ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Ενότητα 11: ΤΕΛΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΝΤΩΝ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Α.Ε.Α.Θ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΙΕΡΑΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

Σκοποί ενότητας 1 Εξηγείται για ποιο λόγο η πορεία των δημιουργημάτων για την τελείωσή τους είναι δυναμική, τονίζεται ο αποφασιστικός ρόλος της λογικής κτίσης για την ανάπτυξη του ευ είναι, παρουσιάζεται η δραματική ανέλιξη από το κατ εικόνα στο καθ ομοίωσιν. 4

Σκοποί ενότητας 2 Προβάλλεται το πρότυπο της ανθρώπινης κοινωνικότητας και αποσαφηνίζεται η σχέση μεταξύ αποφατικής και καταφατικής θεολογίας. 5

Περιεχόμενα ενότητας ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ 6

11.1 Τελείωση των πάντων Η δυναμική πορεία των δημιουργημάτων για την τελείωσή τους υπάρχει για δύο λόγους: Εξαιτίας της οντολογικής διαφοράς μεταξύ θεότητας και κτίσης Εξαιτίας της ιδιαίτερης σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στις δύο αυτές διαφορετικές κατηγορίες ύπαρξης.

11.2 Τελείωση των πάντων Τα δημιουργήματα: Έχουν το είναι ως δωρεά, Καταξιώνουν το είναι με την ανάπτυξη του ευ είναι, όπως ο κόκκος του σιταριού που γίνεται στάχυ. Η δυναμική αυτή πορεία αφορά ολόκληρη την κτίση σε όλες τις φάσεις και χρονικές περιόδους.

11.3 Τελείωση των πάντων Η δυναμική πορεία της κτίσης καταρρίπτει την αναγκαιότητα του κύκλου. Οι θεολογικές προϋποθέσεις απόρριψης της κυκλική πορείας του κόσμου είναι: Η διάκριση μεταξύ κτιστού και ακτίστου. Η δημιουργία εκ του μη όντος στο είναι. Η εξάρτησή της δημιουργίας από τις ενέργειες του Θεού. Η συγκράτηση και αύξηση της δημιουργίας με τη μετοχή της στη θεία πραγματικότητα.

11.4 Τελείωση των πάντων Έτσι κατά έναν παράδοξο τρόπο, αν και ο βιβλικός και θεολογικός κόσμος ζει και κινείται σε ένα στατικό, κυκλικό και ειδωλοποιημένο μυθικά σύμπαν, προβάλλει: Τη σταθερή αρχή ότι τα πάντα κατευθύνονται σε μια άπειρα και ατελεύτητα θεϊκή ευθύγραμμη πορεία. Κτίση και ιστορία, ενώ υπόκεινται σε κυκλικές αλλαγές, στη ζωή της εκκλησιαστικής κοινότητας παρουσιάζουν φωτεινά ανοίγματα σε μια τελειωτική πορεία χωρίς στάση.

11.5 Τελείωση των πάντων Έτσι κατά έναν παράδοξο τρόπο, αν και ο βιβλικός και θεολογικός κόσμος ζει και κινείται σε ένα στατικό, κυκλικό και ειδωλοποιημένο μυθικά σύμπαν, προβάλλει (συνέχεια): Οι κυκλικές παλινωδίες υφίστανται αλλά εντασσόμενες στην άπαυστη τελειωτική κίνηση του Τριαδικού Θεού εισέρχονται στη φωτεινή απειρότητα. Κτίση, ιστορία και αιωνιότητα αποτελούν μια γραμμή και μια πορεία.

11.6 Τελείωση των πάντων Στη φιλοσοφική σκέψη επικρατεί η κυκλική πορεία του κόσμου και της ζωής, επειδή: Ο κόσμος έχει μια αυτονόητη αυθυπαρξία, αλλά παραμένει στατικός. Η κυκλική κίνηση είναι η μόνη κίνηση που εγγυάται τη σταθερότητα και την αϊδιότητα. Η κυκλική αναγκαιότητα επιβάλλει την πίστη στην μετεμψύχωση.

11.7 Τελείωση των πάντων Στη φιλοσοφική σκέψη επικρατεί η κυκλική πορεία του κόσμου και της ζωής, επειδή (συνέχεια): Πλάτων και Αριστοτέλης θεωρούν την κυκλική περιφορά ως την πιο τέλεια κίνηση, την οποία αναγνωρίζουν ως τη δεσπόζουσα. Ο Αριστοτέλης με κατηγορηματικό ύφος αποφαίνεται ότι ο χρόνος μας οδηγεί αβίαστα σε μια αΐδια κίνηση και σ ένα πρώτο ακίνητο κινούν, που εξαιτίας της άκρας τελειότητάς του έλκει τα πάντα σε μια περιφορά εξαρτώμενη απ αυτό. Έτσι κινεί τα πάντα κυκλικά ως ἐφετὸν καὶ ἐρώμενον.

11.8 Τελείωση των πάντων Συνεπώς, όσο αφορά την πορεία του κόσμου η βυζαντινή φιλοσοφία: Έσπασε την κυκλική αναγκαιότητα. Παρουσίασε τους πάμπολλους κύκλους και τις κυκλικές περιφορές να ευθυγραμμίζονται τελειωτικά και εσχατολογικά σε μια δημιουργική πορεία μέσω του φωτός, της θεϊκής δόξας και των αγιοπνευματικών ενεργειών.

11.9 Τελείωση των πάντων Συνεπώς, όσο αφορά την πορεία του κόσμου η βυζαντινή φιλοσοφία (συνέχεια): Επιχείρησε να λευτερώσει κτίση και άνθρωπο από την τυραννική αυθυπαρξία τους, και να τους εξαρτήσει από το ενεργειακό πλέγμα της σχέσης Θεού και κόσμου.

11.10 Τελείωση των πάντων Στη δυναμική αυτή ευθύγραμμη πορεία τόνισε τον ρόλο της λογικής κτίσης: Ενώ όλη η κτίση είναι εικόνα του Τριαδικού Θεού, τελικά μόνο τα λογικά πλάσματα πορεύονται δυναμικά για να τελειωθούν, γινόμενα όμοια κατά χάρη με τον Θεό. Η υπόλοιπη φύση είναι ο χώρος των όντων και εκπροσωπείται από τα λογικά όντα, που αποτελεί κατά κάποιον τρόπο το δεύτερο σώμα τους.

11.11 Τελείωση των πάντων Διαβάθμιση και ιεράρχηση των όντων. Στην κορυφή κυριαρχεί η τελείωση των πλασμάτων που είναι πλασμένα κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν Θεού. Έτσι άλλα μετέχουν μόνο στο είναι, άλλα στο είναι και το ζην, και άλλα στο είναι, το ζην, το νοείν και το θεοποιείσθαι. Στο χώρο της δημιουργίας δεν νοείται με κανέναν τρόπο ο άνθρωπος απομονωμένος από τον κόσμο, τη φύση κατά ατομοκρατικό τρόπο.

11.12 Τελείωση των πάντων Η τελείωση γίνεται σ ένα κοινωνικό σώμα, το σώμα Χριστού, την Εκκλησία. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να νοηθεί έξω από την υπόλοιπη κτίση. Όταν πορεύεται τον δρόμο της τελείωσης μεταμορφώνει και αγιάζει τη φυσική και ιστορική πραγματικότητα. Αντιθέτως, όταν χάνει τον στόχο του και δεν προοδεύει στη θεία τελειότητα καταστρέφει το περιβάλλον και δραματοποιεί την ιστορία.

11.13 Τελείωση των πάντων Η πορεία του κόσμου, της ιστορίας και της κοινωνίας. Εξαρτάται από τη σχέση του κατ εικόνα και καθ ομοίωσιν δημιουργήματος προς τον Θεό, την πηγή της τελείωσης. Η δημιουργική κίνηση των όντων και η νίκη κατά του μηδενός δεν μπορούν να ερμηνευτούν επιτυχώς, αν δεν συσχετιστούν προς το πρόβλημα της ελευθερίας. Όταν ο άνθρωπος ανέρχεται δημιουργικά μιμείται τον δημιουργό του. Κατά μίμηση γίνεται θεός, δεν είναι όμως Θεός, γι αυτό και η δημιουργική κίνηση έχει το ενδεχόμενο της αποτυχίας.

11.14 Τελείωση των πάντων Ο άνθρωπος, επειδή δεν είναι αυτοζωή και αυτόνομος δημιουργός, κινείται όχι μονάχα σ ένα πραγματικό χώρο επιτυχιών, αλλά και στην περιοχή μιας φαντασματικής, ανυπόστατης και μηδενιστικής ζωής. Η ελευθερία του ανθρώπου δεν είναι απλώς μια πράξη εκλογής μεταξύ στόχων μήτε απλώς μια απόκτηση ανεξαρτησίας, αλλά κυρίως ένα ξεπέρασμα του μηδενός σε μια πορεία δημιουργικής ανύψωσης. Με άλλα λόγια ο άνθρωπος κατ ανάγκη θα παλαίψει προς το κακό. Ως δημιούργημα που προήλθε από το μη ον μονάχα τέτοια ελευθερία διαθέτει και όχι θεϊκή.

11.15 Τελείωση των πάντων Η ανέλιξη από το κατ εικόνα στο καθ ομοίωσιν είναι δραματική: Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει το είναι, το μη είναι και το αυτεξούσιο. Έτσι η κίνηση δεν είναι αυτονόητη και μηχανιστικά καθορισμένη προς την τελειωτική ανάπτυξη, αλλά εκδηλώνεται ως τάση προς το ευ είναι και ως παλινδρομική ροπή προς τον μηδενισμό.

11.16 Τελείωση των πάντων Η ανέλιξη από το κατ εικόνα στο καθ ομοίωσιν είναι δραματική (συνέχεια): Κάθε τάση ν αποκρουστεί η μηδενιστική ροπή είναι φυσική κλίση του όντος, μια και προέρχεται από το μη ον και ζητάει πάντοτε το ον. Η δημιουργία είναι νίκη κατά του μηδενός και η αποτυχία αποτελεί τραγική έκπτωση του ανθρώπου από τον δημιουργικό του προορισμό.

11.17 Τελείωση των πάντων Η ανέλιξη από το κατ εικόνα στο καθ ομοίωσιν είναι δραματική (συνέχεια): Τα είδωλα και οι υποκριτικές μορφές ζωής αποτελούν αντιδράσεις σε περίπτωση αποτυχίας της τελειωτικής πορείας.

11.18 Τελείωση των πάντων Η επιζήτηση της ευδαιμονίας. Όταν η πρόοδος για την τελείωση σταματάει ή χάνεται, στη θέση της ο άνθρωπος βάζει σαν απόλυτο αγαθό την ευτυχία, την κυριαρχία με κάθε μέσο και την επιδίωξη της εγωκεντρικής αναγνώρισης. Από την έξαρση του εγωκεντρισμού τρέφονται όλα τα πάθη της ανθρωπότητας που έχει χάσει τον Θεό και τη θεία τελειότητα.

11.19 Τελείωση των πάντων Γι αυτό οργανώνει με όση επινοητικότητα διαθέτει την υποκριτική ζωή και την παγερή συμβατικότητα. Η υποκρισία γίνεται το πιο μεγάλο αμάρτημα, γιατί αποτελεί την αυτοπροστασία της αμαρτίας, ως αποτυχία πραγμάτωσης του στόχου της τελείωσης.

11.20 Τελείωση των πάντων Συμπτώματα υποκριτικής ζωής. Ο πλησίον παύει να είναι αδελφός και γίνεται μέσο καταπίεσης και αναγνώρισης. Η αγάπη δεν σημαίνει κοινωνικότητα και ιερή στάση προς το φυσικό περιβάλλον, αλλά γίνεται κυριαρχική καταστροφικότητα. Ο άνθρωπος επινοεί με πάθος υποκριτικά και εγωκεντρικά είδωλα.

11.21 Τελείωση των πάντων Από εδώ πηγάζει η τραγωδία της ιστορίας, που την κάθαρσή της τη δίνει η μετάνοια και η ταυτόχρονη εύρεση του Θεού, που ανοίγει ξανά τον δρόμο της τελείωσης. Το άτομο ξανακερδίζει την προσωπική αναφορά προς τον πλησίον και τον Θεό, πραγματώνοντας έτσι την αληθινή κοινωνικότητα.

11.22 Τελείωση των πάντων Ανθρώπινη κοινωνικότητα. Προοδεύει και τελειώνεται όταν έχει πρότυπο την κοινωνικότητα των θείων Υποστάσεων. Οποιαδήποτε άλλη μορφή κοινωνικότητας, που στηρίζεται σε νομικές και συμβατικές βάσεις, δεν φτάνει την υψηλή τελειωτική βαθμίδα. Η τέλεια κοινωνικότητα συγκροτείται στις φιλικές και αγαπητικιές σχέσεις.

11.23 Τελείωση των πάντων Κριτήριο κάθε ανθρώπινης πράξης είναι η επίτευξη της δημιουργικής τελείωσης ή η αποτυχία στον σκοπό αυτό. Δεν υπάρχουν πράξεις αδιάφορες ή πράξεις πότε καλές και πότε κακές. Η αγάπη, η αύξηση της κοινωνικότητας, η ειρήνη, η δικαιοσύνη αποτελούν εκφάνσεις της δημιουργικής τελείωσης του ανθρώπου. Ο φόβος, ο φθόνος, η οδύνη, η καταστροφή αποτελούν εκφάνσεις της αποτυχίας του ανθρώπου. Συνεπώς, διαπροσωπικές είναι οι σχέσεις που γίνονται κατά μίμηση της τριαδικής κοινωνικότητας.

11.24 Τελείωση των πάντων Κοινωνικότητα ως μίμηση του θείου έρωτα: Ο ίδιος ο Θεός, που κινείται και συνέχει την κτίση, ενεργεί ερωτικά και αγαπητικά. Η ίδια η ενέργειά του είναι εκστατική, αναφορική, ερωτική. Και ο ίδιος, ως εραστός και αγαπητός, προκαλεί την ερωτική κίνηση των όντων για την πραγμάτωση της κοινωνίας προς τον Θεό και τον πλησίον. Έλκει ακαταγώνιστα ο Θεός τον άνθρωπο και ο καθαρμένος και φωτισμένος άνθρωπος, ως ενιαία ψυχοσωματική ενότητα, έλκεται προς τη θεία γνώση και αρετή, προς την αλήθεια και την αγαθότητα.

11.25 Τελείωση των πάντων Κοινωνικότητα ως μίμηση του θείου έρωτα: Ο ίδιος ο Θεός, που κινείται και συνέχει την κτίση, ενεργεί ερωτικά και αγαπητικά. Η ίδια η ενέργειά του είναι εκστατική, αναφορική, ερωτική.

11.26 Τελείωση των πάντων Κοινωνικότητα ως μίμηση του θείου έρωτα (συνέχεια): Και ο ίδιος, ως εραστός και αγαπητός, προκαλεί την ερωτική κίνηση των όντων για την πραγμάτωση της κοινωνίας προς τον Θεό και τον πλησίον. Έλκει ακαταγώνιστα ο Θεός τον άνθρωπο και ο καθαρμένος και φωτισμένος άνθρωπος, ως ενιαία ψυχοσωματική ενότητα, έλκεται προς τη θεία γνώση και αρετή, προς την αλήθεια και την αγαθότητα.

11.27 Τελείωση των πάντων Η ενοποιημένη ανθρωπολογική εικόνα, που προβάλλει η χριστιανική διδασκαλία έχει μέγιστη φιλοσοφική αξία: Αντίθετα προς τη φιλοσοφική σκέψη, στη βυζαντινή φιλοσοφία δεσπόζει η υπαρξιακή ενότητα μέσω της σχέσης προς τη φωτοδοσία των αγιοπνευματικών ενεργειών. Αισθήσεις, καρδιά, νους, λόγος, βούληση, αποτελούν μια ενοποιημένη ιεραρχία, όπου μονάχα η αμαρτία μπορεί να επιφέρει τραγικές διασπάσεις.

11.28 Τελείωση των πάντων Η ενοποιημένη ανθρωπολογική εικόνα, που προβάλλει η χριστιανική διδασκαλία έχει μέγιστη φιλοσοφική αξία (συνέχεια): Η αρμονική ενότητα, σε μια ιεραρχημένη κλίμακα, στην κορυφή έχει τη γνώση της αλήθειας μέσω του νου. Στα παρακάτω σκαλοπάτια συναντάμε τον λόγο, που τείνει στην πράξη, όπου βρίσκονται οι αισθήσεις και οι λοιπές λειτουργίες μια θαυμαστής φυσιολογίας.

11.29 Τελείωση των πάντων Η ενοποιημένη ανθρωπολογική εικόνα, που προβάλλει η χριστιανική διδασκαλία έχει μέγιστη φιλοσοφική αξία (συνέχεια): Γι αυτό και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος επισημαίνει με έμφαση ότι ἄλογος πρᾶξις και λόγος ἄπρακτος αποτελούν ατέλεια, η οποία φανερώνει μια σαφή παθολογία της ύπαρξης.

11.30 Τελείωση των πάντων Η ενοποιημένη ανθρωπολογική εικόνα, που προβάλλει η χριστιανική διδασκαλία έχει μέγιστη φιλοσοφική αξία (συνέχεια): Η ζωή του ανθρώπου χαρακτηρίζεται ως κατά φύση, όταν κυβερνάται από τον λόγο. Ο Μ. Αντώνιος μετά από είκοσι χρόνια άσκησης βρισκόταν σε φυσιολογική κατάσταση, επειδή ο λόγος του χάριζε την ευστάθεια της υπαρξιακής του ενότητας.

11.31 Τελείωση των πάντων Η ενοποιημένη ανθρωπολογική εικόνα, που προβάλλει η χριστιανική διδασκαλία έχει μέγιστη φιλοσοφική αξία (συνέχεια): Επίσης, είναι γνωστός ο ύμνος του Γρηγορίου του Θεολόγου προς τον ορθό λόγο, που χαρίζει την αρμονική ανάπτυξη της ύπαρξης, ώστε να συνεκδηλώνονται θεωρία, πράξη, επιστήμη, λόγος, νους, βούληση, πίστη.

11.32 Τελείωση των πάντων Σχέση θεωρίας και πράξης σύμφωνα με τον Μάξιμο τον Ομολογητή: Η άπρακτη γνώση δεν διαφέρει καθόλου από τη φαντασία, γιατί δεν έχει την πράξη που μόνο αυτή μπορεί να χαρίσει την συγκεκριμένη και «πραγματωμένη» δομή. Η αλόγιστη πράξη δεν διαφέρει καθόλου από το άψυχο είδωλο, μια και δεν έχει τη γνώση που μόνο αυτή μπορεί να την εμψυχώσει. Γνῶσις ἄπρακτος και πρᾶξις ἀλόγιστος εγκλωβίζουν τον άνθρωπο στη φαντασία και σε άψυχα είδωλα.

11.33 Τελείωση των πάντων Σχέση θεωρίας και πράξης σύμφωνα με τον Μάξιμο τον Ομολογητή (συνέχεια): Μ αυτόν τον τρόπο ο Μάξιμος ο Ομολογητής προσδιορίζει τη φυσιολογία και την παθολογία της ανθρώπινης ύπαρξης σε σχέση με τη συνολική ανάπτυξη και ολοκλήρωσή της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση αντιλαμβανόμαστε τη λειτουργική ενότητα θεωρίας και πράξης, που νοείται στα πλαίσια της υπαρξιακής ενότητας.

11.34 Τελείωση των πάντων Για την υπέρβαση της φαντασίας και της ειδωλολατρίας η χριστιανική θεολογία επιμένει στον αποφατισμό: Ο αποφατισμός στηρίζεται στην υπαρξιακή ενότητα για να επισημάνει τον δρόμο της σιωπής, της μυστικής σχέσης, του μυστηρίου και της προσωπικής σχέσης ανάμεσα στον Θεό και στον άνθρωπο, που ως συνολική οντότητα έρχεται σε ερωτική αναφορά προς τα θεία μυστήρια.

11.35 Τελείωση των πάντων Για την υπέρβαση της φαντασίας και της ειδωλολατρίας η χριστιανική θεολογία επιμένει στον αποφατισμό (συνέχεια): Ούτε μόνο με τον λόγο και τον νου, ούτε μόνο με άλογες βιωματικές καταστάσεις, ούτε μόνο με οποιαδήποτε παρόρμηση προσεγγίζει ο άνθρωπος τον Θεό, αλλά ως συνολική ύπαρξη, ζωντανή, νοερή, λογική και ερωτικά κοινωνική.

11.36 Τελείωση των πάντων Σχέση αποφατικής και καταφατικής θεολογίας. Ο αποφατισμός δεν έρχεται σε διαλεκτική αντίθεση προς την καταφατική θεολογία. Καταφατική και αποφατική θεολογία αλληλοσυμπληρώνονται για να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους, που περικλείει η μονόπλευρη χρησιμοποίησή τους. Στην καταφατική θεολογία εμφωλεύει ο κίνδυνος να γίνει ο Θεός ένα φυσικό ή μαθηματικό μέγεθος, ενώ στην αποφατική θεολογία με την αποκοπή της από την κτιστή πραγματικότητα να οδηγηθεί σ έναν απόλυτο αγνωστικισμό.

11.37 Τελείωση των πάντων Συνεπώς, ο αποφατισμός δεν επιτρέπει την κυριαρχία της καταφατικής θεολογίας, γιατί ενδιαφέρεται να περισώσει τον Θεό από τα συμβατικά, τα φυσικά και αντικειμενικά σχήματα. Γι αυτό η θεολογία δεν ενοχλείται που αποδίδει αντιφατικά γνωρίσματα στον Θεό. Τον αποκαλεί πολυώνυμο και ανώνυμο, ακίνητο και κινούμενο, φως και γνόφο.

11.38 Τελείωση των πάντων Με τα αντιφατικά αυτά γνωρίσματα επιδιώκει: o Να τον απομακρύνει από κάθε επικίνδυνη ταύτιση με φυσικά αντικείμενα. o Να τον τοποθετήσει στη σφαίρα του μυστηρίου και των διαπροσωπικών σχέσεων.

11.39 Τελείωση των πάντων Τελικά ο χριστιανισμός είναι η μετοχή του κτιστού στο ενεργειακό πλέγμα του ακτίστου: Στην ορθόδοξη θεολογία και ευσέβεια δεν παρατηρείται κανένας μυστικισμός ως εγκατάλειψη του γήινου περιβλήματος και βύθιση στο υπερπέραν. Μυστικότητα σημαίνει την εμπειρία της θεϊκής εισβολής στον χώρο του κτιστού, μεταμόρφωσης και συνάμα κατοχής ενός πράγματος αρρήτου που δεν το ξέρουν οι μη μυημένοι.

11.40 Τελείωση των πάντων Τελικά ο χριστιανισμός είναι η μετοχή του κτιστού στο ενεργειακό πλέγμα του ακτίστου (συνέχεια): Έτσι, εξηγείται και ο ανεξάντλητος χαρακτήρας της μέθεξης καθώς και το ατελεύτητο της τελείωσης, μια και η άπειρη θεότητα παραμένει πάντοτε απροσπέλαστη. Η αποκάλυψη του Θεού, που συνιστά και τη μοναδική πηγή της θεογνωσίας, είναι η δύναμη που καθιστά τον άνθρωπο ικανό για ἀπέραντον καὶ ἀμέτρητον αὔξησιν στη σφαίρα της γνώσης.

11.41 Τελείωση των πάντων ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ: Σε ποιους παράγοντες οφείλεται η δυναμική πορεία των δημιουργημάτων προς την τελείωσή τους; Ποια κίνηση, την ευθύγραμμη ή την κυκλική, αποδέχεται η χριστιανική φιλοσοφία και γιατί; Σε ποια πλαίσια συντελείται η τελείωση του ανθρώπου σύμφωνα με τη χριστιανική διδασκαλία; Ποιος είναι ο χαρακτήρας της ανθρώπινης ελευθερίας;

11.42 Τελείωση των πάντων ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Για ποιο λόγο η ανέλιξη από το κατ εικόνα στο καθ ομοίωσιν είναι δραματική; Ποιο αμάρτημα θεωρείται μεγαλύτερο, γιατί και με ποιον τρόπο μπορεί να ξεπεραστεί; Για ποιο λόγο η ενοποιημένη ανθρωπολογική εικόνα, που προβάλλει η χριστιανική διδασκαλία, έχει μεγάλη αξία;

11.43 Τελείωση των πάντων ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): Με ποιον τρόπο η χριστιανική θεολογία κατορθώνει την υπέρβαση της φαντασίας και της ειδωλολατρίας; Ποια είναι η σχέση μεταξύ καταφατικής και αποφατικής θεολογίας; Πώς εξηγείται στη χριστιανική διδασκαλία το γεγονός ότι η τελείωση είναι ατελεύτητη;

11.44 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 1. Η δυναμική πορεία των δημιουργημάτων προς την τελείωσή τους οφείλεται σε δύο παράγοντες, στην οντολογική διαφορά μεταξύ κτιστού ακτίστου και στην ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσεται σ αυτές τις δύο διαφορετικές κατηγορίες ύπαρξης.

11.45 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 2. Η χριστιανική φιλοσοφία αποδέχεται την ευθύγραμμη κίνηση του κόσμου και της ζωής, καθώς υποστηρίζει ότι τα πάντα κατευθύνονται σε μια άπειρη θεϊκή ευθύγραμμη πορεία. Αυτό δεν σημαίνει ότι η κτίση και η ιστορία δεν υπόκεινται σε κυκλικές αλλαγές, αλλά αυτές αφορούν τον κτιστό κόσμο που πορεύεται αποκομμένος από τις τελειωτικές ενέργειες του Θεού.

11.46 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 2. (συνέχεια). Στη ζωή όμως του εκκλησιαστικού σώματος παρουσιάζονται φωτεινά ανοίγματα σε μια τελειωτική πορεία χωρίς στάση, τη στιγμή που το κτιστό μετέχει στην τελειωτική κίνηση του Τριαδικού Θεού. Μ αυτόν τον τρόπο η βυζαντινή φιλοσοφία έσπασε την κυκλική αναγκαιότητα που επικρατούσε στην φιλοσοφική σκέψη.

11.47 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 3. Η τελείωση του ανθρώπου συντελείται μέσα στον κόσμο, σ ολόκληρη την κτιστή φύση, η οποία κατά κάποιο τρόπο αποτελεί το δεύτερο σώμα του. Ο άνθρωπος δεν θεωρείται αποκομμένος από τον κόσμο γιατί η τελείωσή του πραγματοποιείται σ ένα κοινωνικό σώμα, το σώμα Χριστού, την Εκκλησία, μέσα στην οποία αγιάζεται όλη η φυσική και ιστορική πραγματικότητα.

11.48 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 4. Η ελευθερία του ανθρώπου συνδέεται άμεσα με τη δημιουργική του πλάση. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος επειδή δεν είναι αυθύπαρκτος και αυτόνομος δημιουργός κινείται ανάμεσα σε δύο πόλους, σ ένα πραγματικό χώρο επιτυχιών και στην περιοχή μια φαντασματικής, ανυπόστατης και μηδενιστικής ζωής. Συνεπώς η ελευθερία του δεν είναι απλώς μια πράξη επιλογής μεταξύ στόχων, αλλά ένα ξεπέρασμα του μηδενός σε μια πορεία δημιουργικής ανύψωσης.

11.49 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 4. (συνέχεια). Έτσι, οφείλει αναγκαστικά να παλαίψει με το κακό, γεγονός που φανερώνει ότι ως δημιούργημα από το μη ον μονάχα τέτοια ελευθερία διαθέτει και όχι θεϊκή. 5. Η ανέλιξη από το κατ εικόνα στο καθ ομοίωσιν είναι δραματική γιατί υπάρχει το είναι, το μη είναι και το αυτεξούσιο. Η κίνηση δεν είναι μηχανιστικά καθορισμένη προς την τελείωση, αλλά εκδηλώνεται τόσο ως τάση προς το ευ είναι όσο και ως ροπή προς τον μηδενισμό με κινητήριο δύναμη το αυτεξούσιο, δηλαδή την ελευθερία του ανθρώπου.

11.50 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 6. Η ανέλιξη από το κατ εικόνα στο καθ ομοίωσιν είναι δραματική γιατί υπάρχει το είναι, το μη είναι και το αυτεξούσιο. Η κίνηση δεν είναι μηχανιστικά καθορισμένη προς την τελείωση, αλλά εκδηλώνεται τόσο ως τάση προς το ευ είναι όσο και ως ροπή προς τον μηδενισμό με κινητήριο δύναμη το αυτεξούσιο, δηλαδή την ελευθερία του ανθρώπου.

11.51 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 7. Το μεγαλύτερο αμάρτημα στη χριστιανική ζωή θεωρείται η υποκρισία. Αποτελεί την αντίδραση και άμυνα του ανθρώπου που αποτυγχάνει στην τελειωτική του πορεία, αρνείται την πραγματικότητα της έκπτωσης από τον δημιουργικό του προορισμό με αποτέλεσμα να βάζει σαν απόλυτο αγαθό την ατομική του ευτυχία και την εγωκεντρική του αναγνώριση. Η μόνη λύση για την επανασύνδεση του ανθρώπου με την πηγή της ζωής είναι η μετάνοια και η ταυτόχρονη εύρεση του Θεού, που ανοίγει ξανά τον δρόμο της τελείωσης.

11.52 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 8. Η χριστιανική θεολογία κατορθώνει την υπέρβαση της φαντασίας και της ειδωλολατρίας με τον αποφατισμό, που επισημαίνοντας τον δρόμο του μυστηρίου και της σιωπής εκφράζει την αλήθεια ότι ο άνθρωπος προσεγγίζει τον Θεό ως συνολική ύπαρξη, ζωντανή, νοερή, λογική και ερωτικά κοινωνική.

11.53 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 9. Η σχέση μεταξύ καταφατικής και αποφατικής θεολογίας είναι αλληλοσυμπληρωματική περιορίζοντας τους κινδύνους, που υποβόσκουν στην μονόπλευρη χρησιμοποίησή τους. Οι δύο παρεκτροπές που εμφωλεύουν για την καταφατική και αποφατική θεολογία αφορούν την ειδωλολατρία και τον αγνωστικισμό. Τελικά ο αποφατισμός βάζει ένα όριο στην καταφατική θεολογία, γιατί ενδιαφέρεται να περισώσει τον Θεό από φυσικά και αντικειμενικά σχήματα.

11.54 Τελείωση των πάντων ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (συνέχεια): 10. Η τελείωση του ανθρώπου και του κόσμου είναι ατελεύτητη, γιατί η μετοχή στο ενεργειακό πλέγμα του ακτίστου είναι ανεξάντλητη, καθώς η άπειρη θεότητα παραμένει πάντοτε απροσπέλαστη.

11.55 Τελείωση των πάντων ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Ιστορία της Βυζαντινής Φιλοσοφίας. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1994. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία. 1η έκδ. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1990. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ, Μαρία. Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλη, 2013.

11.56 Τελείωση των πάντων ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (συνέχεια): http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/oehler_greekphyl osophy.html. http://www.myriobiblos.gr/texts/greek/benakis_byz_erev na.html.

Τέλος Ενότητας

Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2012. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 64

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 65

Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 66

Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Ιστορία της Βυζαντινής Φιλοσοφίας. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, 1994. ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ, Νίκος. Επιστήμη, φιλοσοφία και θεολογία. 1η έκδ. Θεσσαλονίκη: Πουρναράς, 1990. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ, Μαρία. Εμπειρική βίωση της θείας γνώσης. 1η εκδ. Θεσσαλονίκη: Αντ. Σταμούλη, 2013. 67