκβνιαίνπ Γηαρείξηζεο) θαη κεηψλνληαο ηηο θξαηηθέο επηρνξεγήζεηο. Γηα λα αληαπεμέιζνπλ ζηηο λέεο ζπλζήθεο πνπ δεκηνπξγεί ν λ.2414/1996, νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ζα έπξεπε λα απμήζνπλ ηα έζνδά ηνπο απφ ηελ αμηνπνίεζε ηεο θηλεηήο θαη αθίλεηεο πεξηνπζίαο ηνπο, λα πξνρσξήζνπλ ζε πεξηθνπέο φζνλ αθνξά ηνλ αξηζκφ ησλ απαζρνινπκέλσλ θαη λα απμήζνπλ ηελ 8

παξαγσγηθφηεηα ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπο. Απηέο νη κεηαξξπζκίζεηο θξίζεθαλ απφ ηελ ηφηε θπβέξλεζε σο αλαγθαίεο πξνθεηκέλνπ λα πξνζαξκνζηνχλ νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ζηηο επξσπατθέο δηαδηθαζίεο απειεπζέξσζεο ησλ αγνξψλ 4. Ωζηφζν ν λ.2414/1996 απνηέιεζε αληηθείκελν θξηηηθήο γηα δχν θχξηνπο ιφγνπο. Πξψηα απ φια, πνιινί πίζηεπαλ φηη ν ζπγθεθξηκέλνο λφκνο δελ ήηαλ αξθεηά «ηνικεξφο» έηζη ψζηε λα θέξεη ην επηδησθφκελν απνηέιεζκα. πγθεθξηκέλα ζεσξνχζαλ φηη δελ πξνσζνχζε ξηδηθέο κεηαξξπζκίζεηο (π.ρ. αιιαγέο ζηηο εξγαζηαθέο ζρέζεηο) θαη ζπλεπψο δελ άιιαδε νπζηαζηηθά ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηνχζε ζηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νξηζκέλνη πίζηεπαλ φηη ν λ.2414/1996 δε κπνξνχζε λα εθαξκνζηεί ζηελ πξάμε, θαζψο δελ έδηλε πιήξε αλεμαξηεζία ζηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, κε απνηέιεζκα απηέο λα κε κπνξνχλ λα ιεηηνπξγήζνπλ κε ηδησηηθά θξηηήξηα. Ωο παξάδεηγκα αλαθέξεηαη ζηελ αξζνγξαθία φηη θαλείο δηεπζχλνλ ζχκβνπινο ηδησηηθήο επηρείξεζεο δε ζα αλαιάκβαλε κηα δεκφζηα επηρείξεζε θαζψο ζα έπξεπε λα θαηεπζχλεηαη θαη λα ππαθνχεη ζηνλ εθάζηνηε πνιηηηθφ πξντζηάκελν ηνπ, δηαηεξψληαο παξάιιεια ζην αθέξαην ηελ επζχλε γηα ηελ πνξεία ηεο επηρείξεζεο 5. Ν.3429/2005: Ο λφκνο απηφο ζπλερίδεη ηελ πξνζπάζεηα εθζπγρξνληζκνχ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. ην άξζξν 1 δίλεηαη ζαθήο νξηζκφο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη πεξηγξάθνληαη νη θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηελ νξγάλσζε, ηε ιεηηνπξγία θαη ηελ επνπηεία ηνπο απφ ην θξάηνο. Απηφ δίλεη ηε δπλαηφηεηα θαηαγξαθήο φισλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ πνπ εκπίπηνπλ ζηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνχ θαη δεκηνπξγίαο κηαο νινθιεξσκέλεο βάζεο δεδνκέλσλ. Υξεζηκνπνηψληαο ηε βάζε απηή ην θξάηνο κπνξεί λα παξαθνινπζεί κε κεγαιχηεξε επθνιία ηα νηθνλνκηθά ηνπο ζηνηρεία (έζνδα, έμνδα, επηρνξεγήζεηο απφ ηνλ ηαθηηθφ πξνυπνινγηζκφ θαη ην Πξφγξακκα Γεκνζίσλ Δπελδχζεσλ θηι.). Με ην δεχηεξν άξζξν θαινχληαη φιεο νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο λα πξνζαξκφζνπλ ηα θαηαζηαηηθά ηνπο ζηηο δηαηάμεηο ηνπ λφκνπ απηνχ. Σν άξζξν 3 αλαθέξεηαη ζε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ην δηνηθεηηθφ ζπκβνχιην ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. Οη επηρεηξήζεηο πνπ ππάγνληαη ζηνλ λφκν απηφ νθείινπλ λα θαηαξηίζνπλ θαη λα ππνβάινπλ ζηελ εηδηθή γξακκαηεία γηα ηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ηνπο λένπο θαλνληζκνχο ιεηηνπξγίαο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπκβνπιίνπ. Με ηνλ ηξφπν απηφ εηζάγεηαη 4 Οηθνλνκηθή Δπηινγή, «Φάθειινο ΓΔΚΟ: Γξαζηηθή κεηαξξχζκηζε ζηνλ δεκφζην ηνκέα. Ζ θπβέξλεζε ζέιεη, νη ΓΔΚΟ κπνξνχλ;» ηεχρνο 339, Ννέκβξεο 1996, ζει.42-43. 5 Ληβηεξάηνο Α., «Ο εθζπγρξνληζκφο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ», Οηθνλνκηθή Δπηινγή, ηεχρνο 338, Οθηψβξεο 1996, ζει.22-23. 9

ζην ζχλνιν ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ε δηαδηθαζία ηεο εηαηξηθήο δηαθπβέξλεζεο, ε νπνία κέρξη πξφηηλνο ίζρπε κφλν γηα ηηο εηζεγκέλεο ζην Υξεκαηηζηήξην εηαηξείεο. Ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ην άξζξν 4 ζχκθσλα κε ην νπνίν φιεο νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο νθείινπλ λα θαηαξηίζνπλ Δζσηεξηθφ Καλνληζκφ Λεηηνπξγίαο. Απηφο ζα πεξηιακβάλεη ηε δηάξζξσζε ησλ ππεξεζηψλ ηεο επηρείξεζεο κε πεξηγξαθή ησλ αληηθεηκέλσλ ηνπο θαη ηηο δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο ηεο απφδνζεο ησλ δηεπζπληηθψλ ζηειερψλ. Με ηα άξζξα 5 θαη 6 ηνλίδεηαη ε αλάγθε θαηάξηηζεο ηξαηεγηθψλ θαη Δπηρεηξεζηαθψλ ρεδίσλ (γηα ηηο επηρεηξήζεηο πνπ δελ ηα είραλ ππνβάιεη ζην παξειζφλ ζηε Γηππνπξγηθή Δπηηξνπή). Ωζηφζν θαηαξγείηαη ε ππνρξέσζε ζχληαμεο πκβνιαίνπ Γηαρείξηζεο. ην άξζξν 7 αλαθέξνληαη νη ππνρξεψζεηο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ κε έκθαζε ζηελ θαηάξηηζε ηνπ Υάξηε Τπνρξεψζεσλ πξνο ηνλ Καηαλαισηή, ε ηήξεζε ηνπ νπνίνπ ζα απνηειεί θαη θξηηήξην αμηνιφγεζεο ηεο δηνίθεζεο ηεο επηρείξεζεο. ην άξζξν 12 πξνβιέπεηαη ε ζπκκφξθσζε ησλ νηθνλνκηθψλ θαηαζηάζεσλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ κε ηα δηεζλή πξφηππα ρξεκαηννηθνλνκηθήο πιεξνθφξεζεο, ηα νπνία έρνπλ πηνζεηεζεί θαη απφ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Σέινο, ηα άξζξα 13 θαη 14 αλαθέξνληαη ζην λενπξνζιακβαλφκελν θαη ζην πθηζηάκελν πξνζσπηθφ αληίζηνηρα. Δηδηθφηεξα γηα ηηο λέεο πξνζιήςεηο πηνζεηνχληαη πξαθηηθέο πνπ εθαξκφδνληαη ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, φπσο ε δνθηκαζηηθή πεξίνδνο. χκθσλα κε ην Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ (ΤΠΟΗΟ) ν λ.3429/2005 απνηειεί ζεκαληηθή κεηαξξχζκηζε ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ γηα ηνπο εμήο ιφγνπο 6 : - ζεκειηψλεηαη κηα δηαδηθαζία ράξαμεο θαη ειέγρνπ ηεο εηαηξηθήο ζηξαηεγηθήο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. - εθαξκφδεηαη ε πθηζηάκελε εηαηξηθή λνκνζεζία ζηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, κεηαβάιινληαο ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπο θαη παξνπζίαζεο ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπο ζηνηρείσλ. Σν γεγνλφο απηφ εληζρχεη ηε δηαθάλεηα θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπο. - πεξηνξίδνληαη νη ζηξεβιψζεηο πνπ απμάλνπλ ην θφζηνο ιεηηνπξγίαο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. - παχνπλ λα αλήθνπλ ζηνλ δεκφζην ηνκέα νη πξψελ δεκφζηεο επηρεηξήζεηο πνπ είλαη εηζεγκέλεο ζην Υξεκαηηζηήξην θαη επνκέλσο δελ ζεσξνχληαη πιένλ δεκφζηεο επηρεηξήζεηο. 6 ΤΠΟΗΟ, Γξαθείν Σχπνπ θαη Γεκνζίσλ ρέζεσλ, Γειηίν Σχπνπ, 18/1/2006. 10

Πέξα απφ ηνπο πξναλαθεξζέληεο βαζηθνχο λφκνπο νη νπνίνη ξπζκίδνπλ ηε ιεηηνπξγία ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ, ππάξρνπλ θαη άιιεο δηαηάμεηο νη νπνίεο είλαη δηαζπαξκέλεο ζε δηάθνξα λνκνζεηήκαηα θαη αλαθέξνληαη ζε ζέκαηα δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. 1.2. Δμέιημε ηνπ ζεζκνύ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ρώξα καο Ζ πξψηε αλάιεςε επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ ην ειιεληθφ θξάηνο ήηαλ ην 1914 κε ηελ απφθηεζε θαη εθκεηάιιεπζε ηνπ ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ Πεηξαηψο Αζελψλ Θεζζαινλίθεο. ηε ζπλέρεηα θαη ιίγν πξηλ ηνλ Β παγθφζκην πφιεκν ην ειιεληθφ θξάηνο αλέιαβε θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ ηεο Πεινπνλλήζνπ. Σν 1970 ηδξχεηαη ν Οξγαληζκφο ηδεξνδξφκσλ Διιάδαο (ΟΔ) κε ηε κνξθή λνκηθνχ πξνζψπνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ, ν νπνίνο αλαιακβάλεη ηε ιεηηνπξγία φινπ ηνπ ζηδεξνδξνκηθνχ δηθηχνπ ηεο ρψξαο γηα ινγαξηαζκφ ηνπ θξάηνπο 7. Σν 1919 ζπζηήζεθε ην Σακείν Παξαθαηαζεθψλ θαη Γαλείσλ 8, ελψ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1920, ην θξάηνο άξρηζε λα επεθηείλεη ηηο επηρεηξεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηέο ηνπ κε ηελ ίδξπζε ηνπ Οξγαληζκνχ Ληκέλνο Πεηξαηψο (ΟΛΠ), ηεο Αγξνηηθήο Σξάπεδαο ηεο Διιάδνο (ΑΣΔ) θαη άιισλ κηθξφηεξσλ επηρεηξήζεσλ. Μεηά ηνλ Β παγθφζκην πφιεκν, ε θξαηηθή επηρεηξεκαηηθή πξσηνβνπιία έγηλε πην έληνλε κέζα απφ θξαηηθνπνηήζεηο θαη δεκηνπξγία λέσλ δεκφζησλ επηρεηξήζεσλ. ηελ θαηεχζπλζε απηή ζπλέβαιε θαη ε αλάγθε γηα απνθαηάζηαζε ησλ δεκηψλ πνπ ππήξραλ κεηά ηνλ πφιεκν, κε ην θξάηνο λα έρεη ηνλ εγεηηθφ ξφιν. Έηζη άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη κεγάιεο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο πνπ αθνξνχζαλ βαζηθνχο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, φπσο ν Οξγαληζκφο Σειεπηθνηλσληψλ Διιάδαο (ΟΣΔ) πνπ ηδξχζεθε ην 1949 θαη ηα Διιεληθά Σαρπδξνκεία (ΔΛΣΑ) πνπ ζπζηήζεθαλ ην 1970. ηνλ θιάδν ηεο ελέξγεηαο ηδξχζεθε ην 1950 ε Γεκφζηα Δπηρείξεζε Ζιεθηξηζκνχ (ΓΔΖ) κε ζθνπφ ηελ παξαγσγή, κεηαθνξά θαη δηαλνκή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο 9. 7 Πξνβφπνπινο Γ., «Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνί», Δηδηθέο κειέηεο ΗΟΒΔ, Αζήλα 1982, ζει.27. 8 Αζαλαζφπνπινο Κ., «Θεζκηθφ πιαίζην δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη νξγαληζκψλ», Δθδφζεηο κπίιηαο Σν νηθνλνκηθφ, Αζήλα 1990, ζει.29. 9 Πξνβφπνπινο Γ., «Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνί», Δηδηθέο κειέηεο ΗΟΒΔ, Αζήλα 1982, ζει.28. 11

Σν 1964 ην θξάηνο ίδξπζε ηελ Διιεληθή Σξάπεδα Βηνκεραληθήο Αλαπηχμεσο (ΔΣΒΑ) κε ζθνπφ ηελ πξνψζεζε ηεο βηνκεραληθήο/βηνηερληθήο, κεηαιιεπηηθήο, λαπηηιηαθήο θαη ηνπξηζηηθήο αλάπηπμεο ηεο ρψξαο. Ζ δεθαεηία ηνπ 70 είλαη ε πεξίνδνο θαηά ηελ νπνία ε δεκηνπξγία δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ έθζαζε ζην απνθνξχθσκά ηεο. Έηζη, ζηνλ θιάδν ησλ κεηαθνξψλ ηδξχζεθε ην 1970 δεκφζηα επηρείξεζε γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ Ζιεθηξνθίλεησλ Λεσθνξείσλ ηεο Πεξηνρήο Αζελψλ Πεηξαηψο (ΖΛΠΑΠ), ελψ ην 1975 ην θξάηνο αλέιαβε ηε ιεηηνπξγία ηεο Οιπκπηαθήο Αεξνπνξίαο. Σν 1976 ηδξχζεθε ε δεκφζηα επηρείξεζε Ζιεθηξηθψλ ηδεξνδξφκσλ Αζελψλ Πεηξαηψο (ΖΑΠ), κε εμαγνξά ηεο απφ ηνπο ηδηψηεο πνπ ηε ιεηηνπξγνχζαλ κέρξη ην 1975. Σν 1977 ζπζηήζεθε ν Οξγαληζκφο Αζηηθψλ πγθνηλσληψλ (ΟΑ) κε ζηφρν ηελ παξαθνινχζεζε ησλ αζηηθψλ ζπγθνηλσληψλ ηεο Αζήλαο 10. Δπηπιένλ, δεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξνη άιινη νξγαληζκνί, φπσο ν Διιεληθφο Οξγαληζκφο Μηθξνκεζαίσλ Μεηαπνηεηηθψλ Δπηρεηξήζεσλ θαη Υεηξνηερλίαο (ΔΟΜΜΔΥ), ν νπνίνο δεκηνπξγήζεθε ην 1977 απφ ηε ζπγρψλεπζε δχν άιισλ νξγαληζκψλ, κε ζθνπφ ηελ ελίζρπζε ησλ βηνηερληθψλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ. Σν ίδην έηνο ηδξχζεθε ν Οξγαληζκφο Πξνσζήζεσο Δμαγσγψλ (ΟΠΔ). Σν 1979 ζπζηήζεθε ε Κηεκαηηθή Δηαηξεία ηνπ Γεκνζίνπ (ΚΔΓ), κε ζθνπφ ηελ θαιχηεξε αμηνπνίεζε ηεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο ηνπ θξάηνπο. Πνιιέο άιιεο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο δεκηνπξγήζεθαλ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 70. Παξαδείγκαηα είλαη ε Γεκφζηα Δπηρείξεζε Πνιενδνκήζεσο, Οηθηζκνχ θαη ηεγάζεσο (ΓΔΠΟ), ε Γεκφζηα Δπηρείξεζε Πεηξειαίνπ (ΓΔΠ), ε Διιεληθή Βηνκεραλία Όπισλ (ΔΒΟ) θαη ε Διιεληθή Αεξνπνξηθή Βηνκεραλία (ΔΑΒ). Σν θξάηνο απέθηεζε θαη ηνλ έιεγρν νξηζκέλσλ ηξαπεδψλ (Δκπνξηθή, Ηνληθή Σξάπεδα θηι.) ηηο νπνίεο ηδησηηθνπνίεζε ζηε ζπλέρεηα 11. Ζ δεθαεηία ηνπ 80 πνπ αθνινχζεζε είλαη ε πεξίνδνο πνπ ην θξάηνο αλέιαβε λα εμπγηάλεη δεκηνγφλεο επηρεηξήζεηο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζεη ηε βησζηκφηεηά ηνπο θαη ηελ απαζρφιεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Σν εγρείξεκα απηφ δελ ήηαλ εχθνιν θαη δεκηνχξγεζε αξθεηά νηθνλνκηθά βάξε. Ζ κεηαζηξνθή ηνπ νηθνλνκηθνχ θιίκαηνο θαη ε κείσζε ηεο θξαηηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο 10 Πξνβφπνπινο Γ., «Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνί», Δηδηθέο κειέηεο ΗΟΒΔ, Αζήλα 1982, ζει.29. 11 Ο.π. ζει.30. 12

ζηελ Δπξψπε, ήδε απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, νδήγεζαλ ζε αιιαγή ηεο πνιηηηθήο ηεο ρψξαο καο ζε ζρέζε κε ηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη ζε απνθξαηηθνπνηήζεηο ηδησηηθνπνηήζεηο απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90. Tν πξψην πξφγξακκα ηδησηηθνπνηήζεσλ ζηε ρψξα καο εκθαλίζηεθε ην 1991 αιιά αληηκεηψπηζε πνιιέο δπζθνιίεο ιφγσ ηεο αλεπαξθνχο πξνεηνηκαζίαο, ησλ ζεζκηθψλ πεξηνξηζκψλ, ησλ αληηδξάζεσλ ησλ ζπλδηθάησλ θαη ηεο έιιεηςεο εμπγίαλζεο πξηλ ηελ πξνζπάζεηα ηδησηηθνπνίεζεο. Ζ ηφηε θπβέξλεζε δελ θαηάθεξε λα πείζεη ηελ θνηλή γλψκε φηη ε ζηξνθή πξνο ηηο ηδησηηθνπνηήζεηο εμππεξεηνχζε ζθνπνχο κε θαζαξά εηζπξαθηηθνχο 12. Ο πίλαθαο 1 παξνπζηάδεη ηηο θπξηφηεξεο ηδησηηθνπνηήζεηο πνπ έγηλαλ γηα θάζε έηνο ηελ πεξίνδν 1991-2004. Πίλαθαο 1 Κχξηεο Ηδησηηθνπνηήζεηο Μεηνρνπνηήζεηο ηεο πεξηφδνπ 1991-2004 1991 Σξάπεδα Πεηξαηψο 1992 ΑΓΔΣ, Λεσθνξεία Αζήλαο, Ναππεγεία Διεπζίλαο 1993 Σξάπεδα Αζελψλ, Διιεληθή Δηαηξεία Εάραξεο, Άδεηεο Κηλεηήο Σειεθσλίαο 1994 Ναππεγεία Νεσξίνπ χξνπ 1996 ΟΣΔ I 1997 OTE II 1998 Σξάπεδα Μαθεδνλίαο-Θξάθεο, Γεληθή Σξάπεδα, Σξάπεδα Κξήηεο, Διιεληθά Πεηξέιαηα I, Σξάπεδα Κεληξηθήο Διιάδνο, OTE III, ΥΑΑ I 1999 Ηνληθή Σξάπεδα, OTE IV, ΓΔΠΑ, ΔΤΓΑΠ, Olympic Catering I, Olympic Catering II, Duty Free Shops, Διιεληθά Πεηξέιαηα II 2000 ΔΣΒΑ I, Διιεληθά Πεηξέιαηα III, ΔΛΒΟ, ΥΑΑ II, COSMOTE, Δκπνξηθή Σξάπεδα, Αγξνηηθή Σξάπεδα 2001 ΟΠΑΠ I, Γηψξπγα ηεο Κνξίλζνπ, ΟΛΘ, ΔΤΑΘ, Ναππεγεία θαξακαγθά, ΓΔΖ I, OTE V 2002 ETBA II, ΟΠΑΠ II, OTE VI, Μαξίλεο Αηηηθήο, ΓΔΖ II, Olympic Catering III 2003 Διιεληθά Πεηξέιαηα IV, Duty Free Shops II, Αγλφ, Mont Parnais, ΟΠΑΠ III, ΥΑΑ III, ΟΛΠ, ΔΣΔ I, ΓΔΖ III 2004 Γεληθή Σξάπεδα, Διιεληθά Πεηξέιαηα V Πεγή: Τπνπξγείν Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ (ΤΠΟΗΟ) Σελ πεξίνδν 1994-1996 πσιήζεθαλ πεξίπνπ δέθα δεκφζηεο επηρεηξήζεηο (Πεηξατθή Παηξατθή, Μεηαιιεία Καζζάλδξαο, Ναππεγείν Νεσξίνπ, Ναππεγεία Διεπζίλαο θηι.). Δπηηάρπλζε ησλ ηδησηηθνπνηήζεσλ παξαηεξήζεθε ηελ πεξίνδν 1996-1998. Δηδηθφηεξα πξαγκαηνπνηήζεθαλ ηξεηο κεηνρνπνηήζεηο ηνπ ΟΣΔ, κεηνρνπνίεζε ηνπ 12 Νεγξεπφληε - Γειηβάλε Μ., «Ηδησηηθέο θαη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο», Δθδφζεηο άθθνπια, Θεζζαινλίθε 1993, ζει.58-61. 13

Υξεκαηηζηεξίνπ Αμηψλ Αζελψλ θαη ησλ Διιεληθψλ Πεηξειαίσλ θαη πψιεζε ηεο Σξάπεδαο Κξήηεο, ηεο Σξάπεδαο Μαθεδνλίαο-Θξάθεο, ηεο Γεληθήο Σξάπεδαο θαη ηεο Σξάπεδαο Κεληξηθήο Διιάδαο. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ήηαλ θαη ε απφθαζε ηνπ θξάηνπο γηα θαηάξγεζε, ζπγρψλεπζε θαη κεηαηξνπή δεκνζίσλ θνξέσλ φπσο είλαη ε ζπγρψλεπζε ηνπ Σακείνπ Παξαθαηαζεθψλ θαη Γαλείσλ κε ην Σαρπδξνκηθφ Σακηεπηήξην 13. Σελ πεξίνδν 1999-2005 ην πξφγξακκα ησλ ηδησηηθνπνηήζεσλ πεξηιάκβαλε ηελ ηδησηηθνπνίεζε ηεο Ηνληθήο Σξάπεδαο θαη ηεο ΔΣΒΑ θαη ηε κεηνρνπνίεζε ηεο ΔΤΓΑΠ, ηεο ΔΤΑΘ, ηεο ΓΔΘ, ηεο Γηψξπγαο Κνξίλζνπ, ηεο Cosmote, ηνπ ΟΠΑΠ, ηεο Αγξνηηθήο Σξάπεδαο, ηεο ΓΔΖ θηι. Ζ πην πξφζθαηε ηδησηηθνπνίεζε ήηαλ απηή ηεο Δκπνξηθήο Σξάπεδαο, ε νπνία αλ θαη δελ ζεσξνχηαλ θαζαξά δεκφζηα επηρείξεζε (ηα ζηνηρεία ηεο δελ εκθαλίδνληαλ ζηηο Δηζεγεηηθέο Δθζέζεηο ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ) βξηζθφηαλ ππφ ηνλ έιεγρν ηνπ Γεκνζίνπ θαη κεγάιν κέξνο ησλ κεηνρψλ ηεο αλήθαλ ζε αζθαιηζηηθά ηακεία θαη άιινπο δεκφζηνπο θνξείο. 13 Μπακπαλάζεο., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα, 1999, ζει.616-618. 14

Κεθάιαην 2. Αλάγθε δεκηνπξγίαο δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ζθνπνί απηώλ 2.1. Λόγνη αλάιεςεο θξαηηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηόηεηαο Απφ νηθνλνκηθήο ζθνπηάο ε γέλλεζε ηνπ ζεζκνχ ηεο δεκφζηαο επηρείξεζεο ζεσξείηαη απφξξνηα αζηνρίαο ηνπ ζεζκνχ ηεο ηδησηηθήο επηρείξεζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αδπλακία ηεο αγνξάο λα δίλεη πάληα θνηλσληθά απνδεθηέο ιχζεηο. Έηζη κεηά ηελ απνηπρία ηεο θιαζζηθήο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο λα εμαζθαιίζεη πιήξε απαζρφιεζε ρσξίο ηελ παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο, ε θευλζηαλή ζεσξία εηζήγαγε ηνλ θξαηηθφ παξεκβαηηζκφ ζηνλ έιεγρν ηεο ελεξγήο δήηεζεο ηεο νηθνλνκίαο κέζα απφ ηελ άζθεζε δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο. Ζ ηδέα ηνπ θξαηηθνχ παξεκβαηηζκνχ νδήγεζε ζηελ πξφηαζε γηα κεηαθνξά ηνπ ειέγρνπ ησλ θνηλσληθά αλεπηζχκεησλ ηδησηηθψλ κνλνπσιηαθψλ επηρεηξήζεσλ ζην θξάηνο. Μέζα απφ απηνχο ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο δεκηνπξγήζεθε ε δεκφζηα επηρείξεζε, κε ζηφρν ηελ απάιεηςε ησλ αξλεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ηδησηηθήο επηρείξεζεο ζηελ θνηλσληθή επεκεξία 14. Ζ αλαγθαηφηεηα ηνπ δεκνζίνπ ραξαθηήξα νξηζκέλσλ επηρεηξήζεσλ πξνθχπηεη κέζα απφ νηθνλνκηθνχο, πνιηηηθνχο αιιά θαη θνηλσληθνχο ιφγνπο. πγθεθξηκέλα, ζηε βηβιηνγξαθία αλαθέξνληαη νη εμήο ιφγνη αλάιεςεο θξαηηθήο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο: Γλήζηα δεκόζηα αγαζά: ηα αγαζά απηά έρνπλ δχν βαζηθέο ηδηφηεηεο. Πξψηνλ δελ είλαη εθηθηφ λα πεξηνξηζηεί ε ρξήζε ηνπο θαη δεχηεξνλ δελ είλαη επηζπκεηφ λα πεξηνξηζηεί ε ρξήζε ηνπο. Ζ πξψηε ηδηφηεηα αλαθέξεηαη ζηελ αδπλακία απνθιεηζκνχ θάπνησλ αηφκσλ απφ ηε ρξήζε ησλ αγαζψλ απηψλ. Παξαηεξείηαη έηζη ην πξφβιεκα ηνπ δσξεάλ επηβάηε (free rider), δειαδή ε ρξήζε ησλ αγαζψλ απηψλ απφ άηνκα πνπ δελ έρνπλ πιεξψζεη γηα απηά. Ζ δεχηεξε ηδηφηεηα αλαθέξεηαη ζε αγαζά πνπ κπνξνχλ λα θαηαλαιψλνληαη ηαπηφρξνλα απφ πνιιά άηνκα ρσξίο λα πεξηνξίδεηαη ε αηνκηθή ρξεζηκφηεηα ηνπ θάζε αηφκνπ θαη ρσξίο πξφζζεην θφζηνο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα γλήζηνπ δεκφζηνπ αγαζνχ πνπ πεξηιακβάλεη θαη ηηο δχν ηδηφηεηεο είλαη ε εζληθή άκπλα 15. Οη ηδηφηεηεο ησλ δεκνζίσλ αγαζψλ θαζηζηνχλ ηελ παξαγσγή ηνπο απφ 14 Καλειιφπνπινο Α., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νηθνλνκηθή θξίζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1992, ζει.32-33. 15 Stiglitz J., «Οηθνλνκηθή ηνπ Γεκφζηνπ Σνκέα», Κξηηηθή, Αζήλα 1992, ζει.161-165. 15

ην θξάηνο αλαγθαία, θαζψο θαλέλαο ηδηψηεο δε ζα ελδηαθεξφηαλ λα ζπκκεηέρεη ζε απηή. Δπίζεο, ε παξαγσγή ησλ αγαζψλ απηψλ κε ζθνπφ ηελ εθκεηάιιεπζε ζα εγθπκνλνχζε θηλδχλνπο, ηδίσο ζε πεξηπηψζεηο θξίζεσλ 16. Με γλήζηα δεκόζηα αγαζά: πξφθεηηαη γηα αγαζά πνπ έρνπλ ηε κηα απφ ηηο δχν ηδηφηεηεο ησλ γλήζησλ αγαζψλ ζε κεηαβαιιφκελν βαζκφ. Έηζη, κπνξεί λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα πεξηνξηζκνχ ηεο ρξήζεο ελφο αγαζνχ αιιά θάηη ηέηνην λα κελ είλαη επηζπκεηφ. Απηφ κπνξεί λα ζπκβαίλεη γηαηί ν απνθιεηζκφο θάπνησλ αηφκσλ απφ ηε ρξήζε ηνπ αγαζνχ απηνχ είλαη ηδηαίηεξα δαπαλεξφο, θάλνληαο έηζη απνηειεζκαηηθφηεξε ηε παξνρή ηνπ αγαζνχ δεκνζίσο θαη ηε ρξεκαηνδφηεζή ηνπ κέζσ ηεο θνξνινγίαο. Δπίζεο, ζηε πεξίπησζε πνπ ην νξηαθφ θφζηνο παξαγσγήο ελφο αγαζνχ είλαη κεδεληθφ ζα πξέπεη ην αγαζφ απηφ λα παξάγεηαη απφ ην θξάηνο, θαζψο ε απαίηεζε εηζθνξψλ απφ ηνπο θαηαλαισηέο πξνθαιεί ζεκαληηθέο απψιεηεο επεκεξίαο ιφγσ ηεο ππνθαηαλάισζεο ηνπ αγαζνχ απηνχ 17. Παξάδεηγκα απνηειεί ε ηνπνζέηεζε δηνδίσλ ζε έλα δξφκν κε απνηέιεζκα λα πεξηνξηζηεί ε ρξήζε ηνπ δεκηψλνληαο ηελ επεκεξία ησλ πνιηηψλ. Αλεπάξθεηεο ηεο αγνξάο: ηα ηδησηηθά αγαζά, δειαδή εθείλα πνπ δελ αλήθνπλ ζηηο πην πάλσ θαηεγνξίεο, παξάγνληαη πνιιέο θνξέο απφ ην θξάηνο. Σν βαζηθφ επηρείξεκα γηα ηε δεκφζηα παξαγσγή ησλ αγαζψλ απηψλ είλαη ε εκθάληζε αλεπαξθεηψλ ηεο αγνξάο πνπ νδεγνχλ ζε κε απνηειεζκαηηθή θαηαλνκή ησλ πφξσλ. Σέηνηεο αλεπάξθεηεο ηεο αγνξάο είλαη: - Φπζηθφ κνλνπψιην: πξφθεηηαη γηα ηε πεξίπησζε πνπ ε αγνξά δελ είλαη αληαγσληζηηθή, θαζψο ην κέζν θφζηνο ηεο επηρείξεζεο ειαρηζηνπνηείηαη ζε πςειφ επίπεδν παξαγσγήο, ππάξρνπλ δειαδή ζεκαληηθέο νηθνλνκίεο θιίκαθαο. Όηαλ ζε έλα θιάδν νη αχμνπζεο απνδφζεηο είλαη ηφζν ζεκαληηθέο ψζηε κφλν κηα επηρείξεζε λα κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ζηελ πεξηνρή έρνπκε θπζηθφ κνλνπψιην. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε παξαγσγή θαη ε παξνρή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θφζηνπο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε δξαζηεξηφηεηα απηή είλαη ε θαηαζθεπή ησλ εξγνζηαζίσλ θαη ησλ δηθηχσλ παξνρήο. Γε ζα ήηαλ ζπλεπψο απνηειεζκαηηθφ λα ππάξρνπλ δχν ή πεξηζζφηεξεο επηρεηξήζεηο θαη ε θάζε κηα απφ απηέο λα δηαζέηεη δηθά ηεο δίθηπα. Σν ίδην παξάδεηγκα ηζρχεη θαη γηα ηελ χδξεπζε, 16 Παπακηραιάθεο Η., «Σα δεκφζηα αγαζά θαη νη επηρεηξήζεηο θνηλήο σθέιεηαο», Γειηίνλ Γηνηθήζεσο θαη Δπηρεηξήζεσλ, ηεχρνο 355, Ννέκβξηνο-Γεθέκβξηνο 2005, ζει.101. 17 Stiglitz J., «Οηθνλνκηθή ηνπ Γεκφζηνπ Σνκέα», Κξηηηθή, Αζήλα 1992, ζει.165-169. 16

ην ηειέθσλν, ην θπζηθφ αέξην θηι. ε φιεο απηέο ηηο πεξηπηψζεηο ε απνηπρία ηεο αγνξάο αληηκεησπίδεηαη κε ηε δεκηνπξγία δεκφζησλ επηρεηξήζεσλ, νη νπνίεο ρξεψλνπλ ηηκέο ίζεο κε ην νξηαθφ θφζηνο θαη πθίζηαληαη δεκηά ηελ νπνία θαιχπηεη ην θξάηνο κέζσ επηδνηήζεσλ. Πνιιά θξάηε πξνζπάζεζαλ λα αλαγθάζνπλ απηνχο ηνπο θιάδνπο λα επηβαξπλζνχλ νη ίδηνη ιεηηνπξγψληαο ζην ζεκείν κεδεληθνχ θέξδνπο, δειαδή εθεί πνπ ε δήηεζε ηζνχηαη κε ην κέζν θφζηνο, έηζη ψζηε λα κελ επηβαξχλεηαη ν θνξνινγνχκελνο πνιίηεο κε ηηο επηδνηήζεηο. Απηφ φκσο πξνυπνζέηεη λα ππάξρεη ελεξγφο ελδερφκελνο αληαγσληζκφο, δειαδή δπλαηφηεηα εηζφδνπ λέσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά, έζησ θαη αλ ε επηρείξεζε ιεηηνπξγεί πξνο ην παξφλ κφλε ηεο 18. - Ύπαξμε εξκαηηθνχ - απσιεζζέληνο θφζηνπο (sunk cost): ην εξκαηηθφ θφζηνο είλαη απηφ πνπ ε επηρείξεζε δε κπνξεί λα αλαθηήζεη θαηά ηελ έμνδν ηεο απφ ηελ αγνξά. Ζ έλλνηα ηνπ εξκαηηθνχ θφζηνπο αλαθέξεηαη θπξίσο ζην θφζηνο έξεπλαο θαη αλάπηπμεο (R&D). Ζ ζεκαζία ηνπ έγθεηηαη ζηελ αζζπκκεηξία πνπ ππάξρεη κεηαμχ επηρεηξήζεσλ πνπ έρνπλ ήδε θαζηεξσζεί ζηελ αγνξά θαη απηψλ πνπ δελ έρνπλ, θαζψο νη πξψηεο έρνπλ ήδε δαπαλήζεη θεθάιαηα πνπ δελ κπνξνχλ λα αλαθηήζνπλ. Έηζη ε χπαξμε εξκαηηθνχ θφζηνπο απνηειεί εκπφδην εηζφδνπ λέσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά, πξνζδίδνληαο κνλνπσιηαθή δχλακε ζηηο επηρεηξήζεηο πνπ ήδε δξαζηεξηνπνηνχληαη ζε απηή 19. - Δμσηεξηθφηεηεο: νη ηδησηηθέο επηρεηξήζεηο δε ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο ζπλέπεηεο πνπ έρεη ε ιεηηνπξγία ηνπο ζε ηξίηα κέξε. Οη ζπλέπεηεο απηέο εμσηεξηθφηεηεο ελδέρεηαη λα είλαη αξλεηηθέο (εμσηεξηθέο επηβαξχλζεηο) ή ζεηηθέο (εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο) δεκηνπξγψληαο θφζηνο ή φθεινο αληίζηνηρα γηα ηε θνηλσλία, ην νπνίν δε ιακβάλεηαη ππφςε ζηε ηηκή ηνπ πξντφληνο 20. Παξαδείγκαηα εμσηεξηθνηήησλ είλαη ε ξχπαλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ε θπθινθνξηαθή ζπκθφξεζε θαη ην θνηλσληθφ φθεινο ηεο απαζρφιεζεο (ην νπνίν ελδέρεηαη λα κε ην ιάβεη ππφςε ε ηδησηηθή επηρείξεζε φηαλ ζειήζεη λα αληηθαηαζηήζεη ηελ εξγαζία κε κεραλήκαηα) 21. Απηή ε αζηνρία ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο λα βνεζήζεη ζηε 18 Stiglitz J., «Οηθνλνκηθή ηνπ Γεκφζηνπ Σνκέα», Κξηηηθή, Αζήλα 1992, ζει. 233-234. 19 Ο.π. ζει. 234-235. 20 Πξνβφπνπινο Γ., «Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνί», Δηδηθέο κειέηεο ΗΟΒΔ, Αζήλα 1982, ζει.32. 21 Stiglitz J., «Οηθνλνκηθή ηνπ Γεκφζηνπ Σνκέα», Κξηηηθή, Αζήλα 1992, ζει. 238. 17

βειηίσζε ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο θαη λα νδεγήζεη ζε άξηζηε θαηαλνκή ησλ πφξσλ αληηκεησπίδεηαη κέζα απφ ηε παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο. Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο αλαιακβάλνπλ ην επηπιένλ θφζηνο ηεο κείσζεο ησλ εμσηεξηθψλ επηβαξχλζεσλ ή ηεο ελίζρπζεο ησλ εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ θαη απνδεκηψλνληαη απφ ηνλ θξαηηθφ πξνυπνινγηζκφ ηφζν γηα ηελ επελδπηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα φζν θαη γηα ηελ ππεξβάιινπζα ιεηηνπξγηθή ηνπο δαπάλε 22. Οηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή ηζρύο: νξηζκέλνη θιάδνη ιφγσ ηεο θχζεο ηνπο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα ζπγθεληξψζνπλ ζεκαληηθή νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή ηζρχ ηελ νπνία εθκεηαιιεχνληαη πξνο φθειφο ηνπο. Παξάδεηγκα απνηειεί ε βηνκεραλία φπισλ θαη πνιεκηθνχ πιηθνχ, ηελ νπνία ην θξάηνο επηζπκεί λα έρεη ππφ ηνλ έιεγρφ ηνπ γηα νηθνλνκηθνχο, πνιηηηθνχο θαη εζληθνχο ιφγνπο 23. Μνλνςώλην θαη ππεξθαλνληθά θέξδε: πξφθεηηαη γηα ηελ πεξίπησζε πνπ ην θξάηνο είλαη ν βαζηθφηεξνο αγνξαζηήο ελφο πξντφληνο. Όηαλ ζπκβαίλεη απηφ είλαη ζπρλά πξνο ην ζπκθέξνλ ηνπ θξάηνπο λα αλαιάβεη ην ίδην ηε δξαζηεξηφηεηα απηή θαη λα πξνρσξήζεη ζε θαζεηνπνίεζε ηεο παξαγσγήο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηειεί ε βηνκεραλία φπισλ ή ζε νξηζκέλεο ρψξεο ε πγεία 24. 2.2. θνπνί ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, ζε αληίζεζε κε ηηο ηδησηηθέο, δελ έρνπλ σο κνλαδηθφ ζθνπφ ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ θέξδνπο. Έρνπλ λα επηηειέζνπλ πνιινχο θαη νξηζκέλεο θνξέο αληηθξνπφκελνπο ζθνπνχο κε θνηλσληθφ, εζληθφ, αλαπηπμηαθφ θαη νηθνλνκηθφ ραξαθηήξα. Βαζηθφο δηακνξθσηήο ησλ ζθνπψλ απηψλ είλαη ην θξάηνο, ην νπνίν κέζα απφ ηα θαηαζηαηηθά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ηε λνκνζεζία πνπ ηηο δηέπεη πξνζπαζεί λα πεηχρεη επξχηεξνπο ζθνπνχο. Αλαιπηηθφηεξα, νη ζθνπνί ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ, φπσο αλαθέξνληαη ζηε βηβιηνγξαθία, είλαη: Κνηλσληθνί ζθνπνί: ζπλδένληαη άκεζα κε ηελ έλλνηα ηεο εμππεξέηεζεο ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο θαη πεξηιακβάλνπλ κηα ζεηξά απφ επηκέξνπο ζθνπνχο φπσο είλαη ε παξνρή δεκφζησλ θαη ηδησηηθψλ αγαζψλ ζηελ θνηλσλία, ε κείσζε ηεο αληζφηεηαο, ε θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο θαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη 22 Καλειιφπνπινο Α., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νηθνλνκηθή θξίζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, ζει. 64. 23 Πξνβφπνπινο Γ., «Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνί», Δηδηθέο κειέηεο ΗΟΒΔ, Αζήλα 1982, ζει.32. 24 Ο.π. ζει.33 18

δεκφζηεο επηρεηξήζεηο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα πξφζβαζεο ζε αλαγθαία αγαζά ζε φινπο ηνπο πνιίηεο αλεμάξηεηα απφ ην εηζφδεκά ηνπο δεκηνπξγψληαο αίζζεκα δηθαηνζχλεο, ηζφηεηαο θαη αζθάιεηαο ζηελ θνηλσλία. Απηή είλαη ε πεξίπησζε δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ πνπ πξνζθέξνπλ θζελέο ζπγθνηλσλίεο, χδξεπζε, δσξεάλ ή επηδνηνχκελε ηαηξηθή πεξίζαιςε, δσξεάλ ή επηδνηνχκελε εθπαίδεπζε θηι 25. Πξαγκαηνπνηείηαη έηζη αλαδηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο, αθνχ εληζρχνληαη νη ρακειέο εηζνδεκαηηθά νκάδεο πιεξψλνληαο δεκφζηα αγαζά θαη ππεξεζίεο ζε ρακειέο ηηκέο 26. Παξάιιεια, βαζηθφο θνηλσληθφο ζθνπφο φισλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ είλαη ε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ απαζρφιεζεο θαη ακνηβήο. Δζληθνί ζθνπνί: ην θξάηνο πξνζπαζεί κέζσ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ λα εμππεξεηήζεη εζληθνχο ζθνπνχο. ηελ θαηεγνξία απηή αλήθνπλ δεκφζηεο επηρεηξήζεηο πνπ αζρνινχληαη κε ηελ άκπλα ηεο ρψξαο αιιά θαη κε άιια θξίζηκα αληηθείκελα φπσο είλαη νη κεηαθνξέο θαη νη επηθνηλσλίεο 27. Αλαπηπμηαθνί ζθνπνί: ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ έρνπλ νη αλαπηπμηαθνί ζθνπνί. Ζ θαηαζθεπή ησλ αλαγθαίσλ ππνδνκψλ γηα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ ηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο. Οη ππνδνκέο απηέο αθνξνχλ ην νδηθφ θαη ην ζηδεξνδξνκηθφ δίθηπν, ιηκάληα, αεξνδξφκηα, δίθηπα ηειεπηθνηλσληψλ, ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο θαη χδξεπζεο θηι. Παξάιιεια, νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ζπκβάινπλ ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε, παξέρνληαο αγαζά θαη ππεξεζίεο ζε πφιεηο ηεο επαξρίαο θαη ζε απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο (ειεθηξνδφηεζε, χδξεπζε, ηειεπνηθνηλσλίεο). Μέζα απφ απηέο ηηο δξαζηεξηφηεηεο νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο έρνπλ αλαδεηρζεί ζε ζπνλδπιηθή ζηήιε νιφθιεξνπ ηνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο, αθνχ δεκηνπξγνχλ ππνδνκέο επελδχνληαο θαη παξάγνπλ αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ είλαη αλαγθαία γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ ππνινίπσλ ηνκέσλ ηεο νηθνλνκίαο 28. Οηθνλνκηθνί ζθνπνί: νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο εμππεξεηνχλ πνιιαπινχο νηθνλνκηθνχο ζθνπνχο. Αξρηθά ζηνρεχνπλ ζηελ επίηεπμε νηθνλνκηθνχ πιενλάζκαηνο, 25 Μπακπαλάζεο., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1999, ζει.111. 26 Πξνβφπνπινο Γ., «Οη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαη νξγαληζκνί», Δηδηθέο κειέηεο ΗΟΒΔ, Αζήλα 1982, ζει.163. 27 Μπακπαλάζεο., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1999, ζει.112. 28 Ο.π. ζει.113. 19

δειαδή πςειφηεξσλ εζφδσλ απφ ηηο δαπάλεο, ην νπνίν εηζπξάηηεηαη ελ κέξεη απφ ην θξάηνο θαη ελ κέξεη ρξεκαηνδνηεί λέεο επελδχζεηο. Παξάιιεια, ζθνπφο απνηειεί ε κεγηζηνπνίεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο, δειαδή ε παξαγσγή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ κε ηε κέγηζηε πνηφηεηα θαη ην ρακειφηεξν θφζηνο, ε βειηίσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο απνδνηηθφηεηαο ησλ επελδπκέλσλ θεθαιαίσλ 29. Δπηπιένλ, ζθνπφο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ είλαη ε ζηαζεξνπνίεζε ηεο νηθνλνκίαο. Απηφ επηηπγράλεηαη αξρηθά κέζα απφ ηνλ θεληξηθφ νηθνλνκηθφ ζρεδηαζκφ επηηξέπνληαο ζην δεκφζην ηνκέα λα ιακβάλεη ζπλνιηθέο απνθάζεηο θαη ζε δεχηεξν επίπεδν κέζα απφ ηελ εθαξκνγή αληηθπθιηθήο θαη αληηπιεζσξηζηηθήο πνιηηηθήο. Ζ αληηθπθιηθή πνιηηηθή πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ ηνλ έιεγρν ησλ ηηκψλ, ησλ επελδχζεσλ θαη ηεο εηζξνήο εξγαζίαο 30. ηόρνη γηα ηελ ίδηα ηελ επηρείξεζε: πέξα απφ ηνπο ζθνπνχο πνπ έρνπλ ήδε αλαθεξζεί, νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο έρνπλ θαη εμεηδηθεπκέλνπο ζηφρνπο φπσο είλαη ε επέθηαζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπο, ε ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηάο ηνπο, ν εθζπγρξνληζκφο ηνπο θηι 31. Οη παξαπάλσ ζθνπνί ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ είλαη πνιιέο θνξέο αληηθαηηθνί. Ζ επίηεπμε ησλ θνηλσληθψλ ζθνπψλ πξνυπνζέηεη ηελ εθαξκνγή κηαο ηηκνινγηαθήο πνιηηηθήο πνπ λα επηηξέπεη ζε φινπο ηνπο πνιίηεο λα απνιακβάλνπλ ηα πξντφληα ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζε πξνζηηέο ηηκέο. Δηδηθφηεξα ε ηηκνιφγεζε κε βάζε ην νξηαθφ θφζηνο ζπλίζηαηαη γηα ηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο, θαζψο απηέο έρνπλ ζαλ ζηφρν ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ θνηλσληθνχ πιενλάζκαηνο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε πνιηηηθή απηή κεηψλεη ηα έζνδα ησλ επηρεηξήζεσλ, δεκηνπξγψληαο ειιείκκαηα, γεγνλφο πνπ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηνπο νηθνλνκηθνχο ζθνπνχο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. Απηή ε κείσζε ησλ εζφδσλ κπνξεί λα αληηζηαζκηζηεί είηε κε κείσζε ησλ δαπαλψλ είηε κε επηρνξήγεζε απφ ην θξάηνο επηβαξχλνληαο έκκεζα ηνπο πνιίηεο κέζσ ηεο θνξνινγίαο. Παξάιιεια ε κείσζε ησλ εζφδσλ απνηειεί εκπφδην γηα ηελ πινπνίεζε αλαπηπμηαθψλ ζθνπψλ, θαζψο δελ ζπγθεληξψλνληαη ηα απαξαίηεηα γηα επελδχζεηο θεθάιαηα. Ζ 29 Μπακπαλάζεο., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1999, ζει.113. 30 Δπζχκνγινπ Π. θαη Ξεπαπαδέαο Α., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, ζεσξηηηθή θαη εθαξκνζκέλε πξνζέγγηζε», Δθδφζεηο Α. ηακνχιεο, Πεηξαηάο 1990, ζει.40. 31 Μπακπαλάζεο., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1999, ζει.113. 20

πνιιαπιφηεηα θαη ε αληηθαηηθφηεηα ησλ ζθνπψλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ απνηειεί πεγή πνιιψλ πξνβιεκάησλ θαη δπζρεξεηψλ. 2.3. Ζ ζπλεηζθνξά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία Ο αξηζκφο ησλ κεγαιχηεξσλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ Διιάδα, φπσο εκθαλίδεηαη ζηηο Δηζεγεηηθέο Δθζέζεηο ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ θπκαίλεηαη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία κεηαμχ 36 θαη 49. Δηδηθφηεξα, ζηηο πξνβιέςεηο γηα ην 2006 πεξηιακβάλνληαη νηθνλνκηθά ζηνηρεία 48 δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. Ζ ζπλεηζθνξά ησλ επηρεηξήζεσλ απηψλ ζηελ ειιεληθή νηθνλνκία γίλεηαη θαλεξή κέζα απφ ηξεηο παξάγνληεο: πξνζηηζέκελε αμία, απαζρφιεζε θαη επελδχζεηο. Πξνζηηζέκελε αμία: πξνζηηζέκελε είλαη ε αμία πνπ πξνζηίζεηαη ζε έλα πξντφλ ζε θάζε ζηάδην ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο. Σν 1982 ε πξνζηηζέκελε αμία ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ Διιάδα έθηαλε ην 21,6% ηνπ ΑΔΠ, ελψ ζηηο δπηηθέο ρψξεο θπκαηλφηαλ κεηαμχ 13-25% 32. Σν 1997, 15 ρξφληα κεηά, ε πξνζηηζέκελε αμία αλεξρφηαλ ζην 7% ηνπ ΑΔΠ θαη ε αθαζάξηζηε αμία ησλ παξαγνκέλσλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απνηεινχζε ην 11% ηνπ ΑΔΠ 33. Απαζρόιεζε: ε ζπκβνιή ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ απαζρφιεζε είλαη θαζνξηζηηθή. Πνιιέο θνξέο νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί απφ ηελ εθάζηνηε πνιηηηθή εγεζία σο εξγαιείν κείσζεο ηεο αλεξγίαο, αλάπηπμεο απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ αιιά θαη ζπγθέληξσζεο ςήθσλ. Σν 1982 νη ειιεληθέο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο απαζρνινχζαλ ην 13% ηνπ ζπλνιηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ρψξαο καο (ρσξίο ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα) 34. Σν 2005 ζε 29 κεγάιεο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο απαζρνινχληαλ 82.450 εξγαδφκελνη (πίλαθαο 2) νη νπνίνη απνηεινχζαλ πεξίπνπ ην 2% ηνπ ζπλνιηθνχ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ (ρσξίο ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα). 32 Μπακπαλάζεο., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1999, ζει. 396. 33 ΤΠΟΗΟ, Δηζεγεηηθή Έθζεζε Πξνυπνινγηζκνχ 1998, θεθ. 7, ζει. 204. 34 Μπακπαλάζεο., «Γεκφζηεο επηρεηξήζεηο, νξγάλσζε θαη δηνίθεζε», Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1999, ζει. 396. 21

ΓΔΝΙΚΗ ΓΙΔΤΘΤΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ - ΓΙΔΤΘΤΝΗ Γ.Δ.Κ.Ο. Πίλαθαο 2 ηνηρεία απαζρφιεζεο ζηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο θαηά ηελ πεξίνδν 2000-2005 (*) Σ Ο Ι Υ Δ Ι Α Α Π Α Υ Ο Λ Η Η Π Δ Ρ Ι Ο Γ Ο Τ 2 0 0 0-2 0 0 5 ( * ) ΓΗΜΟΙΔ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΙ 2 0 0 0 2 0 0 1 2 0 0 2 2 0 0 3 2 0 0 4 2 0 0 5 ΑΟΡΙΣ. ΟΡΙΜ. ΤΝΟΛΟ ΑΟΡΙΣ. ΟΡΙΜ. ΤΝΟΛΟ ΑΟΡΙΣ. ΟΡΙΜ. ΤΝΟΛΟ ΑΟΡΙΣ. ΟΡΙΜ. ΤΝΟΛΟ ΑΟΡΙΣ. ΟΡΙΜ. ΤΝΟΛΟ ΑΟΡΙΣ. ΟΡΙΜ. ΤΝΟΛΟ Ι. ΔΙΗΓΜΔΝΔ ΣΟ Υ.Α. 1 ΓΔΗ 30.944 1.025 31.969 30.004 873 30.877 28.339 1.115 29.454 28.176 1.725 29.901 27.970 1.801 29.771 27.730 1.659 29.389 2 ΔΛΛ. ΠΔΣΡΔΛΑΙΑ 2.229 2.229 2.277 2.277 2.220 3 2.223 2.700 6 2.706 2.678 4 2.682 2.627 4 2.631 3 ΔΤΑΘ 610 610 618 618 631 631 602 602 585 0 585 573 0 573 4 ΔΤΓΑΠ 4.393 18 4.411 4.245 17 4.262 4.232 13 4.245 4.385 5 4.390 4.332 6 4.338 4.172 8 4.180 5 ΟΛΘ 735 25 760 736 736 716 716 673 673 650 0 650 616 0 616 6 ΟΛΠ 1.724 79 1.803 1.623 77 1.700 1.552 157 1.709 1.670 3 1.673 1.629 3 1.632 1.606 7 1.613 ΤΝΟΛΟ ΔΙΗΓΜΔΝΩΝ 40.635 1.147 41.782 39.503 967 40.470 37.690 1.288 38.978 38.206 1.739 39.945 37.844 1.814 39.658 37.324 1.678 39.002 ΙΙ. ΜΗ ΔΙΗΓΜΔΝΔ ΣΟ Υ.Α. 1 ΑΠΡΟΦΟ 166 227 393 165 179 344 162 206 368 183 9 192 181 8 189 180 8 188 2 ΓΔΘ 102 24 126 79 17 96 44 12 56 51 51 49 0 49 44 1 45 3 ΓΔΠΑ 219 31 250 253 18 271 258 10 268 274 17 291 282 14 296 299 11 310 4 ΓΔΠΟ 92 92 79 79 70 70 69 69 66 0 66 61 0 61 5 DIAXON ABEE 67 67 103 103 101 101 100 100 100 0 100 92 0 92 6 ΔΑΒ 2.864 2.864 3.020 3.020 2.974 2.974 2.860 2.860 2.862 0 2.862 2.835 0 2.835 7 ΔΒΟ (**) 1.398 64 1.462 1.296 41 1.337 1.273 1.273 2.385 62 2.447 2.342 119 2.461 2.221 6 2.227 8 ΔΘΔΛ 5.966 5.966 5.977 5.977 6.667 6.667 6.683 6.683 6.506 0 6.506 7.146 0 7.146 9 ΔΚΟ-ΔΛΓΑ ΑΒΔΔ 805 12 817 743 5 748 727 3 730 718 5 723 715 18 733 701 17 718 10 ΔΛΟΣ 76 31 107 81 81 83 7 90 79 79 78 0 78 79 2 81 11 ΔΛΣΑ 10.517 750 11.267 10.489 770 11.259 10.835 725 11.560 11.113 555 11.668 10.956 808 11.764 10.791 900 11.691 12 ΔΟΜΜΔΥ 467 38 505 312 14 326 273 8 281 249 9 258 246 8 254 239 9 248 13 ΔΟΣ 961 15 976 930 16 946 472 17 489 463 3 466 495 10 505 803 21 824 14 ΔΟΦ 230 230 227 227 221 221 234 234 234 0 234 234 0 234 15 ΔΡΣ 2.463 541 3.004 2.232 527 2.759 2.132 515 2.647 2.099 246 2.345 2.142 247 2.389 2.089 333 2.422 16 ΗΛΠΑΠ 1.861 1.861 1.780 1.780 1.746 1.746 1.658 1.658 1.666 0 1.666 1.654 0 1.654 17 ΗΑΠ 1.361 37 1.398 1.293 53 1.346 1.263 60 1.323 1.272 66 1.338 1.317 64 1.381 1.307 59 1.366 18 ΙΓΜΔ 885 38 923 837 30 867 807 30 837 769 769 748 0 748 720 0 720 19 ΚΑΘ 38 38 33 33 30 30 27 6 33 26 7 33 30 3 33 20 ΚΔΓ 151 151 152 152 153 153 154 1 155 153 1 154 150 0 150 21 ΟΑΑ 137 137 131 30 161 141 35 176 144 20 164 164 65 229 165 55 220 22 ΟΓΓΤ 171 18 189 163 22 185 160 24 184 170 15 185 168 10 178 164 2 166 23 ΟΓΙΔ 249 249 240 240 228 228 228 332 560 222 274 496 214 286 500 24 ΟΔΓΒ 129 62 191 125 60 185 119 8 127 117 10 127 117 30 147 115 21 136 25 ΟΚΑΑ 79 15 94 69 15 84 59 13 72 66 66 66 2 68 60 2 62 26 ΟΠΔ 109 109 107 107 107 107 107 107 107 0 107 104 0 104 27 ΟΔ 9.938 128 10.066 9.537 41 9.578 9.069 39 9.108 8.776 21 8.797 8.598 20 8.618 8.217 37 8.254 28 ΟΚ 268 30 298 265 16 281 259 46 305 275 98 373 266 98 364 254 102 356 29 ΣΔΟ 337 176 513 320 175 495 304 320 624 618 2 620 613 12 625 597 8 605 ΤΝΟΛΟ ΜΗ ΔΙΗΓΜΔΝΩΝ 42.106 2.237 44.343 41.038 2.029 43.067 40.737 2.078 42.815 41.941 1.477 43.418 41.485 1.815 43.300 41.565 1.883 43.448 ΓΔΝΙΚΟ ΤΝΟΛΟ (Ι+ΙΙ) 82.741 3.384 86.125 80.541 2.996 83.537 78.427 3.366 81.793 80.147 3.216 83.363 79.329 3.629 82.958 78.889 3.561 82.450 (*) : ΣΟΙΥΔΙΑ ΑΠΑΥΟΛΗΗ ΟΠΩ ΑΤΣΗ ΓΙΑΜΟΡΦΩΝΔΣΑΙ ΣΟ ΣΔΛΟ ΣΟΤ ΚΑΘΔ ΔΣΟΤ (31/12) ΔΚΣΟ ΣΟΤ 2004 ΠΟΤ ΔΙΝΑΙ Η ΜΔΗ ΔΣΗΙΑ ΑΠΑΥΟΛΗΗ ΚΑΙ ΣΟΤ 2005 ΠΟΤ ΔΝΑΙ Η ΜΔΗ ΑΠΑΥΟΛΗΗ ΔΝΝΔΑΜΗΝΟΤ. (**) : ΣΑ ΔΣΗ 2003-2005 ΣΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΑΦΟΡΟΤΝ ΣΑ ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΑΜΤΝΣΙΚΑ ΤΣΗΜΑΣΑ (ΔΒΟ+ΠΤΡΚΑΛ) Πεγή: ΤΠΟΗΟ, Γεληθή Γηεχζπλζε Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο Γηεχζπλζε Γ.Δ.Κ.Ο. 22

Αξηζκόο απαζρνινύκελωλ Ζ κείσζε απηή είλαη απνηέιεζκα θπξίσο ησλ ηδησηηθνπνηήζεσλ θαη ησλ κεηνρνπνηήζεσλ κεγάινπ αξηζκνχ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα, κε απνηέιεζκα λα κελ εκθαλίδνληαη ηα ζηνηρεία ηνπο ζηηο Δηζεγεηηθέο Δθζέζεηο ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ. Παξάδεηγκα απνηειεί ν ΟΣΔ ζηνλ ηνκέα ησλ επηθνηλσληψλ θαη νη ηξάπεδεο πνπ ειέγρνληαη απφ ην Γεκφζην (Δζληθή Σξάπεδα, Αγξνηηθή Σξάπεδα θηι.). 100.000 90.000 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Γηάγξακκα 1 ηνηρεία απαζρόιεζεο (2000-2005) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Έηε ΑΟΡΙΣΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΟΡΙΜΔΝΟΤ ΥΡΟΝΟΤ ΓΔΝΙΚΟ ΤΝΟΛΟ Πεγή: ΤΠΟΗΟ, Γεληθή Γηεχζπλζε Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο Γηεχζπλζε Γ.Δ.Κ.Ο. * ηνηρεία απαζρφιεζεο φπσο απηή δηακνξθψλεηαη ζην ηέινο θάζε έηνπο (31/12) εθηφο ηνπ 2004 πνπ είλαη ε κέζε εηήζηα απαζρφιεζε θαη ηνπ 2005 πνπ είλαη ε κέζε απαζρφιεζε ηνπ ελλεακήλνπ. ** Σα έηε 2003-2005 ηα ζηνηρεία αθνξνχλ ηα Διιεληθά Ακπληηθά πζηήκαηα (ΔΒΟ+ΠΤΡΚΑΛ). Δηδηθφηεξα, εμεηάδνληαο ηελ εμέιημε ηνπ αξηζκνχ ησλ εξγαδνκέλσλ ζε 29 δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ηελ πεξίνδν 2000-2005, φπσο παξνπζηάδεηαη ζην δηάγξακκα 1, παξαηεξνχκε φηη είλαη ζρεδφλ ζηαζεξφο. Ζ κείσζε πνπ παξαηεξείηαη είλαη κηθξή, θαζψο ην 2000 απαζρνινχληαλ ζπλνιηθά 86.125, ελψ ην 2005 82.450 (πίλαθαο 2). Παξφια απηά είλαη ελδεηθηηθή ηεο πξνζπάζεηαο πνπ γίλεηαη γηα κείσζε ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ ιεηηνπξγηθψλ δαπαλψλ πξνθεηκέλνπ λα βειηησζνχλ ηα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. Έηζη παξάιιεια κε ηνλ έιεγρν ησλ κηζζνινγηθψλ παξνρψλ, επηρεηξείηαη πεξηνξηζκφο ησλ πξνζιήςεσλ θαη κείσζε ηνπ πιενλάδνληνο πξνζσπηθνχ. Δπίζεο, ζηα πιαίζηα ηεο εμπγίαλζεο ησλ δεκνζίσλ 23

επηρεηξήζεσλ, βιέπνπκε φηη θάπνηεο αλάγθεο ηνπο θαιχπηνληαη κε ππαιιήινπο νξηζκέλνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, πεξηνξίδνληαο έηζη ηηο δαπάλεο κηζζνδνζίαο. Ζ ζπλεηζθνξά ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ απαζρφιεζε έρεη κεγαιχηεξεο δηαζηάζεηο ζηνπο ηνκείο ησλ κεηαθνξψλ θαη ηεο ελέξγεηαο θαη κηθξφηεξεο ζε ηνκείο φπσο ε βηνκεραλία θαη ην εκπφξην. πγθεθξηκέλα, φπσο παξνπζηάδεηαη ζηνλ πίλαθα 2, ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο ε ΓΔΖ θπξηαξρεί, απαζρνιψληαο 31.969 εξγαδφκελνπο ην 2000 θαη 29.389 εξγαδφκελνπο ην 2005. Παξάιιεια, ηα Διιεληθά Πεηξέιαηα, ε ΔΚΟ- ΔΛΓΑ, ε ΑΠΡΟΦΟ θαη ε ΓΔΠΑ απαζρνινχζαλ ζπλνιηθά 3.689 άηνκα ην 2000, ελψ ην 2005 ν αξηζκφο απηφο απμήζεθε, θηάλνληαο ηνπο 3.847 εξγαδφκελνπο. Όζνλ αθνξά ηελ χδξεπζε, ε ΔΤΓΑΠ θαη ε ΔΤΑΘ απαζρνινχζαλ ην 2005 4.753 εξγαδφκελνπο. χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Δζληθήο ηαηηζηηθήο Τπεξεζίαο γηα ην 2005 ζηνλ θιάδν παξνρήο «ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο, θπζηθνχ αεξίνπ θαη λεξνχ», νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο απαζρνινχζαλ πεξίπνπ ην 95% ησλ εξγαδνκέλσλ. ηνλ ηνκέα ησλ κεηαθνξψλ νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο απαζρνινχλ ζεκαληηθφ αξηζκφ εξγαδνκέλσλ. Δηδηθφηεξα, ην 2000, νη επηρεηξήζεηο ΔΘΔΛ, ΖΛΠΑΠ, ΟΑΑ, ΖΑΠ θαη ΟΔ απαζρνινχζαλ 19.428 εξγαδφκελνπο, αξηζκφο πνπ κεηψζεθε ην 2005 ζηνπο 18.640 εξγαδφκελνπο. Ζγεηηθφ ξφιν ζηνλ ηνκέα έρεη ν ΟΔ, ν νπνίνο απνηειεί κνλνπψιην ζηηο ζηδεξνδξνκηθέο κεηαθνξέο θαη απφ κφλνο ηνπ απαζρνινχζε ην 2005 8.254 εξγαδφκελνπο (πίλαθαο 2). Ζ Οιπκπηαθή Αεξνπνξία δελ πεξηιακβάλεηαη πιένλ ζηηο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο ιφγσ ησλ πξνζπαζεηψλ πνπ γίλνληαη γηα ηελ ηδησηηθνπνίεζή ηεο. ηνλ ηνκέα ησλ επηθνηλσληψλ ν ΟΣΔ θαη ηα ΔΛΣΑ απνηεινχζαλ κνλνπψιηα θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 80 θαη απαζρνινχζαλ ην ζχλνιν ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζηνλ ηνκέα απηφ. Ωζηφζν απφ ηε δεθαεηία ηνπ 90 θαη κεηά γλψξηζαλ ηνλ αληαγσληζκφ απφ ην ηδησηηθφ ηνκέα. ήκεξα, ν ΟΣΔ έρεη κεηνρνπνηεζεί θαη δελ πεξηιακβάλεηαη ζηνπο πίλαθεο δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ησλ Δηζεγεηηθψλ Δθζέζεσλ ηνπ Πξνυπνινγηζκνχ. Σα ΔΛΣΑ απαζρνινχζαλ 11.691 εξγαδφκελνπο ην 2005 (πίλαθαο 2). ηνλ ηνκέα ηεο κεηαπνίεζεο, ηέινο, ε ΔΒΟ θαη ε ΔΑΒ απαζρνινχζαλ 5.062 εξγαδφκελνπο ην 2005, πνπ αληηζηνηρεί κφιηο ζην 1% ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο κεηαπνηεηηθέο βηνκεραλίεο (πίλαθαο 2). Δπελδύζεηο: νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο εληζρχνπλ ηελ νηθνλνκία πξαγκαηνπνηψληαο ζεκαληηθέο επελδχζεηο ζε θξίζηκνπο ηνκείο. ηνλ πίλαθα 3 θαη ζην δηάγξακκα 2 παξνπζηάδνληαη νη επελδχζεηο ηηο νπνίεο ρξεκαηνδφηεζαλ νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο σο ζχλνιν απφ ην 1995 έσο ζήκεξα. 24

Δπελδύζεηο ζε εθαηνκκύξηα επξώ Πίλαθαο 3 ΔΠΔΝΓΤΔΙ ΓΗΜΟΙΧΝ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΧΝ ΣΗΝ ΠΔΡΙΟΓΟ 1995-2006 (πνζά ζε εθαηνκκύξηα επξώ) 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2005 2004 ΔΚΣΙΜΗΗ 2006 ΠΡΟΫΠ/ΜΟ ΔΠΔΝΓΤΔΙ 2.393 2.930 3.584 4.481 4.398 4.881 2.538 2.256 2.421 2.903 2.320 2.868 Πηγή: Τποςπγείο Οικονομίαρ και Οικονομικών - Γενική Γιεύθςνζη Πολιηικήρ - Γιεύθςνζη Γ.Δ.Κ.Ο. 6.000 Γηάγξακκα 2 Δμέιημε επελδύζεωλ ηωλ δεκνζίωλ επηρεηξήζεωλ (1995-2006) 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Έηε ΔΠΔΝΓΤΔΙ Πεγή: ΤΠΟΗΟ, Γεληθή Γηεχζπλζε Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο Γηεχζπλζε Γ.Δ.Κ.Ο. * Έηνο 2005: εθηηκήζεηο ** Έηνο 2006: πξνβιέςεηο Όπσο παξαηεξνχκε νη επελδχζεηο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ έθηαζαλ ζηε θνξπθή ηνπο ην έηνο 2000, φπνπ αλέξρνληαλ ζηα 4.881 εθαηνκκχξηα επξψ. Απφ ηφηε έρνπλ κεησζεί αηζζεηά θαη ην 2006 πξνβιέπεηαη λα θηάζνπλ ηα 2.868 εθαηνκκχξηα επξψ. Οη επελδχζεηο απηέο, φπσο ζα αλαιχζνπκε θαη ζηε ζπλέρεηα, πξαγκαηνπνηνχληαη θαηά θχξην ιφγν απφ κεγάιεο δεκφζηεο επηρεηξήζεηο φπσο ε ΓΔΖ, ην ΣΔΟ, ηα Διιεληθά Πεηξέιαηα, ν ΟΣΔ θαη ν ΟΔ, δεκηνπξγψληαο ππνδνκέο ζε ηδηαίηεξα ζεκαληηθνχο ηνκείο φπσο είλαη νη κεηαθνξέο, ε ελέξγεηα θαη νη επηθνηλσλίεο. Οη ππνδνκέο απηέο είλαη απαξαίηεηεο πξνθεηκέλνπ λα πξνζειθχζεη ε ρψξα καο επελδχζεηο απφ ηδηψηεο θαη λα απμήζεη ηνλ ξπζκφ αλάπηπμήο ηεο. Πέξα απφ ηελ ελίζρπζε ηεο αλαπηπμηαθήο ππνδνκήο, νη επελδχζεηο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ νδεγνχλ ζε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, ηφλσζε ηεο επηρεηξεκαηηθφηεηαο θαη ηεο απαζρφιεζεο, αχμεζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ εηζνδήκαηνο, 25

εηζαγσγή λέσλ ηερλνινγηψλ θαη αμηνπνίεζε ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ ηεο πεξηνρήο φπνπ γίλεηαη ε επέλδπζε 35. 35 Κέθεο Β., «Σν κάλαηδκελη ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη νξγαληζκψλ», ζει. 132. 26

Κεθάιαην 3. Δμέιημε ησλ νηθνλνκηθώλ κεγεζώλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ηελ πεξίνδν 1995-2006 Ζ ζπκβνιή ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αλάπηπμε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο δε κπνξεί λα εμεηαζηεί αλεμάξηεηα απφ ηα νηθνλνκηθά ζηνηρεία πνπ απηέο παξνπζηάδνπλ. Πνιιέο θνξέο άιισζηε νη δεκφζηεο επηρεηξήζεηο έρνπλ δερζεί θξηηηθή γηα ηηο δεκηέο πνπ νξηζκέλεο απφ απηέο εκθαλίδνπλ αιιά θαη γηα ηηο θξαηηθέο επηρνξεγήζεηο πνπ δέρνληαη, επηβαξχλνληαο ηνλ Έιιελα θνξνινγνχκελν. Γηα ην ιφγν απηφ θξίλεηαη ζθφπηκε ε αλάιπζε ησλ νηθνλνκηθψλ κεγεζψλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαηά ηε ηειεπηαία δεθαεηία. 3.1. Αλάιπζε ησλ ζπλνιηθώλ νηθνλνκηθώλ κεγεζώλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90 θχξηνο ζηφρνο ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ήηαλ ε βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο θαη ε κεγηζηνπνίεζε ηεο ζπκβνιήο ηνπο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο ρψξαο. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζα απφ ηε βειηίσζε ησλ νηθνλνκηθψλ απνηειεζκάησλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξντφλησλ, ηε κείσζε ηνπ θφζηνπο θαη ηνλ δηνηθεηηθφ εθζπγρξνληζκφ ηνπο. ηφρνο ήηαλ επίζεο ε απηνρξεκαηνδφηεζε ησλ επελδπηηθψλ πξνγξακκάησλ ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ επηδηψρζεθε ε ρξεκαηνδφηεζε ηνπο απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα, θπξίσο κέζα απφ ηελ εηζαγσγή νξηζκέλσλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ ζην Υξεκαηηζηήξην θαη ηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ κεηνρψλ ηνπο. Δπηπιένλ, έγηλαλ πξνζπάζεηεο γηα ηε κεγαιχηεξε δπλαηή απνξξφθεζε θνλδπιίσλ απφ ην Β Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο (ΚΠ) κε ζηφρν ηε ιεηηνπξγηθή αλαβάζκηζε ησλ δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ θαη ηελ επηκφξθσζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ηνπο. Σα νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα ηεο ίδηαο πεξηφδνπ δείρλνπλ βειηίσζε ηνπ δηαρεηξηζηηθνχ απνηειέζκαηνο σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ πνπ θηάλεη ζην απνθνξχθσκά ηνπ ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο 36. 36 ΤΠΟΗΟ, Δηζεγεηηθή Έθζεζε Πξνυπνινγηζκνχ 1995, θεθ. 5, ζει.143. 27