Σχόλια του WWF Ελλάς στην πρόταση του ΥΠΕΧΩ Ε για τον Άξονα Προτεραιότητας «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη»

Εθνικός Αναπτυξιακός Προγραµµατισµός 2007-2013 Σχόλια του WWF Ελλάς στην πρόταση του ΥΠΕΧΩ Ε για τον Άξονα Προτεραιότητας «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη» Φεβρουάριος 2006 Εισαγωγή: Το κείµενο που ακολουθεί συνοψίζει τις απόψεις του WWF Ελλάς πάνω στην πρόταση του ΥΠΕΧΩ Ε για το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης 2007-2013 και συγκεκριµένα για τον Άξονα Προτεραιότητας «Περιβάλλον Αειφόρος Ανάπτυξη». Είναι προφανές ότι το WWF Ελλάς, ως κοινωνικός εταίρος και περιβαλλοντική οργάνωση, αντιµετωπίζει µε ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις προτάσεις που αφορούν στα θέµατα στα οποία επικεντρώνεται το ΥΠΕΧΩ Ε. Τα σχόλια µας αναφέρονται τόσο στη γενική στρατηγική που διαφαίνεται στο κείµενο, αλλά και στους επιµέρους θεµατικούς τοµείς καθώς και στην ενότητα «Μηχανισµοί, Εργαλεία - Θεσµοί». Τονίζουµε όµως την σταθερή πεποίθηση του WWF Ελλάς ότι η ουσιαστική αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων µπορεί µονάχα να επιτευχθεί µέσω της ενσωµάτωσης της περιβαλλοντικής διάστασης στις διαφορετικές τοµεακές πολιτικές, άρα και στους άξονες προτεραιότητας του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς πέραν αυτού που παρουσιάζεται σε αυτό το κείµενο. Το κείµενο που ακολουθεί διαρθρώνεται σε τρεις ενότητες: Στην πρώτη παρουσιάζονται οι γενικές θέσεις του WWF Ελλάς για το ζήτηµα της περιβαλλοντικής ενσωµάτωσης στην 4 η προγραµµατική περίοδο, 2007-2013, και τους σχετικούς άξονες προτεραιότητας. Στη δεύτερη ενότητα δίδονται σχόλια πάνω στους θεµατικούς τοµείς της µελέτης, ενώ στην τρίτη ενότητα παρουσιάζονται σχόλια που αφορούν στην ενότητα της µελέτης «Μηχανισµοί, Εργαλεία Θεσµοί». Α. Περιβαλλοντική ενσωµάτωση κατά την 4 η προγραµµατική περίοδο: Απόψεις του WWF Ελλάς Η σχέση της προστασίας του περιβάλλοντος µε την αναπτυξιακή διαδικασία είναι διττή: αφενός το περιβάλλον προσφέρει τη βάση πάνω στην οποία οι οικονοµικές δραστηριότητες στηρίζονται και από την οποία αντλούν πόρους και, αφετέρου, αποτελεί ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα για την ανάπτυξη συγκεκριµένων κλάδων (πχ τουρισµός ή έρευνα) αλλά και για την, µέσω της βελτίωσης της ποιότητας ζωής, ανάπτυξη της παραγωγικότητας και την προσέλκυση δραστηριοτήτων υψηλής προστιθέµενης αξίας. Επιπροσθέτως, η υλοποίηση περιβαλλοντικών δράσεων, αυξάνει την απασχόληση και ωφελεί την ανάπτυξη της καινοτοµίας και της τεχνογνωσίας σε σειρά κλάδων αιχµής. Μία σύντοµη επισκόπηση των σχετικών αξιολογήσεων και µελετών επιβεβαιώνει τα παραπάνω, δείχνοντας ότι οι έννοιες της περιβαλλοντικής ενσωµάτωσης και της αειφόρου ανάπτυξης, αποτελούν, πέρα από ελκυστικές θεωρητικές έννοιες, και αναπτυξιακές αναγκαιότητες. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος για τον οποίο η Ατζέντα της Λισσαβόνας και η Ατζέντα του Γκέτενµπουργκ θεωρούνται ισότιµες, ενώ τα κράτη µέλη καλούνται να αποδίδουν αντίστοιχη προτεραιότητα και στις δύο. Πέρα των παραπάνω, και δεδοµένης της στάσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για προώθηση της έννοιας της περιβαλλοντικής ενσωµάτωσης, η σχέση µεταξύ ανάπτυξης και περιβαλλοντικής προστασίας αναπτύσσεται σε έναν ακόµα άξονα: αυτόν της χρηµατοδότησης της εφαρµογής της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν πρόκειται να προωθήσει τη δηµιουργία ενός περιβαλλοντικού ταµείου, και ότι ως εκ τούτου η εφαρµογή της Οδηγίας για τους Οικοτόπους (δίκτυο NATURA 2000), η εφαρµογή της Οδηγίας-πλαίσιο για το Νερό, και η εφαρµογή των διεθνών συµβάσεων της χώρας (πρωτόκολλο του Κιότο, Σύµβαση για τη καταπολέµηση της

ερηµοποίησης, κ.ο.κ.) θα πρέπει να χρηµατοδοτηθούν µέσω των διαρθρωτικών ταµείων και του ταµείου αγροτικής ανάπτυξης. Στο ανωτέρω πλαίσιο, οι προκλήσεις της περιβαλλοντικής ενσωµάτωσης κατά την επόµενη προγραµµατική περίοδο αρθρώνονται στους παρακάτω άξονες: 1. Υποστήριξη της προσαρµογής της χώρας στο Ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό κεκτηµένο και τις διεθνείς περιβαλλοντικές δεσµεύσεις της. Όπως αναλύεται λεπτοµερώς και στο σχετικό εγχειρίδιο του WWF, ο άξονας αυτός θα πρέπει να περιλαµβάνει εκτός των άλλων- δράσεις που αφορούν τη χρηµατοδότηση των φορέων υλοποίησης δράσεων προστασίας της φύσης και διαχείρισης των φυσικών πόρων, την υλοποίηση δράσεων προστασίας της φύσης (conservation), την ανάπτυξη συστηµάτων περιβαλλοντικής παρακολούθησης και διαχείρισης, τις επενδύσεις σε συγκεκριµένες περιβαλλοντικές υποδοµές, κοκ. 2. Ενσωµάτωση της περιβαλλοντικής διάστασης στην επιχειρηµατική δραστηριότητα. Οι επιχειρήσεις αποτελούν την αιχµή της αναπτυξιακής διαδικασίας ενώ συνάµα καταλαµβάνουν ένα σηµαντικό πεδίο άσκησης περιβαλλοντικής πολιτικής και µείωσης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Για την ανάληψη περιβαλλοντικών δράσεων από τον επιχειρηµατικό χώρο απαιτούνται τα ακόλουθα, όλα εκ των οποίων µπορούν να ενισχυθούν µέσα από τις χρηµατοδοτήσεις της αναπτυξιακής πολιτικής: i. Ενσωµάτωση του περιβαλλοντικού κόστους καθώς και του κόστους για τους φυσικούς πόρους και εφαρµογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» έτσι ώστε να απαλειφθούν οι στρεβλώσεις που προκύπτουν από τη µη τιµολόγηση των υπηρεσιών του περιβάλλοντος ii. Θέσπιση κινήτρων για την υιοθέτηση φιλο-περιβαλλοντικών πρακτικών από τις επιχειρήσεις, ειδικά στο βαθµό που αυτή η επιλογή τους επιφέρει αυξήσεις στο κόστος λειτουργίας iii. Ευαισθητοποίηση των καταναλωτών προς την κατεύθυνση αύξησης της ζήτησης για προϊόντα παραγόµενα µέσω φίλο-περιβαλλοντικών πρακτικών iv. Κωδικοποίηση της περιβαλλοντικής νοµοθεσίας έτσι ώστε να µειωθούν τα κόστη συναλλαγής (transaction costs) που εµπεριέχονται στην ορθή εφαρµογή της 3. Ανάπτυξη των περιβαλλοντικών υποδοµών και συστηµάτων (διαχείριση αποβλήτων, διαλογή/ ανάκτηση/ ανακύκλωση απορριµµάτων, διαχείριση υδρεύσεων, βελτίωση ενεργειακών δικτύων, ΑΠΕ, συστήµατα συµπαραγωγής, κλπ). Στον άξονα αυτό συµπεριλαµβάνονται όλα τα µέτρα και οι υποδοµές που µπορούν να συνεισφέρουν στην ολοκληρωµένη διαχείριση και µείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων που προκύπτουν από τα σύγχρονα καταναλωτικά πρότυπα, την αστικοποίηση και την αύξηση της οικονοµικής δραστηριότητας. 4. Ενίσχυση της «πράσινης βιοµηχανίας». Οι παραγωγικές και ερευνητικές (RTD) δραστηριότητες που αφορούν στην ανάπτυξη τεχνολογιών προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος ή/και σχετικού εξοπλισµού αποτελούν έναν τοµέα αιχµής, η ανάπτυξη του οποίου µπορεί να συνεισφέρει στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και να φέρει πολλαπλασιαστικά αναπτυξιακά αποτελέσµατα µέσω της αύξησης της απασχόλησης και της ανάπτυξης της τεχνογνωσίας. 5. Ανάδειξη του περιβάλλοντος σαν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα. Οι πλέον σύγχρονες µελέτες που αφορούν στην αναπτυξιακή διαδικασία τονίζουν το ρόλο της ποιότητας του περιβάλλοντος στην προσέλκυση επενδύσεων, ειδικά σε ότι αφορά δραστηριότητες υψηλής προστιθέµενης αξίας. Η ανάδειξη του εθνικού φυσικού µας πλούτου, σε συνδυασµό µε την υψηλή ποιότητα ζωής που αυτός µπορεί να προσφέρει, µπορεί να συνεισφέρει στην ανάπτυξη όχι µόνο τοµέων που παραδοσιακά συνδέονται µε αυτό (τουρισµός), αλλά και στην προσέλκυση σηµαντικών επενδύσεων. 6. Βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων του δηµόσιου τοµέα. Ο δηµόσιος τοµέας αποτελεί σηµαντικότατο φορέα δραστηριοτήτων αλλά και κύριο αγοραστή υπηρεσιών και προϊόντων. Η δραστηριοποίηση του για την βελτίωση των περιβαλλοντικών του επιδόσεων µπορεί να συνεισφέρει στη µείωση σηµαντικών

περιβαλλοντικών πιέσεων, αλλά και στην υποστήριξη της «πράσινης βιοµηχανίας» της χώρας. Ακόµα παραπάνω, η παραδειγµατική δράση του δηµοσίου (lead by example) µπορεί να βοηθήσει στη κινητοποίηση του ιδιωτικού τοµέα, και στη εµπέδωση της ανάγκης για περιβαλλοντική προστασία στους πολίτες. 7. Ανάπτυξη δοµών εφαρµογής και συντονισµού καθώς και κανονιστικών πλαισίων. Για την επίτευξη της περιβαλλοντικής ενσωµάτωσης, είναι αναγκαία η ανάπτυξη και υποστήριξη αυτών των διοικητικών και διαχειριστικών δοµών που θα µπορούν να συµβουλεύουν και να καθοδηγούν τη διαδικασία, να αναπτύσσουν τις αναγκαίες στρατηγικές, να παρακολουθούν και να αξιολογούν τη πρόοδο προς την αειφορία και να κωδικοποιούν τη διαθέσιµη σχετική πληροφορία. Προς την ίδια κατεύθυνση είναι αναγκαία και η ανάπτυξη δοµών συνεργασίας και συντονισµού µεταξύ των τοµεακών πολιτικών και των φορέων τους. Στον ίδιο άξονα ενδιαφέροντος πρωτεύοντα ρόλο έχουν, βεβαίως, και η ανάπτυξη σχεδίων και πλαισίων χωροταξικού σχεδιασµού και χωρικής ανάπτυξης. Β. Σχολιασµός προγραµµατικού κειµένου ΥΠΕΧΩ Ε Β.1 Γενικά σχόλια Σε γενικές γραµµές το κείµενο-πρόταση παρουσιάζει µία πλήρη εικόνα του περιβαλλοντικού ζητούµενου και των αξόνων δράσης στους οποίος θα πρέπει να δοθεί βάρος. Ως εκ τούτου αποτελεί µία ικανή βάση για τη διατύπωση µίας συνολικής στρατηγικής για το περιβάλλον. Παρ όλα αυτά, θεωρούµε ότι η πρόθεση διατύπωσης µίας πλήρους στρατηγικής λειτουργεί σε σηµεία ανασχετικά σε σχέση µε τον πιο συγκεκριµένο ορισµό µέτρων, µεθόδων και εργαλείων. Πιο συγκεκριµένα σηµειώνουµε τα παρακάτω: i. εν υπάρχει πάντα σαφής διασύνδεση των στόχων που τίθενται µε τις δράσεις που προτείνονται ii. Οι δράσεις που προτείνονται αποτελούν µάλλον τίτλους µέτρων ή και αξόνων ενδιαφέροντος. Υπάρχει ανάγκη να εξειδικευτούν (τουλάχιστον κάποιες από αυτές) σε πιο συγκεκριµένες δράσεις. iii. εν υπάρχει σαφής σύνδεση των δράσεων και µέτρων µε τους αντίστοιχους αρµόδιους φορείς iv. Στο ίδιο θέµα, δεν υπάρχει σαφής αναφορά στους διοικητικούς µηχανισµούς που θα επιτρέψουν το συντονισµό µεταξύ των διαφορετικών φορέων, µε σκοπό την εφαρµογή της προτεινόµενης στρατηγικής v. Λείπουν οι σαφείς συνδέσεις µεταξύ µέτρων και εργαλείων πολιτικής που θα αξιοποιηθούν vi. εν υπάρχουν αναφορές στις διοικητικές µεταρρυθµίσεις που θα απαιτηθούν για την υλοποίηση των αξόνων και των µέτρων Με δεδοµένα όλα τα παραπάνω, σηµειώνουµε ότι αν και το κείµενο παρουσιάζει µία πολύ ικανοποιητική καταγραφή των αναγκών της περιβαλλοντικής πολιτικής, θεωρούµε ότι η µορφή του είναι αρκούντως γενική ώστε να µην επιτρέπει την µετάφραση των γενικών αρχών σε άξονες εφαρµογής. Σε αυτό το πλαίσιο, κρίνουµε αναγκαία την περαιτέρω εξειδίκευση του κειµένου σε δύο παράλληλες κατευθύνσεις: Η πρώτη κατεύθυνση θα πρέπει να αφορά τη διατύπωση ενός επιχειρησιακού κειµένου, το οποίο θα µπορεί να αποτελέσει ένα αυτόνοµο επιχειρησιακό πρόγραµµα ή λειτουργικό µέρος ενός ευρύτερου επιχειρησιακού σχεδίου. Ένα τέτοιο κείµενο θα πρέπει να παρουσιάζει µία σαφή διασύνδεση µεταξύ στόχων και αξόνων δράσης, να εξειδικεύει τους προτεινόµενους άξονες σε µέτρα και δράσεις, να προδιαγράφει τα οικονοµικά και διοικητικά εργαλεία που θα πρέπει να αξιοποιηθούν, και να αφιερώνει σηµαντικό µέρος τους στις αναγκαίες προπαρασκευαστικές δράσεις (διοικητικές και νοµικές µεταρρυθµίσεις, συγκεκριµένα µέτρα ωρίµανσης, κλπ). Θα πρέπει επίσης να χαρτογραφεί πλήρως τη διοικητική δοµή του προγράµµατος και να προδιαγράφει τα διοικητικά και συντονιστικά εργαλεία που θα επιτρέπουν στο ΥΠΕΧΩ Ε να διατηρεί τον έλεγχο της εφαρµογής του προγράµµατος.

Η δεύτερη κατεύθυνση θα πρέπει να αφορά την εφαρµογή των οριζόντιων δια-τοµεακών µέτρων και θα πρέπει να έχει τη µορφή µίας στρατηγικής για την περιβαλλοντική ενσωµάτωση. Ένα τέτοιο κείµενο θα πρέπει, κατά τη γνώµη µας, να επικεντρώνεται σε συγκεκριµένο αριθµό προτεραιοτήτων της περιβαλλοντικής πολιτικής, να προδιαγράφει τα µέτρα και τις δράσεις που θα πρέπει να αναληφθούν από κάθε οικονοµικό κλάδο, να θέτει συγκεκριµένους (ει δυνατόν ποσοτικούς) στόχους και να προβλέπει τον µηχανισµό συντονισµού, παρακολούθησης και αξιολόγησης της εφαρµογής. Σε αντίθεση µε την προηγούµενη κατεύθυνση, εδώ το κύριο βάρος θα πρέπει να δίνεται στις αναγκαίες διοικητικές µεταρρυθµίσεις και στους µηχανισµούς που θα επιτρέπουν τον δια-τοµεακό και διυπουργικό συντονισµό. Μεγάλο βάρος θα πρέπει να δίνεται επίσης στα ζητήµατα εσωτερικής οργάνωσης και δοµής του δηµόσιου τοµέα, όπου θέµατα όπως η κατάρτιση των στελεχών, η δηµιουργία σχετικών εσωτερικών δοµών στις υπηρεσίες, οι δηµόσιες προµήθειες, η λειτουργία παρατηρητηρίων και περιοδικών διαδικασιών περιβαλλοντικού ελέγχου (environmental auditing), κ.ο.κ. θα πρέπει να τονίζονται. Στις σελίδες που ακολουθούν, παραθέτουµε κάποια πιο αναλυτικά σχόλια σε σχέση µε το περιεχόµενο των προτεινόµενων αξόνων προτεραιότητας. Ο σχολιασµός µας αφορά την πρώτη από τις κατευθύνσεις που περιγράφηκαν παραπάνω, στοχεύει δηλαδή να συνεισφέρει στη δηµιουργία ενός λειτουργικού επιχειρησιακού προγράµµατος για το περιβάλλον. Οι απόψεις µας σε ότι αφορά τη δεύτερη κατεύθυνση έχουν εν πολλοίς διατυπωθεί σε διάφορα κείµενα που έχουµε καταθέσει σχετικά µε την κατάρτιση του ΕΣΠΑ και την διατύπωση του Εθνικού Προγράµµατος ιοικητικών Μεταρρυθµίσεων, αλλά και στο εγχειρίδιο που έχουµε διατυπώσει σχετικά µε την χρήση των διαρθρωτικών ταµείων για το περιβάλλον. Όλα αυτά τα σχετικά κείµενα σας επισυνάπτονται στο παρόν. Σηµειώνουµε, τέλος, ότι τα σχόλια που διατυπώσαµε παραπάνω ισχύουν στο ακέραιο για όλα τα επιµέρους τµήµατα της πρότασης, και ως εκ τούτου δεν επαναλαµβάνονται κατά περίπτωση παρακάτω. Β.2 Επιµέρους σχόλια Τοµέας «Φύση» Στον σκοπό αυτού του τοµέα θα πρέπει να προστεθεί και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Παρότι θεωρούµε θετική την αναγνώριση της διαχείρισης σε σκοπό του τοµέα, η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος πρέπει επίσης να σηµειωθεί ως σηµαντικός σκοπός του τοµέα φύση. Θα πρέπει να προστεθεί και η εφαρµογή της νοµοθεσίας σχετικά µε το φυσικό περιβάλλον, και ειδικότερα της λειτουργίας του δικτύου Natura 2000. Θα πρέπει να προστεθεί η επικαιροποίηση των υπαρχουσών µελετών καθώς και η διατύπωση σχεδίων δράσης για είδη και βιοτόπους Θεωρούµε πολύ σηµαντική απαραίτητη- την αναφορά που γίνεται στην προστασία των προστατευόµενων περιοχών. Σηµειώνουµε περαιτέρω την ανάγκη να σηµειωθεί συγκεκριµένα και ξεκάθαρα ότι στις προστατευόµενες περιοχές συµπεριλαµβάνονται όλες οι περιοχές του δικτύου Natura και όχι µόνο οι 27 στις οποίες λειτουργούν Φορείς ιαχείρισης. Με άλλα λόγια η ενίσχυση των 27 φορέων δεν πρέπει να θέσει την προστασία και διαχείριση των υπολοίπων περιοχών σε δεύτερη ταχύτητα. Επίσης είναι σηµαντικό να προστεθεί στον κατάλογο των δράσεων η προστασία απειλούµενων και κινδυνευόντων ειδών εκτός των περιοχών Natura, όπως προβλέπεται και από την Οδηγία 92/43/ΕΟΚ. Αυτή η προσθήκη θα θέσει και τη βάση για την υλοποίηση του δεύτερου στόχου της θεµατικής ενότητας. Είναι απαραίτητη και η αναφορά την ανάγκης ενίσχυση των οριζόντιων δοµών και συντονισµού και των αντίστοιχων συλλογικών οργάνων διαβούλευσης στα πλαίσια της προστασίας, διατήρησης και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος.

Η προτεραιότητα συλλογής δεδοµένων και πληροφοριών είναι µία πολύ σηµαντική δράση, η οποία θα ενισχύσει και τις δράσεις προστασίας και ολοκληρωµένης διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας αλλά και θα µπορέσει να αναδείξει το φυσικό περιβάλλον ως ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα της χώρας. Θα πρέπει να προστεθεί και η χαρτογράφηση των περιοχών καθώς και «διαδρόµων» που θα συνδέουν µεταξύ τους τις προστατευόµενες περιοχές (green corridors). Ανάπτυξη πέραν από την εφαρµογή προγραµµάτων εναλλακτικού τουρισµού, θα πρέπει να προωθηθούν ή τουλάχιστον να µελετηθούν και άλλα µορφές επιχειρηµατικότητας που συντελούν στη δηµιουργία τοπικής ανταγωνιστικότητας και ανάπτυξης ήπιας και συνυφασµένης µε τις ανάγκες προστασίας. Θεωρούµε πολύ σηµαντική τη διατύπωση της ανάγκης για προστασία της βιοποικιλότητας απέναντι στα µεταλλαγµένα. Θα προτείναµε και µία ευρύτερη αναφορά στην προσαρµογή του πρωτογενούς τοµέα στις ανάγκες προστασίας. Η δράση «διατήρηση φυσικών πόρων (έδαφος, νερό, κλπ) ως προς οικοσυστήµατα και είδη χλωρίδας και πανίδας» είναι αρκετά γενική και θα µπορούσε να καλύπτει ένας εύρος δραστηριοτήτων. Έτσι πιστεύουµε ότι πρέπει να γίνει µία πιο σαφής διευκρίνιση των δράσεων που µπορούν να συµπεριληφθούν σε αυτή τη δράση. Σηµειώνουµε την ανάγκη να περιγραφούν οι µηχανισµοί συντονισµού µε το πρόγραµµα Αγροτικής Ανάπτυξης το οποίο θα φέρει (βάσει κανονισµών) µεγάλη ευθύνη για την υλοποίηση µέτρων στις περιοχές (Natura 2000). Τοµέας «Υδατικό Περιβάλλον» Θα πρέπει να προστεθεί αναφορά και στην ποσότητα (αποθέµατα) των υδάτων Οι στόχοι είναι επαρκείς, αλλά θα ωφελούνταν από µία ευρύτερη αναφορά στην οικολογική διάσταση Καταρχήν, να τονίσουµε ότι σωστά θεωρείται η πλήρης και σωστή εφαρµογή της οδηγίας πλαίσιο για το νερό προτεραιότητα σε αυτό τον τοµέα Απαιτείται να τονιστεί η ανάγκη εξοικονόµησης νερού, να προταθεί η υιοθέτηση τεχνολογιών ή εξοπλισµού εξοικονόµησης νερού, σε συµφωνία και µε την αρχή της ανάκτησης του κόστους, τόσο σε επίπεδο επιχειρήσεων και νοικοκυριών Το θέµα των αποβλήτων και λυµάτων είναι σε ένα πολύ γενικό επίπεδο και απαιτείται να εξειδικευθεί περαιτέρω Θα πρέπει να προστεθεί µία προτεραιότητα για την Προστασία των Θαλάσσιων Οικοσυστηµάτων µε τις απαραίτητες δράσεις για την επίτευξη αυτής της προτεραιότητας Πρέπει να προστεθεί ως προτεραιότητα και η δηµιουργία κλειστών περιοχών ή καταφυγίων ψαριών (fishery refuges/no-take zones) σε συµφωνία και µε αντίστοιχα µέτρα που προωθούνται στα πλαίσια της αναθεωρηµένης Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής. Αντίστοιχα απαιτούνται και αναφορές στην ολοκληρωµένη διαχείριση παράκτιων ζωνών καθώς και την προστασία και διαχείριση υγροτοπικών οικοσυστηµάτων. Σε σχέση µε το παραπάνω, απαιτείται ειδική µνεία στους νησιωτικούς υγροτόπους ειδικότερα δε σε αυτούς εκτός του δικτύου NATURA. Υπογραµµίζουµε ότι οι νησιωτικοί υγρότοποι, οι οποίοι και υποβαθµίζονται µε ταχύτατους ρυθµούς παίζουν καταλυτικό ρόλο στην υδρολογική ισορροπία των νησιών. εν υπάρχει αναφορά σε προβλήµατα υφαλµύρινσης και στην ανάγκη ελέγχου των απολήψεων από τον υπόγειο υδροφορέα. Τοµέας Έδαφος Αν και η διαχείριση των αποβλήτων µπορεί λογικά να συµπεριλαµβάνεται εδώ, δε µπορεί να µονοπωλεί το ενδιαφέρον του άξονα. Όπως αναφέρουµε και παραπάνω, η διαχείριση των αποβλήτων δεν θα πρέπει να µονοπωλεί το ενδιαφέρον του άξονα. Σε αυτό το πλαίσιο λείπουν σηµαντικές αναφορές στην ερηµοποίηση και εν γένει στις πρακτικές εξάντλησης των εδαφικών πόρων. Επίσης απαιτείται σαφής αναφορά στην παρακολούθηση και πρόληψη των επιπτώσεων από τις

δραστικές αλλαγές χρήσεων γης, οι οποίες και ευθύνονται σε µεγάλο βαθµό για την υποβάθµιση των εδαφικών πόρων. Κρίνεται αναγκαία η σαφής αναφορά στη ιεθνή σύµβαση για την καταπολέµηση της απερήµωσης (UNCCD), η οποία έχει κυρωθεί από τη χώρα µας, καθώς και των µέτρων εφαρµογής της. Θεωρούµε σηµαντική την αναφορά στην ανάγκη ολοκληρωµένης διαχείρισης αποβλήτων και µείωσης της αποσπασµατικότητας των σχετικών έργων και δράσεων. Στο πλαίσιο αυτό κρίνουµε αναγκαία την αναφορά σε δράσεις µείωσης των αποβλήτων στην πηγή, µέσω του ελέγχου των συσκευασιών, της προώθησης φιλικότερων προς το περιβάλλον συσκευασιών και υλικών, της ενηµέρωσης επιχειρήσεων και καταναλωτών, κοκ. Κρίνουµε αναγκαία την αναφορά στη διαχείριση των υλικών κατεδαφίσεων, αδρανών υλικών υπολειµµάτων κατασκευαστικών έργων, κλπ µε τρόπο ώστε να µην επιβαρύνεται το περιβάλλον (έδαφος, υπέδαφος, υδάτινοι πόροι), σύµφωνα και µε την προωθούµενη κοινοτική Οδηγία. Χρειάζεται σαφής αναφορά στην ανάπτυξη/ενίσχυση των απαραίτητων διοικητικών ή/και συντονιστικών δοµών για την εφαρµογή µίας πολιτικής διαχείρισης των εδαφικών πόρων. Λείπει µία σαφής αναφορά στη διατήρηση των παραδοσιακών ήπιων- χρήσεων γης οι οποίες εξασφαλίζουν τη διατήρηση των εδαφικών πόρων και συνεισφέρουν στη βιοποικιλότητα. Απαιτείται µία σαφής αναφορά στην πρόληψη των πυρκαγιών και τις δράσεις αποκατάστασης καµένων περιοχών. Λείπει µία αναφορά στην αξιολόγηση των κινδύνων εδαφικής υποβάθµισης και την δηµιουργίας πλαισίου για την αποφυγή και έλεγχό τους. Τοµέας «Ατµοσφαιρικό Περιβάλλον» Η διατύπωση είναι ικανοποιητική, αν και εξαιρετικά γενική. εν υπάρχει καµία αναφορά στην σύµβαση του Κιότο αλλά ούτε και το εν γένει ζήτηµα των αερίων του θερµοκηπίου. Συνολικά, όπως αναφέρεται και παρακάτω, θεωρούµε ότι υπάρχει µεγάλη επικάλυψη µε τον τοµέα «κλιµατικές αλλαγές», και θα προτείναµε ότι οι δύο τοµείς να συµπτυχθούν σε έναν ενιαίο άξονα. Σε κάθε περίπτωση σηµειώνουµε τα παρακάτω: Στις «ολοκληρωµένες δράσεις» θεωρούµε ότι δεν επαρκεί η αναφορά σε εθελοντικές συµφωνίες µε επιχειρήσεις και κλάδους, αλλά απαιτείται και µία πιο αυστηρή αναφορά σε κανονιστικά πλαίσια και εργαλεία Στη δεύτερη κατηγορία δράσεων προτείνουµε αναφορές στην ανάπτυξη ενός σύγχρονου συστήµατος τιµολόγησης της χρήσης των ΙΧ, στον συνολικό σχεδιασµό και διαχείριση των υπεραστικών εµπορευµατικών µεταφορών, στην επέκταση του ωραρίου λειτουργίας των ΜΜΜ και στην ανάπτυξη µέτρων που θα καθιστούν τις πόλεις πιο φιλικές στους πεζούς και τα ποδήλατα. Στην κατηγορία «σταθερές πηγές» θεωρούµε χρήσιµη την αναφορά σε µέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης των υφιστάµενων κτιρίων, την ανάπτυξης συστηµάτων συµπαραγωγής, την βελτίωση του δικτύου διανοµής ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες, τη διασύνδεση στο ενεργειακό δίκτυο των νησιωτικών περιοχών ώστε να βοηθηθεί η εκεί ανάπτυξη ανανεώσιµων πηγών ενέργειας και η ανάπτυξη συστηµάτων σταθεροποίησης του δικτύου και αποθήκευσης ενέργειας ώστε να γίνει δυνατή η περαιτέρω ανάπτυξη της παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιµες πηγές. Στην ίδια κατηγορία, είναι επίσης απαραίτητο να γίνει αναφορά στις θεσµικές προσαρµογές που απαιτούνται για την υλοποίηση των µέτρων. Ανάµεσα σε αυτές συγκαταλέγονται οι τιµολογιακές πολιτικές για την ενέργεια, η ανάπτυξη και διασφάλιση του λογιστικού διαχωρισµού διανοµής-παραγωγής, η τιµολόγηση των ενεργειακών µονάδων από ανανεώσιµε πηγές, τα φορολογικά κίνητρα για υιοθέτηση λύσεων εξοικονόµησης ενέργειας στις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά, η ανάπτυξη πλαισίου για την εξάπλωση της χρήσης των βιοκαυσίµων, και το θεσµικό πλαίσιο για την εγκατάσταση συστηµάτων ανάκτησης ατµών στους σταθµούς ανεφοδιασµού.

Στη τελευταία κατηγορία είναι απαραίτητη η γενικότερη αναφορά στις καταβόθρες άνθρακα (carbon sinks) και όχι µόνο στα περιαστικά δάση. Τέλος θα πρέπει να υπάρχει αναφορά στην ανάγκη θέσπιση κριτηρίων δηµόσιων προµηθειών που να ευνοούν την εξοικονόµηση ενέργειας. Τοµέας «Χωροταξία Πολεοδοµία» Στο σκοπό θα πρέπει να συµπεριλαµβάνεται η προστασία του περιβάλλοντος Θα προτείναµε να δοθεί περισσότερη έµφαση στο ζήτηµα της προστασίας του περιβάλλοντος και του συνολικού συντονισµού των οικονοµικών δραστηριοτήτων. Στις δράσεις αυτού του τοµέα θεωρούµε ότι θα πρέπει να ενταχθεί και η προσαρµογή των υπαρχόντων ρυθµιστικών εργαλείων στα δεδοµένα του γενικού χωροταξικού πλαισίου, καθώς και η ανάπτυξη δοµών συντονισµού µεταξύ των χωροταξικών εργαλείων. Προτείνουµε επίσης να ενταχθούν δράσεις για την προσαρµογή στα νέα χωροταξικά δεδοµένα των υπαρχόντων οικονοµικών δραστηριοτήτων. Τοµέας «Κλιµατικές Αλλαγές» Θεωρούµε ότι ο σκοπός που τίθεται είναι υπερβολικά γενικός και δεν ανταποκρίνεται σε έναν εθνικό σχεδιασµό. Πρέπει να προστεθεί η ανάγκη προετοιµασίας και σχεδιασµού δράσεων και για την µετά- Κιότο εποχή. Συνολικά, όπως αναφέρεται και παραπάνω, θεωρούµε ότι υπάρχει µεγάλη επικάλυψη µε τον τοµέα «ατµοσφαιρικό περιβάλλον». Προτείνουµε ότι οι δύο τοµείς θα έπρεπε να συµπτυχθούν σε έναν ενιαίο άξονα. Σε κάθε περίπτωση επαναλαµβάνουµε τα παρακάτω: Να προστεθεί η δηµιουργία πλαισίου κινήτρων για την µείωση ενεργειακής κατανάλωσης από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις Προτείνουµε επίσης τη ένταξη των ενισχύσεων για ανάπτυξη συστηµάτων συµπαραγωγής και αστικών υποδοµών τηλεθέρµανσης, της µείωσης των απωλειών από το σύστηµα διανοµής ενέργειας και των µέτρων για τη σταθεροποίηση του συστήµατος και τη διασύνδεση των νησιωτικών περιοχών στο ηπειρωτικό δίκτυο. Προτείνουµε επίσης την ένταξη νέας προτεραιότητας που να αφορά τη βελτίωση της ενεργειακής αποδοτικότητας του δηµόσιου τοµέα Προτείνουµε την ενίσχυση και χρήση καθαρότερων καυσίµων στις µεταφορές Τοµέας «Ποιότητα Τροφίµων Προϊόντων» Θεωρούµε ότι αυτός ο τοµέας εµπίπτει στην αρµοδιότητα του ΥΠΕΧΩ Ε στο βαθµό που αφορά την περιβαλλοντική διάσταση της παραγωγής. Πιστεύουµε ότι δεν θα έπρεπε να αποτελεί ξεχωριστό άξονα προτεραιότητας, αλλά ότι τα σχετικά µε το περιβάλλον µέτρα του θα έπρεπε να ενταχθούν κάτω από κάποιες προηγούµενες ενότητες (πχ µεταλλαγµένα κάτω από τον άξονα «φυσικό περιβάλλον» ή βιολογική γεωργία κάτω από τους άξονες «Φυσικό περιβάλλον» και «έδαφος») Β.3 Σχόλια στην ενότητα - «Μηχανισµοί, Εργαλεία Θεσµοί» Ενδυνάµωση φορέων εφαρµογής περιβαλλοντικής πολιτικής παρακολούθηση περιβάλλοντος Σε ότι αφορά την ενδυνάµωση των φορέων, θεωρούµε ότι θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στη λειτουργία των υπαρχόντων δοµών και φορέων και όχι αναγκαστικά στη δηµιουργία νέων. Θεωρούµε επίσης ότι θα πρέπει να συµπεριληφθούν πρόνοιες και µέτρα για την τεχνική στήριξη των φορέων από τις υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩ Ε, αλλά και για τον µεταξύ τους συντονισµό.

Ενηµέρωση συµµετοχή πολιτών ίκτυα πληροφοριών Θεωρούµε σηµαντικό να προστεθούν τα εξής: Ενίσχυση των θεσµών διαφάνειας στα περιβαλλοντικά ζητήµατα Ενίσχυση των φορέων της Κοινωνίας των Πολιτών, µέσα από την παροχή τεχνικής στήριξης, έγκαιρης ενηµέρωσης και πρόσβασης στην πληροφορία για την επίτευξη ουσιαστικής διαβούλευσης και συµµετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Λειτουργία τεχνικής γραµµατείας στο ΥΠΕΧΩ Ε για συγκέντρωση και διάθεση µελετών και στοιχείων περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος στους πολίτες οµές οικονοµικής στήριξης στους φορείς της Τ.Α. που καλούνται να γνωµοδοτούν πάνω σε περιβαλλοντικά ζητήµατα Εκτίµηση επιπτώσεων έργων και προγραµµάτων Σε αυτό τον πολύ σηµαντικό άξονα, θεωρούµε ότι θα πρέπει επίσης να συµπεριλαµβάνονται τα εξής: Ενδυνάµωση των φορέων αξιολόγησης και έγκρισης των Μ.Π.Ε. Εφαρµογή της Οδηγίας 2001/4 και ενίσχυση των αρµόδιων φορέων για την υλοποίηση της. Σηµειώνουµε ότι όλα τα επιχειρησιακά προγράµµατα για την περίοδο 2007-2013 θα πρέπει να υποβληθούν σε Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίµηση. Ενδυνάµωση των δοµών παρακολούθησης της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων και λειτουργία συστήµατος έγκαιρης προειδοποίησης (red alert) για τις παραβάσεις Ενδυνάµωση των διαδικασιών έγκρισης περιβαλλοντικών όρων ειδικά σε ότι αφορά τις διατάξεις για εξέταση των εναλλακτικών λύσεων οι οποίες πλέον θα πρέπει να συµπεριλαµβάνουν και επαρκή εξέταση της µηδενική λύσης. ηµιουργία συστήµατος έγκαιρης και πλήρους ενηµέρωσης των οικονοµικών φορέων και επενδυτών ώστε να αποφεύγονται οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις των έργων ήδη από τα πρώιµα στάδια του σχεδιασµού. Λειτουργία τεχνικής γραµµατείας όπως αναφέρεται και παραπάνω Ανθρώπινο δυναµικό Είναι απαραίτητο οι διαστάσεις ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναµικού σε σχέση µε την προστασία του περιβάλλοντος να είναι σαφώς διασυνδεδεµένες µε τους θεµατικούς τοµείς που αφορούν, καθώς και µέ τον άξονα «Ενηµέρωση συµµετοχή πολιτών ίκτυα πληροφοριών». Επιχειρηµατικότητα και Οικονοµικά εργαλεία Πιστεύουµε ότι τόσο τα οικονοµικά εργαλεία όσο και οι διαστάσεις της πράσινης επιχειρηµατικότητας θα πρέπει να γίνονται αντιληπτά σαν µέσα άσκησης της πολιτικής και όχι σαν αυτοτελείς δράσεις. Ως εκ τούτου προτείνουµε να αναφέρονται κάτω από τους θεµατικούς τοµείς και σε συνάφεια µε τα µέτρα που αφορούν. Περιβαλλοντική πιστοποίηση σήµανση Θεωρούµε αυτόν τον άξονα ιδιαίτερα σηµαντικό, και προτείνουµε την επέκτασή του ώστε να συµπεριλαµβάνει την ανάπτυξη συστηµάτων πιστοποίησης των προϊόντων και των υπηρεσιών των προστατευόµενων περιοχών και τα οποία να λειτουργούν προς όφελος των δράσεων προστασίας και διαχείρισης των περιοχών. Θεωρούµε επίσης σηµαντικότατη τη λήψη µέτρων για την περιβαλλοντική πιστοποίηση των υπηρεσιών του δηµόσιου τοµέα, σηµειώνοντας ότι αυτή θα είχε σηµαντικότατα αποτελέσµατα αλλά και θα δηµιουργούσε σηµαντικά οφέλη για την εν λόγω αγορά. Παρ όλα αυτά θεωρούµε ότι τα διαφορετικά είδη πιστοποίησης θα έπρεπε να συµπεριλαµβάνονται κάτω από τους άξονες ενδιαφέροντος που αφορούν, όπως έχουµε κατά περίπτωση σηµειώσει παραπάνω. Θεωρούµε επίσης ότι η αναφορά τους θα πρέπει επίσης να συνοδεύεται από την ενίσχυση που προδιαγράφεται ως καταλληλότερη. Πρωτογενής έρευνα Θεωρούµε ότι η πρωτογενής έρευνα θα πρέπει κατά προτεραιότητα να αναφέρεται κάτω από τους συγκεκριµένους τοµείς πολιτικής που αφορά. Η έρευνα που αφορά ευρύτερα

περιβαλλοντικά ζητήµατα θα πρέπει να θεωρείται εγγενές µέρος της δράσης των φορέων που την αφορούν (πχ ΕΚΠΑΑ) και άρα να µην παρατίθεται ως ξεχωριστός άξονας. Με δεδοµένο ότι, κατά κανόνα, τα διαρθρωτικά ταµεία δεν χρηµατοδοτούν ερευνητικές δραστηριότητες, πιστεύουµε ότι ο άξονας θα πρέπει να παραλειφθεί από το πρόγραµµα. Ενσωµάτωση Περιβαλλοντικών Πολιτικών στις Τοµεακές Πολιτικές Παραπέµπουµε στα σχόλια µας στον πρώτο µέρος του κειµένου. Για περισσότερες πληροφορίες: Κωνσταντίνος Λιαρίκος, Υπεύθυνος Περιβαλλοντικών ράσεων, c.liarikos@wwf.gr, 210-3314893, 6972-272977. Σχετικά κείµενα του WWF Ελλάς: 1. Σχόλια του WWF Ελλάς στο 1 ο Σχέδιο του Στρατηγικού Μέρους του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς 2007-2013. Φεβρουάριος 2006. 2. Σχόλια του WWF Ελλάς στα κείµενα προς διαβούλευση µε τους οικονοµικούς και κοινωνικούς εταίρους. εκέµβριος 2005. 3. Απόψεις του WWF Ελλας για το προσχέδιο του Εθνικού Προγράµµατος Μεταρρυθµίσεων. 13 Οκτωβρίου 2005. 4. Κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου Ανάπτυξης 2007-2013 - Οι θέσεις του WWF Ελλάς. Ιούλιος 2005. 5. EU Funding for Environment: A handbook for the 2007-13 programming period Εγχειρίδιο του Ευρωπαϊκού γραφείου του WWF για τις δυνατότητες χρηµατοδότησης της περιβαλλοντικής προστασίας κατά την 4 η προγραµµατική περίοδο (2005 στα αγγλικά).