Χάρης Σαββίδης αρχιτέκτων d.p.l.g. Συνθέτοντας το Ιδανικό Ξενοδοχείο Το ξενοδοχείο ως αρχιτεκτονικό θέμα είναι ένα από τα πιο σύνθετα κτίρια με τα οποία μπορεί να ασχοληθεί ένας αρχιτέκτονας, ειδικά σήμερα στις αρχές του 21ου αιώνα. Το ξενοδοχείο είναι ουσιαστικά ένας τόπος διαμονής για παντός είδους ταξιδιώτες, τουρίστες ή επαγγελματίες ή ό,τι άλλο. Πρωταρχικές αναζητήσεις του αρχιτέκτονα είναι η κατανόηση και εξυπηρέτηση της τοπογραφίας του οικοπέδου, (φυσική, ιστορική, πολιτική κλπ.) και η οργάνωση της δομής της ξενοδοχειακής μονάδας. Η δομή αυτή που έχει ως στόχο να εξυπηρετήσει το σενάριο του ιδιοκτήτη ξενοδόχου, τόσο ως προς την φιλοξενία των πελατών, όσο και ως προς τις συμπληρωματικές λειτουργίες του ξενοδοχείου (εστίαση, συνεδριακή υποδομή, καταστήματα, υδροθεραπεία θαλασσοθεραπεία, θαλάσσια λουτρά, άθληση, απασχόληση ανηλίκων, κλπ.). Το σενάριο αυτό και η αποσαφήνισή του έχει άμεση σχέση με την επιτυχία του εγχειρήματος. Ο αρχιτέκτονας δεν μπορεί από μόνος του να υποκαταστήσει την οικονομοτεχνική διάσταση ενός τέτοιου έργου. Η συνθετική προσέγγιση ενός ξενοδοχείου πρέπει να είναι από τη μία προσαρμοσμένη στην διεθνή πρακτική που εφαρμόζεται ανάλογα με τους πελάτες στους οποίους απευθύνεται και πρόκειται να εξυπηρετήσει και από την άλλη προσαρμοσμένη στο φυσικό του περιβάλλον, αυτό που το περιβάλλει και που εντέλει θα προσφέρει ως μοναδικό στον πελάτη-ταξιδιώτη. Τέλος η ξεχωριστή αρχιτεκτονική του αποτελεί τμήμα της προσφερόμενης υπηρεσίας και διευκολύνει το marketing, όσον αφορά την εμπορική του προώθηση. Πρώτο μέλημα του μελετητή είναι η ανάδειξη της θέσης του έργου και η επίλυση των βασικών θεμάτων της προσβασιμότητας και της επίλυσης των βασικών κινήσεων του χρήστη-πελάτη. Ο αρχιτέκτονας πρέπει να γνωρίζει απόλυτα την κάθε κίνηση που πρόκειται να εξυπηρετηθεί από το κτίριο, είτε είναι κίνηση ατόμων (επισκέπτης, πελάτης, προσωπικό, προμηθευτές κλπ.), είτε κίνηση προϊόντων (προμήθειες χώρων εστίασης, προμήθειες εξοπλισμού σταθερού και κινητού, μεταφορά αποσκευών, μεταφορά φαγητών και ποτών, γενικά ό,τι έχει να κάνει με υλικά που περνούν μέσα από χώρους του ξενοδοχειακού συγκροτήματος, κτιριακού και υπαίθριου), είτε πρόκειται για κίνηση οχημάτων. Για όλους τους παραπάνω λόγους την μεγαλύτερη σημασία έχει η οριστικοποίηση της θέσης του κτιρίου μέσα στο οικόπεδο. Αυτό θα φιλοξενήσει το μεγαλύτερο μέρος των δραστηριοτήτων και θα αποτελέσει και το σημείο αναφοράς για τους πελάτες. Η αρχιτεκτονική του αντανακλά την πραγματοποίηση του σεναρίου που προαναφέραμε. Οι παροχές ενός ξενοδοχείου σήμερα Το σύγχρονο ξενοδοχείο δεν είναι μόνο τόπος διαμονής ή ακόμα λιγότερο τόπος διανυκτέρευσης. Απεναντίας είναι ένα σύνολο προσφερθέντων υπηρεσιών που ελάχιστα έχουν να κάνουν με την πρωταρχική έννοια του ως κατάλυμα.
Ξεκινώντας από το ίδιο το δωμάτιο, οι παροχές μέσα σε αυτό έχουν πολλαπλασιαστεί. Εκτός της λειτουργίας του ως κοιτώνας, διαθέτει χώρο εργασίας με υποστήριξη σύνδεσης μέσω του διαδικτύου, δορυφορική τηλεόραση, κάποιο μικρό καθιστικό για την ανάπαυση με μίνι μπαρ, διευκολύνσεις για την παρασκευή ζεστού ή κρύου ροφήματος, μεγάλα ερμάρια για την προσωρινή αποθήκευση των αποσκευών του και προσωπικών του αντικειμένων, καθώς και άλλες παροχές ανάλογα με το target group των πελατών στο οποίο στοχεύει το σενάριο του ξενοδόχου, που προαναφέραμε. Το λουτρό του δωματίου πέρα από τις βασικές παροχές που διαθέτει, αρχίζει να αποκτά ένα ρόλο σημαντικό ως χώρος. Οι διαστάσεις του πλέον είναι πολύ μεγαλύτερες από τις αναγκαίες, η διακόσμηση και διαρρύθμισή του είναι τέτοια που προδιαθέτει τον χρήστη να το αντιμετωπίσει σαν χώρο χαλάρωσης και ανάπαυσης διαθέτοντας - για ένα ή για δύο άτομα - υδρομασάζ, χώρους χαμάμ ή και σάουνας κ.λ.π. Συνήθως έχει μεγάλα ανοίγματα (παράθυρα) με θέα προς το ύπαιθρο, κλπ. Η πρόσβαση στα δωμάτια γίνεται μέσω ευρύχωρων διαδρόμων χωρίς το ατελείωτο μήκος των ξενοδοχείων του 50 ή του 70, με καθιστικά, ώστε να μπορεί κανείς να σταθεί και να περιμένει κάποιον που ετοιμάζεται. Έτσι αποφεύγονται γενικά τα κτίρια με πολύ μεγάλο πλάτος που αναγκαστικά οδηγούν σε πολλούς εσωτερικούς σκοτεινούς χώρους. Οι χώροι του πρωινού και των γευμάτων είναι πλέον είναι όσο το δυνατόν πιο ανοιχτοί στο ευρύ κοινό άσχετα με το εάν είναι πελάτες του ξενοδοχείου ή όχι σε αντίθεση με παλαιότερη πρακτική που τους ήθελε απομονωμένους από την εξωτερική κίνηση του ξενοδοχείου με σκοπό να εξυπηρετήσουν τον ένοικο και μόνο. Αυτό συμβαίνει πολύ συχνά τόσο με τις πισίνες, όσο και με άλλες παροχές του συγκροτήματος. Η είσοδος του ξενοδοχείου αποτελεί και τον συνδετικό κρίκο όλων των επιμέρους λειτουργιών και παροχών που σχετίζονται με την πελατεία της επιχείρησης. Συμβαίνει λοιπόν πολύ συχνά και η θέση της να είναι επιλεγμένη κεντροβαρικά ως προς τις επιμέρους λειτουργίες. Αυτές σε γενικές γραμμές μπορούν να ομαδοποιηθούν ως εξής: εστίαση (εστιατόρια μπαρ καφετέριες club πρωινά), διανυκτέρευση (δωμάτια σουίτες καμπάνες), χαλάρωση - relax (πισίνες πλαζ υδροθεραπείες θαλασσοθεραπείες μασάζ γυμναστήρια αθλοπαιδιές διαιτολογικά κέντρα - golf) καταστήματα (κοσμηματοπωλεία souvenirs, τοπικά προϊόντα ψιλικά εφημερίδες, περιοδικά κλπ.) συνεδριακοί χώροι (αίθουσες πολλαπλών χρήσεων αίθουσες σεμιναρίων) αίθουσες παρουσίασης προϊόντων και υπηρεσιών κλπ.), χώροι δεξιώσεων (γεύματα κλπ.) Οι παραπάνω προσφερόμενες υπηρεσίες βοηθούν το επιχειρησιακό μοντέλο να λειτουργεί και σε περιόδους χαμηλής τουριστικής κίνησης. Βοηθά επίσης τις μεγάλες συνήθως επιχειρήσεις να προσφέρουν και ένα σημαντικό έργο στις τοπικές κοινωνίες και συνήθειες και να εντάσσονται αρμονικά στην καθημερινή ζωή των κατοίκων, έστω και αν οι υπηρεσίες που προσφέρει δεν καλύπτουν πρωταρχικές ανάγκες των περιοίκων.
Σε πολλές περιπτώσεις πέρα από τους αναγκαίους χώρους εστίασης, βλέπουμε να δημιουργούνται εστιατόρια και μπαρ με ιδιαίτερο χαρακτήρα, τα οποία δεν απευθύνονται μόνο στους ενοίκους αλλά αντιθέτως υπάρχει δυνατότητα απευθείας πρόσβασης σ αυτά από τον δρόμο, χωρίς να απαιτείται δηλαδή κάποιος να εισέλθει μέσα στο ξενοδοχείο. Τα τελευταία χρόνια μέσα στις διάφορες χρήσεις που εντάσσονται στα ξενοδοχεία, έχει αρχίσει να αποκτά δεσπόζουσα θέση η ύπαρξη χώρων άσκησης και χώρων χαλάρωσης. Ανάλογα με το επιχειρησιακό σχέδιο του ιδιοκτήτη, επιλέγεται το μέγεθος και το ύφος των χώρων αυτών. Τις περισσότερες φορές προβλέπεται κλειστή πισίνα ή συγκρότημα πισινών σε συνδυασμό με χώρους ατομικής ή ομαδικής άσκησης, χώρους χαλάρωσης, χαμάμ, σάουνας, μεμονωμένων μικρών αιθουσών (boxes) όπου εφαρμόζονται διάφορες θεραπείες ή προσφέρονται υπηρεσίες περιποίησης. Η όλη αισθητική των χώρων διέπεται από το ύφος που έχει επιλεγεί σε συνδυασμό με το προσανατολισμό των προσφερόμενων υπηρεσιών. Π.χ. εάν ως επί το πλείστον εφαρμόζονται πρακτικές της Άπω Ανατολής, η επιλογή των υλικών για τα τελειώματα των χώρων (π.χ. επενδύσεις, δάπεδα κ.λ.π.), η διαρρύθμισή τους κ.λ.π. παραπέμπει σε αισθητικές με αντίστοιχες πολιτισμικές αφετηρίες και αναφορές. Επισημαίνεται επίσης, ότι στην διαμόρφωση αυτής της ιδιαίτερης ατμόσφαιρας που δημιουργείται σε τέτοιους χώρους συμβάλλουν τόσο η κατάλληλη επιλογή του φωτισμού όσο της μουσικής και των ήχων που χρησιμοποιούνται. Και σε αυτή την περίπτωση, οι χώροι αυτοί δεν απευθύνονται αποκλειστικά στους πελάτες του ξενοδοχείου. Αντιθέτως τις περισσότερες φορές επιδιώκεται η διαμόρφωση μίας σταθερής πελατείας πέρα και έξω από τα όρια του συγκροτήματος. Ανάλογα με τις χωρικές δυνατότητες του ξενοδοχείου προβλέπονται συνήθως σε περιοχή κοντά στην κεντρική του είσοδο, η δημιουργία καταστημάτων, τα οποία κυρίως απευθύνονται στους πελάτες του ξενοδοχείου. Το είδος των καταστημάτων εξαρτάται από τη πελατεία στην οποία απευθύνεται το ξενοδοχείο. Υπάρχουν βεβαίως παραδείγματα στο εξωτερικό όπου η δημιουργία ενός μικρού εμπορικού κέντρου, συνήθως με είδη πολυτελείας, μέσα στα όρια μίας ξενοδοχειακής μονάδας, έχει καταφέρει να αποτελέσει σημαντικό πόλο έλξης και κίνησης στο ίδιο το ξενοδοχείο. Ένας άλλος τομέας στον οποίο δίνεται μεγάλη βαρύτητα, αφορά στην διαμόρφωση χώρων κατάλληλων για διοργάνωση διαφόρων δραστηριοτήτων, όπως σεμιναρίων, συνεδρίων, δεξιώσεων, εκθέσεων και λοιπών επιχειρηματικών ή κοινωνικών εκδηλώσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, χρησιμοποιούνται πολυλειτουργικοί χώροι (χώροι πολλαπλών χρήσεων), προκειμένου το ξενοδοχείο να μπορέσει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των παραπάνω δραστηριοτήτων καθώς και στην πιθανή δυνατότητα πραγματοποίησης παράλληλων δραστηριοτήτων. Σε αρκετές περιπτώσεις έλλειψης χώρου, βασικές χρήσεις ενός ξενοδοχείου, όπως αυτή της εστίασης κ.λ.π. λειτουργούν σε πολυλειτουργικούς χώρους προκειμένου να υπάρχει η δυνατότητα παροχής και άλλων υπηρεσιών. Συγκεκριμένα πολλές από τις παραπάνω λειτουργίες δύναται να αναπτύσσονται στον ίδιο χώρο χρησιμοποιώντας τεχνολογικά προηγμένα συστήματα κινητής δόμησης, οπτικοακουστικού εξοπλισμού και ειδικών επιφανειών που επιτρέπει σε ένα ενιαίο χώρο να μεταμορφώνεται ανάλογα με την περίσταση. Από αυτά καταλαβαίνουμε ότι από μόνο του το σενάριο το οποίο ο Αρχιτέκτονας καλείται να εκφράσει μέσω του σχεδιασμού του αποτελεί το βασικό πόλο έλξης για τον πελάτη. Όμως αυτό δεν αρκεί. Η ίδια η αρχιτεκτονική από μόνη της έχει τη δυνατότητα να είναι ο πρωταρχικός πόλος έλξης.
Είναι γεγονός πως με όλες αυτές τις προσφερόμενες υπηρεσίες μέσα στα πλαίσια του ιδίου του ξενοδοχειακού συγκροτήματος, προτρέπουν τον πελάτη να περάσει ένα μεγάλο μέρος του χρόνου του μέσα σε αυτό. Αυτό οδηγεί μοιραία την αρχιτεκτονική σε μία υπόμνηση της μνήμης του τόπου έτσι που να μπορεί να μεταδώσει στον πελάτη τα χαρακτηριστικά του τόπου που επισκέπτεται και να καλύψει ακόμα και την φυσική ροπή του προς την εξερεύνηση του άγνωστου. Έτσι πολλές φορές θα δούμε το ύφος της αρχιτεκτονικής του συγκροτήματος να διασπάται και να παίρνει ιδιαίτερη αξία σε κάθε ένα από τα στοιχεία που συναποτελούν το συγκρότημα. Θα δούμε π.χ. ένα εστιατόριο να θυμίζει ψαροταβέρνα, ή μαζί με μερικές καμπάνες να δημιουργούν την εντύπωση ενός ψαροχωριού παρόλο που μερικές δεκάδες μέτρα μακριά μπορεί να αναπτύσσεται ο πολυώροφος όγκος της πτέρυγας των δωματίων του ξενοδοχείου, ή ο υπερμεγέθης θόλος ενός συνεδριακού κέντρου. Θα δούμε επίσης μέσα στο ίδιο το κέλυφος του κτιρίου να ξετυλίγεται σαν διάκοσμος μία σκηνογραφία, που θυμίζει όσα ο επισκέπτης πρέπει να αναγνωρίσει ως ιστορικό και φυσικό σύνολο χαρακτηριστικών του τόπου που επισκέπτεται. Και όλα αυτά μέσα σε ένα αρμονικό σύνολο ατμόσφαιρας και ευκολιών (ή καλύτερα atmosphere & comfort ). Στις ηρωικές στιγμές του μοντέρνου αρχιτεκτονικού κινήματος (αρχές 20 ου έως την δεκαετία του 60) κάτι τέτοιο θα ήταν ανεπίτρεπτο και απορριπτέο τόσο ιδεολογικά όσο και ως εικόνα έργου. Τώρα πια θεωρείται τόσο δεδομένο που είναι δύσκολο να μπορεί κανείς να διατηρήσει μια στάση δεοντολογικά ορθή ακόμα και σε επεμβάσεις σε ξενοδοχεία-πρότυπα της διεθνούς αρχιτεκτονικής σκηνής. Άλλωστε οι συνεχείς ανακατασκευές των μονάδων που έχουν φτάσει να έχουν κύκλο 5-8 ετών δεν αφήνουν περιθώρια για τέτοιες τοποθετήσεις. Η εικόνα που συναντάμε όταν εισερχόμαστε στο εσωτερικό ενός ξενοδοχείου είναι αρμοδιότητα του αρχιτέκτονα: οι διαστάσεις των επιμέρους στοιχείων, οι αναλογίες, τα διαφορετικά στάδια ανακάλυψης των επιμέρους στοιχείων, ο κώδικας επικοινωνίας του πελάτη με το κτίριο,το έμψυχο δυναμικό και τα υλικά, όλα είναι ένα σύνολο στα χέρια του αρχιτέκτονα ο οποίος εκτός από το ρόλο του στο οικοδομικό κομμάτι, έχει και το ρόλο του σκηνοθέτη της λειτουργίας. Δεν είναι υπερβολή αν πούμε ότι το κτίριο, η είσοδος του, η εξωτερική του εικόνα θα καλωσορίσουν τον πελάτη πριν από το προσωπικό του ξενοδοχείου. Αυτή η σκηνοθεσία της αλληλουχίας των εικόνων που θα βιώσει ο πελάτης είναι στα χέρια του αρχιτέκτονα και αποτελεί μέρος της εργασίας του επίτευξη της δημιουργίας της επιθυμητής επαφής-διάλογου μεταξύ χρήστη κτιρίου προσωπικού. Ένα άλλο σημαντικό σημείο για την επιτυχία του σχεδιασμού είναι η δυνατότητα εξυπηρέτησης μεγάλων ομάδων χρηστών σε συγκεκριμένες στιγμές λειτουργίας του ξενοδοχείου. Είναι πολύ σημαντικό π.χ. όταν γίνεται ένα συνέδριο να μπορούν να εξυπηρετηθούν όλοι οι σύνεδροι την ίδια στιγμή για τον καφέ τους, το γεύμα τους κλπ. Είναι δηλαδή οι στιγμές που ενώ σε ένα εστιατόριο η πελατεία έχει μία φυσική ροή ανεπτυγμένη σε διάρκεια ορισμένων ωρών, αντιθέτως στην διοργάνωση ενός συνεδρίου η ώρα του φαγητού είναι για όλους η ίδια και έτσι η μονάδα που θα κληθεί να αντιμετωπίσει το γεγονός θα πρέπει να είναι έτοιμη για αυτό. Έτσι συχνά συναντάμε σε ξενοδοχειακά συγκροτήματα άδειους χώρους, τεράστια εστιατόρια που δίνουν την αίσθηση του κενού ενώ είναι αναγκαία για τους λόγους που περιγράψαμε παραπάνω. Εκεί ο αρχιτέκτονας πρέπει να είναι σε θέση να βρει έξυπνες λύσεις ώστε να μην εμφανίζεται η εικόνα ενός έρημου χώρου ακόμα και εάν πραγματικά είναι. Υπάρχει μια σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ των δύο βασικών κατηγοριών επισκεπτών μιας ξενοδοχειακής μονάδας. Από τη μία έχουμε το χρήστη ένοικο, αυτόν που καταλύει στο
ξενοδοχείο. Από την άλλη έχουμε τον περιστασιακό χρήστη, αυτόν που για οποιοδήποτε λόγο θα χρησιμοποιήσει κάποιες από τις υπηρεσίες του ξενοδοχείου χωρίς κατ ανάγκη να διανυκτερεύει σε αυτό. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η πρώτη κατηγορία χρηστών απαιτεί προνομιακή μεταχείριση, ωσάν να ήταν το ξενοδοχείο λίγο - πολύ κατοικία τους. Τέλος όλες οι κινήσεις που αφορούν δραστηριότητες του προσωπικού μέσα στο κτίριο, εφοδιασμό, μεταφορά εξοπλισμού κ.λ.π. θα πρέπει να έχουν ενταχθεί στον συνολικό σχεδιασμό του κτιρίου ή συγκροτήματος με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι κατά το δυνατόν αθέατες από τους πελάτες και επισκέπτες, χωρίς εκπτώσεις στην υψηλή προσφορά υπηρεσιών καθώς και στην εξασφάλιση της καλή λειτουργίας της επιχείρησης. Η ασφάλεια του χρήστη και του προσωπικού Η κατασκευή και η λειτουργία του ξενοδοχείου οφείλει να ανταποκρίνεται στους αυστηρότερους κανονισμούς ασφαλείας και τα υψηλότερα διεθνή standards. Ο χρήστης μιας τέτοιας μονάδας, πελάτης ή εργαζόμενος καλύπτεται τις περισσότερες φορές από διεθνείς ασφαλιστικούς οργανισμούς που για να παρέχουν κάλυψη απαιτούν την εφαρμογή όλων των διεθνών κανονισμών καθώς και αρκετών από τους εθνικούς κανονισμούς χωρών όπως της Γερμανίας, των ΗΠΑ, της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας που έχουν θεσπίσει εδώ και αρκετά χρόνια ισχυρότατα νομικά πλαίσια για το σκοπό αυτό. Έτσι πέραν βαθμού πολυτέλειας και τόπου ανάπτυξης της μονάδας, οι κανονισμοί κατασκευής και λειτουργίας είναι απαιτητοί και ελεγχόμενοι συνεχώς. Οι Τεχνικές Υποδομές και Εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου Η τεχνική πλευρά του ξενοδοχειακού συγκροτήματος είναι επίσης πολύπλοκη και απαιτητική. Η συνεργασία αρχιτέκτονα, πολιτικού μηχανικού και μηχανολόγου θεωρείται επιβεβλημένη σε όλα τα στάδια της μελέτης και της κατασκευής. Έχουμε να κάνουμε με ένα κτίριο με δύο πλευρές: αυτήν του πελάτη χρήστη, ο οποίος δεν βλέπει βλάβες, δεν βλέπει δίκτυα, καλώδια, αγωγούς, κανάλια, δεν βλέπει επίσης τεχνικό προσωπικό ή το βλέπει σπάνια. Και όμως το κτίριο έχει τεράστια ανάγκη η/μ δικτύων παντός τύπου, ηλεκτρικά, υδραυλικά, αποχετεύσεων, ασθενών ρευμάτων, κλιματισμού, αερισμού, πυρασφάλειας, κλπ. Όλα αυτά τα δίκτυα είναι αφανή στο κοινό μάτι, είναι επισκέψιμα ακόμα και σε σημεία ύψιστης πολυτέλειας, επιδέχονται καθημερινά συντήρηση, χωρίς να σταματούν τη λειτουργία τους και γενικά δεν έχουν διαταχθεί τυχαία ή όπως απαιτείται από τη λειτουργία τους αλλά κατόπιν σκέψης και συνεργασίας μεταξύ αρχιτέκτονα μηχανολόγου και πολιτικού μηχανικού προκειμένου να εξασφαλιστεί η καλή λειτουργία και η προσβασιμότητα σε κάθε περίπτωση. Κατ αρχήν, όλη η συντήρηση του κτιρίου πρέπει να μπορεί να πραγματοποιείται χωρίς αυτό να γίνεται αντιληπτό από τους πελάτες. Επίσης θα πρέπει κάθε μικρή ή μεγάλη βλάβη να μην αποδιοργανώνει τη λειτουργία του συνόλου, να μην θέτει εκτός λειτουργίας ουσιαστικά τμήματα του ξενοδοχείου και να μπορεί να επισκευαστεί είτε αφανώς κατά τη διάρκεια της ημέρας, είτε εμφανώς αλλά αθορύβως κατά τη διάρκεια της νύχτας. Η χρησιμοποίηση πρωτοποριακών τεχνολογιών στο σύγχρονο ξενοδοχείο θα πρέπει να παρακολουθεί το ανθρώπινο δυναμικό που καλείται αφενός να λειτουργήσει το Έργο και αφετέρου τον μέσο χρήστη στον οποίο στοχεύει η Επένδυση. Από τη διεθνή πρακτική μπορούμε να βρούμε πάρα πολλά παραδείγματα μεγάλων σύγχρονων ξενοδοχειακών συγκροτημάτων που
είτε χρησιμοποίησαν την τεχνολογία ως επιπλέον όπλο marketing είτε χρησιμοποίησαν την απουσία της πάλι για να τραβήξουν διαφορετικού τύπου πελάτες. Στο σημείο αυτό έρχεται να προστεθεί και ο παράγοντας συντήρηση. Ξενοδοχεία που βρίσκονται σε απομακρυσμένα σημεία, μακριά από ειδικούς τεχνικούς που να εγγυώνται την άμεση επέμβαση, πρέπει να μπορούν να οργανώσουν τεχνική υπηρεσία με άμεση δυνατότητα επέμβασης και επιδιόρθωσης των υποδομών τους. Έχει συμβεί πολλές φορές σε απομακρυσμένα νησιά απλές βλάβες σε συστήματα κλιματισμού ή σε ανελκυστήρες να θέτουν εκτός λειτουργίας ζωτικές εγκαταστάσεις του ξενοδοχείου ελλείψει ειδικών τεχνικών. Σε τέτοιες περιπτώσεις θα πρέπει να προτιμώνται τεχνικές λύσεις που να μπορούν να συντηρηθούν από το προσωπικό του ξενοδοχείου ή από ντόπιους τεχνίτες. Πρέπει επίσης να τονιστεί η σημασία της οικονομοτεχνικής μελέτης όσον αφορά την απόδοση μιας ενδεχόμενης υπερβολικά υψηλής επένδυσης στον τεχνολογικό τομέα. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτό «πουλάει» ακριβά. Φανταστείτε ένα αστικό ξενοδοχείο που απευθύνεται τους 9 από τους 12 μήνες σε στελέχη πολυεθνικών εταιρειών μετακαλούμενων από το εξωτερικό και αδυνατεί να παρέχει σε αυτούς συνδεσιμότητα στο internet ή δορυφορική τηλεόραση. Θα ήταν αδιανόητο. Όμως φανταστείτε και την περίπτωση ξενοδοχείου-ξενώνα σε απομακρυσμένο νομό της ορεινής Μακεδονίας που επενδύει χρήματα σε δίκτυο οπτικών ινών για γρήγορη πρόσβαση στο internet σε κάθε δωμάτιο τη στιγμή που το target group των πελατών του είναι συνταξιούχοι μέλη ορειβατικών συλλόγων. Μια τέτοια επένδυση δεν πρόκειται να αποσβεστεί ποτέ. Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι ομάδα των μελετητών με προεξάρχων τον αρχιτέκτονα έχει ως βασικό ρόλο να καταρτίσει την μελέτη της έτσι ώστε από τη μία να εξυπηρετείται με τον καλύτερο τρόπο το σενάριο - ή αλλιώς το επιχειρηματικό πλάνο - του ιδιοκτήτη καθώς και αυτού που θα κληθεί να λειτουργήσει την μονάδα ως operator και από την άλλη να δημιουργηθεί ένα αρχιτεκτόνημα με τη δική του αξία, ενταγμένο στην φυσική, ιστορική και πολιτική τοπογραφία του περιβάλλοντος χώρου του. Είναι η σύνθεση αυτών των στοιχείων που κάνουν το κάθε έργο επιτυχημένο και μοναδικό και πολύ περισσότερο το έργο μιας τέτοιας κλίμακας.