ΜΑΘΗΜΑ 21 - ΟΙ ΜΕΣΟΥΕ ΣΑ ΛΑΣΙΝΙΚΑ ηα ιαηηληθά, όπσο θαη ζηα αξραία ειιεληθά, ππάξρνπλ κεηνρέο ζπλεκκέλεο θαη απόιπηεο. σνημμένη μεηοτή νλνκάδεηαη ε κεηνρή εθείλε ηεο νπνίαο ην ππνθείκελν πέξα από ππνθείκελν ηεο κεηνρήο είλαη θαη θάηη άιιν κέζα ζηελ πξόηαζε, πρ. Τπνθείκελν ζην ξήκα ή αληηθείκελν ζην ξήκα. 1. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est. (κεηαθξ. Μεηά απ απηή ηελ πξάμε επέζηξεςε ζηελ εμνξία, από όπνπ όκσο γύξηζε αθνύ ηνλ παξαθάιεζαλ ελλνείηαη σο ππνθείκελν ν Camillus) = Η κεηνρή rogatus έρεη σο ππνθείκελό ηεο ην όλνκα Camillus. Καη ην ξήκα όκσο ηεο πξόηαζεο rediit έρεη θαη απηό σο ππνθείκελό ηνπ ην όλνκα Camillus. Δπνκέλσο, πξόθεηηαη γηα ρξνληθή κεηνρή ζπλεκκέλε ζην ελλννύκελν ππνθείκελν ηνπ ξήκαηνο Camillus. 2. Is Gallos iam abeuntes secutus est. (κεηαθξ. Απηόο αθνινύζεζε ηνπο Γαιάηεο πνπ έθεπγαλ πηα ) = Η κεηνρή abeuntes έρεη σο ππνθείκελό ηεο ην όλνκα Gallos. Σν ξήκα ηεο πξόηαζεο secutus est έρεη σο αληηθείκελό ηνπ ην όλνκα Gallos. πλεπώο, ε κεηνρή abeuntes είλαη κία ρξνληθή κεηνρή ζπλεκκέλε ζην αληηθείκελν ηνπ ξήκαηνο Gallos. Σημείωση: Όπσο θαη ζηα αξραία ειιεληθά, ε κεηνρή θαη ην ππνθείκελό ηεο βξίζθνληαη ζηελ ίδηα πηώζε πάληνηε!!! Η ζπλεκκέλε κεηνρή βξίζθεηαη ζπλεζέζηεξα ζηηο πηώζεηο νλνκαζηηθή θαη αηηηαηηθή, ρσξίο λα απνθιείνληαη θαη ε γεληθή ή δνηηθή. 1
Απόλσηη μεηοτή νλνκάδεηαη ε κεηνρή ηεο νπνίαο ην ππνθείκελν δελ είλαη ηίπνηα άιιν ζπληαθηηθά παξά κόλν ππνθείκελν ηεο κεηνρήο, δελ είλαη νύηε ππνθείκελν ζην ξήκα νύηε αληηθείκελό ηνπ, είλαη κόλν ππνθείκελν ηεο κεηνρήο. ΑΠΟΛΤΣΗ ΑΦΑΙΡΕΣΙΚΗ Δλώ ζηα αξραία ειιεληθά νη απόιπηεο κεηνρέο ηίζεληαη θαηά θαλόλα ζε πηώζε γεληθή, αληίζεηα ζηα ιαηηληθά νη απόιπηεο κεηνρέο ηίζεληαη ζε πηώζε αθαηξεηηθή. Έηζη, ε απόλσηη αθαιρεηική είλαη κία κεηνρή όπνπ ην ππνθείκελν ηεο, επίζεο ζε αθαηξεηηθή θαη απηό, είλαη δηαθνξεηηθό από ην ππνθείκελν, ην αληηθείκελν ή νπνηνδήπνηε άιιν πξνζδηνξηζκό ηνπ ξήκαηνο ηεο θύξηαο πξόηαζεο. Δπηπιένλ, δελ πξέπεη λα ππάξρεη ζηελ πξόηαζε ζηελ νπνία αλήθεη ε κεηνρή αλησλπκία ε νπνία λα αλαθέξεηαη ζην ππνθείκελν ηεο απόιπηεο αθαηξεηηθήο, εηδάιισο δελ είλαη απόιπηε αιιά ζπλεκκέλε( βιέπε πεξίπησζε Γ παξαθάησ). 3. Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam. (κεηαθξ. Όηαλ ήηαλ αξρεγόο ν Βξέλλνο, νη Γαιάηεο, αθνύ θαηαζηξάθεθαλ νη ιεγεώλεο ησλ Ρσκαίσλ θνληά ζηνλ πνηακό Αιία, θαηέζηξεςαλ εληειώο ηε Ρώκε) = H κεηνρή deletis έρεη σο ππνθείκελό ηεο ην νπζηαζηηθό leginibus. Σν όλνκα legionibus κέζα ζηελ πξόηαζε είλαη κόλν ππνθείκελν ηεο κεηνρήο θαη ηίπνηα άιιν. Γη απηό θαη ε κεηνρή θαη ην ππνθείκελν ηεο ηίζεληαη ζε πηώζε αθαηξεηηθή. Έηζη ε κεηνρή deletis είλαη αθαηξεηηθή απόιπηε, ρξνληθή κεηνρή κε ππνθείκελό ηεο ην legionibus. 2
4. Aeneas, Troia capta, in Italiam profugit. (κεηαθξ. Ο Αηλείαο, όηαλ θπξηεύηεθε ε Σξνία, θαηέθπγε ζηελ Ιηαιία) = Η κεηνρή capta έρεη σο ππνθείκελν ηεο ην Troia, ην νπνίν είλαη κόλν ππνθείκελν ηεο κεηνρήο θαη ηίπνηα άιιν κέζα ζηελ πξόηαζε. Έηζη, ε κεηνρή capta είλαη αθαηξεηηθή απόιπηε, ρξνληθή κεηνρή κε ππνθείκελό ηεο ην Troia. ΜΕΣΑΣΡΟΠΗ ΠΡΟΣΑΗ Ε ΑΠΟΛΤΣΗ ΑΦΑΙΡΕΣΙΚΗ Παξαδείγκαηα - βήκα πξνο βήκα - A)Galli urbem occupaverunt, Romani discesserunt. Οη Γαιάηεο θαηέιαβαλ ηελ πόιε, νη Ρσκαίνη απνρώξεζαλ. Σν ξήκα occupaverunt είλαη ζηνλ παξαθείκελν, άξα γηα λα ην κεηαηξέςσ ζε αθαηξεηηθή απόιπηε αλαδεηώ κεηνρή παξαθεηκέλνπ ηνπ ξήκαηνο. Σν ξήκα βξίζθεηαη ζηελ ελεξγεηηθή θσλή, όκσο ε ελεξγεηηθή θσλή δελ έρεη κεηνρή παξαθεηκέλνπ. Γη απηό θαη πξέπεη λα κεηαηξέςσ ηελ ελεξγεηηθή ζύληαμε ζε παζεηηθή. Urbs occupata est a Gallis. To est ην δηαγξαθσ θαη θξαηασ κόλν ηελ κεηνρή occupata ζε αθαηξεηηθή. Aλ ην πνηεηηθό αίηην δελ είλαη «θάηη» ζηελ θύξηα πξόηαζε ηόηε ην δηαηεξώ σο έρεη. ηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ην Galli δελ είλαη θαη θάηη άιιν ζηελ πξόηαζε άξα ην δηαηεξώ σο πνηεηηθό αίηην. Eπίζεο, ην ππνθείκελν urbs ην ζέησ ζε αθαηξεηηθε γηαηί κεηνρή θαη ππνθείκελν πξέπεη λα ζπκθσλνύλ σο πξνο ηελ πηώζε. Καη έηζη ε πξόηαζε κε κεηνρηθό ζύλνιν ζε αθαηξεηηθή απόιπηε γίλεηαη: 3
Urbe occupata a Gallis, Romani discesserunt, γλήζηα αθαηξεηηθή απόιπηε ρξνληθή κεηνρή κε ππνθείκελν ην urbe.(αθνύ θαηαιήθζεθε ε πόιε από ηνπο Γαιάηεο, νη Ρσκαίνη απνρώξεζαλ). ΠΡΟΟΧΗ!! Όηαλ ε κεηνρή δηαηεξεί ην πνηεηηθό αίηην επεηδή απηό δελ αλαθέξεηαη σο όξνο ζηελ θύξηα πξόηαζε ε κεηνρή νλνκάδεηαη γνήζια αθαιρεηική απόλσηη. Αληίζεηα, όηαλ ην πνηεηηθό αίηην δελ ην δηαηεξεί αιιά ην απνβάιιεη ε κεηνρή νλνκάδεηαη νόθη αθαιρεηική απόλσηη. Β) Galli pecuniam acceperunt, Galli abierunt. Οη Γαιάηεο παξέδσζαλ ηα ρξήκαηα, νη Γαιάηεο απνρώξεζαλ. Σν acceperunt είλαη ζε ρξόλν παξαθείκελν, κεηνρή παξαθεηκέλνπ έρεη κόλν ε παζεηηθή θσλή άξα πξέπεη λα κεηαηξαπεί ε ελεξγεηηθή ζύληαμε ζε παζεηηθή. Pecunia a Gallis accepta est. To est ην δηαγξάθσ, θξαηάσ κόλν ηελ κεηνρή accepta ζε αθαηξεηηθή θαη ην ππνθείκελν pecunia ζε αθαηξεηηθή θαη ηέινο ην a Gallis δελ ην δηαηεξώ, γηαηί αλαθέξεηαη σο όξνο θαη ζηελ θύξηα πξόηαζε, νπόηε ην κεηνρηθό ζύλνιν γίλεηαη: Pecunia accepta, Galli abierunt, λόζε αθαηξεηηθή απόιπηε ρξνληθή κεηνρή κε ππνθείκελν ην pecunia.(αθνύ παξαδόζεθαλ ηα ρξήκαηα, νη Γαιάηεο απνρώξεζαλ). Σημείωση: Όηαλ ν ρξόλνο ηνπ ξήκαηνο πνπ ζέισ λα κεηαηξέςσ ζε κεηνρή είλαη παξαθείκελνο ή ππεξζπληέιηθνο πάληα κεηαηξέπσ ηελ ελεξγεηηθή ζύληαμε ζε παζεηηθή θαη αλαδεηώ κεηνρή παξαθεηκέλνπ παζεηηθήο θσλήο. 4
Όηαλ ν ρξόλνο ηνπ ξήκαηνο είλαη ζε ελεζηώηα ή παξαηαηηθό δελ ρξεηάδεηαη λα κεηαηξέςσ ηελ ελεξγεηηθή ζύληαμε ζε παζεηηθή, αιιά επηιέγσ κεηνρή ελεζηώηα ελεξγεηηθήο θσλήο. Σέινο, όηαλ ν ρξόλνο ηνπ ξήκαηνο είλαη ζε κέιινληα επίζεο δελ ρξεηάδεηαη λα κεηαηξέςσ ηελ ελεξγεηηθή ζύληαμε ζε παζεηηθή, απιά επηιέγσ ηελ κεηνρή κέιινληα ελεξγεηηθήο θσλήο. Γ) Cum avis non respondebat, sutor dicere solebat. Όηαλ ην πνπιί δελ απαληνύζε, ν παπνπηζήο ζπλήζηδε λα ιέεη. Σν ξήκα βξίζθεηαη ζε ρξόλν παξαηαηηθό, άξα δελ θάλσ κεηαηξνπή ζε παζεηηθή ζύληαμε, αιιά βξίζθσ ηελ κεηνρή ελεζηώηα θαη ηελ ζέησ ζε αθαηξεηηθή: respondens-respondentis, non respondente. Kαη ην ππνθείκελν ηεο κεηνρήο ζε αθαηξεηηθή: ave. Ave non respondente, sutor dicere solebat. (H δεπηεξεύνπζα ρξνληθή πξόηαζε έγηλε ρξνληθή κεηνρή, αθαηξεηηθή απόιπηε κε ππνθείκελν ην ave) EΞΑΙΡΕΗ ΠΡΟΟΧΗ!!! Γ) Neptunus urget beluam marinam, quae incolis nocet. Ο Πνζεηδώλαο ζηέιλεη ζαιάζζην θήηνο ην νπνίν βιάπηεη ηνπο θαηνίθνπο. Σν ξήκα είλαη ζε ελεζηώηα, άξα βξίζθσ ηελ κεηνρή ελεζηώηα: nocens-nocentis. Σν ππνθείκελν ηνπ nocet είλαη ην quae ην νπνίν αλαθέξεηαη ζε όξν ηεο θύξηαο πξόηαζεο, ζην beluam πνπ είλαη ην αληηθείκελν ζην urget. Όηαλ ππάξρεη ζηελ πξόηαζε πνπ ζέισ λα κεηαηξέςσ ζε κεηνρή κία αλησλπκία σο ππνθείκελν, όπσο εδώ ην quae, ε νπνία αλαθέξεηαη ζε όξν ηεο θύξηαο πξνηαζεο, όπσο εδώ ην beluam, ηόηε απηή δελ κπνξεί λα είλαη απόιπηε, αιιά κόλν ζπλεκκέλε θαη άξα δελ ζα ηεζεί ζε πηώζε αθαηξεηηθή. Neptunus urget beluam marinam nocentem incolis(επηζεηηθή κεηνρή, ζπλεκκέλε ζην αληηθείκελν ηνπ ξήκαηνο beluam. 5
ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ ΑΦΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ Δίλαη ε απόιπηε αθαηξεηηθή πνπ απνηειείηαη από δύν ιέμεηο, όπνπ ε πξώηε ιεηηνπξγεί ζπληαθηηθά σο σποκείμενο θαη κπνξεί λα είλαη: όλνκα ή πξνζσπηθή-δεηθηηθή αλησλπκία, θαη ε άιιε ιεηηνπξγεί σο καηηγορημαηικός προζδιοριζμός ή καηηγορούμενο θαη κπνξεί λα είλαη: νπζηαζηηθό πνπ δειώλεη αμίσκα, ειηθία, επάγγεικα, ηθαλόηεηα, ζρέζε ή επίζεην πνπ δειώλεη ζέζε ή θαηάζηαζε. ηηο δύν απηέο ιέμεηο δελ ππάξρεη κεηνρή, αιιά ελλνείηαη ε κεηνρή ηνπ sum ζηελ αθαηξεηηθή, sente. ην παξάδεηγκα 3 γηα ηελ απόιπηε αθαηξεηηθή πην πάλσ, νη δύν ιέμεηο Brenno duce είλαη ηδηόκνξθε αθαηξεηηθή απόιπηε, ρξνληθή κεηνρή, όπνπ ην Brenno είλαη ππνθείκελν ζηελ ελλννύκελε κεηνρή sente θαη ην duce θαηεγνξεκαηηθόο πξνζδηνξηζκόο. Cicerone puero hoc accicit. (κεηαθξ. Όηαλ ν Κηθέξσλαο ήηαλ παηδί, απηό ζπλέβε) = ηδηόκνξθε αθαηξεηηθή απόιπηε, ρξνληθή κεηνρή, ην Cicerone ππνθείκελν ζηελ ελλννύκελε κεηνρή sente θαη ην puero θαηεγνξεκαηηθόο πξνζδηνξηζκόο. 6