«ΓΟΚ Πολεοδοµικές Εφαρµογές»

ΙΗΜΕΡΙ Α «ΓΟΚ Πολεοδοµικές Εφαρµογές» ΕΒΕΑ, 20-21 Μαΐου 2004 Εισήγηση: «ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΡΓΟΥ» Γιώργος ΚΟΥΤΙΝΑΣ Μηχανικός ΕΜΠ & ENSPM Σύµβουλος Ασφαλίσεων ΟΙ ΕΥΘΥΝΕΣ ΤΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΡΓΟΥ Από Γιώργο ΚΟΥΤΙΝΑ Μηχανικός ΕΜΠ & ΕNSPM Σύµβουλος Ασφαλίσεων 1

Γενικά Η υλοποίηση ενός τεχνικού έργου συνιστά µια πολύπλοκη, χρονοβόρα και πρωτότυπη για κάθε έργο διαδικασία έντασης : Κεφαλαίου Εργασίας (πνευµατικής και σωµατικής) Υλικών - Εξοπλισµού και Μηχανικών Μέσων Μοιραία περιέχει αβεβαιότητα και κινδύνους Για αυτό το λόγο, το επάγγελµα του Μηχανικού είναι ιδιαίτερα συναρπαστικό. Συγχρόνως όµως εµπεριέχει τεράστιες ευθύνες, κινδύνους και αβεβαιότητες. Οι κίνδυνοι στα Τεχνικά Έργα Οι κίνδυνοι σε κάθε είδους τεχνικό Έργο σχετίζονται µε ή προέρχονται από: ιαχειριστικές αστοχίες στη διαδικασία παραγωγής του. Αναφερόµενοι στα οικοδοµικά έργα, σηµειώνονται αστοχίες οι οποίες οδηγούν σε δυσκολίες οικοδόµησης οικοπέδου («καθαρότητα» ιδιοκτησίας, αρτιότητα, απαιτήσεις πολεοδοµίας), υπέρβαση του χρόνου (πχ καθυστέρηση στην πολεοδοµία, άστοχο χρονοδιάγραµµα), κακή εκτίµηση του κόστους κατασκευής (πχ αδυναµία πρόβλεψης γεωτεχνικών προβληµάτων), ελλιπή αξιολόγηση δυνατοτήτων / ποιοτικών απαιτήσεων Πελάτη κλπ Φυσικά φαινόµενα -Θεοµηνίες (σεισµός, πληµµύρες, κατολισθήσεις κλπ) Τυχαία ζηµιογόνα γεγονότα (πυρκαγιά, τροµοκρατικές ενέργειες, βανδαλισµοί) Αµέλεια, λάθη ή /και παραλείψεις των Φορέων υλοποίησης έργου. Κατασκευαστικές-Τεχνολογικές αστοχίες (Λανθασµένη µελέτη, κακοτεχνία, ελαττωµατικά υλικά). Οι αστοχίες αυτές είναι οι πλέον πολύπλοκες, καθώς προέρχονται από τον ατυχή συνδυασµό επιµέρους επιλογών ή υλικών. Αν και η κάθε επιµέρους επιλογή είναι εύστοχη, ενδέχεται ο συνδυασµός των επιµέρους επιλογών να είναι ασύµβατος και επικίνδυνος Οι παραπάνω κίνδυνοι µπορούν να προέρχονται από οποιαδήποτε φάση κατά τη διάρκεια της υλοποίησης του έργου (προµελέτη, µελέτη, επίβλεψη, κατασκευή, παραλαβή) και ενδέχεται να εµφανιστούν ακόµη και µετά τη λειτουργία του έργου. Οι σύγχρονες απαιτήσεις Οι βασικές απαιτήσεις ποιότητας ενός έργου και ιδιαίτερα των κτιρίων, είναι οι εξής: Ευστάθεια και αξιοπιστία Αντοχή στο χρόνο Οικονοµία κατασκευής και λειτουργίας Η εξέλιξη της τεχνολογίας και η βελτίωση του µέσου βιοτικού επιπέδου, σε συνδυασµό µε την αύξηση των αναγκών των πολιτών, είτε πρόκειται για κατοικία, για εµπορικά κτίρια ή κτήρια συνάθροισης κοινού, οδηγούν σε σύγχρονες απαιτήσεις ποιότητας όπως: Ασφάλεια Απαιτήσεις Λειτουργικότητας (πχ επάρκεια, σωστή και οικονοµική λειτουργία εγκαταστάσεων, απαιτήσεις δικτύωσης, θερµικής άνεσης κλπ) Συντηρησιµότητα Αισθητική και Αρµονική ένταξη στο Περιβάλλον Μη ικανοποίηση των παραπάνω παραµέτρων µε τα δεδοµένα της σύγχρονης οικονοµίας και τα εξελισσόµενα ήθη της κοινωνίας, µπορεί κάλλιστα να τεκµηριώσει αξίωση για αποζηµίωση από το φερόµενο υπαίτιο Φορέα του αντίστοιχου έργου. Οι εµπλεκόµενοι Φορείς Ο Μηχανικός, από οποιαδήποτε θέση και αν εµπλέκεται στο έργο ( ηµόσιος Λειτουργός, Μελετητής, Επιβλέπων, Κατασκευαστής), έχει µερίδιο στην ευθύνη για την αντιµετώπιση των κινδύνων και την επίτευξη 2

των απαιτήσεων του Πελάτη αλλά και του Κοινωνικού Συνόλου για Ποιότητα και Ασφάλεια Κατασκευής. Ο Μηχανικός, δεν είναι ο µόνος και αποκλειστικά υπεύθυνος. Μερίδιο ευθύνης µπορεί να έχουν και άλλοι εµπλεκόµενοι στο έργο, δηλαδή: Ο Κύριος του Έργου (σαφής προσδιορισµός αναγκών, χρηµατοδότησης, επιλογή συνεργείων, ειλικρινής περιγραφή δεδοµένων) Η ηµόσια Αρχή (επάρκεια ενηµέρωσης για πολύπλοκα θέµατα νοµοθεσίας, επαρκής έλεγχος, εξυπηρέτηση σε εύλογο χρονικό διάστηµα) Ο Συµβολαιογράφος ή και ο ικηγόρος (πχ για την «καθαρότητα» του οικοπέδου) Ο Αρχιτέκτων Ο Μελετητής Ο Επιβλέπων Ο Σύµβουλος Ο Εργολάβος Κατασκευαστής Οι Υπεργολάβοι Οι Προµηθευτές (ποιότητα υλικών, προµήθεια σύµφωνα µε το χρονοδιάγραµµα κλπ) Οι Ευθύνες Ποινική ευθύνη Η θεµελιώδης αρχή του Ποινικού ικαίου σε όλον τον κόσµο, ορίζει πως: Όποιος, εκ προθέσεως, από δόλο, ή βαριά αµέλεια ζηµιώνει κάποιον ΤΙΜΩΡΕΙΤΑΙ Αυτός δηλαδή ο οποίος διώκεται ποινικά, δεν αρκεί να αποζηµιώσει κάποιον αλλά τιµωρείται µε ποινή φυλάκισης µε βάση τον νόµο. Αστική Ευθύνη (εξ αδικοπραξίας ή Συµβατικές) Η θεµελιώδης αρχή του Αστικού ικαίου, η οποία διέπει τα θέµατα ευθύνης, ορίζει πως κάθε ενέργεια που ζηµιώνει κάποιον, υποχρεωτικά συνεπάγεται την αποκατάσταση της βλάβης από αυτόν, από λάθος του οποίου προήλθε, δηλαδή όποιος ζηµιώνει..αποζηµιώνει. Συµβατική Ευθύνη Σύµφωνα µε τα οριζόµενα στις συµβάσεις που υπογράφουν µεταξύ τους οι φορείς των έργων (συµβατικές υποχρεώσεις) Συ Πα Κατανοµή Ευθυνών Πως όµως κατανέµονται οι ευθύνες; Σύµφωνα µε τον προσδιορισµό των ευθυνών ενός εκάστου των Φορέων Παραγωγής Έργου από τη νοµοθεσία Για αυτόν τον λόγο απαιτείται να υπάρχουν σαφείς νοµοθετικές ρυθµίσεις που να ορίζουν τις ευθύνες των εµπλεκοµένων στα έργα. Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρχουν πρότυπα συµβόλαια τα οποία θα υπογράφουν οι Μηχανικοί (Μελετητές ή Κατασκευαστές) µε τους Πελάτες Εργοδότες τους, τους Υπεργολάβους και τους Συνεργάτες τους Σύµφωνα µε την αντικειµενική δυνατότητα ενός εκάστου εκ των Φορέων να προβλέπει µέτρα για αποφυγή, ελαχιστοποίηση και έλεγχο κινδύνων να αντιµετωπίσει αποτελεσµατικά ή να περιορίσει τις ζηµιογόνες συνέπειες του κινδύνου, όταν αυτός επέλθει. Η τελευταία παράµετρος είναι αυτή που ποικίλει ανάλογα µε τις ιδιοµορφίες του έργου και ενδέχεται να απαιτεί ενεργοποίηση εµπειρογνωµόνων ή εξειδικευµένων συµβούλων. Μ υ Επαγγελµατική Ευθύνη Μελετητή Συµβούλου Μηχανικού Η Μελέτη είναι «παροχή υπηρεσιών» µε εφαρµογή των κανόνων «της τέχνης και της επιστήµης» και όχι «τεχνικό έργο» ή «προϊόν» µε συγκεκριµένες προδιαγραφές. Στην κατηγορία της Μελέτης εντάσσεται και η Παροχή Υπηρεσιών Συµβούλου σε θέµατα ιοίκησης Έργου (PROJECT MANAGEMENT), Επίβλεψης 3

Έργου (CONSTRUCTION MANAGEMENT), Επιθεώρησης Ελέγχου Έργου (INDEPENDENT ENGINEER), Ασφάλειας Έργου (SAFETY ENGINEER) κλπ. Η ευθύνη κατά την άσκηση της αντίστοιχης δραστηριότητος σχετίζεται µε «υποχρέωση-ευθύνη επιµέλειας» ( Duty of care ), σε αντίθεση µε την περίπτωση τεχνικού έργου ή προϊόντος όπου η αντίστοιχη επαγγελµατική ευθύνη του Κατασκευαστή ή Προµηθευτή, σχετίζεται µε «υποχρέωση αποτελέσµατος» ( Duty of result ), δηλαδή επίτευξη ή παροχή ποιότητας συγκεκριµένων προδιαγραφών. Η Επαγγελµατική Ευθύνη του Μελετητή / Συµβούλου Μηχανικού, είναι η ευθύνη του για ενδεχόµενες ζηµιογόνες επιπτώσεις εξαιτίας λάθους ή παράλειψης κατά την εφαρµογή της σχετικής νοµοθεσίας και των σχετικών κανόνων της Τέχνης και Επιστήµης. Ως Μελετητής νοείται το κάθε Πρόσωπο ή Φορέας, ο οποίος µετέχει στο Σχεδιασµό, Μελέτη, Συντονισµό Επίβλεψη, Ποιοτικό / Τεχνικό Έλεγχο Επιθεώρηση Σε Κοινοπραξίες /Συµπράξεις Μελετητών, κάθε µέλος ευθύνεται αλληλέγγυα και εις ολόκληρο ( JOINT & SEVERAL LIABILITY ). Επαγγελµατική Ευθύνη Κατασκευαστή Η έννοια του Κατασκευαστή είναι ευρύτερη και θα πρέπει να προσδιοριστεί ευρύτερα. εν θα πρέπει να ταυτίζεται µε αυτή του Εργολάβου, αλλά να περιλαµβάνει όλους τους εµπλεκόµενους στη διαδικασία της κατασκευής και αυτόµατα να καθιστά όλους συνυπεύθυνους. Ο κατασκευαστής είναι αποκλειστικά υπεύθυνος έναντι του Κυρίου του Έργου για ζηµιές στην κατασκευή ή για ζηµιές /αστοχίες που εµφανίζονται µέσα σε κάποιο χρονικό διάστηµα από την παράδοση του έργου και επηρεάζουν την ευστάθεια του έργου εκθέτουν σε κίνδυνο την ασφάλειά του ή ακόµη επηρεάζουν κάποιο από τα βασικά δοµικά στοιχεία του και το καθιστούν επικίνδυνο ή ακατάλληλο για τον προορισµό του Πρόκειται για Επαγγελµατική Αστική Ευθύνη προϊόντος. ηλαδή, την υποχρέωση παράδοσης εγγυηµένου προϊόντος, χωρίς ουσιώδη κρυφά ελαττώµατα Παραγραφή της Ευθύνης Η επαγγελµατική ευθύνη του Μελετητή έχει νόηµα και µπορεί να ενεργοποιηθεί µετά την παράδοσηπαραλαβή της Μελέτης. Κατά συνέπεια, είναι εύλογο, η σχετική έµφαση να δίνεται στην περίοδο µετά την πρακτική εφαρµογή της Μελέτης και όχι στην αρχική φάση της έκδοσης της Οικοδοµικής Άδειας, όταν πρόκειται για κτιριακό έργο ή της δηµοπράτησης του αντίστοιχου έργου. Η εξασφάλιση του εκάστοτε Εργοδότη έναντι του Μελετητή, για µεν την αρχική φάση - συµβατική περίοδο εκπόνησης της µελέτης, επιτυγχάνεται µε την «Εγγυητική Επιστολή Καλής Εκτέλεσης» για δε την µετέπειτα χρονική περίοδο από την παραλαβή της επιτυγχάνεται µε κατάλληλο «Ασφαλιστήριο Επαγγελµατικής Αστικής Ευθύνης» ( Professional Indemnity Insurance ). Σε ότι αφορά την παραγραφή της ευθύνης επισηµαίνεται πως δεν θα πρέπει να γίνεται σύγχυση µε την Ποινική Ευθύνη (δόλος ή «βαριά αµέλεια»), η οποία κατά το άρθρο 286 του Ποινικού Κώδικα, όπως αυτό έχει τροποποιηθεί, πρακτικά δεν παραγράφεται. Η επαγγελµατική αστική ευθύνη είναι λογικό και δίκαιο να παραγράφεται µετά από κάποιο χρονικό διάστηµα από την στιγµή που θα µπορούσε να ενεργοποιηθεί. Στις µελέτες δηµοσίων έργων ως χρόνος παραγραφής θεωρείται η εξαετία µετά την παραλαβή της αντίστοιχης µελέτης. Στα ιδιωτικά έργα δεν υπάρχει σαφής συγκεκριµένη µνεία και το θέµα πρέπει να αποτελεί αντικείµενο νοµικής επεξεργασίας. Θα µπορούσε όµως να επικαλεσθεί κανείς τη δεκαετία µετά την παραλαβή του αποπερατωµένου έργου, που σύµφωνα µε τον Αστικό Κώδικα (άρθρο 693), είναι ο χρόνος παραγραφής της ευθύνης του Κατασκευαστή. Η άποψη αυτή, στηρίζεται στο γεγονός πως, κατά τη διεθνή ασφαλιστική πρακτική, η έννοια του «Κατασκευαστή» περιλαµβάνει όλους όσους εµπλέκονται στη διαδικασία υλοποίησης της κατασκευής. όπου συνήθως εφαρµόζεται η αρχή της συνυπευθυνότητας. Αυτό γιατί είναι πρακτικά δύσκολη η απόδοση ευθυνών. 4

Η Ελληνική Πραγµατικότητα Στη χώρα µας, ειδικά στο χώρο παραγωγής ιδιωτικών Έργων, ο προσδιορισµός των Ευθυνών είναι ένα σχετικά ασαφές τοπίο, που όταν υπάρξει «πρόβληµα» κατά κανόνα απαιτείται νοµική υποστήριξη και επίπονες διαδικασίες. Λαµβάνοντας υπόψη τις αντικειµενικές Συνθήκες παραγωγής ιδιωτικών Έργων, σηµειώνεται πως το γενικότερο περιβάλλον, χαρακτηρίζεται από: Πολυνοµία, πολύπλοκες διαδικασίες και δυσερµήνευτες διατάξεις υσλειτουργία και ανεπάρκεια υπηρεσιών Αδυναµία αποτελεσµατικού ελέγχου Ανοικτό πεδίο για πολιτικές ή ιδιοτελείς παρεµβάσεις Είναι µάλιστα χαρακτηριστικό ότι, στην προσπάθειά της η Πολιτεία να καλύψει το κενό που δηµιουργείται, προσθέτει συνεχώς ευθύνες στους Μηχανικούς, ενώ έχει ποινικοποιήσει πλήρως τις ευθύνες τους, ακόµη και την αµέλεια! (Ν. 2331/95, τροποποίηση άρθρου 286 του Ποινικού Κώδικα) Η παγκόσµια αυτή πρωτοτυπία δείχνει ανάγλυφα την ανωριµότητα της Ελληνικής Αγοράς και απαιτεί ολοκληρωµένη αντιµετώπιση από την Πολιτεία και τους Φορείς των Μηχανικών. Οι ευθύνες του Κατασκευαστή προκύπτουν µάλλον από τη νοµολογία και όχι από σαφείς νοµοθετικές διατάξεις, αφού ο οποιοσδήποτε µπορεί να εµφανίζεται ως Κατασκευαστής Ιδιωτικών Έργων. Επίσης, η αδυναµία των δηµοσίων υπηρεσιών να στελεχωθούν και να λειτουργήσουν αποτελεσµατικά, έχει οδηγήσει στον περιορισµό των ευθυνών τους (αρχικά στην πράξη και στη συνέχεια και νοµοθετικά). Οι Προµηθευτές προϊόντων ελέγχονται ελάχιστα για την τήρηση προδιαγραφών στα προϊόντα τους. Αποτέλεσµα, ο Μηχανικός να αποτελεί το εξιλαστήριο θύµα, συγκεντρώνοντας τις ευθύνες όλων σχεδόν των εµπλεκοµένων στα ιδιωτικά έργα. Οι εξελίξεις Οι νοµοθετικές εξελίξεις (υπό αναστολή /αναθεώρηση) Ν. 3212/31-12-2003, άρθρο 2, σε σχέση µε αρµοδιότητες, υποχρεώσεις και αντίστοιχες Ευθύνες των εµπλεκόµενων Φορέων ορίζει τα ακόλουθα: Ο Ιδιοκτήτης (εργοδότης) ή εξουσιοδοτηµένο πρόσωπο αιτεί την έκδοση άδειας δόµησης, υποβάλλοντας κατάλληλα δικαιολογητικά και στοιχεία που αποδεικνύουν την κυριότητα και νοµιµότητα της κατασκευής Η Αρµόδια Υπηρεσία ελέγχει την πληρότητα των στοιχείων και των δηλώσεων που υποβλήθηκαν και εγκρίνει τη χορήγηση άδειας δόµησης Οι Μελετητές οφείλουν να εκπονούν τις Μελέτες σύµφωνα µε τα εγκεκριµένα στοιχεία του τοπογραφικού διαγράµµατος και του διαγράµµατος κάλυψης και σύµφωνα µε τις διατάξεις που διέπουν τις προδιαγραφές εκπόνησης µελετών και τους κανονισµούς που ισχύουν και να υποβάλουν σχετική δήλωση Οι Επιβλέποντες Μηχανικοί οφείλουν να επιβλέπουν τις εργασίες δόµησης, ώστε αυτές να εκτελούνται σύµφωνα µε τα εγκεκριµένα στοιχεία του τοπογραφικού διαγράµµατος, του διαγράµµατος κάλυψης και της µελέτης που υποβλήθηκε και να υποβάλουν σχετική δήλωση Συµπερασµατικά, ο ευαίσθητος χώρος των Ελλήνων Μελετητών, οι οποίοι ασχολούνται µε τα κτιριακά έργα έχει να αντιµετωπίσει τις εξής ευθύνες: Σύνταξη Μελετών και Σχεδίων Σύνταξη Φακέλου / Σχεδίου Ασφάλειας και Υγείας (ΦΑΕ ΣΑΕ) Χρονοδιαγράµµατα Κατασκευής Σύνταξη Προϋπολογισµού Έργου Επίβλεψη Εφαρµογής Μελέτης και Κατασκευής Επίβλεψη των φάσεων Κατασκευής και των Μέτρων Ασφαλείας Παραλαβή του αποπερατωµένου Έργου Για τις παραπάνω ευθύνες του είναι υπόλογος έναντι: Του ιδιοκτήτη (ΚτΕ) Των Υπηρεσιών του ηµοσίου Του Εργατοτεχνικού Προσωπικού Του Κατασκευαστή ιαφόρων Τρίτων. 5

Εύκολα διαπιστώνει κανείς πως η παραπάνω κατάσταση δηµιουργεί αντικειµενικά µεγάλη επαγγελµατική ανασφάλεια και αβεβαιότητα, Ευθύνες τις οποίες ορισµένοι Μηχανικοί έχουν βιώσει στην πράξη µε αρκετά επώδυνο τρόπο. Για αυτό το λόγο, πέρα από την επιδίωξη του κάθε Μηχανικού (ατοµικά ή µε τα συλλογικά του Όργανα) για εκσυγχρονισµό του θεσµικού πλαισίου, θα πρέπει συγχρόνως να υπάρξει η κατάλληλη µέριµνα για οργάνωση στην πράξη της απαραίτητης άµυνας. Προς την κατεύθυνση αυτή πρέπει να αξιοποιηθούν τα «εργαλεία» που είναι δοκιµασµένα µε επιτυχία στις υπόλοιπες προηγµένες χώρες, όπως η Ασφάλιση Επαγγελµατικής Ευθύνης, που φαίνεται να είναι η πλέον γόνιµη και αξιόπιστη λύση στο όλο πρόβληµα των Ευθυνών. Συµπεράσµατα Ο Μηχανικός ασκεί ένα σύνθετο επάγγελµα που µοιραία συνεπάγεται Κινδύνους οι οποίοι δεν µπορούν να εξαλειφθούν και Ευθύνες τις οποίες πρέπει να τις αναλάβει, στον βαθµό που του αναλογούν Η Πολιτεία θα πρέπει να «ξεκαθαρίσει το τοπίο των ευθυνών ως βασική υποχρέωσή της απέναντι στο Κοινωνικό Σύνολο Οι Υπηρεσίες της Πολιτείας δεν πρέπει να είναι στο απυρόβλητο, αλλά να αναλαµβάνουν τις ευθύνες που τους αναλογούν Η Ποινική Ευθύνη συνδέεται µε τιµωρία και δεν ασφαλίζεται Η Αστική Ευθύνη ασφαλίζεται Η Ασφάλιση είναι ένας δόκιµος τρόπος για τον περιορισµό των αβεβαιοτήτων και των κινδύνων που προέρχονται από τις ευθύνες, στο βαθµό που είναι ουσιαστική και βασίζεται σε αξιόπιστα ασφαλιστήρια συµβόλαια και σωστές υπηρεσίες, που να οδηγούν σε δίκαια αποζηµίωση, χωρίς χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες Η θεσµοθέτηση της ασφαλιστικής κάλυψης της Επαγγελµατικής Αστικής Ευθύνης του Μηχανικού (Φυσικό Πρόσωπο ή Οργανωµένη Εταιρία), παρέχοντος Υπηρεσίες Μελετητή Επιβλέποντα Συµβούλου και της ασφαλιστικής κάλυψης της 10ετους εγγύησης του Κατασκευαστή (στην ευρεία του έννοια) πιστεύεται πως είναι τα εργαλεία που θα λύσουν το πρόβληµα του βάρους της Ευθύνης και θα οδηγήσουν στον εκσυγχρονισµό του συστήµατος παραγωγής Έργων στη χώρα µας. Οι Μηχανικοί και οι Φορείς τους θα πρέπει να αναλάβουν πρωτοβουλίες για την αξιοποίηση του θεσµού της Ασφάλισης και την διασφάλιση του ουσιαστικού ρόλου της. 6