ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Προϊστορία είναι η εποχή που προηγείται της Ιστορίας και χαρακτηρίζεται από την έλλειψη γραπτών µαρτυριών για τη δράση του ανθρώπου. Τη χωρίζουµε στην Εποχή του Λίθου (2.500.000 3.000 περίπου π.χ.) καιστηνεποχήτουχαλκού (3.000-1100 π.χ.), µε βάση τα υλικά που χρησιµοποιεί ο άνθρωπος για την κατασκευή των εργαλείων του και γενικά την τεχνολογική του εξέλιξη. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 1
Περίοδοι της Εποχής του Λίθου Η εποχή του λίθου χωρίζεται σε δύο περιόδους 1.Παλαιολιθική εποχή: 2.500.000-6.500 περίπου π.χ. 2.Νεολιθικήεποχή:6.500 3.000 περίπου π.χ. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 2
Η ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ: 2.500.000 6.500 ΠΕΡΙΠΟΥ Π.Χ. Κοιτίδα (λίκνο, τόπος γέννησης) του ανθρώπινου γένους θεωρείται η Αφρική, καθώς εκεί πιστεύεται ότι εµφανίστηκαν οι πρώτοι άνθρωποι. Πρώτο δείγµα του ανθρώπινου είδους είναι ο αυστραλοπίθηκος ή κατά άλλους επιστήµονεςο«ικανόςάνθρωπος homo habilis», µε τελευταίο σκαλί στην εξέλιξη του είδουςτο «σοφότατοάνθρωπο homo sapiens- sapiens». ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 3
ΤΑ ΣΤΑ ΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΕΙ ΟΥΣ ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 4
Η πρωιµότερη ένδειξη ανθρώπινης παρουσίας στην Ελλάδα είναι το ανθρώπινο κρανίο που βρέθηκε στο σπήλαιο των Πετραλώνων Χαλκιδικής και ανήκει στον ανθρωπολογικό τύποτου Homo sapiens praesapiensπουέζησε 200.000 χρόνια πριν. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 5
Ο άνθρωπος κατά την παλαιολιθική εποχή κατοικεί σε σπήλαια ή σε προσωρινά καταφύγια κοντά σε πηγές νερού και µετακινείταιδιαρκώς (είναινοµάς) ψάχνονταςγιατηντροφήτου : Είναι κυνηγός και τροφοσυλλέκτης. Κύριατροφήτουταθηράµατα ( µαµούθ, τάρανδος, αίγαγρος, αντιλόπη, ελάφια, βόδια, άλογαανάλογαµετηνπεριοχή )καιοι καρποί. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 6
ΕΡΓΑΛΕΙΑ Χρησιµοποιεί πελεκηµένες κροκάλες (λειασµένες πέτρες από όχθες ποταµών ή λίµνες) που µε σταδιακή κατεργασία µετατρέπονται σε χειροπελέκεις. (στάδιο 1-6 ) ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 7
Επίσης φολίδες (κοµµάτια πυριτόλιθου ή χαλαζία) Tα πλατιά χρησιµοποιούνται ως ξέστρα για την κατεργασία δέρµατος, οστού και ξύλου. Tα αιχµηρά χρησιµεύουν ως αιχµές για το κυνήγι. Tέλος, τα µακρόστενα αποτελούν λεπίδες για τον τεµαχισµό τροφής (κρέατος, καρπών). ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 8
Τα εργαλεία του παλαιολιθικού ανθρώπου : χειροπελέκεις,φολίδες ( κοµµάτιαπέτρας ), µονά ή διπλά ξέστρα, λεπίδες, αιχµές βελών και δοράτων. Ως υλικά κατασκευής χρησιµοποιούνται κυρίως πυριτόλιθος, χαλαζίας και οστά ή κέρατα ζώων. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 9
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Θεωρείται ότι οι παλαιολιθικοί άνθρωποι συνδέονταν µε δεσµούς συγγένειας και ζούσαν σε µικρές οµάδες 10 έως 30 ατόµων περίπου. H διαδικασία κατασκευής λίθινων εργαλείων (εξεύρεση πρώτης ύλης και περαιτέρω επεξεργασία), το οµαδικό κυνήγι άγριων ζώων και η µετέπειτα διαδικασία τεµαχισµού και διατήρησής τους αποτελούν τις πρωιµότερες εκδηλώσεις κοινωνικής συµπεριφοράς και οργάνωσης. Τογεγονός, επίσης, ότιο«σοφόςάνθρωπος homo sapiens» θάβει τους νεκρούς του και τοποθετεί στους τάφους κτερίσµατα δηλ. ταφικά δώρα δείχνει την πίστη του σε µια µεταθανάτια ζωή. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 10
Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Οι βραχογραφίες (ζωγραφική στους βράχουςτωνσπηλαίων), ταµικράπήλινα, λίθιναήοστέινα αγάλµατα και κάποια κοσµήµατα αποτελούν τις πιο χαρακτηριστικές της εκδηλώσεις. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 11
Venus of Willendorf, Austria Το γλυπτό αυτό που χρονολογείται στα 23.000 π.χ. έχει ύψος µόλις 11.25 εκ. και προοριζόταν να κρατιέται στο χέρι προφανώς σύµβολο γονιµότητας, όπως δείχνουν οι υπερτονισµένες αναλογίες του. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 12
1.Ο «λεοντάνθρωπος» από τα Vogelherd της Γερµανίας 2.δύο πλακίδια από σχιστόλιθο µε χαραγµένες πάνω ανθρώπινες µορφές και ζώα (Πήλιο) ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 13
Από την ίδια περίοδο χρονολογούνται και τα πρώτα κοσµήµατα από δόντια αρκούδας, ελαφιού καθώς και σαλιγκάρια µε οπή ανάρτησης, τα οποία αποτελούσαν στοιχεία κοινωνικής διάκρισης γι αυτόν που τα φορούσε. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 14
ΟΙ ΒΡΑΧΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΟΥ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Μαµούθ, βίσονες, ταύροι, άγριαάλογα, ελάφια, αλλά, σπανιότερα, και µεγάλα ψάρια, φώκιες και πιγκουίνοι συνθέτουν µαζί µε ανθρώπινες φιγούρες σκηνές κυνηγιού µε µοναδική ζωντάνια. Οι µορφές είναι χαραγµένες, ανάγλυφες και ζωγραφισµένες στα τοιχώµατα των σπήλαίων. Τα χρώµατα που χρησιµοποιούνται είναι γαιώδη: κόκκινηώχρααπόαιµατίτη, µαύροαπόκαµµέναξύλαή κόκκαλαζώων, καιτέλοςκίτρινοκαικαφέαπόλιµονίτηήαπό µίγµααιµατίτηκαιοξείδιουτουµαγγανίου. Η θέση των βραχογραφιών, κατά κανόνα στους σκοτεινούς θαλάµουςτωνσπηλαίων, καθώςκαιηθεµατογραφίατους, οδηγούν στη σύνδεση της τέχνης αυτής µε τη διεξαγωγή κάποιωντελετών. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 15
Η ζωγραφική των σπηλαίων στη νοτιοανατολική Γαλλία είναι από τα αρχαιότερα δείγµατα ζωγραφικής, 32.000 χρόνια π.χ. : λιοντάρια, άλογα, βίσονες, ρινόκεροι σε κόκκινες και µαύρες αποχρώσεις. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 16
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΚΟΥΙΝΣΛΑΝΤ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ, 30.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΗ ΩΧΡΑ ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 17
Σπήλαιο Lascaux, Γαλλία, 13.000 π.χ. Ζωγραφισµένα µε κόκκινη και κίτρινη ώχρα που ανακάτευαν µε λίπος ζώου και πιστευόταν ότι προσέδιδαν µαγικές δυνάµεις στους προϊστορικούς κυνηγούς, προκειµένου να εξασφαλίσουν επιτυχηµένο κυνήγι. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 18
Η ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ : 6.500 3.000 Π.Χ. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από σταθεροποίηση των κλιµατολογικών συνθηκών, µε συνακόλουθη οργάνωση οικισµών µόνιµου χαρακτήρα, από οικονοµία βασισµένη στη συστηµατική άσκηση γεωργίας, στην κτηνοτροφία, στηνανταλλαγήπρώτωνυλώνκαιπροϊόντων, στην παραγωγή κεραµικής (ψηµένος πηλός), και από πολυµορφία στην τέχνη. Κατά την εποχή αυτή συντελείται λοιπόν το πέρασµα από το στάδιο κυνηγιούτροφοσυλλογής της Παλαιολιθικής στο παραγωγικόστάδιοτηςνεολιθικήςεποχής. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 19
Η κατοίκηση στον ελλαδικό χώρο κατά τη νεολιθική εποχή ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 20
Κοινωνική οργάνωση Βασική µονάδα της νεολιθικής κοινωνίας είναι το γένος ή η διευρυµένη οικογένεια που περιλαµβάνει τους γονείς, τα παιδιά, τους παππούδεςκαιτουςάλλουςκοντινούςσυγγενείς. Προς το τέλος της εποχής εµφανίζεται η πυρηνική οικογένεια, δηλ. µετουςγονείςκαιταπαιδιά. Tαµέλητηςζουνσεέναήσεπερισσότερα γειτονικά σπίτια, τα οποία αποτελούν νοικοκυριά που αρχικά µοιράζονται εστίες και φούρνους πουβρίσκονταισεκοινόχρηστουςχώρους, αργότερα όµως τους κατασκευάζουν µέσα στα σπίτια τους. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 21
Αναπαράσταση νεολιθικού οικισµού στο ιµήνι, κοντά στο Βόλο, που περιβάλλεται από πέτρινο περίβολο. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 22
Στην αρχιτεκτονική χρησιµοποιούνται µεγάλων διαστάσεων, ορθογώνια, µεγαρόσχηµα και αψιδωτά κτήρια, ικανά να στεγάσουν πολυάνθρωπες οικογένειες. Είναι κατασκευασµένα από πέτρα, πλίνθους, ή από ξύλο. Οι οικισµοί είναι πυκνοκατοικηµένοι και περιλαµβάνουν συνήθως 100 300 άτοµα. ισπηλιό : άποψη από αναπαράσταση νεολιθικού πασσαλόπηκτου λιµναίου οικισµού στις όχθες της λίµνης της Καστοριάς ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 23
ΤΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Τη µεγαλύτερη οµάδα οστέινων εργαλείωνσυνιστούντααιχµηρά, τα οποία χρησιµοποιούνται ως οπείς (σουβλιά) και βελόνες για την κατεργασία του δέρµατος, την υφαντική, την καλαθοπλεκτική και τη διακόσµηση της κεραµικής. Τα αιχµηράκαισταδυοάκρα εργαλεία χρησιµοποιούνταν πιθανότατα ως αγκίστρια. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 24
Το πέρασµα του ανθρώπου κατά τη Νεολιθική εποχή στο παραγωγικό στάδιο επιβάλλει την κατασκευή νέων εργαλείων από πυριτόλιθο και οψιανό (µαύρο φυσικό γυαλί από ηφαιστειακό υλικό): εκτός από εκείνα της προηγούµενης εποχής τώρα χρησιµοποιεί το αλέτρι για να οργώνει τη γη, το δρεπάνι για το θερισµό κ.α. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 25
ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ Βασικές καλλιέργειες αποτελούν ταδηµητριακάκαιταόσπρια, ενώεκτρέφονταισυστηµατικάβόδια, χοίροι, αιγοπρόβατα. Επίσης αναπτύσσεται η υφαντική τέχνη : ο άνθρωπος µεταχειρίζεται το λινάρι ή το µαλλί των προβάτων, προκειµένου να κατασκευάσει τα ρούχα του. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 26
Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Αναπτύσσεται η ειδωλοπλαστική ηκεραµική ηυφαντική η καλαθοπλεκτική η κατασκευή κοσµηµάτων. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 27
Οι οικονοµικές ανταλλαγές Χαρακτηριστικό της νεολιθικής οικονοµίας είναι οι εκτεταµένες ανταλλαγές τόσοσετρόφιµα, όσοκαισεάλλαπροϊόνταµεταξύτων οικισµών, όπωςταεργαλείααπόοψιανό, κεραµικά, υφάσµατακαιάλλασκεύη. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 28
Ειδωλοπλαστική Τα γυναικεία ειδώλια συµβολίζουν ίσως τη µητέρα θεά της γονιµότητας ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 29
Κεραµική Η κεραµική που είναι στενά συνδεδεµένη µε την καθηµερινή ζωή µας δίνει εκπληκτικής ποιότητας ψηµένα πήλινα αγγεία µε ζωηρά χρώµατα : εδώ φυλάσσουν τα δηµητριακά τους ή ψήνουντηντροφήτους. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 30
Αγγεία της νεολιθικής εποχής µε γραπτή διακόσµηση ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 31
Κοσµηµατοποιία Στα κοσµήµατα χρησιµοποιείται αρχικά το κόκαλοαπόταζώα, ταόστρεα (στρείδια), οπηλόςκαιολίθος. Αργότερα -στην ύστερη νεολιθική εποχή - χρησιµοποιείται ο χαλκός, ο χρυσός και λιγότερο ο άργυρος. Ηπροσφοράπολλώναπόαυτώνως ταφικών δώρων, δηλ. κτερισµάτων, δείχνει το σεβασµό στον άνθρωπο και την πίστη στηµεταθανάτιαζωή. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 32
ύο βραχιόλια από όστρεο (στρείδι) από το ν. Καβάλας. Πιθανότατα δήλωναν την κοινωνική διαφοροποίηση όποιου τα φορούσε. Επίσης, επειδή βρέθηκαν σε µεγάλες αποστάσεις, φαίνεται ότι ανταλλάσσονταν και ως δώρα φιλοφροσύνης ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 33
Περίαπτο (µενταγιόν, κρεµαστό κόσµηµα) από σχιστόλιθο µε λειασµένες επιφάνειες. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 34
Έλασµα (λεπτό φύλλο) από σφυρήλατο χρυσό µε το οποίο κάλυπταν το στόµα πήλινων προσωπείων σε τάφους Αραβησσός Γιαννιτσών. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 35
Ασηµένιο περίαπτο από το σπήλαιο του ιρού Μάνης ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 36
2 περίαπτα µε διπλές οπές που αποτελούν σχηµατοποιηµένη απόδοση ανθρώπινων µορφών. ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 37
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ : ΤΜΗΜΑ : ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ 1. Συµπληρώστετακενά : Προϊστορία είναι η εποχή και διαρκεί Τη χωρίζουµε... Ο αρχαιότερος άνθρωπος στην Ελλάδα έζησε (πούκαισεποια εποχή) ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 38
2. Συµπληρώστε τον πίνακα : 3. Σεποια εποχή ο άνθρωπος υπήρξε πιο κοινωνικός ; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας αναφέροντας τις δραστηριότητες πουτο αποδεικνύουν σεµια παράγραφο ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΡΑΣΤΗΡΙΟ ΤΗΤΕΣ ΤΕΧΝΗ ΦΡΟΝΤΙ Α ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΚΡΟΥΣ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 39
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος Α, Εκδοτική Αθηνών ΊδρυµαΜείζονοςΕλληνισµού : www.ime.chronos.gr ΥπουργείοΠολιτισµού, ΠαιδείαςκαιΘρησκευµάτων, Ψηφιακές Συλλογές : www.odysseus.culture.gr Εγκυκλοπαίδεια Encarta σε ψηφιακή µορφή ΤοΕλληνικόΚόσµηµα,6000 χρόνιαπαράδοσης : διαδικτυακό αφιέρωµα του Υπουργείου Πολιτισµού από έκθεσηστηβίλαμπιάνκατηςθεσσαλονίκης (1997): www.culture.gr ΣΕΡ ΑΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ - Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ 40