Ο νόμοσ 2742/1999 με τίτλο «Χωροταξικόσ χεδιαςμόσ και Αειφόροσ Ανάπτυξθ» αποτελεί το ιςχφον κεςμικό πλαίςιο για τον ςτρατθγικοφ χαρακτιρα χωροταξικό ςχεδιαςμό, ο οποίοσ αςκείται ςε εκνικό και ςε περιφερειακό επίπεδο. Σκοποί του νόμου αυτοφ είναι θ θζςπιςη θεμελιωδών αρχών και θ θεςμοθζτηςη ςφγχρονων οργάνων, διαδικαςιών και μζςων άςκηςησ χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ, προκειμζνου να προωκθκεί θ ζννοια τθσ αειφόρου και ιςόρροπθσ ανάπτυξθσ ςε εκνικό και περιφερειακό επίπεδο. Ο Ν. 2742/1999 φιλοδοξεί να αποτελζςει το ενιαίο πλαίςιο χωροταξίασ ςτην Ελλάδα εγκακιδρφοντασ νζα όργανα, μζςα και διαδικαςίεσ χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ. υγκεκριμζνα, με τον νόμο 2742/1999 υιοκετικθκε το ςφςτθμα του ςυνολικοφ ςχεδιαςμοφ ςε εθνικό επίπεδο και του μερικοφ ςχεδιαςμοφ ςε επίπεδο περιφερειών, αλλά και ειδικών χωρικών ενοτήτων, όπωσ είναι ο παράκτιοσ και ο ορεινόσ χϊροσ. Ο χϊροσ, επομζνωσ, αντιμετωπίηεται κατά τρείσ διαφορετικοφσ τρόπουσ: διοικητικά, γεωγραφικά και θεματικά.
Ωσ βαςικοί ςτόχοι του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ αναφζρονται ςτθν παρ. 1 του άρκρου 2 του Ν 2742/1999 οι ακόλουκοι: α) Η προςταςία και θ αποκατάςταςθ του περιβάλλοντοσ, θ διατιρθςθ των οικολογικϊν και πολιτιςτικϊν αποκεμάτων και θ προβολι και θ ανάδειξθ των ςυγκριτικϊν γεωγραφικϊν, φυςικϊν, παραγωγικϊν και πολιτιςτικϊν πλεονεκτθμάτων τθσ χϊρασ. β) Η ενίςχυςθ τθσ διαρκοφσ και ιςόρροπησ οικονομικισ και κοινωνικισ ανάπτυξθσ τθσ χϊρασ και τθσ ανταγωνιςτικισ τθσ παρουςίασ ςτον ευρφτερο ευρωπαϊκό, μεςογειακό και βαλκανικό περίγυρο. γ) Η ςτιριξθ τθσ οικονομικισ και κοινωνικισ ςυνοχισ ςτο ςφνολο του εκνικοφ χϊρου και ιδιαίτερα ςτισ περιοχζσ που παρουςιάηουν προβλιματα αναπτυξιακισ υςτζρθςθσ, ζντονων κοινωνικϊν διαφοροποιιςεων και περιβαλλοντικισ υποβάκμιςθσ.
α) Η ανάδειξη του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ ωσ πλαιςίου ενίςχυςησ και ανάδειξησ τησ ποικιλότητασ και πολυμορφίασ του εθνικοφ χώρου, ιςόρροπησ διάχυςησ τησ ανάπτυξησ και προώθηςησ τησ οικονομικήσ και κοινωνικήσ ςυνοχήσ, καθώσ και βελτίωςησ τησ ανταγωνιςτικότητασ του ελλαδικοφ χώρου ςτο διεθνζσ και ευρωπαϊκό περιβάλλον. Ο ςτόχοσ αυτόσ επιδιϊκεται να υλοποιθκεί, αφενόσ, μζςω τθσ κακιζρωςθσ ςτρατθγικϊν κατευκφνςεων και πλαιςίων χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ και βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ ςε εκνικό και περιφερειακό επίπεδο και αφετζρου, μζςω του εκςυγχρονιςμοφ του περιεχομζνου του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ ϊςτε αυτόσ να ικανοποιεί εναρμονιςμζνα ςτόχουσ, αναπτυξιακοφσ, κοινωνικοφσ και περιβαλλοντικοφσ. το πλαίςιο αυτό, με τα ςτρατθγικοφ χαρακτιρα πλαίςια χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ και αειφόρου ανάπτυξθσ προωκοφνται, ςε εκνικι και περιφερειακι κλίμακα, ολοκλθρωμζνεσ επιλογζσ για τθν ανάπτυξθ και οργάνωςθ του εκνικοφ και περιφερειακοφ χϊρου, οι οποίεσ ςυνοψίηονται ςτο τρίπτυχο: ιςορροπία, προςταςία και ανάπτυξη.
β) Η ςυλλογική δράςη και η κοινή ευθφνη για τη διαμόρφωςη και την αποτελεςματική εφαρμογή του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ. φμφωνα με τθν αρχι αυτι, θ επιτυχθμζνθ ςφλλθψθ και εφαρμογι μιασ πολιτικισ για τθν ολοκλθρωμζνθ και βιϊςιμθ ανάπτυξθ του ελλαδικοφ χϊρου δεν περιορίηεται ςτο πλαίςιο του αρμόδιου Τπουργείου, αλλά απαιτεί, αντίκετα, μία ευρφτερθ και ενεργι ανάμιξθ όλων των υπουργείων με ςυναφείσ αρμοδιότθτεσ, των περιφερειακϊν αρχϊν και των ΟΣΑ. τθν κατεφκυνςθ αυτι, κακιερϊκθκε, άλλωςτε, με το νόμο 2742/1999 το Εκνικό υμβοφλιο Χωροταξικοφ χεδιαςμοφ και Αειφόρου Ανάπτυξθσ (ΕΧΑΑ), με τθ ςυμμετοχι εκπροςϊπων τθσ κεντρικισ και αποκεντρωμζνθσ διοίκθςθσ, τθσ τοπικισ αυτοδιοίκθςθσ πρϊτου και δεφτερου βακμοφ και των βαςικϊν κοινωνικϊν και επιςτθμονικϊν φορζων που εμπλζκονται ςτον τομζα του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ. Παράλλθλα, ςτο πλαίςιο τθσ ενίςχυςθσ τθσ αποκζντρωςθσ του κράτουσ ςτο επίπεδο τθσ περιφζρειασ, δόκθκαν με το νόμο 2742/1999 εκτεταμζνεσ γνωμοδοτικζσ, αποφαςιςτικζσ και εκτελεςτικζσ αρμοδιότθτεσ ςτα όργανα τθσ περιφζρειασ για κζματα χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ.
γ) Η διεφρυνςη, ο εμπλουτιςμόσ και η ανανζωςη των εργαλείων και των μηχανιςμών άςκηςησ του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ, δεδομζνου ότι και τα παραδοςιακά εργαλεία του υποκατάςτατου και αποςπαςματικοφ χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ, δθλαδι οι Ζϊνεσ Οικιςτικοφ Ελζγχου (ΖΟΕ) και οι Ζϊνεσ Προςταςίασ και Ανάδειξθσ τθσ Φυςικισ και Πολιτιςτικισ Κλθρονομιάσ, ζφκαςαν προ πολλοφ ςτα όρια τουσ. Η ςφγχρονθ χωροταξικι πολιτικι είναι χριςιμο να υποςτθρίηεται από εργαλεία τόςο ςτρατθγικοφ και προγραμματικοφ χαρακτιρα για ςυγκεκριμζνεσ κλίμακεσ ςχεδιαςμοφ όςο και από κατάλλθλουσ οικονομικοφσ, διαχειριςτικοφσ, τεχνικοφσ και γνωςτικοφσ μθχανιςμοφσ, όπωσ είναι θ κατάρτιςθ, θ εκπαίδευςθ, θ ενθμζρωςθ, θ προβολι, θ μελζτθ και θ ζρευνα.
δ) Η διαςφάλιςη ενόσ δυναμικοφ και ευζλικτου χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ, που κα μπορεί να εγγυθκεί τθν ζγκαιρθ και αξιόπιςτθ παρακολοφκθςθ των χωρικϊν εξελίξεων ςε ευρωπαϊκό επίπεδο και τθ δυνατότθτα προςαρμογισ του ςτισ διαρκϊσ μεταβαλλόμενεσ ανάγκεσ και δεδομζνα. τθν κατεφκυνςθ αυτι, κακιερϊνεται: διαδικαςία ςυνεχοφσ παρακολοφκθςθσ των εγκεκριμζνων ςτρατθγικϊν χωροταξικϊν πλαιςίων εκνικοφ και περιφερειακοφ χαρακτιρα, διαδικαςία ετιςιασ αξιολόγθςθσ για όλεσ τισ κλίμακεσ και τα επίπεδα του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ, περιοδικι διαδικαςία ανακεϊρθςθσ για τα εκνικά, γενικά και ειδικά, και περιφερειακά ςχζδια χωρικισ ανάπτυξθσ και τισ Περιοχζσ Ειδικϊν Χωρικϊν Παρεμβάςεων (ΠΕΧΠ).
ε) Η κατοχφρωςη τησ αςφάλειασ δικαίου και τησ αρχήσ τησ εμπιςτοςφνησ ςτη χωροθζτηςη ιδιωτικών και δημοςίων ζργων και δραςτηριοτήτων, θ οποία αποτελεί επιμζρουσ εκδιλωςθ των αρχϊν τθσ προςταςίασ τθσ δικαιολογθμζνθσ εμπιςτοςφνθσ του ιδιϊτθ και τθσ ςυγγενοφσ αρχισ τθσ χρθςτισ διοικιςεωσ. Βαςικι εκδιλωςθ των αρχϊν αυτϊν είναι θ κατοχφρωςθ, με το νόμο 2742/1999, τθσ ςχεδιαςμζνθσ χωροκζτθςθσ των μεμονωμζνων ζργων και δραςτθριοτιτων, αλλά και των οργανωμζνων περιοχϊν ανάπτυξθσ δραςτθριοτιτων, με βάςθ τισ ςτρατθγικζσ κατευκφνςεισ των εγκεκριμζνων περιφερειακϊν πλαιςίων χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ και βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ και των τυχόν εξειδικεφςεων τουσ ςε επί μζρουσ ςχζδια χριςεων γθσ.
ςτ) Η υποςτήριξη, μζςω του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ, τησ διοικητικήσ και οικονομικήσ αναςυγκρότηςησ τησ χώρασ. Ο ςτόχοσ αυτόσ εξαςφαλίηεται με τθν κακιζρωςθ ςτο νόμο 2742/1999 ςυγκεκριμζνων κατευκφνςεων ςτρατθγικοφ χαρακτιρα.
Οι κατευκφνςεισ τισ οποίεσ δίδει, εξάλλου, ο χωροταξικόσ ςχεδιαςμόσ ςτο κατϊτερο επίπεδο του χωρικοφ ςχεδιαςμοφ, δθλαδι ςτον πολεοδομικό, διακρίνονται ςε ςτρατθγικζσ και ςε ειδικζσ. Οι ςτρατθγικζσ κατευκφνςεισ δίδονται ςε εκνικό και περιφερειακό επίπεδο για τθν ορκολογικι διάρκρωςθ του οικιςτικοφ δικτφου τθσ χϊρασ και τθ δθμιουργία βιϊςιμων χωρικϊν ενοτιτων ςτον αςτικό χϊρο και τθν φπαικρο Οι ειδικζσ, αντίςτοιχα, κατευκφνςεισ αφοροφν ςτθ διοικθτικι και οικονομικι αναςυγκρότθςθ του εκνικοφ και περιφερειακοφ χϊρου και τθ δθμιουργία βιϊςιμων διοικθτικϊν και αναπτυξιακϊν ενοτιτων ςε περιφερειακό επίπεδο. Μζςω των κατευκφνςεων αυτϊν επιδιϊκεται, ςυγκεκριμζνα, θ υπόδειξθ των χωρικϊν εκείνων ενοτιτων, οι οποίεσ παρουςιάηουν ςθμαντικι γεωγραφικι, οικονομικι, κοινωνικι και πολιτιςτικι ςυνοχι και οι οποίεσ ενδείκνυνται για τουσ λόγουσ αυτοφσ για τθν ανάπτυξθ ςυνεργαςιϊν ςε εκνικι και ευρωπαϊκι κλίμακα.
Σζλοσ, η ουςιαςτικότερη κατεφθυνςη του χωροταξικοφ ςχεδιαςμοφ είναι, αναμφίβολα, η ενςωμάτωςη ςτο χωρικό ςχεδιαςμό τησ ζννοιασ του περιβαλλοντικοφ ςχεδιαςμοφ και ςυγκεκριμζνα θ ζνταξθ ςτθν ςχεδιαςτικι πρακτικι πολλϊν ςτοιχείων από το φυςικό περιβάλλον, το οποίο κα πρζπει να αντιμετωπίηεται ωσ υποδοχζασ για τθν ανάπτυξθ των ανκρϊπινων δραςτθριοτιτων. το πλαίςιο αυτό, θ χριςθ του χϊρου μπορεί να διακρικεί ςε τζςςερισ βαςικζσ ηϊνεσ: Παραγωγικζσ περιοχζσ, όπου θ εξζλιξθ των οικοςυςτθμάτων υςτερεί λόγω ανκρωπίνων ελζγχων για τθν εξαςφάλιςθ υψθλοφ επιπζδου παραγωγικότθτασ Προςτατευτικζσ ή φυςικζσ περιοχζσ, όπου επιτρζπεται και ενιςχφεται θ διαδοχι προσ πιο ϊριμα, ςτακερά και παραγωγικά ςτάδια Συμβιβαςτικζσ περιοχζσ, όπου υπάρχει ςυνδυαςμόσ των δφο προθγοφμενων τφπων Αςτικζσ, βιομθχανικζσ ι γενικότερα βιολογικά μη - ουςιαςτικζσ περιοχζσ.
Σθν ζννοια του περιβαλλοντικοφ ςχεδιαςμοφ εξειδικεφουν, τουλάχιςτον όςον αφορά τισ προςτατευόμενεσ περιοχζσ του νόμου 1650/1986 περί προςταςίασ του περιβάλλοντοσ, τα σχζδια διαχείρισης, τα οποία προβλζπονται ςτο άρκρο 16 του νόμου 2742/1999. Ωσ ςχζδιο διαχείριςθσ μπορεί να κεωρθκεί ζνα διανεμθμζνο και εγκεκριμζνο κείμενο, το οποίο περιγράφει μια περιοχι, τα προβλιματα και τισ ευκαιρίεσ για διαχείριςθ, κακϊσ και τισ εργαςίεσ που πρζπει να γίνουν ςε ςυγκεκριμζνθ περίοδο για να επιτευχκοφν οι ςτόχοι του ςχεδίου που ζχουν τεκεί. Σο ςχζδιο διαχείριςθσ αποτελεί το κφριο όργανο για τθν υλοποίθςθ τθσ περιβαλλοντικισ διαχείριςθσ μιασ προςτατευόμενθσ περιοχισ, κακϊσ διευκετεί τισ υφιςτάμενεσ χριςεισ γθσ, ρυκμίηει τισ πάςθσ φφςεωσ δουλείεσ καλλιζργειασ βοςκισ, ξφλευςθσ, αλιείασ, κυνθγιοφ κ.λπ. που μπορεί να τθν βαρφνουν ςτο μζτρο που παρεμβαίνει ςτθ δομι και ςτισ λειτουργίεσ τθσ, ϊςτε να επιτυγχάνονται οι ςκοποί τθσ κιρυξθσ τθσ περιοχισ ωσ προςτατευόμενθσ.