H σύγχρονη τέχνη για παιδιά Tρεις τρόποι προσέγγισης

H σύγχρονη τέχνη για παιδιά Tρεις τρόποι προσέγγισης Σέντη Χανιαδάκη ασκάλα-ζωγράφος Α.Σ.Κ.Τ. Μέλος του επιµελητηρίου εικαστικών τεχνών Ελλάδος email: sentyhan@yahoo.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η εισήγηση αυτή έχει σκοπό να καταδείξει τρόπους προσέγγισης των παιδιών µε τη σύγχρονη τέχνη, επισηµαίνοντας πρώτα τους στόχους και τα οφέλη της καλλιτεχνικής παιδείας και υπενθυµίζοντας τον ίδιο τον ορισµό της Τέχνης από τον Oldenburg. Μέσα από τρεις διαφορετικούς φορείς,σε τρία διαφορετικά µέρη, παιδιά και γονείς είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή µε τη σύγχρονη τέχνη, να δηµιουργήσουν ή και να αγοράσουν ένα έργο τέχνης για παιδιά. Στο Σινσινάτι της Αµερικής ένα µουσείο δηµιουργεί εξ ολοκλήρου µια πτέρυγα για οικογένειες µε παιδιά και αναθέτει σε καλλιτέχνες να δηµιουργήσουν αυθεντικά έργα µε διαδραστικό χαρακτήρα εµπνευσµένα µέσα από τη σχολική ύλη. Στο Παρίσι, µια γκαλερί οργανώνει έκθεση µε έργα καλλιτεχνών προορισµένα να συγκινήσουν το παιδικό κοινό, και η επιτυχία είναι τόση που αφιερώνει πλέον µόνιµα µια αίθουσα για την «παιδική» τέχνη. Στην Ελλάδα µια οµάδα τέχνης, η locus Athens δραστηριοποιεί πέντε καλλιτέχνες οι οποίοι µέσα από καλλιτεχνικά εργαστήρια γνώρισαν τη δουλειά τους σε µαθητές, δηµιούργησαν µαζί τους, και τα έργα αποτέλεσαν το υλικό ενός βιβλίου και µιας έκθεσης. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ Ορισµός τέχνης, Oldenburg, Στόχοι καλλιτεχνικής παιδείας, ηµιουργικότητα, Τhe contemporary arts center SunMuseum, Σύγχρονοι καλλιτέχνες, ιαδραστικά έργα, Galerie Christine Phal Παρίσι, Νέοι καλλιτέχνες, Lotus Athens- Galerie Ζουµπουλάκη Αθήνα, Καλλιτέχνες, Εργαστήρια, Σχολεία, Συνδηµιουργίες, Έκθεση, Βιβλίο. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στόχος της παρουσίασης είναι να καταδειχθούν τρόποι προσέγγισης των παιδιών στην τέχνη, και ιδιαίτερα στη σύγχρονη τέχνη. Μέσα από τρεις διαφορετικούς φορείς, σε τρεις διαφορετικούς τόπους, παιδιά και γονείς είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή, να γνωρίσουν, ακόµα και να αποκτήσουν ένα έργο τέχνης. Ένα µουσείο στο Σινσινάτι της Αµερικής, µια γκαλερί στο Παρίσι και µια οµάδα καλλιτεχνών στην Αθήνα, έδρασαν µε εντελώς διαφορετικούς τρόπους, αλλά έφτασαν στο ίδιο αποτέλεσµα : να φέρουν τα παιδιά κοντά στη σύγχρονη τέχνη. Μέσα στον ορθολογικό µας κόσµο χρειαζόµαστε ένα «γιατί», ένα όφελος από αυτήν την επαφή! Μα για να µπορέσει η επόµενη γενιά να αποκτήσει τα αισθητικά κριτήρια που θα τη βοηθήσουν να φτιάξει ένα ωραιότερο περιβάλλον για να ζήσει, να αµφισβητήσει και να διορθώσει τα λάθη της προηγούµενης. Να είναι πιο δηµιουργική. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 428

Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΠΑΙ ΙΑ Ο ορισµός της τέχνης από τον Oldenburg,καλλιτέχνη και κύριο εκφραστή της σύγχρονης τέχνης στις δεκαετίες 70-80,µας θυµίζει πως: Η τέχνη είναι µια διεθνής γλώσσα, η τέχνη είναι µια δυνατότητα, η τέχνη είναι τόσο παλιά όσο ο άνθρωπος, ένας τρόπος έκφρασης των ανθρώπων, ένας τρόπος σύνδεσης φαντασίας και υλικού, η τέχνη προσθέτει νέες διαστάσεις στον κόσµο µας η τέχνη µας προσκαλεί να σκεφτούµε µε διαφορετικούς τρόπους, η τέχνη µας δίνει ελπίδα και ευκαιρίες, µπορεί να µας εξυψώσει πάνω από το συνηθισµένο, η τέχνη έχει τη δύναµη να µας ανοίγει παράθυρα στον κόσµο, και είναι διαρκώς γύρω µας. Claes Oldenburg Αν στόχοι της καλλιτεχνικής παιδείας είναι: η προσωπική ολοκλήρωση του ατόµου η εκτίµηση της καλλιτεχνικής κληρονοµιάς η συνείδηση του κοινωνικού ρόλου της τέχνης τότε καλλιτεχνική παιδεία παρέχεται όταν τα παιδιά καθοδηγούνται στο να δηµιουργήσουν τέχνη τα ίδια και όταν έρχονται σε επαφή µε έργα τέχνης ενηλίκων, που τα βοηθάνε να κατανοήσουν πώς δηµιουργήθηκε η τέχνη, τι µπορεί να εκφράσει και πώς διαποτίζει την καθηµερινότητα (διαφήµιση, αρχιτεκτονική, πολεοδοµία, σχολικό περιβάλλον). Όταν τα παιδιά από µικρά ζωγραφίζουν και πλάθουν ερχόµενα σε επαφή µε πολλών ειδών υλικά και τεχνικές,τότε καταφέρνουν καλύτερα να αποκωδικοποιούν τη γλώσσα της εικόνας, να τη χρησιµοποιούν αλλά και να τη θέτουν υπό αµφισβήτηση, µε απώτερο στόχο να ενσωµατωθεί η τέχνη στην καθηµερινή ζωή για να την οµορφύνει. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 429

Χρησιµοποιούν συχνότερα τη δηµιουργική σκέψη στα καλλιτεχνικά µαθήµατα από όσο στο υπόλοιπο σχολικό πρόγραµµα. ηµιουργικό είναι το άτοµο που χαρακτηρίζεται από ευαισθησία, αντιληπτική και κοινωνική, ευελιξία στην προσαρµογή σε νέες καταστάσεις, µεθοδικότητα στην επεξεργασία δεδοµένων, χιούµορ, ανεξαρτησία στην κρίση και άµυνα κατά των περιορισµών και της καταπίεσης. Αισθητικές εντυπώσεις, από ιδιότητες όπως ρυθµός, πλούτος, καινοτοµία, σύµβολο και πληροφορία, έκπληξη και χιούµορ αποκοµίζουµε όταν ερχόµαστε σε επαφή µε τη σύγχρονη τέχνη η οποία απαιτεί να την πλησιάζουµε µε φαντασία και παρατηρητικότητα. Ποιοι είναι αυτοί µε τη µεγαλύτερη φαντασία, µε την πιο ανατρεπτική αντίληψη του κόσµου και µε την πιο οξεία παρατηρητικότητα; Σίγουρα τα παιδιά. Όταν οι ενήλικες µε αµηχανία έρχονται αντιµέτωποι µε την σύγχρονη τέχνη, τα παιδιά µε φρεσκάδα και περιέργεια πλησιάζουν σε αυτή. ΣΙΝΣΙΝΑΤΙ ΜΗ-ΜΟΥΣΕΙΟ Αυτό το κοινό θέλησε να πλησιάσει το UNMUSEUM, δηλαδή το Μη µουσείο στο Σινσινάτι, στον έκτο όροφο του Rosenthal Center for Contemporary Art σχεδιασµένο από την Zaha Hadid, που άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό το 2003. Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ρόζενταλ παρουσιάζει εκθέσεις σύγχρονης τέχνης από το 1936,µε καλλιτέχνες πολύ πρωτοποριακούς για την εποχή τους και είχε ήδη µια εικοσάχρονη εµπειρία στην ξενάγηση µαθητών στις αίθουσές του. Το UNMUSEUM τώρα θέλησε να φέρει κοντά του οικογένειες µε παιδιά, που ίσως και να µην είχαν ξαναπάει σε µουσείο τέχνης,για να µοιραστούν την εµπειρία οι γονείς µε τα παιδιά τους. Τι περίµεναν όµως οι γονείς και τα παιδιά από ένα τέτοιο χώρο; ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 430

Σίγουρα όχι να περάσουν ένα πρωινό περιδιαβαίνοντας αίθουσες και διαβάζοντας καρτέλες δίπλα από τα εκθέµατα, αλλά ούτε και να βρεθούν σε ένα πάρκο ψυχαγωγίας. Ήθελαν περισσότερο από όλα να βιώσουν την Τέχνη και αυτή την εµπειρία να τη µοιραστούν µε τα παιδιά τους. Για αυτούς ο κόσµος της τέχνης περιβαλλόταν από µια µαγεία και έτρεφαν για αυτή άπειρο θαυµασµό. Πώς όµως θα µπορούσαν να µοιραστούν µια εµπειρία Τέχνης και να νιώσουν µικροί και µεγάλοι ευχαριστηµένοι; Αυτά τα ερωτηµατα προσπάθησε να απαντήσει το UNMUSEUM, και πρώτα απ όλα ονοµάστηκε ΜΗ ΜΟΥΣΕΙΟ γιατί εκεί οι µικροί επισκέπτες σε αντίθεση µε τα άλλα µουσεία θα µπορούσαν να αγγίξουν την τέχνη, και εκεί η τέχνη δε θα ήταν παρελθόν και µουσειακό έκθεµα αλλά θα ήταν στο λίκνο της δηµιουργίας της θα ήταν τέχνη εν τη γεννέσει της. Άλλωστε άλλος ένας στόχος του Μη- µουσείου ήταν να διευρύνει τα όρια και ν ανοίξει νέους ορίζοντες στην τέχνη. Ένας τρόπος για να το πετύχει αυτό ήταν να ανατεθούν σε πρωτοποριακούς καλλιτέχνες η δηµιουργία πρωτότυπων και διαδραστικών έργων πλούσιων σε προσφορά εµπειριών προς το κοινό, µε θέµατα που ενδιαφέρουν τα παιδιά και τους µεγάλους, που συνδυάζουν τις τέχνες µε τις επιστήµες, συχνά παρµένα από τη σχολική ύλη, και εµπεριέχουν το στοιχείο της έκπληξης. Η πρώτη ανάθεση δόθηκε 4 χρόνια πριν τη δηµιουργία του Μηµουσειου και ήταν το Υπερ ωµάτιο(1999) του Allan Wexler και ακολούθησαν Όλου Του Κόσµου Τα Φύλλα (2000) από τον Κim Abeles. Στο Υπερ ωµάτιο οι επισκέπτες έρχονταν αντιµέτωποι µε γεωµετρικά προβλήµατα και στα Φύλλα µπορούσαν να µιλήσουν για τη φύση, ύλη που διδάσκεται στην 4 η τάξη,(οι οµάδες των σχολείων που επισκέφθηκαν το µουσείο διπλασιάστηκαν). Paul Tzanetopoulos Ακολούθησε η Σύνθεση Των Χρωµάτων από τον Paul Tzanetopoulos, καλλιτέχνη και φυσικό,διευθυντή σε γυµνάσιο, που οι εικαστικές εγκαταστάσεις του έγιναν εργαλείο για τη διδακτική του φωτός και του χρώµατος. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 431

Το έντρο Της Βροχής του Chico MacMartrie συνδύασε τη ροµποτική µε τη φύση και το στοιχείο της έκπληξης, θυµίζοντας στους επισκέπτες πως η σύγχρονη τέχνη µπορεί να είναι πολύ κοντά στις φυσικές επιστήµες και τη µηχανική. Επίσης δηµιουργήθηκε ειδικός χώρος µέσα στο µουσείο όπου οι επισκέπτες θα µπορούσαν να δηµιουργήσουν κι εκείνοι Τέχνη µε την ποικιλία των υλικών που είχαν δει να χρησιµοποιούνται, ή να ζωγραφίσουν στους ειδικά επενδυµένους τοίχους. Τα αποτελέσµατα της προσπάθειας του µουσείου ήταν µεγαλύτερα από τα αναµενόµενα, µια και ο αριθµός των επισκεπτών αυξήθηκε θεαµατικά, φέρνοντας στο χώρο του µουσείου σχολεία και οικογένειες που στο παρελθόν απείχαν από χώρους τέχνης, αλλά και οι καλλιτέχνες που κλήθηκαν ανταποκρίθηκαν µε χαρά και είδαν το έργο τους να αναγνωρίζεται και να γίνεται αντικείµενο θαυµασµού, παρατήρησης και έµπνευσης. ΠΑΡΙΣΙ Η ΕΜΠΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙ ΙΑ. Η ΓΚΑΛΕΡΙ ΚΡΙΣΤΙΝ ΦΑΛ Περνώντας τον Ατλαντικό κι επιστρέφοντας στην Ευρώπη συναντάµε την πρωτοβουλία της γκαλερίστριας Κριστίν Φαλ για την συλλογή έργων σύγχρονης τέχνης για παιδιά. Lika Kato Εγκατεστηµένη από το 2000 στην οδό Mazarine, στο 6 ο διαµέρισµα του Παρισιού, η γκαλερίστρια κατάφερε το 2006 να πραγµατοποιήσει ένα όραµα πρωτότυπο για το χώρο της τέχνης, γεµάτο ενθουσιασµό και φρεσκάδα:τη συλλογή έργων τέχνης για παιδιά και για όσους έχουν κρατήσει µέσα τους το καθαρό βλέµµα του παιδιού. Στις αίθουσες της γκαλερί ο επισκέπτης µπορεί να δει πίνακες που απεικονίζουν παιχνίδια, ζώα, φανταστικά πλάσµατα ή και παιδιά. Τα έργα είναι όλα αναγνωρισµένων ή και νεώτερων καλλιτεχνών που επιλέχθηκαν µε κριτήριο να γίνονται αντιληπτά από παιδιά. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 432

Υπάρχουν ταµπλώ µε λάδια αλλά και ακουαρέλλες, φωτογραφίες αλλά και κατασκευές µε χαρτί ή χρηστικά αντικείµενα φτιαγµένα από εικαστικούς καλλιτέχνες, έργα παραστατικά αλλά και αφαιρετικά. Το έναυσµα δόθηκε όταν ένας από τους συνεργαζόµενους µε την γκαλερί καλλιτέχνες απέκτησε µωρό κι άρχισε να κρεµάει γύρω από την κούνια του τα έργα των φίλων καλλιτεχνών που πρόσφεραν στο παιδί, αλλά κι όταν και η ίδια η γκαλερίστρια έγινε µητέρα και συνειδητοποίησε το κενό που υπήρχε στο χώρο της τέχνης σε σχέση µε το παιδί. Έτσι ζήτησε από καλλιτέχνες είτε να επιλέξουν έργα που θα ταίριαζαν και σε ένα παιδικό κοινό κι ας µην είχαν φτιαχτεί για αυτό το σκοπό, είτε να δηµιουργήσουν εξαρχής έργα για αυτό το τµήµα της γκαλερί. Στο παιδικό τµήµα εκτίθενται σε χαµηλό ύψος στους τοίχους πλαστικοποιηµένα σχέδια και φωτογραφίες που τα παιδιά µπορούν ν αγγίξουν µέχρι να διαλέξουν κάποιο ταµπλό για το δωµάτιό τους, και οι τιµές κυµαίνονται από 100 έως 1000 ευρώ, ενώ λειτουργεί και χώρος που φιλοξενεί περιοδικές εκθέσεις καλλιτεχνών µε θέµα την σύγχρονη τέχνη για παιδιά µε τιµές σαφώς υψηλότερες. Το παιδικό τµήµα της γκαλερί λειτουργεί τόσο µε παραστατική ζωγραφική και κατασκευές µε θεµατολογία απ τον κόσµο των ζώων και της φαντασίας, όσο και µε αφηρηµένη τέχνη µια και οι µικροί επισκέπτες,που δεν έχουν µάθει ακόµα να κατηγοριοποιούν τα πράγµατα δείχνουν να ενδιαφέρονται εξίσου. Η εµπορική επιτυχία της γκαλερί αποδεικνύει ότι οι γονείς ενδιαφέρονται να φέρουν τα παιδιά τους σε επαφή µε τη σύγχρονη τέχνη και να διαθέσουν χρήµατα για αγορά έργων τέχνης για παιδιά. Άλλωστε αυτά τα έργα διαθέτουν όλες της αρετές ενός ολοκληρωµένου έργου τέχνης και µπορούν εξίσου να σταθούν σε οποιαδήποτε έκθεση έργων σύγχρονης τέχνης. ηλαδή δεν χάνουν την αξία τους και δεν γίνονται περιττά καθώς τα παιδιά µεγαλώνουν. Η ίδια η γκαλερίστρια χαρακτηρίζει τη συγκεκριµένη συλλογή κατάλληλη για παιδιά 0-77 ετών. ΑΘΗΝΑ Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ ΓΙΑ ΠΑΙ ΙΑ ΓΚΑΛΕΡΙ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ LOCUS ATHENS Στην Αθήνα έγινε µια προσπάθεια επαφής παιδιών µε τη σύγχρονη τέχνη από τη locus Athens και µε την υποστήριξη της Γκαλερί Ζουµπουλάκη. Εδώ η προσέγγιση έγινε µέσω πέντε καλλιτεχνών και αντίστοιχων σχολείων. Οι καλλιτέχνες παρουσίασαν τη δουλειά τους στα παιδιά και µέσα από καλλιτεχνικά εργαστήρια δούλεψαν µαζί τους. Τα παιδιά αντανακλώντας τα ερεθίσµατα που είχαν δεχθεί από τους καλλιτέχνες δηµιούργησαν τα δικά τους έργα µε την καθοδήγηση των καλλιτεχνών. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 433

Τα αποτελέσµατα µάλιστα αποτέλεσαν το υλικό για ένα βιβλίο, το Απίθανο Βιβλίο Σύγχρονης Ελληνικής Τέχνης για παιδιά από τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, και µιας έκθεσης στη Γκαλερί Ζουµπουλάκη, το Μάιο του 2007. Οι καλλιτέχνες που συµµετείχαν στα βιωµατικά εργαστήρια ήταν ο Νίκος Αλεξίου, ο Νίκος Μάρκου, ο Κώστας Μπασάνος, η Μαρία Παπαδηµητρίου και ο Αλέξανδρος Ψυχούλης. Στην Αθήνα λοιπόν έγινε µια άλλη προσέγγιση του θέµατος Σύγχρονη Τέχνη και Παιδί, αυτή του καλλιτεχνικού βιωµατικού εργαστηρίου, όπου τα παιδιά γνώρισαν, οικειοποιήθηκαν, αφοµοίωσαν και εκφράστηκαν εφαρµόζοντας τους κώδικες της Τέχνης. Το ότι οι καλλιτέχνες δεν παρουσίασαν µόνο τη δουλειά τους αλλά εργάστηκαν µαζί µε τα παιδιά κι έτσι τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να βιώσουν όλη τη διαδικασία της δηµιουργίας ενός έργου τέχνης µαζί µε τον εικαστικό δηµιουργό και συνάµα να αυτενεργήσουν ήταν πραγµατικά πρωτοποριακό. Με το Νίκο Αλεξίου ζωγράφισαν µε δικό τους τρόπο το µωσαϊκό της Μονής Ιβήρων, το έργο που δούλεψε κι ο ίδιος για δέκα χρόνια και εκπροσώπησε µε αυτό την Ελλάδα στην 52 η Μπιενάλε της Βενετίας το 2007. Με το Νίκο Μάρκου γνώρισαν τις βασικές λειτουργίες µιας χειροκίνητης φωτογραφικής µηχανής στούντιο και προσέγγισαν τη φωτογραφία ως έργο καλλιτεχνικής δηµιουργίας. Είδαν το σχολείο τους µε διαφορετική µατιά ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 434

αναζητώντας τα ενδιαφέροντα εικαστικά στοιχεία στο περιβάλλον του (σχήµατα, χρώµατα, όγκοι, κίνηση). Με τον Κώστα Μπασάνο πειραµατίστηκαν µε τις φόρµες και τους όγκους, προσπαθώντας να αποφύγουν ό,τι µπορούσε να θυµίζει ένα συγκεκριµένο θέµα, δηµιουργώντας αφαιρετικές συνθέσεις. Η οµάδα της Μαρίας Παπαδηµητρίου µετασχηµάτισε τα σκουπίδια που έφεραν απ το σπίτι τους, χαρτόνια, αφρολέξ, εφηµερίδες και πλαστικά σε µια ουτοπική πόλη µε ανθρώπους και ζώα να κυκλοφορούν ελεύθερα στο Σχολείο, στο Νοσοκοµείο και στο Dream Hotel. Mε τον Αλέξανδρο Ψυχούλη στο νηπιαγωγείο τα παιδιά ζωγράφισαν τις σκιές τους, έφτιαξαν τα πορτρέτα των φίλων τους, έπαιξαν θέατρο και έφτιαξαν µαζί του ένα παραµύθι. locus Athens Τρεις χώρες, τρεις κουλτούρες, τρεις διαφορετικοί τρόποι αλλά ένα κοινό αποτέλεσµα: µικρά ή και µεγαλύτερα παιδιά, µε το σχολείο ή µε τους γονείς τους, πλησίασαν, γνώρισαν και εκφράστηκαν µέσα από τη σύγχρονη τέχνη. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Oldenburg, Claes (1975). Alphabet/Good Humor. Buck, Lisa (2005). The Contemporary Arts Center s UnMuseum, Galeries d art (2006). De l art contemporain pour les 0 a 77 ans. Locus Athens (2007). Ένα απίθανο βιβλίο σύγχρονης ελληνικής τέχνης για παιδιά. Καλειδοσκόπιο. Hans Dausher-Rudolf Seitz (2003). ιδακτική των Εικαστικών Τεχνών: Σύγχρονες Κατευθύνσεις για το Μάθηµα, δηµοτικό, γυµνάσιο, λύκειο, πρώτο έως δέκατο έτος, µετ. Τιτίκα Σάλλα ουκουµετζίδη-κατερίνα Πριµικίρη. Ελληνικά γράµµατα. ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ & Ι ΡΥΜΑ ΕΥΓΕΝΙ ΟΥ 435