Η Σημασία της Επικοινωνίας Εκπαιδευτή Εκπαιδευόμενου των: Ανθσγου (Ι) Ντίντη Βασιλείου και Ανθσγου (Ι)Μουσταφέρη Μιλτιάδη Επιμέλεια: Επγος (ΜΑ) Νεκ. Καρανίκας Για την ασφαλή και αποτελεσματική διεξαγωγή επιχειρήσεων απαιτούνται γρήγορα αντανακλαστικά, αλλά για τη σωστή εκπαίδευση, απαιτείται ο εκπαιδευτής να διαθέτει επιπλέον την ικανότητα για αποτελεσματική επικοινωνία. Ενώ η επιτυχία για ένα εκπαιδευόμενο εξαρτάται από το πόσο καλά εκτελεί τα καθήκοντά του (πτήση, συντήρηση, οδήγηση κ.α.), η επιτυχία σ' ένα εκπαιδευτή εξαρτάται από το πόσο καλά μπορεί να επικοινωνεί με τους εκπαιδευόμενους. Όσες γνώσεις και πρακτικές ικανότητες και να έχει ένας εκπαιδευτής πτήσεων, δεν έχουν αξία αν δεν μπορεί να τις μεταδώσει στους εκπαιδευόμενους. Ένα από τα κύρια εργαλεία ενός εκπαιδευτή είναι η επικοινωνία Επικοινωνία, δεν σημαίνει απλά ότι επειδή ο εκπαιδευτής έχει μάθει να μιλάει, έχει "αυτομάτως" και την ικανότητα να επικοινωνεί σωστά, ώστε να είναι αποτελεσματικός σαν εκπαιδευτής. Με την επικοινωνία δημιουργεί τις συνθή- Υπάρχουν πολλά εμπόδια στη διαδικασία μιας καλής επικοινωνίας. κες κάτω από τις οποίες πρέπει να εκτελεί ο εκπαιδευόμενος, καθώς επίσης δίνει τις πληροφορίες για τις "συνέπειες" που έχει η επίδοση του. Αν δεν αναπτύξει σωστά τις όποιες ικανότητες επικοινωνίας διαθέτει, τότε θα πρέπει να αναμένει ότι θα έχει και δυσκολία να περάσει τα μηνύματα που θέλει στον εκπαιδευόμενό του με άμεσα, φτωχά αποτελέσματα στην εκπαίδευσή του. 16 η πτήση Β 2013
Εμπόδια στην επικοινωνία Υπάρχουν πολλά εμπόδια στη διαδικασία μιας καλής επικοινωνίας. Τέτοια μπορεί να είναι ο θόρυβος, η κούραση, το άγχος της αποστολής, καθώς και πολλά άλλα. Λαμβάνοντας ως δεδομένα όλα τα παραπάνω, στο χώρο της εκπαίδευσης, μπορεί να δοθεί έμφαση στο γεγονός, ότι ο εκπαιδευτής πρέπει να έχει τον τρόπο να περιορίσει πολλά απ' αυτά τα εμπόδια ως εξής: 1. Εξασφαλίζει την αμφίδρομη ανταλλαγή πληροφοριών (επικοινωνία με επίκεντρο το μήνυμα). 2. Αποφεύγει οποιαδήποτε περισπαστικά αίτια. 3. Αντιλαμβάνεται έγκαιρα και καταπολεμά τα όποια συναισθηματικά προβλήματα του εκπαιδευομένου. 4. Κάνει μια αντικειμενική παρατήρηση των όσων εκτελεί και λέει ο εκπαιδευόμενος. 5. Προτρέπει τον εκπαιδευόμενο να κρατά σημειώσεις ιδιαίτερα στο briefing debriefing της πτητικής εκπαίδευσης. Στην εκπαίδευση υπάρχει σχέση μεταξύ του εκπαιδευτή, του εκπαιδευομένου και του μηνύματος που μεταδίδεται από τον ένα στον άλλο. Το μήνυμα που μεταδίδεται, καθώς και ο τρόπος με τον οποίο γίνεται απαιτεί μεγάλη προσοχή. Υπάρχουν τρεις τρόποι επικοινωνίας: 1. Επικοινωνία με επίκεντρο αυτόν που μεταδίδει (πομπός/εκπαιδευτής) Ο τρόπος αυτός είναι μια απλή "μονόδρομη" επικοινωνία. Ένα καλό παράδειγμα αυτού του τρόπου είναι το βιβλίο. Κάποιος γράφει κάτι, ενώ κάποιος άλλος το διαβάζει και δεν υπάρχει τρόπος για τον πρώτο να καταλάβει εάν κατανόησε ακριβώς αυτό που ήθελε να δώσει μέσα από κάποιο κείμενο. Αυτό συμβαίνει όταν ο εκπαιδευτής κάνει ανάλυση των εργασιών κατά την έναρξη του σταδίου, Προφορική επικοινωνία Επικοινωνία, δεν σημαίνει απλά ότι επειδή ο εκπαιδευτής έχει μάθει να μιλάει, έχει "αυτομάτως" και την ικανότητα να επικοινωνεί σωστά, ώστε να είναι αποτελεσματικός σαν εκπαιδευτής. όπου ο εκπαιδευόμενος δεν έχει εμπειρία και μόνο δέχεται τα μηνύματα, χωρίς να μπορεί να κάνει σωστή κριτική. 2. Επικοινωνία με κέντρο τον πομπό/εκπαιδευτή αλλά και τον δέκτη/εκπαιδευόμενο Εάν θέλουμε να δούμε τι κατάλαβε ο "δέκτης" - εκπαιδευόμενος, χρησιμοποιούμε τον δεύτερο τρόπο. Σε αυτή την περίπτωση, ο εκπαιδευόμενος εκτός από το να κάθεται και να παρατηρεί, ο εκπαιδευτής του αναθέτει να προσπαθεί να εκτελέσει την εργασία ή ακόμα να προσπαθεί ν' απαντήσει σε ερωτήσεις. Παρατηρούμε ότι κι αυτός ο τρόπος παραμένει μονόδρομη σχέση, από τον εκπαιδευτή στον εκπαιδευόμενο και από τον εκπαιδευόμενο στον εκπαιδευτή. Σε αυτή τη φάση και οι δύο πλευρές μιλάνε χωρίς απαραίτητα να επικοινωνούν μεταξύ τους. Αυτός ο τρόπος, λαμβάνει χώρα όταν ο εκπαιδευτής πιεζόμενος από το χρόνο και για να προλάβει να "διδάξει" τον εκπαιδευόμενο, κατά την διάρκεια του briefing για παράδειγμα, κάνει μια προφορική ανάλυση στον εκπαιδευόμενο και στο τέλος τον ρωτάει, "Το κατάλαβες;". Με αυτή την ερώτηση προσπαθεί να λάβει στοιχεία από τον εκπαιδευόμενο για να μπορέσει να συνεχιστεί η επικοινωνία, ανάλογα με το τι έχει καταλάβει. Η απάντηση συνήθως του εκπαιδευομένου, είναι μια πιστοποίηση Β 2013 η πτήση 17
ότι άκουσε την ερώτηση και όχι ότι πραγματικά κατάλαβε το τι του αναλύθηκε. Έτσι το μειονέκτημα αυτής της μεθόδου, παραμένει σε κάποιο βαθμό η αμφιβολία για το τι έμαθε ο εκπαιδευόμενος. 3. Επικοινωνία με κέντρο το μήνυμα που μεταδίδεται μεταξύ των δύο πηγών (εκπαιδευτή - εκπαιδευόμενο) Το ιδανικό στη διαδικασία της επικοινωνίας, είναι αυτή με κέντρο το μήνυμα. Η ειδοποιός διαφορά σε αυτή τη διαδικασία, είναι η αμφίδρομη επικοινωνία. Εδώ, ο εκπαιδευτής ενδιαφέρεται για το αν επικοινωνεί σωστά με τον εκπαιδευόμενο. Για να χρησιμοποιηθεί αυτός ο τρόπος, θα πρέπει να εξασφαλιστεί ότι και οι δύο (πομπός / εκπαιδευτής, δέκτης / εκπαιδευόμενος) κατανόησαν το ίδιο μήνυμα μετά το πέρας της επικοινωνίας τους. Σε αυτή την διαδικασία υπάρχει μεγάλη ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ τους. Για παράδειγμα, ο εκπαιδευτής εξηγεί στον εκπαιδευόμενο τι εννοεί με την έκφραση η "κεφαλή του Α/Φ". Ο εκπαιδευόμενος επαναλαμβάνει και λέει τι κατάλαβε από αυτό που του ειπώθηκε. Τέλος, ο εκπαιδευτής διορθώνει και ενισχύει την αντίληψη του εκπαιδευομένου. Μια ιδανική διαδικασία επικοινωνίας στην εκπαίδευση, λόγου χάρη την πτητική, θα μπορούσε να ήταν ως εξής: Το ιδανικό στη διαδικασία της επικοινωνίας, είναι αυτή με κέντρο το μήνυμα. Η ειδοποιός διαφορά σε αυτή τη διαδικασία, είναι η αμφίδρομη επικοινωνία. α. Ο εκπαιδευτής επιδεικνύει έναν ελιγμό, περιγράφοντας τα σημεία κλειδιά και ο εκπαιδευόμενος πρέπει να τον "δει" και να τον αισθανθεί με το δικό του τρόπο. ελιγμό. β. Μετά την επίδειξη, θα πρέπει να ζητηθεί από τον εκπαιδευόμενο να περιγράψει τι είδε και τι κατάλαβε, έτσι ώστε να επανατροφοδοτηθεί η επικοινωνία. Στη συνέχεια ξεδιαλύνονται κάποια σημεία όπου ο εκπαιδευόμενος είχε πρόβλημα. γ. Ο εκπαιδευόμενος εκτελεί τον δ. Έπειτα ζητείτε από τον εκπαιδευόμενο να περιγράψει μόνος του, πώς πήγε η εκτέλεση του ελιγμού. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να δοθεί έμφαση στη διδασκαλία των σημείων που δεν μπορεί να θυμηθεί. ε. Τέλος ο εκπαιδευτής μπορεί να συγκεντρώσει την προσοχή του στα δυνατά και αδύνατα σημεία του εκπαιδευομένου. 18 η πτήση Β 2013
Μη Προφορική επικοινωνία Έρευνες έχουν δείξει ότι πάνω από τα μισά μηνύματα που θέλουμε να μεταφέρουμε, γίνονται με την μη προφορική επικοινωνία. Αυτός ο τρόπος έχει σχέση με τις φυσικές αντιδράσεις των ανθρώπων και είναι μεγάλης σημασίας γιατί υποστηρίζει καλύτερα αυτό που θέλουμε να πούμε. Ένας εκπαιδευτής, θα πρέπει να ελέγχει τις αντιδράσεις του καθώς και το τι λέει. Κάποιος πχ, ο οποίος "υποστηρίζει" ότι διαθέτει χρόνο να μιλήσει σε ένα εκπαιδευόμενο, αλλά συνεχώς κοιτάει το ρολόι του, στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα αδιαφορίας. Παράλληλα, ένας εκπαιδευτής θα πρέπει να είναι προσεκτικός και να παρακολουθεί επίσης τα μηνύματα που «στέλνει» ο εκπαιδευόμενός του, για το αν δέχεται την διδασκαλία/εκπαίδευση που του παρέχει. Υπάρχουν πολλά πράγματα που θα πρέπει να προσέξει στις φυσικές εκφράσεις ενός εκπαιδευομένου στο briefing, το debriefing ή σε μία διάλεξη. Η στάση του σώματος, η έκφραση του προσώπου, οι διάφορες χειρονομίες, Ένας εκπαιδευτής θα πρέπει να είναι προσεκτικός και να παρακολουθεί επίσης τα μηνύματα που «στέλνει» ο εκπαιδευόμενός του, για το αν δέχεται την εκπαίδευση που του παρέχει. μπορούν να δώσουν μια καθοριστική στάση για το εάν είναι έτοιμος να καταλάβει αυτά που προσπαθεί να του μεταδώσει. Αυτού του είδους η επικοινωνία έχει αρκετά μεγάλη επίδραση και κατά τη διάρκεια της πτήσης. Όταν δεν απαιτείται να επεμβαίνει την στιγμή που ο εκπαιδευόμενος εκτελεί έναν ελιγμό, δεν είναι καλό να σφυρίζει ή να χτυπάει το χειριστήριο ή να κάνει άλλες αποδοκιμαστικές χειρονομίες. Με αυτό τον τρόπο στέλνει στον εκπαιδευόμενο ένα ισχυρό αρνητικό μήνυμα (πχ αμφιβολία για τις ικανότητές του) και αυτό τον επηρεάζει στην συνέχεια της εκτέλεσης του ελιγμού ή και της πτήσης ολόκληρης. Πρέπει λοιπόν ο εκπαιδευτής να είναι σίγουρος, ότι το μήνυμα που στέλνει στον εκπαιδευόμενο με την προφορική έκφραση, έχει άμεση σχέση με τον τρόπο που το δείχνει. Αν αυτά δεν συμφωνούν, τότε δημιουργείται σύγχυση στον εκπαιδευόμενο Β 2013 η πτήση 19
Τεχνική της ακρόασης Eνας νέος εκπαιδευτής θα κάνει πλήθος αναλύσεων για το πιο είναι το σωστό ίχνος, η σωστή τεχνική, αλλά χωρίς να δείξει πού είναι το λάθος που κάνει ο εκπαιδευόμενος. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να του δημιουργήσει καινούργιες απορίες. Έχει παρατηρηθεί, ότι ένας εκπαιδευτής, θα πρέπει να έχει αρκετά ανεπτυγμένη την ικανότητα του να παρατηρεί και να ακούει, ειδικά όταν είναι νέος στην εκπαίδευση. Αυτές οι ικανότητες, αναπτύσσονται καθώς παρατηρεί και αναλύει τον τρόπο με τον οποίο εκτελεί τις εργασίες ο εκπαιδευόμενος. Αρχικά ΔΕΝ είναι προετοιμασμένος να κάθεται "αμέτοχος" και να αφήνει τον εκπαιδευόμενο να εκτελεί διαδικασίες. Πολλές φορές, θα πρέπει να καταπολεμήσει την τάση να επιβάλει στον εκπαιδευόμενο το σωστό τρόπο εκτέλεσης μίας εργασίας, χωρίς να τον αφήνει μόνο του να την εκτελέσει και μετά να εντοπίσει πού κάνει το λάθος. Πρέπει να "πολεμάει" την νοοτροπία ότι ο εκπαιδευόμενος θα πρέπει να τα εκτελεί όλα σωστά από την πρώτη κιόλας φορά. Το να αφήνει τον εκπαιδευόμενο να κάνει λάθη και μετά να του τα αναλύει (αίτιο - αποτέλεσμα), είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο στη σωστή εκπαίδευση. Όταν κάνει λάθος ο εκπαιδευόμενος αέρος, πχ στην τελική της Π/Γ, ένας νέος εκπαιδευτής θα κάνει πλήθος αναλύσεων για το πιο είναι το σωστό ίχνος, η σωστή τεχνική, αλλά χωρίς ουσιαστικά να δείξει πού είναι το λάθος που κάνει ο συγκεκριμένος εκπαιδευόμενος. Με αυτό τον τρόπο μπορεί να δημιουργήσει καινούργιες απορίες στον εκπαιδευόμενο. Εκεί βρίσκεται και η διαφορά με ένα έμπειρο εκπαιδευτή. Αυτός αφήνει τον εκπαιδευόμενο να εκτελέσει την "τελική" και παρατηρεί τα σφάλματά του. Φυσικά αυτό γίνεται μέχρι το σημείο εκείνο κατά το οποίο δεν επηρεάζεται η Ασφάλεια Πτήσεων ή το comfort level του εκπαιδευτή. Ο εκπαιδευτής ΔΕΝ χρειάζεται να σκέφτεται για τον εκπαιδευόμενο, αλλά ρωτά τον ίδιο πού νομίζει ότι βρίσκεται το σφάλμα. Έτσι καταφέρνει να τον κάνει να καταλάβει ποιά είναι η αιτία για τα λάθη του και τον βοηθά αποτελεσματικότερα να τα διορθώσει. Αυτό μπορεί να γίνει με σχετική άνεση χρόνου κατά τη διάρκεια του debriefing, όπου ζητείται από τον εκπαιδευόμενο να κάνει μόνος του την ανάλυση της εκτελεσθείσας δραστηριότητας και των όποιων λαθών του. Με αυτή την προσέγγιση στην όλη εκπαιδευτική διαδικασία, οι εκπαιδευόμενοι παίρνουν ξεκάθαρα το μήνυμα ότι και οι ίδιοι είναι υπεύθυνοι για την πρόοδό τους. Είναι "αναγκασμένοι" όχι μόνο να "εκτελούν", αλλά και να αναλύουν τα αποτελέσματα της προσπάθειας τους και να εντοπίζουν τις αιτίες των σφαλμάτων τους. 20 η πτήση Β 2013
Προφορική αξιολόγηση Πριν την αξιολόγηση στην πράξη είναι απαραίτητη η προφορική αξιολόγηση, η οποία θα πιστοποιήσει το θεωρητικό υπόβαθρο των γνώσεων του εκπαιδευομένου, αλλά και την πιθανή επίδοση του σε καταστάσεις οι οποίες δεν μπορούν να προβλεφθούν (πχ αντιμετώπιση emergency). Αυτό, προάγει την ενεργό συμμετοχή του εκπαιδευομένου στην εκπαιδευτική διαδικασία και μάλιστα εγγυάται την εκπαίδευση με επίκεντρο τον εκπαιδευόμενο. Βέβαια, η προφορική αξιολόγηση απαιτεί αρκετή προετοιμασία από τον εκπαιδευτή. Οι ερωτήσεις που θα κάνει, παίζουν μεγάλο ρόλο στο να διατηρούν το ενδιαφέρον του εκπαιδευομένου για την εκπαίδευση. Συνεχείς ερωτήσεις που αφορούν "ξερές" πληροφορίες και δεν επιτρέπουν πολύ χρόνο στον εκπαιδευόμενο για να σκεφτεί, μπορούν να γίνουν αιτία αυτός να χάσει το ενδιαφέρον του για την πτήση, αφού ήδη από την Πρέπει λοιπόν ο εκπαιδευτής να είναι σίγουρος, ότι το μήνυμα που στέλνει στον εκπαιδευόμενο με την προφορική έκφραση, έχει άμεση σχέση με τον τρόπο που το δείχνει! αρχή ίσως δεν θα έχει "πάει καλά". Παράλληλα, αυτό δεν μπορεί να δείξει ξεκάθαρα στον εκπαιδευτή τί ξέρει και τί δεν ξέρει ο εκπαιδευόμενος. Όταν όμως ο εκπαιδευτής ζητά από τον εκπαιδευόμενο να του περιγράψει πώς εκτελείται ένας ελιγμός ή διαδικασία, τότε μπορεί να αντιληφθεί το επίπεδο αφομοίωσης της γνώσης. Ερωτήσεις του τύπου «Γιατί, Πώς, Περιέγραψε, Ανάλυσε», είναι μερικά παραδείγματα "σωστών" ερωτήσεων, για να αξιολογήσει τις γνώσεις, την κρίση καθώς και την αντίληψη του εκπαιδευομένου. Οι Ανθσγοι (Ι) Ντίντης Βασίλειος και Μουσταφέρης Μιλτιάδης υπηρετούν στην 120ΠΕΑ. Η δημοσίευση βασίζεται στην Πτυχιακή Εργασία των συγγραφέων με τίτλο «Η διαπροσωπική σχέση μεταξύ εκπαιδευτή αέρος και εκπαιδευόμενου ως παράγοντα στην επίτευξη Ασφάλειας Πτήσεων» (Σχολή Ικάρων, 2011). Β 2013 η πτήση 21