ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Ομάδες Τροφίμων & Θρεπτικά Συστατικά Αιμιλία Παπακωνσταντίνου, PhD Διαιτολόγος Διατροφολόγος Λέκτορας Διατροφής & Μεταβολισμού Τμήμα Επιστήμης Τροφίμων & Διατροφής του Ανθρώπου Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δεκάλογος για ενήλικες
Δεκάλογος για παιδιά
Συστάσεις για ενήλικες
Αξιολόγηση των δεδομένων που προκύπτουν από ποσοτικές μεθόδους Διαιτητικές Προσλήψεις Αναφοράς (DRIs) 38
Ιστορική Ανασκόπηση 1941 RDA Food & Nutrition Board of the National Academy of Science (USA) 1942 Canadian Council on Nutrition προτείνει την υιοθέτηση των US RDA 1945 DRN /δεκαετία I Οι Καναδικές συστάσεις διαφοροποιούνται και εστιάζουν πιο πολύ στα άτομα και όχι στις ομάδες Ανανέωση των συστάσεων 1989 RDA Οι πιο πρόσφατη έκδοση των US RDA 1990 RNI Οι πιο πρόσφατη έκδοση των Καναδέζικων 1991 DRV Daily Reference Values (DRV) Food & Drug Administration (UK) 1995 N&Ei Nutrient & Energy Intake (Πρόσληψη σε θρεπτικά συστατικά και ενέργεια) ΕΕ 1997- Σήμερα DRI Dietary Reference Intake (USA & Canada)
Η Βασική Φιλοσοφία των RDA και DRI
Σε τι διαφέρουν τα DRI από τα RDA & RNI? 1. Συστάσεις όχι μόνο για πρόληψη ανεπαρκειών αλλά και για τη μείωση του κινδύνου για χρόνια νοσήματα φθοράς. 2. Καθιέρωση ανώτατων επιτρεπόμενων επιπέδων πρόσληψης 3. Συστάσεις για ορισμένα συστατικά τροφίμων (φυτο-οιστρογόνα, φλαβονοειδή, φυτοστερόλες) μπορούν να καθιερωθούν υπό προϋποθέσεις 4. Καθορισμός για πρώτη φορά τιμών αναφοράς για υδατάνθρακες και απαραίτητα αμινοξέα.
USA Institute of Medicine & Food and Nutrition Board Αντικαθιστούν τα παλιά RDA (US) και RNI (Can) με τα DRI Τα DRI εμπεριέχουν τρεις συστάσεις: EAR (Μέση εκτιμώμενη απαίτηση) AI (Επαρκή πρόσληψη) UI (Ανώτατη πρόσληψη)
Καθορισμός DRIs Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes Panels Calcium, Vitamin D, Phosphorus, Mg, F--1997 Upper Reference Levels Subcommittee Folate, B 12,Other B Vitamins,Choline--1998 Vitamins C and E, Se, ß-carotene and Other Carotenoids--2000 Interpretation and Uses of DRIs Subcommittee Vitamins A and K, B, Cr, Cu, Fe, I 2, Mn, Mo, Ni, Si, V, Zn--2000 Energy and Macronutrients--2001 Electrolytes Other Food Components Alcohol?
Ορισμός DRI ανάλογα με την ηλικία & φύλο + Επίδραση Φύλου Ετη 0 1 4 11 18 35 51 7 0 Κύηση/ γαλουχία
Η κατανομή των αναγκών του πληθυσμού
Κίνδυνος ανεπάρκειας Estimated Average Requirements (EAR) Η μέση εκτιμούμενη απαίτηση (ή Μέση Απαίτηση) για κάποιο θρεπτικό συστατικό είναι η τιμή πρόσληψης που καλύπτει τις ανάγκες του 50% των ατόμων μίας συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας και φύλου EAR RDA UL AI 0.5 0.5 Κίνδυνος Τοξικότητας Παρατηρούμενη Πρόσληψη
Κίνδυνος ανεπάρκειας Συνιστώμενη Διαιτητική Πρόσληψη (RDA) Η συνιστώμενη διαιτητική πρόσληψη (Recommended dietary allowance) είναι η μέση ημερήσια πρόσληψη ενός θρεπτικού συστατικού που θεωρητικά καλύπτει τις ανάγκες σχεδόν όλων των ατόμων (97-98%) ενός υγιή πληθυσμού μιας συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας και φύλου EAR RDA UL AI 0.5 0.5 Κίνδυνος Τοξικότητας Παρατηρούμενη Πρόσληψη
Συνιστώμενη Διαιτητική Πρόσληψη (RDA)
Συνιστώμενη Διαιτητική Πρόσληψη (RDA) Κατανομή Συχνοτήτων των ατομικών απαιτήσεων RDA= EAR +2 Τυπικές Αποκλίσεις EAR RDA Αυξανόμενη πρόσληψη 2 τυπικές αποκλίσεις
Κίνδυνος ανεπάρκειας Επαρκής Πρόσληψη - Adequate Intake (AI) Η Επαρκής Πρόσληψη θρεπτικού συστατικού είναι η έμμεσα εκτιμούμενη πρόσληψη που θεωρείται επαρκής για μια συγκεκριμένη ομάδα υγιών ατόμων EAR RDA UL AI 0.5 0.5 Κίνδυνος Τοξικότητας Παρατηρούμενη Πρόσληψη
Επαρκής Πρόσληψη - Adequate Intake (AI) Χρησιμοποιείται όταν δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για καθορισμό EAR Βασίζεται σε παρατηρούμενες ή πειραματικά καθορισμένες εκτιμήσεις της πρόσληψης θρεπτικών συστατικών Παραδείγματα: - Στα βρέφη: Από τη μέση πρόσληψη θρεπτικών συστατικών του μητρικού γάλακτος - Ενήλικες: Υπολογισμός συνήθους πρόσληψης (παντοθενικό οξύ) ή ερευνητικά δεδομένα (Ca)
Παράδειγμα: AI του Ασβεστίου
Παράδειγμα: AI της βιταμίνης D
Παράδειγμα: AI του φθορίου
Κίνδυνος ανεπάρκειας Ανώτατο Επίπεδο Ανεκτής Πρόσληψης Tolerable Upper Intake Levels (UL) Για μερικά Το θρεπτικά Ανώτατο συστατικά Επίπεδο Ανεκτής η συνήθης Πρόσληψης πρόσληψη είναι υπολογίζεται η ημερήσια με βάση την κατανάλωση συμπληρωμάτων (π.χ. μαγνήσιο), εμπλουτισμένων τροφίμων πρόσληψη ενός θρεπτικού συστατικού που θεωρείται ότι δε θα (fortificants) και φαρμάκων. Για άλλα θρεπτικά συστατικά θα πρέπει να έχει ανεπιθύμητες επιδράσεις στην υγεία όλων σχεδόν των λάβουμε υπόψη και πρόσληψη από τρόφιμα. ατόμων του γενικού πληθυσμού. EAR UL RDA AI 0.5 0.5 Κίνδυνος Τοξικότητας Παρατηρούμενη Πρόσληψη
Tolerable Upper Intake Levels (UL) Το Ανώτατο Επίπεδο Ανεκτής Πρόσληψης είναι η ημερήσια πρόσληψη ενός θρεπτικού συστατικού συστατικού που θεωρείται ότι δεν θα έχει ανεπιθύμητες επιδράσεις στην υγεία όλων σχεδόν των ατόμων του γενικού πληθυσμού. Είναι ΜΗ συνιστώμενη ποσότητα Αυξημένο ενδιαφέρον λόγω εμπλουτισμένων τροφίμων και συμπληρωμάτων Έχει εφαρμογή μόνο για περιπτώσεις μακροχρόνια χρήσης
Ανακεφαλαίωση των DRIs (DRI) Dietary Reference Intakes (DRI) Adequate Intake (AI) Estimated Average Requirement (EAR) Recommended Dietary Allowances (RDA) Tolerable Upper Intake Level (UI) Experimentally Determined Approximation Requirement for 50% of Healthy Population Requirement for 97-98% of Healthy Population Level Associated with Adverse or Toxic Effects National Academy of Sciences, Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes for Calcium, Phospborus, Magnesium, Vitamin D and Fluoride. Washington, DC: National Academy Press, 1997.
Χρήση των DRI στη διατροφική αξιολόγηση ατόμων
Χρήση των DRI στη διατροφική αξιολόγηση ατόμων Η σύγκριση της διαιτητικής πρόσληψης ενός ατόμου με τις ανάγκες του σε θρεπτικά συστατικά είναι δύσκολη για δύο κυρίως λόγους: Α) Οι πραγματικές ανάγκες είναι άγνωστες και μεταβάλλονται με την ηλικία και την εποχή. Β) Απαραίτητη η γνώση της συνήθους-μακροχρόνιας πρόσληψης του ατόμου. Η μέση πρόσληψη αποτελεί τη καλύτερη εκτίμηση της συνήθους πρόσληψης.
Παραδείγματα χρήσης κλινικών, βιοχημικών και ανθρωπομετρικών δεδομένων Προσοχή στη χρήση και αξιολόγηση των DRIs Διατροφική ανεπάρκεια Διασταύρωση με κλινικούς & βιοχημικούς δείκτες. Χρήση & αξιολόγηση Πολλών δεικτών παράλληλα
Παραδείγματα χρήσης κλινικών, βιοχημικών και ανθρωπομετρικών δεδομένων (συνέχ) Σίδηρος Κλινικά συμπτώματα: Αναιμία, γλωσσίτιδα, κοιλονυχία, γωνιακήτοματίτιδα, ωχρότητα. Βιοχημικοί δείκτες: Φερριτίνη ορού, αιμοσφαιρίνη, αιματοκρίτης, μέσος όγκος ερυθρών-mcv (δείκτης μεγέθους ερυθροκυττάρων, σίδηρος ορού.
Παραδείγματα χρήσης κλινικών, βιοχημικών και ανθρωπομετρικών δεδομένων (συνέχ) Βιταμίνη C Κλινικά συμπτώματα: Σκορβούτο (αιμορραγίες στη στοματική κοιλότητα, αδυναμία, διάρρηξη αιμοφόρων αγγείων, απώλεια όρεξης). Βιοχημικοί δείκτες: - Συγκέντρωση ασκορβικού οξέως στον ορό (μη αξιόπιστο & επηρεάζεται από πρόσφατη κατανάλωση) - Συγκέντρωση ασκορβικού οξέως λευκοκυττάρων (περισσότερο αξιόπιστο) - Χρήση ισοτόπων
Παραδείγματα χρήσης κλινικών, βιοχημικών και ανθρωπομετρικών δεδομένων (συνέχ) Βιταμίνη D Κλινικά συμπτώματα: Ραχίτιδα (παιδιά), οστεομαλακία και οστεοπόρωση (ενήλικες) Βιοχημικοί δείκτες: - Επίπεδα 25-υδροξυβιταμίνη D (καλσιδιόλη) - Συγκέντρωση παραθορμονης (PTH)
Διατροφική αξιολόγηση με την χρήση δεικτών Οι κατανάλωσεις τροφίμων από διαφορετικές ομάδες συσχετίζονται ισχυρά πρόβλημα πολυσυγγραμικότητας σε μοντέλα διατροφικής ανάλυσης. Μια από τις λύσεις διατροφικοί δείκτες. Δίνουν την δυνατότητα συνολικής αποτίμησης της ποιότητας των διατροφικών συνηθειών. Η κατασκευή τους τις περισσότερες φορές στηρίζεται σε βασικά διατροφικά πρότυπα πχ. Μεσογειακή διατροφή.
Εργαλεία της Επιστήμης της Διατροφής Πίνακες σύστασης τροφίμων Συνιστώμενη Ημερήσια Πρόσληψη Διατροφικές συστάσεις Πυραμίδα διατροφής
Πίνακες σύστασης τροφίμων www.nutrition.gov Είναι οι πίνακες σύστασης τροφίμων των ΗΠΑ Δυνατότητες και περιορισμοί Χρήσεις www.eurofir.org Είναι οι πίνακες σύστασης τροφίμων ευρωπαϊκών χωρών Δυνατότητες και περιορισμοί Χρήσεις
Δεδομένα στους Πίνακες Σύστασης Τροφίμων Ενέργεια Μακροθρεπτικά συστατικά (πρωτείνες, υδατάνθρακες, λίπη) και επιμέρους ομάδες αυτών (πχ σάκχαρα, λιπαρά οξέα) Ανόργανα συστατικά (πχ ασβέστιο, σίδηρος, νάτριο) Βιταμίνες
Composition of foods per 100 g edible portion Food Protein g Fat g Carbohydrate g Energy kcal Energy kj Grapefruit, raw 0.8 0.1 6.8 30 126 Grapefruit, canned in juice 0.6 Trace 7.3 30 120 Grapefruit, canned in syrup 0.5 Trace 15.5 60 257 Grapes, average 0.4 0.1 15.4 60 257 Guava, raw 0.8 0.5 5.0 26 112 Source: FSA (2002) McCance and Widdowson s The Composition of Foods, 6th Summary Edition. Cambridge: Royal Society of Chemistry.
Πίνακες σύστασης: χρήσεις Επίπεδο Διεθνές Παραδείγματα Εκτίμηση της διατροφικής πρόσληψης θρεπτικών συστατικών πληθυσμιακών ομάδων Διερεύνηση της συσχέτισης διατροφής, διατροφικής κατάστασης και υγείας σε επιδημιολογικές μελέτες Αξιολόγηση των προγραμμάτων διατροφικής αγωγής Προγράμματα διατροφικής παρέμβασης, προγράμματα διατροφικής βοήθειας και προγράμματα εμπλουτισμού τροφίμων Διατροφική επισήμανση Διεθνές εμπόριο
Πίνακες σύστασης: χρήσεις (2) Επίπεδο Παραδείγματα Παρακολούθηση της επάρκειας θρεπτικών συστατικών μέσω της παρακολούθησης της παραγωγής τροφίμων και της διατροφικής πρόσληψης Παρακολούθηση των τάσεων διατροφικής πρόσληψης Εθνικό Μελέτη και επιλογή βελτιωμένων ποικιλιών ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερη διατροφικής πρόσληψη Εκτίμηση της διατροφικής πρόσληψης πληθυσμιακών ομάδων Διερεύνηση της συσχέτισης διατροφής, διατροφικής κατάστασης και υγείας σε επιδημιολογικές μελέτες
Πίνακες σύστασης: χρήσεις (3) Επίπεδο Παραδείγματα Αξιολόγηση προγραμμάτων διατροφικής αγωγής Εκπαίδευση σε θέματα τροφίμων και διατροφής Εθνικό Προγράμματα αγωγής υγείας Προγράμματα διατροφικής παρέμβασης Έλεγχος τροφίμων και ασφάλεια τροφίμων Διατροφική επισήμανση τροφίμων
Πίνακες σύστασης: χρήσεις (4) Επίπεδο Examples Τοπικό (όταν υπάρχουν ιδιαιτερότητες στην διατροφή μιας περιοχής) Οργάνωση ισορροπημένου σιτηρεσίου σε μονάδες όπως σχολεία, νοσοκομεία, στρατόπεδα κλπ με χρήση τοπιμών προϊόντων Έλεγχος ποιότητας παραγόμενων προϊόντων τροφίμων από παραγωγικές μεγάλες, μικρές ή μικρομεσαίες επιχειρήσεις Ανάπτυξη νέων προϊόντων Νοικοκυριού Μελέτες διατροφικής πρόσληψης σε επίπεδο νοικοκυριού Οικονομικά νοικοκυριού σε σχέση με την διατροφική πρόσληψη
Πίνακες σύστασης: χρήσεις (5) Επίπεδο Ατομικό Παραδείγματα Εκτίμηση διατροφικής πρόσληψης Αποτίμηση αλλαγών στην διατροφική συμπεριφορά Εκτίμηση της ενεργειακής πρόσληψης σε προγράμματα ελέγχου βάρους σώματος Εκτίμηση διατροφικής ισορροπίας Ανάπτυξη διαιτολογίων ατόμων που πάσχουν από νόσους που απαιτούν ιδιαίτερη διατροφή πχ διαβήτης, καρδιαγγειακή νόσος, υπέρταση Ανάπτυξη διαιτολογίων αθλητών Ανάπτυξη διαιτολογίων ατόμων σε διάφορα στάδια της ζωής πχ παιδική ηλικία, εγκυμοσύνη