Ο Προσκοπισμός και η Μη Τυπική Μάθηση Σήμερα

Ο Προσκοπισμός και η Μη Τυπική Μάθηση Σήμερα Οι κοινωνικές αλλαγές και οι επιπτώσεις στους νέους Σήμερα η ανθρωπότητα βρίσκεται σε μια νέα πρόκληση. Όλοι ζούμε την δίνη συνεχών αλλαγών και εξελίξεων με αυξανόμενη ταχύτητα, έτσι που όπως λεει ο Albert Ducrocq ".. στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου θα μπορείς να δεις τη λιτανεία πολλών πολιτισμών " Σε πολλούς τομείς τα κοινώς αποδεκτά κοινωνικά πρότυπα μεταβάλλονται. Μερικές από αυτές τις μεταβολές αφορούν ορισμένες περιοχές του κόσμου, ενώ άλλες έχουν παγκόσμια επίδραση. Για παράδειγμα. Οι αυξανόμενες και επιταχυνόμενες μετακινήσεις πληθυσμών, εν μέρει λόγω της αυξημένης κινητικότητας που έχουν οι άνθρωποι, έχουν εισαγάγει ριζικές αλλαγές σε παραδοσιακά πρότυπα του τρόπου ζωής, τόσο στις αστικές, όσο και στις μη αστικές περιοχές. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι νέοι να μην εμπιστεύονται να στηριχθούν στις παραδοσιακές κοινωνικές δομές. Η εξέλιξη των δομών στην οικογένεια και ο μειωμένος ρόλος της οικογενειακής ζωής στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών και των νέων, συχνά τους στερεί από την απαραίτητη και ουσιαστική υποστήριξη που παρέχει η οικογένεια. Οι σύγχρονες πιέσεις αναγκάζουν πολλούς ενηλίκους να απαρνούνται τις παραδοσιακές κοινωνικές τους συνήθειες και αυτό έχει σαν συνέπεια να δυσκολεύονται να μεταφέρουν τις αξίες και την κληρονομιά τους στις επόμενες γενεές. Η ανάπτυξη σε παγκόσμια κλίμακα προτύπων διαβίωσης που συχνά δεν ανταποκρίνονται στις τοπικές συνθήκες ζωής και πραγματικότητα. Ένα παράδειγμα είναι ο εισαγόμενος καταναλωτισμός που δεν συμβαδίζει με τις ανάγκες για ανάπτυξη και βελτίωση του κάθε τόπου, ο οποίος δημιουργεί προσδοκίες που δεν μπορούν να ικανοποιηθούν και οδηγούν σε απογοήτευση κυρίως στις νεότερες γενιές. Η διάλυση του κοινωνικού ιστού έχει κάνει τους νέους να αμφισβητούν τους θεσμούς Υπάρχει η αίσθηση ότι μειώνεται η δυνατότητα του νέου να αναλάβει μια πλήρη και υπεύθυνη ζωή ως ενήλικας. Αυτό μεταφράζεται σε τεράστια ανασφάλεια και συχνά οφείλεται στην ανεπάρκεια των εκπαιδευτικών συστημάτων και στην έλλειψη εκπαιδευτικών ευκαιριών. Χρειάζεται αλλαγή στην αντίληψη και την πρακτική σε σχέση με την ανάγκη για ασφάλεια και συνέχεια στην ανάπτυξη του ατόμου. Κοινωνικές μεταβολές σαν αυτές που περιγράφονται πιο πάνω έχουν σημαντικό αντίκτυπο στους νέους ανθρώπους. Προκειμένου να λειτουργήσουν και να συνεισφέρουν στην κοινωνία που ζουν, οι νέοι θα πρέπει να αποκτήσουν και να αναπτύξουν τις κατάλληλες γνώσεις, ικανότητες και συμπεριφορές που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους. Γιώργος Παστίδης 1

Χρειάζεται να αποκτήσουν την ικανότητα να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και να γίνουν οι αρχιτέκτονες της δικής τους ανάπτυξης ως άτομα : Αυτοδύναμα : ικανά να κάνουν επιλογές και να έχουν τον έλεγχο της προσωπικής και κοινωνικής τους ζωής ως άτομα και ως μέλη της κοινωνίας. Με διάθεση να προσφέρουν : ικανά να δείχνουν ενδιαφέρον για τους άλλους, να ενεργ ούν με αυτούς κ αι γ ι αυτούς, να μοιράζονται τις ανησυχίες τους. Υπεύθυνα : ικανά να αναλαμβάνουν τις ευθύνες των πράξεών τους, να τιμούν τις υποχρεώσεις τους και να τις πραγματοποιούν ανεξάρτητα από τις ενέργειες που απαιτούνται. Αφοσιωμένα : ικανά να διαδηλώνουν τις αρχές τους, τους στόχους, ή τα ιδανικά τους και να ζουν σύμφωνα με αυτά. και έτσι να αναπτύσσουν στο έπακρον τις ικανότητές τους ως άτομα και ως μέλη της κοινωνίας. Αυτός ο στόχος μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο αν διατίθενται οι κατάλληλες εκπαιδευτικές και παιδαγωγικές ευκαιρίες στους νέους, που να καλύπτουν το σύνολο των αναγκών τους. Μια από της προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε είναι να αναγνωρίσουμε ότι οι επιταχυνόμενες αλλαγές στην κοινωνία έχουν σημαντική επίδραση στους νέους και ότι αυτό χρειάζεται να αντικατοπτρίζεται στις ευκαιρίες μάθησης που τους προσφέρονται. Ένα από τα μεγάλα θέματα σήμερα είναι ότι η επίσημη, ακαδημαϊκή εκπαίδευση συνεχίζει να φαίνεται ως το μόνο απαραίτητο μέρος της εκπαίδευσης. Έτσι έχει υποτιμηθεί η ανεπίσημη εκπαίδευση και δεν γίνεται πλήρης αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει, ενώ έχει όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να συμβάλει στην προετοιμασία των νέων να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές μεταβολές. Ο ορισμός της εκπαίδευσης Πως θα ορίζαμε όμως την εκπαίδευση; Στην ευρύτερη έννοια, εκπαίδευση είναι μια ισόβια διαδικασία που επιτρέπει την συνεχή ανάπτυξη των δυνατοτήτων του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους της κοινωνίας, σε αντίθεση με την παραδοσιακή άποψη που ταυτίζει την εκπαίδευση με τα επίσημα εκπαιδευτικά συστήματα (π.χ. σχολεία, πανεπιστήμια). Με αυτήν την ευρύτερη ερμηνεία, η δια βίου εκπαίδευση βασίζεται σε τέσσερις άξονες : Γιώργος Παστίδης 2

Μαθαίνω να γνωρίζω Μαθαίνω να κάνω Μαθαίνω να ζω με άλλους Μαθαίνω να είμαι Έτσι η εκπαίδευση γίνεται ταυτόχρονα και αγωγή. Είναι μια ατομική και συγχρόνως κοινωνική διαδικασία που πρέπει να στηρίζει την ανάπτυξη του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους της κοινωνίας. Υπάρχουν αρκετά εκπαιδευτικά - παιδαγωγικά συστήματα που συμβάλουν στην πλήρη προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη του ατόμου. Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η UNESCO υπάρχουν, κατά γενική παραδοχή, τρία χαρακτηριστικά εκπαιδευτικά - παιδαγωγικά συστήματα. Τυπική Εκπαίδευση που είναι το ιεραρχικά δομημένο, χρονολογικά διαβαθμισμένο εκπαιδευτικό σύστημα που εκτείνεται από την πρωτοβάθμια μέχρι την τριτοβάθμια εκπαίδευση σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Άτυπη Μάθηση που είναι η διαδικασία κατά την οποία το κάθε άτομο αποκτά συμπεριφορά, αξίες, ικανότητες και γνώσεις από την καθημερινή εμπειρία από την οικογένεια, τους φίλους, τις ομάδες συνομήλικων, τα ΜΜΕ και από άλλες επιδράσεις και παράγοντες που έχουν σχέση με το περιβάλλον του ατόμου. Μη Τυπική Μάθηση που είναι η οργανωμένη παιδαγωγική δραστηριότητα έξω από το καθιερωμένο επίσημο σύστημα, που έχει σαν προορισμό να υπηρετήσει μια αναγνωρίσιμη ομάδα που θέλει να διαπαιδαγωγηθεί με προσδιορισμένους παιδαγωγικούς στόχους. Κάθε ένα από τα εκπαιδευτικά συστήματα εκπληρώνει ένα συγκεκριμένο ρόλο που συμπληρώνει τα άλλα δύο και που όλα είναι απαραίτητα για να παράγουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Σε γενικές γραμμές : Γνώσεις και ικανότητες που έχουν σχέση με την εργασία αποκτώνται μέσω της τυπικής εκπαίδευσης. Ένας αριθμός ικανοτήτων, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, αποκτούνται μέσω της άτυπης μάθησης. Η απόκτηση όμως ικανοτήτων, που έχουν σχέση με την ζωή και την ανάπτυξη συμπεριφορών που να βασίζονται σε ολοκληρωμένα συστήματα αξιών, γίνεται δυνατή μέσω της μη τυπικής μάθησης. Η τάση σήμερα είναι να αφιερώνουμε όλο και περισσότερο χρόνο, μέσα και ευθύνη στον τομέα της επίσημης ακαδημαϊκής εκπαίδευσης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να μην αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα της μη τυπικής μάθησης και οι πόροι που χρειάζονται για την υποστήριξή της παραμελούνται μέσα στην αυξανόμενη ζήτηση πεπερασμένων πόρων και χρόνου. Γιώργος Παστίδης 3

Τα χαρακτηριστικά των Οργανισμών της Μη Τυπικής Μάθησης. Οι παιδαγωγικοί οργανισμοί της μη τυπικής μάθησης, όπως είναι ο Προσκοπισμός και οι άλλοι οργανισμοί νέων, έχουν έναν σύνολοχαρακτηριστικών που τους προσδίδουν την μοναδική ικανότητα να συμβάλουν στην δια βίου εκπαιδευτική - παιδαγωγική διαδικασία του ατόμου. Τα χαρακτηριστικά αυτά δεν συναντώνται ούτε στην τυπική εκπαίδευση, ούτε στην άτυπη μάθηση και η σημασία της μη τυπικής μάθησης είναι απόρροια αυτών. Αυτά τα χαρακτηριστικά προσδιορίζονται παρακάτω. Πρώτον είναι κυρίως ανθρωποκεντρικοί και δίδουν μεγάλη έμφαση στην αφοσίωση και υπευθυνότητα κάθε ατόμου να επιδιώξει την δική του/της προσωπική ανάπτυξη. Δεύτερο, έχουν κοινά μερικά ή όλα τα χαρακτηριστικά που τους ξεχωρίζουν από τους άλλους οργανισμούς και που ενισχύουν το κίνητρο κάθε ατόμου να έχει ενεργό συμμετοχή στην παιδαγωγική διαδικασία. Ως τέτοια είναι : Εθελοντισμός Οι Οργανώσεις Νέων είναι εθελοντικές. Ο οποιοσδήποτε αποφασίσει να ενταχθεί σε μια τέτοια οργάνωση το κάνει με δική του απόφαση. Ακόμα και αν η ένταξή του έγινε μετά από πίεση από γονείς ή από άλλες ομάδες συνομηλίκων, σύντομα έρχεται η στιγμή που ο νέος κάνει την δική του επιλογή να παραμείνει ή να αποχωρήσει. Αυτή η εθελοντική διαδικασία ενισχύει το κίνητρο και την αφοσίωση κάθε ατόμου και έχει θετική επίδραση στην διαμόρφωση του χαρακτήρα του/της. Εμπειρική Μάθηση Οι παιδαγωγικοί οργανισμοί της μη επίσημης εκπαίδευσης προσφέρουν ένα πρακτικό πεδίο εμπειριών στους συγκεκριμένους τομείς που επικεντρώνονται. Η μάθηση έρχεται σαν αποτέλεσμα της πρακτικής εξάσκησης και εμπειρίας του ατόμου και όχι μόνο από την θεωρητική ερμηνεία. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη ικανοτήτων στις ανθρώπινες σχέσεις θα προέλθει από την εμπειρία της συνύπαρξης με άλλα άτομα. Η ανακάλυψη των δυνατοτήτων και των ορίων που έχει ο καθένας, θα έρθει σαν αποτέλεσμα της συμμετοχής του στην υλοποίηση ενός έργου ή στην προσπάθεια της αντιμετώπισης μιας πραγματικής πρόκλησης. Προοδευτικά Προγράμματα Οι περισσότεροι παιδαγωγικοί οργανισμοί νέων έχουν μια προοδευτική διάσταση στο πρόγραμμά τους. Αυτό είναι ένας τρόπος να μετρά ο καθένας την ανάπτυξή του/της σε ένα συγκεκριμένο χρόνο με ένα ευέλικτο τρόπο, χωρίς την ακαμψία ενός καθορισμένου προγράμματος μαθημάτων. Το άτομο ξεκινά, εφαρμόζει και ολοκληρώνει στάδια σε ένα πρόγραμμα όταν αυτός, ή αυτή είναι έτοιμος ανάλογα με το επίπεδο της ανάπτυξης και πνευματικής προετοιμασίας. Η προοδευτική διάσταση, συνδεδεμένη με την εθελοντική φύση των οργανισμών και την προσωπική δέσμευση, γίνεται ένα πολύ δυνατό αναπτυξιακό εργαλείο. Αυτό αποκτά μεγαλύτερη σημασία όταν εκλαμβάνεται από το άτομο σαν ένας τρόπος να Γιώργος Παστίδης 4

ελέγχει την ανάπτυξή του/της σε σύγκριση με προηγούμενο στάδιο, παρά να βρίσκεται σε ανταγωνισμό με άλλους. Ομάδες Συνομήλικων Είναι φυσικό οι νέοι να αναζητούν την ανάμιξη σε ομάδες. Οι παιδαγωγικοί οργανισμοί της μη επίσημης εκπαίδευσης έχουν τον τρόπο να ικανοποιήσουν με επιτυχία αυτή την φυσικήτάση και να την εμπλουτίσουν με μια παιδαγωγική διάσταση. Μια ομάδα συνομηλίκων είναι ο ιδανικός χώρος μέσα στον οποίο το άτομο, σε συνεργασία με άλλους, μπορεί να σχεδιάζει και να εφαρμόζει προγράμματα, να αναλαμβάνει ευθύνες, να βιώνει σχέσεις, να παίρνει συγκεκριμένους ρόλους, να σκέφτεται και να αξιολογεί με άλλους, να λαμβάνει και να στέλνει μηνύματα και ιδέες και να μαθαίνει μέσα από εμπειρίες. Επί πλέον, η ομάδα συνομηλίκων έχει ένα εξαιρετικά σπουδαίο ρόλο στην διαδικασία της απόκτησης αξιών από τους νέους. Η γνώμη των μελών της ομάδας έχει σημαντική επιρροή στον νέο που θα πρέπει να επιλέξει, ιδιαίτερα δε στις επιλογές που βασίζονται στην αξία τους (όπως τα ναρκωτικά, οι σεξουαλικές σχέσεις κλπ) Σχέσεις νέων / ενηλίκων Οι παιδαγωγικές οργανώσεις νέων προσφέρουν ευκαιρίες για την δημιουργία πραγματικής συνύπαρξη μεταξύ των νέων ανθρώπων και των ενηλίκων σε ένα περιβάλλον που και οι δύο είναι εθελοντές και αναγνωρίζουν ότι μπορούν να μάθουν ο ένας από τον άλλο. Αυτή η συνύπαρξη προϋποθέτει αμοιβαία εκτίμηση και αλληλοσεβασμό. Είναι ελάχιστοι οι χώροι που μια τέτοια σχέση μεταξύ νέων και ενηλίκων μπορεί να αναπτυχθεί σε μια ατμόσφαιρα χωρίς αυταρχισμό και οι εθελοντικές οργανώσεις νέων είναι οι πλέον ενδεικτικοί αυτών των χώρων. Ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων Σχεδόν όλες οι παιδαγωγικές οργανώσεις νέων παρέχουν, σαν μέρος των προγραμμάτων τους, την ευκαιρία στους νέους να αναλάβουν ηγετικούς ρόλους. Αυτό τους δίνει την δυνατότητα να αποκτήσουν ηγετικές ικανότητες και σταδιακά να αναπτύξουν και χρησιμοποιήσουν αυτές τις ικανότητες χωρίς να χρειάζεται να περιμένουν να μεγαλώσουν. Σαν αποτέλεσμα θα έχουν μια σημαντική πρακτική, και "χειροπιαστή" εμπειρία στην διαδικασία της δημοκρατίας, της λήψης αποφάσεων και της υπεύθυνης δημοκρατικής ηγεσίας, που σπάνια προσφέρεται σε δομημένη μορφή από άλλα παιδαγωγικά συστήματα. Ανάπτυξη συστήματος αξιών Όλοι οι οργανισμοί βασίζονται και προβάλουν ένα σύστημα αξιών που συνήθως προβάλλεται στο ήθος του κάθε οργανισμού. Είναι ένα αναπόσπαστο μέρος του οργανισμού και εξασκεί μια δυνατή επιρροή στις δραστηριότητες, μεθόδους λειτουργίας, εικόνα, ύφος και εξωτερικές σχέσεις του. Επομένως προσφέρουν στους νέους την ευκαιρία να ανακαλύψουν, να αναλύσουν και να κατανοήσουν τις αξίες και την σημασία τους και να δημιουργήσουν με τον καιρό ένα προσωπικό σύστημα αξιών που θα οδηγεί την ζωή τους. Γιώργος Παστίδης 5

Είναι απαραίτητη η ανάγκη από όλους όσους έχουν την ευθύνη για την διαμόρφωση πολιτικής στην παιδεία των νέων ανθρώπων στον επόμενο αιώνα να δεχτούν ότι η μη τυπική μάθηση είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας και να αναγνωρίσουν την συμβολή που παρέχεται από τους εκπαιδευτικούς οργανισμούς της μη τυπικής μάθησης. Προσκοπισμός Η εκπαιδευτική προσέγγιση του Προσκοπισμού είναι ξεκάθαρη και στέρεη όσον αφορά στους στόχους της. Και εδώ φυσικά, οδηγός της εκπαιδευτικής προσέγγισης, δεν είναι άλλος από τις αρχές και τις θεμελιώδεις αξίες πάνω στις οποίες χτίστηκε ο Προσκοπισμός. Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι η ο τρόπος που εμείς οι Πρόσκοποι προσεγγίζουμε τη μη τυπική μάθηση είναι σίγουρα ανθρωποκεντρικός, στενά συνδεδεμένος με την κοινωνία και χαρακτηρίζεται από έντονη πνευματικότητα. Ανθρωποκεντρικός Ο Προσκοπισμός αποδέχεται ότι κάθε νέος άνθρωπος είναι μια μοναδική προσωπικότητα, με τις δικές του εμπειρίες και βιώματα, ανάγκες, δυνατότητες, ενδιαφέροντα και τέλος βηματισμό ανάπτυξης. Προτείνει λοιπόν ένα πλαίσιο αυτοεκπαίδευσης (Ο Ιδρυτής Baden-Powell το περίγραψε ως: education from within, αντί instruction from without ). Σχέσεις με την κοινωνία Γιατί οι κύριοι στόχοι που έχει υιοθετήσει είναι συνυφασμένοι με τη βίωση και ανάπτυξη νέων με αυτόνομη προσωπικότητα που νοιάζονται, υποστηρίζουν, συντρέχουν τους γύρω τους και δεσμεύονται μακροπρόθεσμα για έναν κόσμο καλύτερο. Πνευματικότητα Με την έννοια ότι η συνολική προσέγγιση σχετίζεται με μια συμπαγή και διαχρονική πρόταση στους νέους: Να κοιτάξουν πέρα από τον ρηχό υλικό κόσμο αναζητώντας έναν βαθύτερο πνευματικό. Να ανακαλύψουν οι ίδιοι τις αληθινές αξίες που κρύβουν το πραγματικό νόημα της ζωής. Να κάνουν τις αρχές αυτές πράξη. Η Πρόκληση Σύμφωνα με τον Peter Goldmark, Πρόεδρο της International Herald Tribune υπάρχουν 7 έννοιες που πλανώνται πάνω από τον πλανήτη μας σαν σύννεφο και περνούν από κράτος σε κράτος χωρίς κανείς να μπορεί να τις εμποδίσει. Η πληροφόρηση και ψυχαγωγία Το κεφάλαιο Η διακίνηση ανθρώπων προς εξεύρεση εργασίας Τα ναρκωτικά Γιώργος Παστίδης 6

Τα όπλα Οι επιδημίες Τα τοξικά απόβλητα Οι 4 τελευταίες είναι από τις μάστιγες της ανθρωπότητας που σίγουρα θα απασχολήσουν τους ηγέτες, αλλά και τον καθένα μας στον επόμενο αιώνα και αυτό που θα χρειαστούμε είναι εμπνευσμένη ηγεσία και σωστή αγωγή. Υπάρχει ένα παιδαγωγικό φαινόμενο που υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου και αφορά τόσο τον χώρο της επίσημης εκπαίδευσης όσο και της εξωσχολικής αγωγής. Τα σχολεία φαίνεται πως έχουν την τάση να προσφέρουν περισσότερη γνώση και λιγότερη αγωγή. Οι γονείς δίνουν στα παιδιά τους νωρίτερα και περισσότερη από πριν ανεξαρτησία, χωρίς όμως να τους εκπαιδεύουν να είναι αυτοδύναμα και ουσιαστικά αυτάρκη. Ο ελεύθερος χρόνος στην καταναλωτική κοινωνία του σήμερα, ακόμα και σε φτωχές χώρες, μαθαίνει στους νέους το κόστος των αγαθών χωρίς να τους μαθαίνει την αξία τους. Το παγκόσμιο αυτό φαινόμενο για να αντιμετωπισθεί χρειάζεται σχεδιασμός σε βάθος χρόνου από τους ηγέτες των κρατών και μια στρατηγική που να καθορίζει την πολιτική στο χώρο της παιδείας που θα δώσει τους νέους που θέλουμε να έχουμε στις επόμενες γενεές, έτσι ώστε να είναι αυτοδύναμοι, υπεύθυνοι, αφοσιωμένοι και με διάθεση να προσφέρουν. Όλα αυτά μας παραπέμπουν σε παιδαγωγικές έννοιες όπως "το χτίσιμο του χαρακτήρα", "η απόκτηση ηθικών αξιών", "η προσφορά στο κοινωνικό σύνολο". Μόνο η εφαρμογή μιας τέτοιας στρατηγικής θα μπορέσει να δώσει στον επόμενο αιώνα τους ηγέτες που χρειαζόμαστε. Ο Προσκοπισμός έχει την δυνατότητα και την τεχνογνωσία να συμβάλει ουσιαστικά στην υλοποίηση μιας τέτοιας πορείας και στρατηγικής. Η ιστορική πορεία ενός περίπου αιώνα Ελληνικού Προσκοπισμού αποτελεί την έμπρακτη εγγύηση. Βιβλιογραφία : Η εκπαίδευση των νέων στον 21ο αιώνα, Jacques Moreillon, Γενικός Γραμματέας Παγκόσμιου Οργανισμού Προσκοπικής Κίνησης Scouting: an educational system World Organization of the Scout Movement Παγκόσμιος Προσκοπισμός, Γιώργος Χουρδάκης, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΣΕΠ Σημειώσεις Γιώργου Χουρδάκη, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. ΣΕΠ Γιώργος Παστίδης 7