Η συμμετοχή των παιδιών

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 H Η συμμετοχή των παιδιών Χρονική διάρκεια = 6 ώρες Στόχοι της ενότητας Οι εκπαιδευόμενοι: 1. Να γνωρίσουν και να εξοικειωθούν με τα δικαιώματα της Σύμβασης που σχετίζονται με τη συμμετοχή. 2. Να εκτιμήσουν τη σημασία του δικαιώματος των παιδιών να εκφράζουν τις απόψεις τους ελεύθερα και αυτές να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη. 3. Να εκτιμήσουν την προσέγγιση που χρειάζεται να ακολουθήσουν, ώστε να κάνουν σεβαστά τα δικαιώματα συμμετοχής των παιδιών στο περιβάλλον εργασίας τους. 4. Να περιγράψουν τα διαφορετικά επίπεδα της συμμετοχής των παιδιών.

Εισαγωγή Όπως έχουμε ήδη μάθει στην Ενότητα 1, βασική φιλοσοφία της Σύμβασης είναι ότι τα παιδιά αναγνωρίζονται ως φορείς δικαιωμάτων. Επίσης, στην Ενότητα 2 ήρθαμε σε επαφή με το Άρθρο 12, που αναφέρεται στο δικαίωμα των παιδιών να εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους και αυτή να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Υπ αυτήν την έννοια, τα παιδιά δεν αντιμετωπίζονται ως παθητικοί δέκτες της φροντίδας και της προστασίας των ενηλίκων, αλλά εκλαμβάνονται ως ενεργά άτομα που μπορούν να συμβάλουν στην άσκηση των δικαιωμάτων τους και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων που τα αφορούν. Στην Ενότητα αυτή, θα μελετήσουμε με περισσότερες λεπτομέρειες τις συνέπειες που έχει το δικαίωμα της συμμετοχής για ένα παιδί εντός του συστήματος υγείας, καθώς και για τις σχέσεις τόσο ανάμεσα στα παιδιά και τους γιατρούς όσο και ανάμεσα στα παιδιά και τους γονείς τους.

Μέρος 1 ο Τα δικαιώματα της συμμετοχής των παιδιών 3 ώρες 1. Εισαγωγή Όπως προαναφέρθηκε στην Ενότητα 2, το Άρθρο 12 αποτελεί τη βασική αρχή που καθορίζει το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει τη γνώμη του σε θέματα που το αφορούν κατά τη λήψη αποφάσεων. Εντούτοις, υπάρχει μια σειρά άλλων δικαιωμάτων τα οποία χρειάζεται να εξεταστούν σε σχέση με το συγκεκριμένο δικαίωμα. Αυτά είναι: Άρθρο 5: Σεβασμός του δικαιώματος των γονέων για την παροχή συμβουλών για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών Άρθρο 13: Ελευθερία έκφρασης Άρθρο 14: Ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας Άρθρο 15: Ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι Άρθρο 16: Σεβασμός της ιδιωτικής ζωής Άρθρο 17: Πρόσβαση στην ενημέρωση Στο κεφάλαιο αυτό θα μελετήσουμε το Άρθρο 12 σε σχέση με τα Άρθρα 5, 16 και 17, τα οποία έχουν ιδιαίτερη σημασία για τους επαγγελματίες που εργάζονται στον τομέα της προστασίας του παιδιού.

Σχήμα 1 Σεβασμός του δικαιώματος των γονέων για την παροχή συμβουλών για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών (A5) Σεβασμός του απορρήτου και της ιδιωτικής ζωής (A16) Αναγνώριση και σεβασμός του δικαιώματος του παιδιού να συμμετέχει ενεργά (A12) Διασφάλιση της πρόσβασης του παιδιού σε πληροφορίες κατάλληλες για την ηλικία και την ωριμότητά του (A17) 2. Άρθρο 12: Το δικαίωμα να εκφράζουν τη γνώμη τους, η οποία να λαμβάνεται υπόψη στη λήψη αποφάσεων Το Άρθρο 12 έχει σημαντικές εφαρμογές στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να παρέχεται η προστασία και η φροντίδα των παιδιών, καθώς και οι υπηρεσίες υγείας. Όσον αφορά τις αποφάσεις που αφορούν τα παιδιά ως άτομα, χρειάζεται να εξετάσουμε τρία διακριτά ζητήματα, τα οποία όμως συνδέονται. Αυτά είναι η συμμετοχή του παιδιού στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η πρόσβαση σε συμβουλευτική και η επίσημη συγκατάθεσή του σε θεραπεία ή σε αποφάσεις που το αφορούν 1. Επιπλέον, τα παιδιά μπορούν να συμμετέχουν στην εξέλιξη των υπηρεσιών και των πολιτικών που τα αφορούν. Συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων και των μικρών παιδιών, πρέπει πάντοτε να παίρνουν μέρος όχι μόνο στις συζητήσεις αλλά και στις αποφάσεις που αφορούν την υγεία και τη φροντίδα τους, 1 CRC General Comment No.12, the right of the child to be heard, CRC/C/GC/12, July 2009

ενώ ο τρόπος που συμμετέχουν σε μια τέτοια διαδικασία πρέπει να είναι σύμφωνος με το επίπεδο της νοητικής τους ανάπτυξης. Για παράδειγμα, πολύ συχνά οι επαγγελματίες μιλούν με τους γονείς για την κατάσταση των παιδιών τους, δηλαδή ποια μέτρα απαιτούνται και γιατί, πώς αυτά θα παρθούν και πότε, ποια είναι τα αποτελέσματά τους ή οι συνέπειές τους. Ωστόσο, τα παιδιά αποκλείονται από αυτές τις συζητήσεις. Τα περισσότερα νομοθετικά πλαίσια δίνουν στους γονείς το δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις για λογαριασμό των παιδιών τους, και ως εκ τούτου, δεν κρίνεται απαραίτητο να λάβει μέρος και το παιδί στον διάλογο. Επιπλέον, πολλοί πολιτισμοί θεωρούν ότι τα παιδιά δεν έχουν αρκετή ωριμότητα για να αναγνωρίσουν τη σημασία της συμμετοχής τους σε τέτοιου είδους διαδικασίες. Τα οφέλη του να ακούμε τα παιδιά H προώθηση της ενεργού συμμετοχής των παιδιών στη λήψη αποφάσεων για θέματα που τα αφορούν έχει θετικές συνέπειες γι αυτά. Για παράδειγμα: Κάνει τα παιδιά να νιώθουν ότι τα σέβονται. Η ευάλωτη θέση που συνδέεται με την απομάκρυνση από το σπίτι, την επαφή με τους γιατρούς ή την αντιμετώπιση δικαστικών διαδικασιών, βελτιώνεται εάν τα παιδιά νιώθουν ότι η γνώμη τους εκτιμάται και λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Ανακουφίζει τις ανησυχίες τους και τα βοηθά να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις αποφάσεις που τα αφορούν. Εάν τα παιδιά έχουν πληροφορίες για το τι συμβαίνει και γιατί, μπορούν να το κατανοήσουν καλύτερα και να το αντιμετωπίσουν. Αποκτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Εάν τα παιδιά εμπλακούν στη διαδικασίατης λήψης αποφάσεων, δε θα φοβούνται ότι πάρθηκαν μέτρα χωρίς τα ίδια να τα γνωρίζουν και να τα κατανοούν. Ενθαρρύνει τη συνεργασία. Εάν τα παιδιά δε διαθέτουν πληροφορίες, είναι πιθανό να είναι πιο φοβισμένα και ως εκ τούτου λιγότερο πρόθυμα ή ικανά να συνεργαστούν. Επίσης, οι παρεμβάσεις θα είναι πιο επώδυνες και οδυνηρές γι αυτά. Αποφεύγουν το περιττό άγχος. Όταν αποκρύπτονται πληροφορίες, τα παιδιά μπορεί να ανησυχούν χωρίς λόγο για το τι πρόκειται να τους συμβεί. Συχνά, φαντάζονται κάτι πολύ πιο άσχημο από την πραγματικότητα. Εάν τα παιδιά έχουν ενημέρωση, θα μπορέσουν να

προετοιμαστούν κατάλληλα για ό,τι συμβαίνει, αλλά και να λάβουν την αναγκαία υποστήριξη και συμβουλή. Βοηθάει τα παιδιά να κατανοήσουν καλύτερα τις ανάγκες τους. Ενθαρρύνει τα παιδιά να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική τους ζωή. Πρόσβαση σε συμβουλευτική Πολλές χώρες δεν επιτρέπουν παιδιά κάτω των 18 ετών να έχουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη χωρίς γονική συναίνεση. Άλλες χώρες επιτρέπουν στα παιδιά να ζητήσουν την εν λόγω πρόσβαση ορίζοντας για το σκοπό αυτό ένα όριο ηλικίας κάτω των 18 ετών. Αυτά τα όρια ηλικίας παρέχουν συχνά την ευκαιρία σε ένα παιδί να έχει πρόσβαση σε συμβουλευτική είτε από έναν γιατρό ή κοινωνικό λειτουργό είτε από άλλον επαγγελματία. Ωστόσο, τα παιδιά χρειάζεται να έχουν πρόσβαση σε συμβουλευτική, ανεξαρτήτως ηλικίας και χωρίς να χρειάζονται τη γονική συναίνεση. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι το δικαίωμα στην καθοδήγηση και την παροχή συμβουλών είναι διαφορετικό από το δικαίωμα να δίνει κάποιος ιατρική συγκατάθεση και επομένως αυτό δεν θα πρέπει να υπόκειται σε κανένα όριο ηλικίας. Το δικαίωμα να ζητήσουν τα παιδιά βοήθεια χωρίς τη συμμετοχή των γονέων τους είναι απαραίτητο προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια ή η ευημερία τους. Για παράδειγμα, τα παιδιά, όταν βιώνουν τη βία ή την κακοποίηση στο σπίτι, μπορεί να χρειάζονται πρόσβαση σε τέτοιου είδους υπηρεσίες. Τα στοιχεία δείχνουν ότι τα παιδιά που αντιμετωπίζουν κακοποίηση είναι πολύ λιγότερο πιθανό να ζητήσουν βοήθεια, αν πιστεύουν ότι οι υπηρεσίες καθοδήγησης ή παροχής συμβουλών δεν είναι εμπιστευτικές. Ομοίως, μπορεί να χρειαστεί τα παιδιά να απευθυνθούν εμπιστευτικά σε υπηρεσίες υγείας για να αναζητήσουν συμβουλές και ενημέρωση σχετικά με τη σεξουαλική αγωγή και υγεία. Επίσης, όπου υπάρχουν συγκρούσεις ανάμεσα στους γονείς και τα παιδιά, αυτά να ενημερώνονται για τη δυνατότητα πρόσβασης στις υπηρεσίες υγείας. Στην ιδανική περίπτωση, θα πρέπει να υπάρχει νομοθεσία ή κανονισμοί για να διασφαλιστεί ότι αναγνωρίζεται το δικαίωμα στην παροχή βοήθειας. Επιπλέον, οι επαγγελματίες που εργάζονται με παιδιά πρέπει να γνωρίζουν σαφώς το δικαίωμά τους να καταφεύγουν σε αυτές τις υπηρεσίες, καθώς και την

υποχρέωση των υπηρεσιών να τις παρέχουν. Σε ορισμένες χώρες, οι επαγγελματίες υγείας υποχρεώνονται από τη νομοθεσία να ενημερώσουν τους γονείς, αν το παιδί τους ζητήσει συμβουλές ή βοήθεια. Στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει οι επαγγελματίες να επιδιώξουν διάλογο με την κυβέρνηση αναφορικά με αυτό το θέμα, μέσω των επαγγελματικών τους σωματείων, ώστε να πιέσουν για αλλαγές με στόχο την αποτελεσματικότερη προστασία των παιδιών. Τα παιδιά, μερικές φορές, αποκαλύπτουν πληροφορίες που δείχνουν ότι βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο, για παράδειγμα κακοποιούνται σεξουαλικά. Ωστόσο, τα ίδια δεν επιθυμούν να κοινοποιηθούν σε κανέναν αυτές οι πληροφορίες. Σε τέτοιου είδους περιστάσεις, είναι αναγκαίο να σκεφτείτε πώς θα εξισορροπήσετε το δικαίωμα των παιδιών στην εμπιστευτικότητα με το δικαίωμά τους για προστασία. Συναίνεση για τη λήψη αποφάσεων Οι διατάξεις του άρθρου 12 πρέπει να γίνουν κατανοητές σε συνδυασμό με το άρθρο 5 (βλέπε παρακάτω), το οποίο αναφέρει ότι οι γονείς ή οι κηδεμόνες πρέπει να παρέχουν την κατάλληλη κατεύθυνση και καθοδήγηση στα παιδιά κατά την άσκηση των δικαιωμάτων τους, σύμφωνα με την εξέλιξη των ικανοτήτων τους. Με άλλα λόγια, μόλις το παιδί αποδείξει ότι έχει την ικανότητα να αναλάβει την ευθύνη για μια απόφασή του, τότε θα πρέπει να έχει και το δικαίωμα να προβεί στην αντίστοιχη πράξη. Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν, θέλουν, και πρέπει να έχουν τη δυνατότητα όλο και περισσότερο, να λαμβάνουν αποφάσεις για τον εαυτό τους, συνεχίζοντας, ωστόσο, να υποστηρίζονται από τους επαγγελματίες και τους γονείς τους. Παράγοντες όπως η ηλικία, το επίπεδο ωριμότητας και οι εμπειρίες τους από προηγούμενες θεραπείες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ικανότητας των παιδιών να αναλάβουν την ευθύνη για αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους.

Οδηγός για την αξιολόγηση της ικανότητας του παιδιού να δίνει τη συγκατάθεσή του Για να αξιολογήσουμε την ικανότητα του παιδιού να δίνει τη συγκατάθεσή του για μια απόφαση έχοντας πλήρη επίγνωση ότι αυτή θα επηρεάσει τη ζωή του, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τα παρακάτω κριτήρια. Ένα παιδί θεωρείται ότι έχει την παραπάνω ικανότητα όταν κατανοεί: Το είδος και τον σκοπό της προτεινόμενης απόφασης Τη φύση και τις συνέπειες της απόφασης Τα σημαντικότερα οφέλη και τους κινδύνους Τις συνέπειες οποιασδήποτε εναλλακτικής απόφασης Συμμετοχή στην ανάπτυξη υπηρεσιών Τα παιδιά θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να συμβάλλουν με τις απόψεις και τις εμπειρίες τους στον σχεδιασμό και τον προγραμματισμό των υπηρεσιών προστασίας ή υγείας που τα αφορούν. Συγκεκριμένα, μπορούν να εκφέρουν άποψη για όλες τις πτυχές των παρεχόμενων υπηρεσιών, όπως ποιες υπηρεσίες χρειάζονται, πώς και πού είναι καλύτερο αυτές να παρέχονται και ποια εμπόδια παρεμβάλλονται στην πρόσβαση σε αυτές εξαιτίας διακρίσεων. Επίσης, μπορούν να συμβάλλον με απόψεις που αφορούν το επίπεδο και τις στάσεις των επαγγελματιών, καθώς και πώς να μπορεί να προωθηθεί η ικανότητά τους να αναλαμβάνουν όλο και περισσότερο την ευθύνη για τη δική τους φροντίδα, προστασία, υγεία και ανάπτυξη. Η συμβολή των παιδιών στην ανάπτυξη των υπηρεσιών μπορεί να επιτευχθεί μέσω: Συστημάτων ανατροφοδότησης για όλους τους χρήστες των υπηρεσιών. Έρευνας και διαδικασιών διαβούλευσης με τα παιδιά είτε σε ρόλο ερωτώμενων είτε σε ρόλο ερευνητών. Συνεργασίας με δημοτικά συμβούλια ή το κοινοβούλιο με σκοπό την ανάπτυξη προτύπων και δεικτών που αναδεικνύουν το ποιες Υπηρεσίες Υγείας σέβονται τα δικαιώματα.

Συμμετοχής των παιδιών σε υπηρεσίες επιθεώρησης και ελέγχου. Νέοι ασθενείς αξιολογούν νοσοκομεία στο Ηνωμένο Βασίλειο (Από P. Kirby, C. Lanyon, K. Cronin and R. Sinclair, Involving children and young people in policy, service planning, delivery and evaluation, Department for Children, Schools and Families, London, 2003) Τα νοσοκομεία Sandwell και West Birmingham του Εθνικού Συστήματος Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου επιτρέπουν τη συμμετοχή των ασθενών στον σχεδιασμό υπηρεσιών τους μόνο σε περιορισμένο βαθμό. Υποστηρίζουν ότι αυτό είναι δύσκολο να αλλάξει, επειδή οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις συγκεκριμένες υπηρεσίες μόνο για ένα μικρό χρονικό διάστημα και συνήθως δεν θέλουν να επιστρέψουν, καθώς συνδέουν νοσοκομείο με δύσκολες στιγμές. Ωστόσο, έχουν πραγματοποιηθεί μια σειρά από δραστηριότητες αξιολόγησης, ώστε να συμπεριληφθούν γονείς και νέοι (όχι όμως παιδιά ακόμη), προκειμένου να υπάρξει ανατροφοδότηση για τις υπηρεσίες που δέχτηκαν από τα νοσοκομεία. Μηνιαίες έρευνες που εξετάζουν την ικανοποίηση από νέους, γονείς, καθώς και από όσους απευθύνονται στα Εξωτερικά Ιατρεία Παιδιών. Έντυπο προτάσεων βελτίωσης που απευθύνεται στους ασθενείς και τους γονείς, διαθέσιμο στον θάλαμο νοσηλείας, για να συμπληρωθεί όποτε εκείνοι επιθυμούν. Συλλογή «της ιστορίας» του ασθενούς σχετικά με την εμπειρία της εισαγωγής του στο νοσοκομείο, μέσα από μαγνητοσκοπημένες συνεντεύξεις. Συλλογή ανεπίσημων σχολίων (κάθε μήνα) το προσωπικό παίρνει ανεπίσημη ανατροφοδότηση από τα παιδιά και τις οικογένειές τους κατά τη διάρκεια της διαμονής τους και κατά την έξοδό τους. Αυτές οι πληροφορίες συζητιούνται και καταγράφονται εντός ενός συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος κατά τη διάρκεια των συναντήσεων της ομάδας. Ομάδες γονέων που συνεδριάζουν κάθε μήνα και επικεντρώνονται σε συγκεκριμένα θέματα Ομάδα αξιολόγησης στην οποία μία ομάδα νέων, αποτελούμενη από εφήβους μεγαλύτερης ηλικίας, ορισμένοι από τους οποίους ήταν άνω των 18 ετών, επισκέφτηκαν τη Μονάδα, αναλαμβάνοντας να διερευνήσουν και να σχολιάσουν τις ευρύτερες πτυχές των παρεχόμενων υπηρεσιών. Οι Προϊστάμενοι των υπηρεσιών επηρεάζουν το πώς τα παιδιά και οι νέοι συμμετέχουν στην ανάπτυξη προγραμμάτων απαιτώντας οι οργανισμοί υπηρεσιών υγείας να εμπλέκουν τα παιδιά τόσο στην ανάπτυξη υπηρεσιών όσο και στα προγράμματα αξιολόγησης. Σε

κάθε περίπτωση, τα παιδιά εμπλέκονται στην επιλογή του ποια εξωτερική υπηρεσία θα αξιολογήσει έναν οργανισμό. 3. Άρθρο 16: Το Δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή Το άρθρο 16 της Σύμβασης ορίζει ότι κανείς δεν πρέπει να επεμβαίνει αυθαίρετα ή παράνομα στην ιδιωτική ζωή των παιδιών και ότι έχουν το δικαίωμα να προστατεύονται έναντι μιας τέτοιας παρέμβασης. Στο πλαίσιο της υγειονομικής περίθαλψης, το παραπάνω δικαίωμα σημαίνει ότι τα παιδιά δικαιούνται να γίνουν σεβαστά τόσο η ιδιωτική τους ζωή όσο και το απόρρητο. Σ αυτό συμπεριλαμβάνεται και η παροχή καθοδήγησης και συμβουλευτικής σε θέματα που σχετίζονται με την προστασία και την υγεία τους, σύμφωνα με την ηλικία και την ωριμότητά τους. Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού έχει τονίσει ότι τα κράτη χρειάζεται να θεσπίσουν νόμους και κανόνες για να διασφαλίσουν ότι οι έφηβοι μπορούν να ζητούν εμπιστευτικά παιδική προστασία ή ιατρική βοήθεια 2. Επίσης, η Επιτροπή τονίζει ότι οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης είναι υποχρεωμένοι να τηρούν το απόρρητο στις ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τους εφήβους. Ο σεβασμός του απορρήτου έχει ιδιαίτερη σημασία για τους εφήβους, οι οποίοι είναι πολύ πιθανό να αποφύγουν να ζητήσουν βοήθεια, εάν φοβούνται ότι δεν θα τους δοθεί αν δεν τους συνοδεύουν οι γονείς τους ή ότι οι γονείς τους θα ενημερωθούν αν εμφανιστούν μόνοι τους. Αν υπάρχει μία ξεκάθαρη πολιτική ότι το απόρρητο θα τηρηθεί και αυτή είναι ευρέως γνωστή, οι έφηβοι θα ενθαρρυνθούν να προσεγγίσουν τον κοινωνικό λειτουργό ή τον γιατρό και να νιώσουν ελεύθεροι να συζητήσουν ρητά και με ειλικρίνεια την κατάστασή τους. Το αποτέλεσμα θα είναι σίγουρα η καλύτερη πρόσβαση στην κατάλληλη υποστήριξη και σε έγκαιρη παρέμβαση. Υπάρχουν πολλές περιστάσεις, όπου η αρχή του σεβασμού του απορρήτου είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια των παιδιών, την ευημερία και την αξιοπρέπειά τους. Για παράδειγμα: 2 Committee on the Rights of the Child, General Comment No. 4 Adolescent Health and Development in the Context of the Convention on the Rights of the Child, CRC/GC/2003/4, July 2003

Σεξουαλική υγεία το παιδί αναζητά συμβουλές για αντισύλληψη το παιδί θέλει να κάνει άμβλωση Προστασία του παιδιού το παιδί έχει υποστεί σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση το παιδί δε θέλει να γνωστοποιηθεί η κακοποίηση που έχει υποστεί Κατάσταση υγείας το παιδί βρίσκεται σε μία κατάσταση που δε θέλει να γνωστοποιηθεί στους γονείς του οι γονείς δε θέλουν να αποκαλύψουν μία συγκεκριμένη κατάσταση υγείας του παιδιού τους Οι παρακάτω οδηγίες, που εκδόθηκαν από το Βασιλικό Κολέγιο Παιδιατρικής και Υγείας του Παιδιού για να εξισορροπηθεί το δικαίωμα του απορρήτου με την προστασία, παρέχουν ένα χρήσιμο πλαίσιο προκειμένου να αντιμετωπιστεί το δίλημμα που αναδεικνύεται. 1. Πρωταρχικό καθήκον του γιατρού είναι να ενεργεί για το καλύτερο συμφέρον του παιδιού. Αν υπάρχει σύγκρουση μεταξύ του γιατρού και των γονέων ή μεταξύ των γονέων και του παιδιού, τότε οι ανάγκες του παιδιού θεωρούνται υψίστης σημασίας. 2. Σε περίπτωση που υπάρχουν βάσιμοι λόγοι που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι ένα παιδί κινδυνεύει να υποστεί σημαντική βλάβη, τότε τα γεγονότα πρέπει να αναφέρονται στις αρμόδιες αρχές. 3. Συναίνεση για την αποκάλυψη θα πρέπει κανονικά να ζητείται από το παιδί και εκείνον που το φροντίζει, εκτός εάν κάτι τέτοιο θέσει το παιδί ή τον αδελφό του σε μεγαλύτερο κίνδυνο ή παρεμποδιστεί η έρευνα με την πρόκληση λεκτικών παρεμβάσεων. 4. Θα πρέπει οι πληροφορίες σχετικά με ένα παιδί να γνωστοποιούνται, εάν αυτό μπορεί να δικαιολογηθεί ότι είναι απαραίτητο για την υγεία τους. 5. Οι πληροφορίες πρέπει πάντοτε να αποκαλύπτονται χωρίς τη συγκατάθεση του παιδιού, στις περιπτώσεις εκείνες που, εάν αυτό δε γίνει, μπορεί να κινδυνέψει με θάνατο ή να υποστεί σοβαρή

βλάβη, καθώς επίσης και όταν οι πληροφορίες θα βοηθήσουν στην πρόληψη, την ανίχνευση ή τη δίωξη σοβαρών εγκλημάτων. 6. Εάν δεν είστε βέβαιοι ότι ισχύουν τα παραπάνω, αλλά το παιδί ή ένας γονέας αρνούνται να δώσουν άδεια να αποκαλυφθούν οι πληροφορίες και όταν ένα παιδί βρίσκεται σε κίνδυνο, είστε υποχρεωμένοι να δράσετε. Αυτή είναι και η μοναδική περίπτωση, όπου η άρνηση του παιδιού προέρχεται από εξαναγκασμό ή φόβο. 7. Όταν αποφασίζετε πόσες πληροφορίες θα αποκαλύψετε, είναι ουσιώδες να αναρωτηθείτε κατά πόσο η παροχή των πληροφοριών θα βοηθήσει τις περαιτέρω έρευνες, καθώς και εάν η αποσιώπησή τους θα τις εμπόδιζε. 8. Θα πρέπει να τεκμηριώνετε διεξοδικά όλες τις αποφάσεις σας, καθώς και το σκεπτικό τους, διαχωρίζοντας σαφώς τα γεγονότα από τις εικασίες. 9. Οι γιατροί που παρέχουν υπηρεσίες που αφορούν τη σεξουαλική υγεία πρέπει να εξισορροπήσουν τα θέματα που σχετίζονται με την προστασία των παιδιών και το δικαίωμα του απορρήτου ενός νεαρού ατόμου, καθώς και την ανάγκη για υπηρεσίες σεξουαλικής υγείας. Οι νέοι δεν αποφασίζουν να απευθυνθούν σε μια υπηρεσία που δεν μπορούν να την εμπιστευτούν και έτσι μπορεί να μην αποκαλύψουν ότι είναι θύματα κακοποίησης ή εκμετάλλευσης. 10. Η ανάγκη των παιδιών για προστασία δε μειώνει τη σημασία του να συμφωνήσουν στην αποκάλυψη πληροφοριών, όταν αυτό είναι εφικτό. Για τον σκοπό αυτό πρέπει να δίνεται χρόνος, όταν ο κίνδυνος δεν είναι άμεσος. From Royal College of Paediatrics and Child Health, Responsibilities of Doctors in Child Protection Cases with regard to Confidentiality, London, February 2004

4. Άρθρο 17: Το δικαίωμα στην ενημέρωση Τα παιδιά δεν μπορούν να συμμετέχουν ουσιαστικά σε ό,τι τα αφορά, εάν δεν παρέχονται σε αυτά οι κατάλληλες πληροφορίες σε μορφή που μπορούν να κατανοήσουν. Όταν λαμβάνονται αποφάσεις για τη ζωή τους, τα παιδιά χρειάζονται πληροφορίες σχετικά με το τι πρόκειται να συμβεί, πώς μπορούν να επηρεάσουν την έκβασή του, ποιες επιλογές έχουν, καθώς και ποιες θα είναι οι συνέπειες αυτών των επιλογών. Πολλοί γονείς και επαγγελματίες ανησυχούν ότι ενημερώνοντας τα παιδιά σχετικά με την κατάστασή τους μπορεί να προκληθούν σε αυτά επώδυνες συνέπειες όσον αφορά την αποδοχή της. Υποστηρίζουν μάλιστα ότι είναι καλύτερο να προστατέψουν τα παιδιά από μια «δυσάρεστη» ενημέρωση. Ωστόσο, ευρήματα έρευνας έδειξαν ότι τα παιδιά θέλουν πρόσβαση σε πληροφορίες, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα αντιμετωπίσουν δύσκολα ζητήματα 3. Έτσι, με το να ενθαρρύνουμε την ενεργό συμμετοχή τους, τα παιδιά: Μπορούν να παίρνουν απαντήσεις σε κάθε ερώτηση που έχουν και έτσι αποφεύγονται οι παρανοήσεις. Αν κανείς δεν μπαίνει στον κόπο να εξηγήσει πλήρως σε ένα παιδί τι συμβαίνει, τότε αυτό δεν θα έχει καμία δυνατότητα να υποβάλει ερωτήσεις, να καθησυχάσει τις ανησυχίες του και να διαλύσει τους μύθους και τους φόβους του. Επίσης, ένα παιδί θα ενθαρρυνθεί να αναζητήσει πληροφορίες σε όλη τη διαδικασία της θεραπείας, εάν είναι βέβαιο ότι οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι άλλοι επαγγελματίες σέβονται το δικαίωμά του να γνωρίζει. Αισθάνονται ότι τα σεβόμαστε. Η ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκονται τα παιδιά και σχετίζεται με το ότι είναι πληγωμένα και αποκλεισμένα, υποφέρουν ή εξαρτώνται από τους άλλους αποδυναμώνεται εάν τα παιδιά νιώθουν ότι τα σεβόμαστε, εκφράζουν ελεύθερα τη γνώμη τους η οποία εκτιμάται και λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Ανακουφίζουν τις ανησυχίες τους και βοηθιούνται να αντιμετωπίσουν αυτό που τους συμβαίνει καλύτερα. Αν έχουν πληροφορίες σχετικά με το τι τους συμβαίνει, μπορούν καλύτερα να το κατανοήσουν και να το αντιμετωπίσουν. 3 See for example, Children s consent to surgery, Priscilla Alderson, Open University Press, 1993

Αποκτούν αυτοπεποίθηση. Όταν εμπλέκονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, δε φοβούνται ότι θα παρθούν μέτρα που δεν τα γνωρίζουν και δεν τα κατανοούν. Συνεργάζονται ευκολότερα. Εάν τα παιδιά δεν είναι ενημερωμένα, τότε είναι πολύ πιθανό να είναι πιο φοβισμένα και ως εκ τούτου λιγότερο πρόθυμα ή σε θέση να συνεργαστούν. Αποφεύγουν περιττές αγωνίες. Όταν κρύβεται η αλήθεια για την κατάσταση της υγείας τους, τα παιδιά μπορεί να ανησυχούν χωρίς λόγο για το τι πρόκειται να τους συμβεί. Συχνά, μάλιστα, δημιουργούν με τη φαντασία τους πιθανούς κινδύνους πολύ χειρότερους από την πραγματικότητα. Εάν, όμως, διαθέτουν πληροφορίες, μπορούν να προετοιμαστούν κατάλληλα γι αυτό που τους συμβαίνει, καθώς και να πάρουν την κατάλληλη στήριξη, συμβουλευτική ή ανακούφιση. Κατανοούν καλύτερα τις ανάγκες τους για φροντίδα. Ενθαρρύνονται να αναλάβουν ενεργό ρόλο για τη φροντίδα του εαυτού τους. Για παράδειγμα, οι έφηβοι είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, συμπεριλαμβανομένου του ιού HIV / AIDS. Σε πολλές περιοχές του κόσμου, αρκετά κρούσματα HIV ανιχνεύονται κυρίως στους νέους. Τα αποτελεσματικά προγράμματα πρόληψης θα έπρεπε να δίνουν έμφαση στη σεξουαλική υγεία, να διασφαλίζουν ίση πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με τον HIV, αλλά και να προτείνουν μέτρα πρόληψης, όπως η συμβουλευτική, η εξέταση και οι μέθοδοι αντισύλληψης. Για παράδειγμα, στη Ζιμπάμπουε η κυβερνητική πολιτική σχετικά με τη σεξουαλική υγεία είναι απλώς η προώθηση της αποχής. Σε μια έρευνα που διενεργήθηκε σε εφήβους με θέμα τα δικαιώματα σεξουαλικής υγείας, το 42% των παιδιών αναφέρθηκε στην έλλειψη πληροφοριών για τις μορφές αντισύλληψης, καθώς και στην απουσία επίσημης ενημέρωσης. Έτσι, τα παιδιά αποκτούν τις συγκεκριμένες πληροφορίες από αναξιόπιστες και μη έγκυρες πηγές, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε παρανοήσεις που ενισχύουν μάλλον την έκθεση σε επικίνδυνες συμπεριφορές, παρά να τη μειώνουν. Έτσι, το 60% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι ο οικογενειακός προγραμματισμός οδηγεί σε στειρότητα, ενώ άλλοι θεωρούν ότι τα προφυλακτικά αποδυναμώνουν το σπέρμα και ότι τα αντισυλληπτικά προκαλούν ιούς 4. Το πρόβλημα 4 State of Denial: Adolescent Reproductive Rights in Zimbabwe, N Khan, Centre for Reproductive Law and Policy/Child Law Foundation, New York, 2002

επιδεινώνεται και από το γεγονός ότι τα παιδιά δεν έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν εμπιστευτικά ιατρική βοήθεια ή συμβουλές. Το προσωπικό υποχρεώνεται από το νόμο να ενημερώσει τους γονείς τους. Βέβαια, ο τρόπος που δίνονται οι πληροφορίες είναι ζωτικής σημασίας. Απαιτείται να δοθούν με τρόπους που να ανταποκρίνονται στο επίπεδο της νοητικής ανάπτυξης των παιδιών, ώστε να μπορέσουν να τις κατανοήσουν. Επιπλέον, πρέπει η ενημέρωση των παιδιών να γίνεται από πρόσωπα γνωστά, τα οποία χαίρουν της εμπιστοσύνης τους, συμπεριλαμβανομένων και των γονέων, όσο αυτό είναι δυνατόν. Επίσης, πρέπει τα παιδιά να έχουν τον χρόνο να κάνουν ερωτήσεις εκείνη τη στιγμή αλλά και στο τέλος της ενημέρωσης. Τέλος, είναι πολύ σημαντικό τα παιδιά να νιώθουν όχι μόνο ασφαλή κατά τη διάρκεια αυτών των ενημερωτικών συζητήσεων αλλά και σίγουρα ότι θα ληφθούν σοβαρά υπόψη οι ανησυχίες τους κατά τη λήψη των αποφάσεων. 5. Άρθρο 5: Σεβασμός του δικαιώματος των γονέων για την παροχή συμβουλών για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών ανάπτυξη των ικανοτήτων τους Το δικαίωμα των παιδιών να συμμετέχουν στις αποφάσεις που τα αφορούν είναι στενά συνδεδεμένο με την έννοια που αναφέρεται στην ανάπτυξη των ικανοτήτων τους 5. Το άρθρο 5 της Σύμβασης αναφέρει ότι οι γονείς έχουν το δικαίωμα και την ευθύνη να καθοδηγούν τα παιδιά τους. Ωστόσο, το Άρθρο επισημαίνει ότι οι κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να είναι «κατάλληλες», να έχουν στόχο «την άσκηση εκ μέρους του παιδιού των δικαιωμάτων του», και να παρέχονται «κατά τρόπο σύμφωνο με τις εξελισσόμενες ικανότητές του». Αυτή η μοναδική διάταξη στο διεθνές δίκαιο αναγνωρίζει ότι τα παιδιά ηλικίας 0-18 ετών δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται όλα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου τα παιδιά, αποκτούν όλο και περισσότερες ικανότητες. Χρειάζονται, επομένως, λιγότερη καθοδήγηση και γίνονται ολοένα και πιο ικανά να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις δικές τους αποφάσεις. Ως εκ τούτου, το Άρθρο 5 εισάγει σημαντικές αλλαγές για τις παραδοσιακές παραδοχές σχετικά με την κατάσταση των παιδιών στις περισσότερες κοινωνίες. Συνοπτικά, τονίζει ότι: Το παιδί είναι φορέας δικαιωμάτων. 5 This section draws heavily on the publication, The Evolving Capacities of the Child, Lansdown G, UNICEF Innocenti Research Centre, Florence, 2005. For further information see http://www.unicef-irc.org/publications/384/

Οι γονείς είναι περιβεβλημένοι με δικαιώματα, ώστε να καταστήσουν ικανό το παιδί τους να ασκήσει τα δικαιώματα που έχει. Τα δικαιώματα των γονέων δεν είναι απεριόριστα. Έτσι, ορίζεται ότι: o Πρέπει να τείνουν προς την υλοποίηση των δικαιωμάτων των παιδιών. o Πρέπει να είναι κατάλληλα. o Πρέπει να είναι σύμφωνα με τις εξελισσόμενες ικανότητες του παιδιού. Τα δικαιώματα των γονέων διαρκούν μόνο για όσο διάστημα το παιδί δεν είναι σε θέση ασκήσει αυτά τα δικαιώματα για τον εαυτό του. Η παιδική ηλικία δεν είναι μια σταθερή κατάσταση. Επομένως, η μεταχείριση των παιδιών πρέπει να αντιστοιχεί με το επίπεδο κατανόησης και τις ικανότητές τους. Τα παιδιά βρίσκονται σε μια διαδικασία συνεχούς ανάπτυξης. Οι ενήλικες, βέβαια, συνεχίζουν να αποκτούν δεξιότητες, γνώσεις και ικανότητες σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, αλλά η παιδική ηλικία προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για απεριόριστη ανάπτυξη και μάθηση. Ωστόσο, η εκπλήρωση των δυνατοτήτων των παιδιών δεν είναι δεδομένη. Το εύρος στο οποίο τα παιδιά αποκτούν γνωστικές, συναισθηματικές, κοινωνικές, ηθικές και φυσικές ικανότητες προέρχεται, σε μεγάλο βαθμό, από τις εμπειρίες που αποκτούν κατά τη διάρκεια της ζωής τους στο κοινωνικό, πολιτιστικό, οικονομικό και συναισθηματικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνουν. Επιπλέον, ο σεβασμός των δικαιωμάτων τους σε μεγάλο βαθμό, βοηθά τα παιδιά να επιτύχουν στον μέγιστο δυνατό βαθμό την ανάπτυξη των δυνατοτήτων τους. Η Σύμβαση παρέχει ένα πλαίσιο αρχών για την προώθηση αυτής της διαδικασίας. Για τους επαγγελματίες που εργάζονται με παιδιά στον τομέα της παιδικής προστασίας, είναι σημαντικό να δοθεί η δέουσα προσοχή στις εξελισσόμενες ικανότητες του παιδιού όταν σχεδιάζονται προγράμματα, λαμβάνονται αποφάσεις, προσφέρεται υποστήριξη και παρέχεται φροντίδα και θεραπεία. 6. Περίληψη Το δικαίωμα των παιδιών να ακούγονται αμφισβητεί πολλές από τις παραδοσιακές προσεγγίσεις που αναφέρονται στην παροχή φροντίδας και προστασίας. Αυτό δε σημαίνει ότι οι επιθυμίες των παιδιών πρέπει πάντοτε να ικανοποιούνται, αλλά ότι πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν και να ενημερώνονται για το ποιες αποφάσεις έχουν ληφθεί και γιατί. Η ουσιαστική συμμετοχή απαιτεί προσοχή από τη μεριά των επαγγελματιών, ώστε να εξασφαλίζεται ότι τα

παιδιά θα έχουν πρόσβαση στην κατάλληλη πληροφόρηση για να μπορέσουν να κάνουν συνειδητές επιλογές ή να εκφράσουν έγκυρες απόψεις. Αυτό βέβαια πρέπει να γίνει με σεβασμό στο απόρρητο ή στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και σύμφωνα με το δικαίωμα του παιδιού στην προστασία γενικά αλλά και σεβόμενοι τις ικανότητες του παιδιού που εξελίσσονται, καθώς μεγαλώνει. Τα παιδιά δεν μπορούν να εκφράσουν έγκυρες απόψεις χωρίς ενημέρωση και θα πρέπει, επίσης, να νιώθουν ασφαλή για να τις εκφράσουν. Η δημιουργία χώρων που θα λαμβάνουν υπόψη τα δικαιώματα αυτά, θα δώσει τη δυνατότητα στα παιδιά να συμβάλλουν στις αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους.

Μέρος 2 ο Πώς να υλοποιήσετε τα δικαιώματα των παιδιών στην πράξη 2 ώρες 1. Εισαγωγή Στο προηγούμενο κεφάλαιο μελετήσαμε μερικά από τα βασικά δικαιώματα που πρέπει να γίνονται σεβαστά, ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν τη δυνατότητα να εκφράζουν τη γνώμη τους και αυτή να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη. Στο κεφάλαιο αυτό θα εξετάσουμε μερικούς πρακτικούς τρόπους, ώστε να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες για να εξασφαλιστεί η συμμετοχή των παιδιών. Σε πολλές κοινωνίες δεν υπάρχει η κουλτούρα της έκφρασης γνώμης από τα παιδιά και μάλιστα σε πολλούς ενήλικες δεν αρέσει η ιδέα ότι η γνώμη αυτή πρέπει να γίνεται σεβαστή. Τα παιδιά αναμένεται να σέβονται τους ενήλικες και να τους υπακούουν. Επιπλέον, πολλοί ενήλικες δεν ξέρουν πώς να παρέχουν ευκαιρίες στα παιδιά ώστε αυτά να εκφράσουν τη γνώμη τους. Είναι σημαντικό να οικοδομηθεί ένα κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ παιδιών και ενηλίκων ως προς τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στο οποίο τα παιδιά θα μπορούν να μιλάνε και οι ενήλικες να τα ακούνε. 2. Πρακτικές ακρόασης των παιδιών και σεβασμού της γνώμης τους Στις περισσότερες χώρες του κόσμου, τα παιδιά δεν ακούγονται και οι ενήλικες αντιστέκονται, για να μην πούμε ότι είναι εχθρικοί, στην ιδέα παιδιών που συμμετέχουν. Για να αλλάξουμε την παραπάνω στάση και να εφαρμόσουμε τις αρχές της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, απαιτείται συντονισμένη δράση και από την πλευρά των επαγγελματιών υγείας που ασχολούνται με παιδιά. Οι παρακάτω δραστηριότητες προτείνονται ως πρακτικές στρατηγικές που μπορούν να υιοθετηθούν κατά τη διάρκεια της καθημερινής εργασίας, προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες, ώστε τα παιδιά να μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικότερα στη φροντίδα της υγείας τους.

Να έχετε διαθέσιμες γενικές πληροφορίες που αφορούν διαφορετικές ηλικιακές ομάδες και ικανότητες. Για παράδειγμα, πληροφορίες για το τι συμβαίνει όταν ένα παιδί φεύγει από τους γονείς του ή πηγαίνει σε νοσοκομείο, για το ποια είναι τα δικαιώματα των υιοθετημένων παιδιών ή αυτών που ασθενούν, για το πώς να κάνει καταγγελία ένα παιδί όταν κάτι πάει στραβά, πληροφορίες για θέματα που αφορούν τη σεξουαλική υγεία, τον εθισμό στα ναρκωτικά, καθώς και πού πρέπει να απευθυνθεί ένα παιδί, όταν κακοποιείται σεξουαλικά. Βεβαιωθείτε ότι δίνεται χρόνος για να εξηγήσετε πλήρως στα παιδιά την κατάστασή τους ή τις συνθήκες στις οποίες βρίσκονται. Αυτό περιλαμβάνει συζητήσεις για το τι τους συμβαίνει, ποιες αποφάσεις θα ληφθούν, τι είδους θεραπείες προτείνονται, ποιες επιλογές υπάρχουν και ποιες οι επιπτώσεις τους, ποιες είναι οι παρενέργειες κάθε θεραπείας, καθώς και τις πιθανότητες πόνου ή δυσφορίας. Βεβαιωθείτε ότι οι πληροφορίες και οι επεξηγήσεις που δίνονται στα παιδιά είναι σύμφωνες με το επίπεδο της νοητικής τους ανάπτυξης, ώστε να μπορούν να τις κατανοήσουν. Επίσης, θα πρέπει αυτές οι πληροφορίες να παρέχονται κατά προτίμηση στα παιδιά από ένα πρόσωπο που αυτά γνωρίζουν και εμπιστεύονται. Εμπλέξτε όσο το δυνατόν περισσότερο τους γονείς. Αποφεύγετε να μιλάτε πάνω από το κεφάλι των παιδιών. Τα παιδιά στενοχωριούνται, όταν οι ενήλικες μιλούν απευθείας στους γονείς τους χωρίς να εμπλέκουν και αυτά στη συζήτηση. Δώστε στα παιδιά την ευκαιρία να υποβάλουν ερωτήσεις και διερευνήστε τις ανησυχίες τους. Στη συνέχεια, συζητήστε γι αυτές τις ανησυχίες μαζί τους λεπτομερώς και με ειλικρίνεια. Κάντε σαφές στο παιδί ότι οι ανησυχίες του θα ληφθούν σοβαρά υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων. Για παράδειγμα, σε ένα πλαίσιο προστασίας του παιδιού, να επιτρέπεται η συμμετοχή του στις συναντήσεις της ομάδας, όταν πρόκειται να ληφθούν αποφάσεις για το μέλλον του. Επίσης, στο πλαίσιο ενός νοσοκομείου, να επιτραπεί σε έναν γονέα να συνοδέψει το παιδί του μέχρι το χειρουργείο ή να επιτρέψουν στο παιδί να έχει μαζί του το αγαπημένο του παιχνίδι ή να ληφθεί πρόνοια, ώστε οι γονείς να διανυκτερεύσουν δίπλα στο παιδί τους.

Δώστε χρόνο στο παιδί να σκεφτεί τι θέλει. Για παράδειγμα, εάν ένα παιδί φοβάται να φύγει από το σπίτι του, συζητήστε μαζί του για να διερευνήσετε τι μπορεί να γίνει για να ελαττώσετε τον φόβο του. Εξετάστε αν μπορείτε να αναβάλλετε τη λήψη μιας απόφασης, εάν το παιδί ανησυχεί πάρα πολύ γι αυτήν και υπάρχει περιθώριο καθυστερήσεων. Εξηγήστε λεπτομερώς στο παιδί, εάν έχει αποφασιστεί κάτι παρά τις επιθυμίες του, για ποιο λόγο αυτό έχει αποφασιστεί, αλλά και πώς θα ληφθούν υπόψη όλοι οι φόβοι και οι ανησυχίες του. Αναπτύξτε πολιτικές σχετικά με το απόρρητο. Βεβαιωθείτε ότι όλο το προσωπικό, καθώς και τα παιδιά και οι νέοι γνωρίζουν γι 'αυτές. Αναπτύξτε πολιτικές σχετικά με τη συναίνεση για τη θεραπεία ή για άλλες αποφάσεις. Βεβαιωθείτε ότι όλο το προσωπικό, καθώς και τα παιδιά και οι νέοι γνωρίζουν γι 'αυτές. Εκπαιδεύστε όλο το προσωπικό σχετικά με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, καθώς και τις εφαρμογές που έχει αυτή στην πράξη. Φτιάξτε έναν Χάρτη των Δικαιωμάτων των Παιδιών και αναρτήστε τον σε περίοπτη θέση σε όλα τα γραφεία, τις αίθουσες αναμονής και τα εξωτερικά ιατρεία. 3. Διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής των παιδιών Υπάρχουν τρία πιθανά επίπεδα συμμετοχής των παιδιών τόσο σε μεμονωμένες αποφάσεις όσο και σε ευρύτερο επίπεδο πολιτικών ή υπηρεσιών - η συμβουλευτική συμμετοχή, η συνεργατική συμμετοχή και η συμμετοχή με πρωτοβουλία του παιδιού (βλέπε σχήμα 1). Ανάλογα με τις συνθήκες διαμορφώνεται και το είδος της συμμετοχής των παιδιών. Επομένως, χρειάζεται να σκεφτούμε πώς και με ποιους τρόπους μπορούν τα παιδιά να συμμετέχουν στις αποφάσεις ή τις υπηρεσίες που τα επηρεάζουν.

Σχήμα 1 Συμβουλευτική συμμετοχή Συνεργατική συμμετοχή Συμμετοχή με πρωτοβουλία του παιδιού Συμβουλευτική συμμετοχή. Με τον όρο αυτό εννοούμε τις καταστάσεις εκείνες όπου οι ενήλικες ζητούν τις απόψεις των παιδιών για να αποκτήσουν γνώσεις και να κατανοήσουν τη ζωή και τις εμπειρίες τους, να ενημερωθούν για μία απόφαση ή για να σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα ή μια υπηρεσία. Επίσης, μεμονωμένα, τα παιδιά μπορούν να πουν τη γνώμη τους για ένα θέμα που επηρεάζει το μέλλον τους, τη θεραπεία τους, τον χώρο όπου ζουν ή για το αν θέλουν να επικοινωνήσουν με ένα γονέα ή τον αδελφό τους. Τα παιδιά μπορούν επίσης να συμμετέχουν συμβουλευτικά και ως ομάδα. Για παράδειγμα, σε έρευνα που αφορά τις εμπειρίες τους στο νοσοκομείο, σε διαβούλευση σχετικά με μια προτεινόμενη αλλαγή πολιτικής ή για να εκφράσουν τις απόψεις τους προκειμένου αυτές να συμπεριληφθούν σε μια έκθεση της Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η Συμβουλευτική συμμετοχή, επιπλέον, θα μπορούσε να αποτελεί τμήμα μιας ακαδημαϊκής έρευνας για να αναδειχθεί ο τρόπος που παίζουν τα παιδιά, πώς χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα ή ποιες προκλήσεις αντιμετωπίζουν στο σχολείο. Μια τοπική αρχή μπορεί να συμβουλεύεται σε τακτική βάση τα παιδιά για θέματα που αφορούν τη κοινότητα, όπως και μία ΜΚΟ προκειμένου να αναληφθεί μια δράση για τον τερματισμό της σωματικής τιμωρίας.

Η Συμβουλευτική συμμετοχή είναι μία προσέγγιση που: ξεκινάει με πρωτοβουλία των ενηλίκων κατευθύνεται από τους ενήλικες αναγνωρίζει ότι τα παιδιά έχουν αξιόλογες απόψεις που μπορούν να ληφθούν υπόψη επιτρέπει στα παιδιά να επηρεάσουν τα αποτελέσματα διατηρεί τον έλεγχο στα χέρια των ενηλίκων. Με άλλα λόγια, πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία ενήλικες προσδιορίζουν τα θέματα που πρέπει να εξεταστούν, τα ερωτήματα που χρειάζεται να τεθούν, τη μεθοδολογία για τη συμβουλευτική, καθώς και την ανάλυση των ευρημάτων και την αξιοποίησή τους. Τα παιδιά σε αυτές τις διαδικασίες είναι σε μεγάλο βαθμό παθητικά. Ωστόσο, η συμβουλευτική συμμετοχή μπορεί να είναι πολύτιμη. Αναδεικνύει τον σεβασμό για τις γνώσεις και την οπτική των παιδιών, αλλά και αναγνωρίζει τη σημαντική συμβολή τους, η οποία δεν μπορεί να παρασχεθεί μόνο από τους ενήλικες, σε διάφορα θέματα που τα αφορούν. Τέλος, επιτρέπει τη λήψη αποφάσεων που επηρεάζονται από τις απόψεις και τις ανησυχίες των παιδιών. Αυτό, από μόνο του, είναι μια σημαντική βελτίωση σε σχέση με τις παραδοσιακές παραδοχές που θεωρούσαν ότι οι ενήλικες έχουν όλες τις απαντήσεις για τη ζωή των παιδιών. Η Συμβουλευτική συμμετοχή είναι, ως εκ τούτου, το κατάλληλο μέσο που επιτρέπει στα παιδιά να εκφράσουν τις απόψεις τους, για παράδειγμα, στην έρευνα, στον σχεδιασμό διαδικασιών, στον εμπλουτισμό της νομοθεσίας, των πολιτικών ή των υπηρεσιών ή ακόμη και σε αποφάσεις που αφορούν μεμονωμένα παιδιά μέσα στην οικογένεια, στο πλαίσιο των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης ή της εκπαίδευσης.

Συμβουλευτική συμμετοχή: Παιδιά και υγειονομική περίθαλψη στη Νότια Αφρική 6 Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής, για να σχεδιάσει τη βελτίωση της ποιότητας της παρεχόμενης υγειονομικής περίθαλψης στα παιδιά, τα συμβουλεύτηκε προκειμένου να διερευνήσει τις εμπειρίες των παιδιών. Τα παιδιά σχολίασαν ότι οι νοσηλευτές και οι γιατροί δε φαίνεται να νοιάζονται πάντοτε γι αυτά ή για την υγεία τους. Όταν πονούσαν, δεν υπήρχε κανείς για να το πουν ή να ζητήσουν βοήθεια. Συχνά αισθάνθηκαν μόνα και φοβισμένα, ιδιαίτερα τη νύχτα. Οι γιατροί και οι νοσοκόμες πολλές φορές τους φώναξαν ή τα αντιμετώπισαν σχεδόν βάναυσα, όταν, για παράδειγμα, άλλαζαν τους επιδέσμους τους. Η έλλειψη της ιδιωτικής ζωής και ο σεβασμός της αξιοπρέπειάς τους ήταν ένα άλλο σημαντικό θέμα. Επεσήμαναν επίσης την έλλειψη ενημέρωσης από τους γιατρούς που τους δημιουργούσε μία αδικαιολόγητη ανησυχία και αίσθηση ότι δεν έχουν τον έλεγχο, σχολιάζοντας ότι «Νιώθουμε άσχημα, όταν ζητάμε από τον γιατρό ή τη νοσοκόμα να μας πει τι συμβαίνει και δε μας λένε». Ορισμένες επικρίσεις επίσης επικεντρώθηκαν στους φροντιστές τους, οι οποίοι αρνήθηκαν ή δεν μπόρεσαν να τα μεταφέρουν σε έναν γιατρό, όταν ήταν άρρωστα ή πονούσαν. Τα παιδιά θεώρησαν ότι οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εκπαίδευση των φροντιστών, ώστε αυτοί να μπορούν να αναγνωρίζουν έγκαιρα τα προβλήματα των παιδιών και να τα παραπέμπουν ανάλογα. Επίσης, ισχυρίζονται ότι οι εργαζόμενοι στην υγεία πρέπει να είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι τόσο σε ό,τι αφορά τα θέματα εξουσίας μεταξύ ενηλίκων και παιδιών όσο και για την ευάλωτη θέση που βρίσκονται τα παιδιά όταν είναι άρρωστα. Τέλος, θεωρούν ότι οι εργαζόμενοι στην υγεία πρέπει να ενθαρρύνονται να δραστηριοποιούνται περισσότερο προκειμένου να φροντίζουν τα παιδιά αναγνωρίζοντας τα συναισθήματά τους. 6 Moses S and Urgoiti G, Child Rights Education for Professionals (CRED-PRO), Pilot of the Children s Participatory Workshops, Cape Town, March 2008

Τα ευρήματα αυτά χρησιμοποιήθηκαν για τη βελτίωση της κατάρτισης των επαγγελματιών υγείας αλλά και για την εισαγωγή αλλαγών μέσα στο νοσοκομείο προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες των παιδιών. Συνεργατική συμμετοχή είναι όταν οι ενήλικες, έχοντας εντοπίσει ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί ή έχοντας αποφασίσει να δημιουργήσουν ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, εμπλέκουν τα παιδιά στην εργασία τους για το τι χρειάζεται να γίνει και πώς. Με άλλα λόγια, αυτό συνεπάγεται έναν βαθμό συνεργασίας μεταξύ ενηλίκων και παιδιών. Για παράδειγμα, η τοπική αρχή υγείας μπορεί να αποφάσισε να δημιουργήσει κλινικές για τους εφήβους σχετικά με τη σεξουαλική αγωγή και υγεία. Ωστόσο, μετά από τη λήψη της αρχικής απόφασης, οι έφηβοι θα μπορούσαν να εμπλακούν στον σχεδιασμό των υπηρεσιών, στη θέση τους, όταν αυτές ιδρυθούν, καθώς και στο πώς θα διαφημιστούν και πού και πώς θα προσληφθεί προσωπικό. Οι νέοι μπορούν να παρέχουν μια συνεχή συμβουλευτική και ανατροφοδότηση στις υπηρεσίες σχετικά με την παρακολούθηση και τη βελτίωση της ποιότητας αλλά και της πρόσβασης στην κλινική. Με αυτόν τον τρόπο, οι νέοι συνεργάζονται στην κατάρτιση, την εφαρμογή, την παρακολούθηση και αξιολόγηση της υπηρεσίας. Αν και η κλινική θα είναι μία υπηρεσία στην οποία εργάζονται ενήλικες αλλά και διοικείται από ενήλικες, θα πρέπει να ενημερώνεται συνεχώς και να επηρεάζεται από τους νέους. Αυτός ο τρόπος είναι μια μορφή συνεργατικής συμμετοχής που παρέχει τη δυνατότητα για ενεργό εμπλοκή των νέων σε συνεχή βάση. Η Συνεργατική συμμετοχή είναι μία προσέγγιση που: ξεκινάει με πρωτοβουλία των ενηλίκων εμπεριέχει συνεργασία με τα παιδιά ενδυναμώνει τα παιδιά, ώστε να επηρεάσουν ή να προκαλέσουν διαδικασίες και αποτελέσματα επιτρέπει την αύξηση των επιπέδων της αυτο-κατευθυνόμενης δράσης των παιδιών κατά τη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου.

Η Συνεργατική συμμετοχή θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη συμμετοχή των παιδιών στον σχεδιασμό και την ανάληψη έρευνας, την ανάπτυξη πολιτικών ή την εκπαίδευση συνομηλίκων και την παροχή συμβουλών. Επίσης, θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη συμμετοχή των παιδιών σε συνέδρια ή την εκπροσώπησή τους σε διοικητικά συμβούλια ή επιτροπές. Ακόμη, οι αποφάσεις μέσα στην οικογένεια ή σε υπηρεσίες εκπαίδευσης και υγείας μπορούν να είναι συνεργατικές και όχι συμβουλευτικές και να συμπεριλαμβάνουν τα παιδιά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να αποφασίσει μαζί με τους γονείς του αν θα προχωρήσει με μια συγκεκριμένη ιατρική επέμβαση. Η Συνεργατική συμμετοχή δίνει την ευκαιρία για μια από κοινού λήψη αποφάσεων με τους ενήλικες, όπου τα παιδιά μπορούν να επηρεάσουν τόσο τις διαδικασίες όσο και τα αποτελέσματα οποιασδήποτε δραστηριότητας. Συμμετοχή με πρωτοβουλία του παιδιού είναι όταν στα παιδιά παρέχεται ο χώρος και η ευκαιρία να ξεκινήσουν τις δικές τους δραστηριότητες και να τις υποστηρίξουν. Αντί να ανταποκρίνονται στις ιδέες ή τα σχέδια που προτείνουν οι ενήλικες, δημιουργούν τις δικές τους δομές ή οργανισμούς μέσω των οποίων προσδιορίζουν τα ζητήματα που είναι πιο σημαντικά γι αυτά και για τα οποία θέλουν να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπισή τους. Η Συμμετοχή με πρωτοβουλία του παιδιού είναι μία προσέγγιση που θεωρεί ότι: τα παιδιά συνεργάζονται για να οργανώσουν τις δικές τους δραστηριότητες τα παιδιά προσδιορίζουν τα θέματα που τα αφορούν οι ενήλικες λειτουργούν ως βοηθοί παρά ως ηγέτες τα παιδιά ελέγχουν τη διαδικασία. Τα παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν δραστηριότητες για την ίδρυση και τη διαχείριση των δικών τους ομάδων ή οργανώσεων, με σκοπό, για παράδειγμα, την υπεράσπιση, την ευαισθητοποίηση και την προστασία των παιδιών επηρεάζοντας τη δημόσια τάξη ή συμβάλλοντας στην ανάπτυξη της κοινότητας. Ο ρόλος των ενηλίκων στη συμμετοχή με πρωτοβουλία των παιδιών είναι να δρουν ως βοηθοί για να διευκολύνουν τα παιδιά να πραγματοποιήσουν τους δικούς τους στόχους, παρέχοντας πληροφορίες, συμβουλές και

υποστήριξη. Επιπλέον, τα παιδιά μπορούν να αναλάβουν δράση ως άτομα, για παράδειγμα, στην επιλογή ενός σχολείου, στην αναζήτηση ιατρικής συμβουλής, πιέζοντας για την υλοποίηση των δικαιωμάτων τους μέσω των δικαστηρίων ή αξιοποιώντας τους μηχανισμούς καταγγελιών.

Μέρος 3 ο Διασφαλίζοντας αποτελεσματική και ηθική συμμετοχή των παιδιών Μία ώρα 1. Εισαγωγή Η συμμετοχή των παιδιών για να είναι αποτελεσματική, ηθική, συστηματική και βιώσιμη, πρέπει να πληρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις. Αυτές τις προϋποθέσεις που αφορούν τη συμμετοχή των παιδιών τις έχει αναλύσει η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού στο Γενικό Σχόλιο 12 7 και είναι απαραίτητο να αντανακλώνται με σαφήνεια σε όλα τα προγράμματα και τα έργα που σχετίζονται άμεσα με παιδιά. 2. Βασικές προϋποθέσεις για ποιοτική συμμετοχή Η συμμετοχή των παιδιών πρέπει να είναι: Διαφανής και κατατοπιστική: Τα παιδιά πρέπει να έχουν πλήρη και προσβάσιμη ενημέρωση, κατάλληλη για την ηλικία τους και τη διαφορετικότητά τους σχετικά με το δικαίωμά τους να εκφράζουν ελεύθερα τις απόψεις τους, στις οποίες να δίνεται η δέουσα βαρύτητα, καθώς και σχετικά με το πώς θα πραγματοποιηθεί η συμμετοχή αυτή, ποιο είναι το πεδίο εφαρμογής της, ο σκοπός της και οι πιθανές επιπτώσεις της. Εθελοντική: Τα παιδιά δεν πρέπει ποτέ να εξαναγκάζονται να εκφράζουν τις απόψεις τους. Επίσης, θα πρέπει να ενημερώνονται ότι μπορούν να σταματήσουν τη συμμετοχή τους σε οποιοδήποτε στάδιο. Άξια σεβασμού: Οι απόψεις των παιδιών πρέπει να αντιμετωπίζονται με σεβασμό. Επίσης, θα πρέπει να παρέχονται στα παιδιά ευκαιρίες για να ξεκινήσουν ιδέες και δραστηριότητες. 7 Committee on the Rights of the Child, General Comment No.12, the Right of the Child to be Heard, CRC/C/GC/12, July 2009, http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/comments.htm. and Lansdown G (2011) Every Child s Right to be heard, Save the Children/UNICEF for an elaboration of the requirements and how to meet them

Σχετική με τα θέματα που αφορούν τα παιδιά: Τα παιδιά πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους ευκαιρίες για να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με θέματα που έχουν ουσιαστική σημασία για τη ζωή τους και να έχουν τη δυνατότητα να αντλήσουν από αυτά γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες. Περιβάλλοντα και μέθοδοι εργασίας φιλικά στα παιδιά: Θα πρέπει να διατεθεί επαρκής χρόνος και πόροι για να εξασφαλιστεί ότι τα παιδιά είναι κατάλληλα προετοιμασμένα, έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και την ευκαιρία να συνεισφέρουν με τις απόψεις τους. Ο τρόπος που εργαζόμαστε με τα παιδιά θα πρέπει να αντικατοπτρίζει το διαφορετικό επίπεδο υποστήριξης και τις μορφές εμπλοκής τους ανάλογα με την ηλικία και τις αναπτυσσόμενες ικανότητές τους. Να ενσωματώνει τα παιδιά: Η συμμετοχή πρέπει να ενσωματώνει τα παιδιά και να αποφεύγει τις διακρίσεις. Θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις πολιτισμικές διαφορές των παιδιών και να ενθαρρύνει τη συμμετοχή περιθωριοποιημένων παιδιών, τόσο αγοριών όσο και κοριτσιών. Υποστηριζόμενη από εκπαίδευση: Οι ενήλικες χρειάζονται προετοιμασία, δεξιότητες και υποστήριξη για να διευκολυνθεί αποτελεσματικά η συμμετοχή των παιδιών. Για παράδειγμα, να καλλιεργήσουν δεξιότητες, ώστε να ακούνε τα παιδιά και να εργάζονται από κοινού με αυτά, καθώς και να τα εμπλέκουν αποτελεσματικά σύμφωνα με τις εξελισσόμενες ικανότητές τους. Ασφαλής και ευαίσθητη στον κίνδυνο: Η έκφραση των απόψεων μπορεί να ενέχει κινδύνους. Οι ενήλικες έχουν ευθύνη έναντι των παιδιών με τα οποία εργάζονται και πρέπει να λάβουν κάθε προφύλαξη για να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος άσκησης βίας, εκμετάλλευσης ή οποιασδήποτε άλλης αρνητικής συνέπειας της συμμετοχής τους. Η εργασία με τις οικογένειες και τις κοινότητες μπορεί να συμβάλλει στην οικοδόμηση της κατανόησης της αξίας της συμμετοχής και στην ελαχιστοποίηση των κινδύνων στους οποίους μπορεί να εκτεθούν τα παιδιά. Υπεύθυνη: Η δέσμευση για την παρακολούθηση της πορείας ενός έργου και την αξιολόγηση είναι απαραίτητη. Τα παιδιά δικαιούνται επίσης να έχουν σαφή ανατροφοδότηση σχετικά με το πώς η συμμετοχή τους έχει επηρεάσει κάποια αποτελέσματα. Όπου ενδείκνυται, τα παιδιά θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε διαδικασίες ή δραστηριότητες παρακολούθησης της πορείας του έργου.

Η παρακολούθηση και η αξιολόγηση της συμμετοχής των παιδιών πρέπει να αναληφθεί, όπου είναι δυνατόν, από αυτά τα ίδια. 3. Βασικά μαθήματα: Πρακτικές εφαρμογές 1. Όλα τα παιδιά μπορούν να συμμετέχουν: Τα παιδιά, ακόμη κι αν είναι μικρά, έχουν απόψεις για τα θέματα που τα επηρεάζουν: η πρόκληση είναι να αναπτύξουμε τους κατάλληλους μηχανισμούς μέσω των οποίων τα παιδιά θα μπορέσουν να τις εκφράσουν. Μπορεί να εκφράζονται διαφορετικά από τους εφήβους, αλλά αυτό δεν κάνει τις απόψεις τους να είναι λιγότερο σχετικές. Αν τους δοθεί υποστήριξη, ενθάρρυνση και κίνητρα, ακόμη και τα πολύ μικρά παιδιά μπορούν να αποκτήσουν δεξιότητες για να συμμετάσχουν στις διαδικασίες και τις αποφάσεις που αφορούν τη ζωή τους. 2. Οι ενήλικες μπορούν να μάθουν από την εμπειρία των παιδιών: Τα παιδιά έχουν ιδέες, απόψεις και εμπειρίες που είναι μοναδικές και απαραίτητες για τη χάραξη αποτελεσματικών νόμων, πολιτικών και πρακτικών με στόχο την προώθηση και την προστασία των δικαιωμάτων τους. Είναι σημαντικό οι ενήλικες να είναι πρόθυμοι να ακούσουν αλλά και να σεβαστούν αυτό που λένε τα παιδιά, και όχι να το απορρίψουν απλώς και μόνο επειδή προέρχεται από αυτά. 3. Η συμμετοχή ενισχύει την ανάπτυξη των ικανοτήτων των παιδιών: Όσο περισσότερες ευκαιρίες έχουν τα παιδιά να συμμετέχουν στη δική τους εκπαίδευση και στις αποφάσεις και τις δράσεις που τα αφορούν, τόσο καλύτερη γίνεται και η κρίση τους για τα διάφορα ζητήματα. Τα παιδιά που αποκτούν ευκαιρίες για δημοκρατική συμμετοχή καλλιεργούν δεξιότητες διαπραγμάτευσης και επικοινωνίας. Μαθαίνουν τη σημασία του να ακούνε τις απόψεις των άλλων και να τηρούν τις δημοκρατικά συμφωνημένες αποφάσεις. Όταν τα παιδιά μαθαίνουν ότι το δικαίωμά τους να ακούγονται γίνεται σεβαστό, μαθαίνουν επίσης να σέβονται και τα δικαιώματα των άλλων. 4. Η εμπειρία είναι τόσο σημαντική όσο και η ηλικία: Οι ικανότητες των παιδιών να ασκήσουν το δικαίωμά τους για υπεύθυνη λήψη αποφάσεων και για ενεργό συμμετοχή σε ζητήματα που τα αφορούν, επηρεάζονται λιγότερο από την ηλικία και περισσότερο από το συναισθηματικό, κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο ζουν. Δεν είναι σωστό να χρησιμοποιείται η ηλικία ως κριτήριο ικανότητας. Είναι πιο

σημαντικό να αναγνωριστεί το πλαίσιο της ζωής του παιδιού, όταν επιδιώκουμε να αξιολογήσουμε το επίπεδο της κατανόησης και της σιγουριάς του. 5. Η υποστήριξη των ενηλίκων είναι απαραίτητη: Σε οποιονδήποτε πολιτισμό οι ικανότητες των παιδιών να συμμετέχουν αποτελεσματικά επηρεάζονται άμεσα από το επίπεδο της υποστήριξης που παρέχουν σε αυτά οι ενήλικες, τον σεβασμό με τον οποίο αντιμετωπίζονται, την εμπιστοσύνη με την οποία περιβάλλονται, την αυτοεκτίμηση που έχουν αναπτύξει, καθώς και από την ευκαιρία που τους παρέχεται να αναλαμβάνουν ευθύνες. Αυτό προϋποθέτει ότι οι ενήλικες πρέπει να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον στο οποίο τα παιδιά θα μπορέσουν να αναπτυχθούν. Οι ικανότητες που θα αποκτήσουν τα παιδιά βρίσκονται σε άμεση σχέση με το πεδίο που έχουν στη διάθεση τους για να δραστηριοποιηθούν σε θέματα που αφορούν τη ζωή τους. Ωστόσο, η ανάληψη ευθύνης χωρίς την υποστήριξη των ενηλίκων μπορεί να είναι επιζήμια για την ανάπτυξη των παιδιών. Τα παιδιά ωφελούνται από τη συνεργασία με τους ενήλικες, επειδή τους δίνονται ευκαιρίες για προσωπική ανάπτυξη, αλλά και επειδή μπορεί να αντλούν από αυτούς εμπειρία και υποστήριξη. 6. Η συμμετοχή είναι μια διαδικασία προστασίας: Τα παιδιά, που έχουν το δικαίωμα να εκφράσουν τις απόψεις τους και να οικοδομήσουν και να ενισχύσουν τις ικανότητές τους για να αποκτήσουν τον έλεγχο της ζωής τους, είναι λιγότερο ευάλωτα στην κακοποίηση και μπορούν να προστατέψουν αποτελεσματικότερα τον εαυτό τους. Τα παιδιά πρέπει να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες που απαιτούνται για την προστασία τους, να συμμετέχουν σε βασικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων, να ενθαρρύνονται να εκφράζουν τις απόψεις τους και να έχουν τη δύναμη να αμφισβητούν συμπεριφορές εις βάρος τους. Η επιμονή στην παθητική υπακοή καθιστά τα παιδιά ανίσχυρα στην εκμετάλλευση και την κακοποίηση. Αυτό δε σημαίνει ότι οι ενήλικες δε διαδραματίζουν κανέναν ρόλο στην προστασία των παιδιών. Σαφώς το κάνουν. Ωστόσο, η δημιουργία ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για τα παιδιά μπορεί να επιτευχθεί καλύτερα δουλεύοντας μαζί με τα παιδιά και όχι για τα παιδιά. Επιτρέποντας στα παιδιά να συμβάλουν στη δική τους προστασία, τους παρέχουμε ευκαιρίες για να εξερευνήσουν και να κατανοήσουν τη φύση των κινδύνων που αντιμετωπίζουν, καθώς και να είναι τα ίδια περισσότερο υπεύθυνα για την αποφυγή ενός κινδύνου. 7. Οι συνέπειες των διακρίσεων στην ανάπτυξη των ικανοτήτων: Τα παιδιά που βιώνουν διακρίσεις και κοινωνικό αποκλεισμό, έχουν συχνά χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, φτωχή αυτοπεποίθηση, καθώς και λιγότερες ευκαιρίες για συμμετοχή και κατά συνέπεια μικρότερη