ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1270015 Όρος Άθως» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Δημήτρης Μπούσμπουρας ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Μπούσμπουρας Δ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1270015 Όρος Άθως και παράκτια θαλάσσια ζώνη». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Bousbouras D. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR1270015 Oros Athos kai paraktia thalassia zoni». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1...13 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...14 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...17 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1270015 Όρος Άθως και παράκτια θαλάσσια ζώνη». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR1270015 Όρος Άθως και παράκτια θαλάσσια ζώνη», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η περιοχή περιλαμβάνει την ανατολική και νότια ακτή γύρω από το όρος Άθως και τα όρη Άθως και Αντιάθωνας και έχει συνολική έκταση 9.587 εκτάρια. Στην περιοχή εντάσσονται η ανατολική και νότια ακτή γύρω από το όρος Άθως, καθώς και τα όρη Άθως και Αντιάθωνας. Συγκεκριμένα, περιλαμβάνει το νότιο τμήμα της Χερσονήσου από τον Όρμο Δάφνης δυτικά μέχρι τον Μυλοπόταμο ανατολικά. Επίσης, συμπεριλαμβάνεται και η υπόλοιπη ανατολική ακτή της Χερσονήσου, μέχρι το Ακρωτήριο Αράπης, καθώς και οι νησίδες Στυλιάρια, Αράπης, Αγ. Βασίλειος, Βραχάκι και Αγ. Χριστόφορος. Τέλος, στην ΖΕΠ περιλαμβάνεται θαλάσσια ζώνη πλάτους 0,5 ν.μ. περιφερειακά του χερσαίου τμήματος. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 20.124 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται ο οικισμός των Καρυών, οι δομημένοι χώροι των μονών, των κελιών και των σκητών που βρίσκονται εντός της περιοχής. Εκτός από τα μοναστήρια, τα κελιά και τις σκήτες με μικρή περιβάλλουσα ζώνη με μικρές καλλιέργειες κηπευτικών ελιές και αμπελώνα, η περιοχή καλύπτεται από δάση δρυός και καστανιάς αποψιλωτικά διαχειριζόμενα. Στα χαμηλότερα υψόμετρα αναπτύσσονται πυκνά αείφυλλα πλατύφυλλα τα περισσότερα από τα οποία διαχειρίζονται με αποψιλωτικές υλοτομίες. Στην νότια περιοχή του Άθωνα αναπτύσσονται και δάση πεύκης. Στο Όρος Άθωνας υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις με βράχια και ορθοπλαγιές. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1270015 Όρος Άθως και παράκτια θαλάσσια ζώνη»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 14 Phalacrocorax aristotelis Θαλασσοκόρακας Ισχύει * 93 Hieraaetus fasciatus Σπιζαετός Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR1270015 Όρος Άθως και παράκτια θαλάσσια ζώνη»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 76 Circaetus gallicus Φιδαετός 1% ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός 1% ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης 1% ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας 234 Apus melba Βουνοσταχτάρα 1% ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Θαλασσοκόρακας (Phalacrocorax aristotelis) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος Κατάλογος IUCN Σχεδόν Απειλούμενο Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός Στην περιοχή έχουν καταγραφεί 20-30 ζευγάρια. Παρατηρούνται σε όλη την παράκτια ζώνη σε απόσταση έως 1 χλμ από την ακτή όπως και ο μύχος, ενώ οι φωλιές το 2009 ήταν στην ΒΑ βραχώδη ακτή. Ο Θαλασσοκόρακας εξαπλώνεται σε όλες τις ελληνικές θάλασσες αν και οι σημαντικότερες αποικίες του είδους εντοπίζονται στο βόρειο Αιγαίο, τις Σποράδες, τα βόρεια Δωδεκάνησα και τις ακτές της βόρειας Κρήτης. Αντίθετα το είδος είναι σπανιότερο στο Ιόνιο και το Κρητικό πέλαγος (Handrinos & Akriotis 1997). Ο αναπαραγόμενος πληθυσμός του στην Ελλάδα έχει υπολογιστεί σε 1.000-1.2000 ζευγάρια ενώ ο διαχειμάζων πληθυσμός 1.500-3.000 άτομα (BirdLife 2004) Οικολογία Ο Θαλασσοκόρακας φωλιάζει σε παράκτια βράχια, συχνά σε απρόσιτες, απόκρημνες θέσεις τόσο στις ακτές της ηπειρωτικής χώρας και στα μεγάλα νησιά όσο και σε μικρές ακατοίκητες νησίδες (Cramp & Simmons 1980, Handrinos & Akriotis 1997). Συναντάται πάντα σε παράκτια και σχεδόν ποτέ σε εσωτερικά ύδατα ενώ τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με ψάρια τα οποία συλλαμβάνει με κατάδυση η οποία φτάνει μέχρι τα 50m ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
Σπιζαετός (Hieraaetus fasciatus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός Στην περιοχή έχει παρατηρηθεί να πετάει στην Νότια περιοχή του Άθωνα όπου βρίσκονται ορθοπλαγιές για φώλιασμα και εντοπίζονται τα περισσότερα είδη με τα οποία μπορεί να τραφεί. Με δεδομένες τις «κρυπτικές» συνήθειες του είδους, οι επικράτειες του είδους στην περιοχή μελέτης εκτιμούνται ότι είναι σίγουρα περισσότερες από μία. Ο πληθυσμός του Σπιζαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 100-140 ζευγάρια (Bourdakis & Xirouchakis 2008). Οικολογία Ο Σπιζαετός ζει σε χαμηλού και μέσου υψομέτρου θερμές ορεινές ή ημιορεινές περιοχές με βράχια, μακί, φρύγανα και λιγότερο σε δάση ή γυμνές εκτάσεις. Φωλιάζει σε απότομα βράχια και σπανιότερα σε δέντρα, ενώ οι επικράτειες του είναι μικρές (40-60 Km 2 ) σε σύγκριση με αυτές άλλων αετών (Cramp and Simmons 1986). Κυνηγάει στα πιο πολλά είδη βιοτόπου εκτός του κλειστού δάσους. Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά και σπανιότερα με ερπετά. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
Στην περιοχή έχουν καταγραφεί 4 επικράτειες. Εντοπίζονται σε περιοχές με ανοίγματα. Ενώ στην κεντρική περιοχή με αυξημένη δασοκάλυψη τα είδος είναι απόν. Μεταναστευτικό είδος με ευρεία εξάπλωση στην δυτική Παλαιαρκτική καθώς συναντάται από την δυτική και νότια Ευρώπη μέχρι την κεντρική Ασία. Ο παγκόσμιος πληθυσμός του εκτιμάται σε 51,000-156,000 ενώ στην Ευρώπη κυμαίνεται μεταξύ 8.400-13.000 ζευγάρια (BirdLife 2004). Το είδος ξεχειμωνιάζει στην υποσαχάρια Αφρική ενώ στην Ελλάδα έρχεται στα μέσα Μάρτη μέχρι αρχές Απρίλη. Παρατηρείται σχεδόν σε όλη την ηπειρωτική χώρα αλλά και σε πολλά νησιά συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης. Είναι ίσως ο πιο κοινός αετός των ορεινών όγκων της κεντρικής Ελλάδας. Ο πληθυσμός του είδους εκτιμάται σε 300-500 ζευγάρια (Hallman 1985). Οικολογία Τυπικό είδος των Μεσογειακών οικοσυστημάτων συναντάται σε ανοιχτές εκτάσεις κυρίως με παραδοσιακές χρήσεις γης όπως βοσκότοπους, αραιούς θαμνώνες και χωράφια με ξερολιθιές και χέρσες εκτάσεις (Cramp & Simmons 1980). Φωλιάζει σε ψηλά δέντρα (κωνοφόρα αλλά και φυλλοβόλα) σε δασικές συστάδες με διάκενα ή με πεδιάδες σε άμεση γειτνίαση. Ο τυπικός βιότοπος κυνηγίου του περιλαμβάνει λοφώδης περιοχές με χαμηλή βλάστηση και αραιή δασοκάλυψη. Επίσης είναι κοινός σε αλπικά λιβάδια με βράχια και σάρες αρκεί να υπάρχει ικανοποιητική πυκνότητα ερπετών. Τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με φίδια (>90%) και σαύρες. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύουν Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
Στην περιοχή έχουν καταγραφεί ένα έως δύο ζευγάρια. Το ένα ζευγάρι βρίσκεται στον Άθωνα ενώ η δεύτερη επικράτεια σύμφωνα με τις ενδείξεις παρουσίας ώριμου και ανήλικου ατόμου βρίσκεται στα δυτικά του Αντιάθωνα. Ο ευρωπαϊκός πληθυσμός του Χρυσαετού εκτιμάται σε 8.500-10.000 ζευγάρια και αποτελεί το 5-24% του παγκόσμιου πληθυσμού του είδους (BirdLife International, 2004). Στην Ελλάδα ο Χρυσαετός ήταν κοινός μέχρι τις αρχές του 19 ου αιώνα σε ολόκληρη την ηπειρωτική χώρα, αλλά και σε ορισμένα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου. Η κατανομή του περιλαμβάνει ορεινές και ημιορεινές περιοχές της Θράκης, της ανατολικής και κυρίως δυτικής Μακεδονίας, καθώς και της οροσειράς της Πίνδου μέχρι και τη Στερεά και ορισμένες περιοχές της Πελοποννήσου και της Εύβοιας (Handrinos & Akriotis 1997). Από τα νησιά απαντά στην Κρήτη και πιθανόν στις Κυκλάδες (Σύρο). Ο πληθυσμός του τη δεκαετία του 1980 κυμαίνονταν σε 150-200 ζευγάρια (Handrinos 1987) με τάση μείωσης, αφού το 1990 εκτιμήθηκε σε 140-180 ή 100-150 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994, ΒirdLife International 2004). Οικολογία Το είδος περιορίζεται σε ορεινές περιοχές με βραχώδεις εξάρσεις (Handrinos & Akriotis 1997). Προτιμά τις ανοιχτές εκτάσεις με χαμηλή βλάστηση και αποφεύγει τα πυκνά δάση, αν και ενδέχεται να ενδημεί σε δασικές εκτάσεις χρησιμοποιώντας τα διάκενα για ανεύρεση τροφής (Adamakopoulos et al. 1995). Ο Χρυσαετός φωλιάζει κυρίως σε βράχια (800-2000 μ. (Handrinos 1987) αν και έχει καταγραφεί φώλιασμα και σε δέντρα σε περιοχές με αφθονία τροφής (Έβρος: 30%, Hallmann 1989). Η δίαιτά του αποτελείται κυρίως από πουλιά και θηλαστικά μικρού και μεσαίου μεγέθους (όπως ο λαγός και η πετροπέρδικα) και από ερπετά, κυρίως χελώνες, καθώς και νεκρά ζώα, ειδικά το χειμώνα (Handrinos 1987, Hallmann 1989, Handrinos & Akriotis 1997). Κυνηγά σε όλα τα υψόμετρα. Προτιμά ανοιχτές περιοχές ή τις άκρες των δασών. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός Στην περιοχή υπάρχουν δύο τουλάχιστον ζευγάρια στις νότιες ακτές του Άθωνα σε βραχώδεις ορθοπλαγιές όπου φωλιάζουν επίσης αγριοπερίστερα και στρουθιόμορφα. Είδος που απαντάται σε όλες τις ηπείρους από την Τούνδρα μέχρι τους τροπικούς. Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται σε 10.000-100.000 άτομα (Ferguson-Lees et al. 2001). Στην Ευρώπη ενδημούν 6.000-10.000 ζευγάρια (BirdLife 2004) ενώ στην χώρα μας ο πληθυσμός του είδους κυμαίνεται μεταξύ 100 και 250 ζευγάρια (Tucker & Heath 1994). Οικολογία Ο Πετρίτης ενδημεί σε απόκρημνες ορεινές περιοχές αλλά και σε πεδινές αρκεί να υπάρχουν κατάλληλα βράχια όπως παράκτιες ορθοπλαγιές ενώ τις τελευταίες δεκαετίες εξαπλώνεται και σε κατοικημένες περιοχές όπου φωλιάζει σε ψηλά κτίρια και τρέφεται με περιστέρια και ψαρόνια. Φωλιάζει σε απότομα βράχια αν και ένας μικρός πληθυσμός στις χώρες της Βαλτικής προτιμά τα ψηλά δένδρα ενώ στην Φιλανδία φωλιάζει στο έδαφος. Τρέφεται κυρίως σε ανοιχτές εκτάσεις κυνηγώντας μικρού ή μεσαίου μεγέθους πουλιά (Ratcliffe 1993) τα οποία σχεδόν πάντα πιάνει στον αέρα. Βουνοσταχτάρα (Apus melba) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός Στην περιοχή έχουν καταγραφεί περίπου 40 ζευγάρια στις κορυφές του Άθωνα. Ο ελληνικός πληθυσμός: 1.000-5.000 ζεύγη (πιθανά υποεκτίμηση).. Οικολογία Η Βουνοσταχτάρα φωλιάζει σε σχισμές βράχων σε όλα τα υψόμετρα, από γκρεμούς στα 2.000 μ. μέχρι παράκτια βράχια και μικρές νησίδες. Συχνά φωλιάζει σε κάστρα ή σε ψηλά κτήρια σε πόλεις και χωριά. Απαραίτητη προϋπόθεση για φώλιασμα είναι η μη πρόσβαση θηρευτών όπως χερσαία σαρκοφάγα και αρουραίοι. Συνήθως φωλιάζει κατά αποικίες. Τρέφεται με έντομα που πιάνει ψηλά στον αέρα. Πετά με ευκολία και διανύει μεγάλες αποστάσεις κάθε ημέρα και μπορεί να αναζητήσει τροφή σε πολύ μεγάλη απόσταση από τη φωλιά. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Υποδομές τουρισμού-αναψυχής (χιονοδρομικά, γκολφ, γήπεδα, κατασκηνώσεις) Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων) Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Ανανεώσιμες μορφές ενέργειας: Αιολικά Πάρκα Τυχαία παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Αποψιλωτικές υλοτομίες Ακατάλληλη διαχείριση δασών 1: Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείριση για τη ΖΕΠ Διατήρηση εκτός εκμετάλλευσης για την παραγωγή ξυλείας ενός ποσοστού τουλάχιστον 20% ανά μοναστηριακό δάσος δρυός ή καστανιάς. Σ αυτές τις περιοχές εφαρμογή, κατά την επόμενη δασική διαχειριστική περίοδο, έργων ανόρθωσης των δρυοδασών και των δασών καστανιάς για να προκύψουν ώριμες σπερμοφυείς συστάδες. Απαγόρευση της υλοτόμησης υπερώριμων δένδρων. Διατήρηση ποσοστού νεκρών ισταμένων και υπερώριμων δένδρων στο σύνολο της έκτασης για τη βελτίωση της βιοποικιλότητας. Μη διάνοιξη άλλων δρόμων στα δάση και στις ορεινές ή βραχώδεις περιοχές που αποτελούν και χώρους αναπαραγωγής των Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
αρπακτικών. Διερεύνηση της δυνατότητας επανεισαγωγής του ελαφιού. Αυστηρός έλεγχος της λαθροθηρίας από ένα οργανωμένο σώμα που θα περιπολεί και θα επιβάλει απαγόρευση εισόδου στους παρανομούντες. Έλεγχος του πληθυσμού του αγριογούρουνου με ειδικές άδειες θήρας τον Οκτώβριο. Ενδιάμεση Υψηλή Υψηλή Για την αντιμετώπιση της υποβάθμισης στο δασικό περιβάλλον προτείνεται η ανόρθωση των δρυοδασών και των δασών καστανιάς για να προκύψουν ώριμες συστάδες. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την βελτίωση των συνθηκών φωλιάσματος πολλών δασικών ειδών αλλά και αρπακτικών και την βελτίωση των συνθηκών τροφοληψίας για δρυοκολάπτες και άλλα είδη. Προτείνεται να τεθεί εκτός εκμετάλλευσης για την παραγωγή ξυλείας ένα ποσοστό τουλάχιστον 20% ανά μοναστηριακό δάσος. Στην κατεύθυνση αυτή έχουν κινηθεί η Ι.Μ. Σιμωνόπετρας με πολύ μικρές όμως επιφάνειες και το διερευνούν ορισμένες άλλες μονές. Για την διατήρηση ανοιγμάτων στο δάσος που θα βελτιώσει τις συνθήκες για την ορνιθοπανίδα και τα είδη που απαιτούν οικότονο αλλά και χώρους για την αναζήτηση τροφής των αρπακτικών, είναι αναγκαία η αύξηση των φυτοφάγων. Προτείνεται να εξεταστεί η δυνατότητα επανεισαγωγής του ελαφιού και κυρίως ο αυστηρός έλεγχος της λαθροθηρίας που περιορίζει τους πληθυσμούς του ζαρκαδιού. Το κυνήγι απαγορεύεται επίσημα στο Άγιο Όρος αλλά ασκείται συστηματικά καθόλη τη διάρκεια του έτους από εργάτες στις επισκευές, δασεργάτες και άλλους απασχολούμενους οι οποίοι συνολικά ξεπερνούν τις 2.500 και από κάποιους μοναχούς που ζουν σε σκήτες. Γίνεται ανεκτό για τον έλεγχο του αγριογούρουνου το οποίο προκαλεί ζημίες στις μικρές καλλιέργειες γύρω τις μονές και τις σκήτες. Παράλληλα όμως γίνεται έντονη λαθροθηρία και στο ζαρκάδι και πιθανά σε πουλιά. Οι πληθυσμοί της πέρδικας και του λαγού που αποτελούν μια βασική πηγή τροφής για τα μεγάλα αρπακτικά φαίνεται να είναι πολύ μικροί αν και υπάρχουν πολλές κατάλληλες εκτάσεις στον νότιο Άθωνα. Συνεπώς ως στόχος πρέπει να τεθεί ο έλεγχος του πληθυσμού του αγριογούρουνου αλλά με οργανωμένο τρόπο που δεν θα αφήνει περιθώρια σε λαθροθήρες. Για την αντιμετώπιση του ζητήματος προτείνεται ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
α) ο έλεγχος της θήρας από ένα οργανωμένο σώμα που θα περιπολεί και θα επιβάλει απαγόρευση εισόδου στους παρανομούντες και β) ο έλεγχος του πληθυσμού αγριογούρουνου με ειδικές άδειες θήρας τον Οκτώβριο ή Νοέμβριο. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ Holzinger, J. and Rosler, M. 1990. Vorkommen des Auerhuhns (Tetrao urogallus major C.L. Brehm, 1831) am Athos (Griechenland). J. Orn. 131: 95 96. Ανώνυμος. 1995. Μελέτη της περιοχής Ι. Μ. Μεγίστης Λαύρας και Ι.Μ. Κουτλουμουσίου. Χλωριδική έρευνα διαχείριση πανίδα προστασία). Ιερά Μονή Κουτλουμουσίου. Ντάφης, Σ., και Δ. Καϊλίδης (Συντ.). 1992. Μελέτη οικολογικής διαχείρισης της περιοχής Ι.Μ. Σίμωνος Πέτρας. Σχολή Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος, ΑΠΘ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες). 2001. Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Όρος Άθως»με κωδικό ΣΠΠΕ GR037. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Korakis, G.(compiler).1999. Important Bird Areas in Greece: 037. Mount Athos. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλιά Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17