Εργαστήριο Δασικής Γενετικής και Βελτίωσης Δασοπονικών Ειδών Προστασία Γενετικής Βιολογικής Ποικιλότητας Το γενετικό επίπεδο της βιοποικιλότητας 1
Υποκατάσταση μέτρησης Η βιοποικιλότητα ορίζεται, αλλά δεν μπορεί να μετρηθεί Διαφορετικές αξίες και προτεραιότητες Υποκατάστατα μέτρα για την προσέγγιση μέτρησης της βιοποικιλότητας Φυλογενετική ποικιλότητα ιδιαίτερα σε επίπεδο ειδών φυλογενετικός διαχωρισμός είναι τεχνητός Μετρήσεις έχουν δείξει ότι η «αφθονία ειδών» σχετίζεται θετικά με την αφθονία φαινοτύπων 2
Είδη, είδη, είδη... Σχεδόν όλη η επιστημονική συζήτηση της βιοποικιλότητας εξαντλείται στο θέμα των ειδών Κοινή μονάδα μέτρησης: «ενοποιητής» πολλαπλών όψεων ΒΠ δεν ισχύει σε πολλές περιπτώσεις, π.χ. γενετική ποικιλότητα συνήθως μετρήσιμη στην πράξη ποια είδη μετράμε τελικά; σημαντική βιβλιογραφία δεν είναι ακαδημαϊκή άσκηση, αλλά επιστήμη επείγουσας εφαρμογής Αφθονία ειδών ισότιμη της ΒΠ περιορισμός σε ένα επίπεδο 3
Μερικές σκέψεις Τελικά γιατί χρησιμοποιούμε τον όρο «βιοποικιλότητα»; Τι θέλουμε να προστατεύσουμε; Ποιος παράγει ΒΠ και ποιος την περιορίζει; Πως μπορούμε να εξασφαλίσουμε την ύπαρξη ΒΠ στο μέλλον; Τι πρέπει τελικά να μετράμε στη ΒΠ; 4
Γενετική συνιστώσα... Αναφέρεται στον ορισμό της ΒΠ αποτελεί ένα από τα τρία επίπεδα αναφοράς Συνδέεται σαν πόρος με την αξιοποίηση συγκεκριμένης γενετικής πληροφορίας χρηστικά Δεν αναφέρεται σχεδόν σε κανένα σχέδιο δράσης Κάποιοι προτείνουν την παράλειψή της στη ΒΠ, αφού δεν μπορεί να μετρηθεί σε όλα τα είδη και όλα τα γονίδια (με αναλύσεις DNA) Επιστήμη της «προστασίας γενετικών πόρων» (Gene Conservation) προϋπάρχει της ΒΠ. 5
Όμως... Η γενετική ποικιλότητα ποσοτικοποιείται πιο εύκολα από τα είδη (ξεκάθαρη οριοθέτηση μονάδων, αλληλόμορφα, μαθηματική μεθοδολογία, βιβλιογραφία) Συνδέεται με την εξέλιξη (διαχρονική συνιστώσα) Συνδέεται με τα άλλα επίπεδα ΒΠ μέσω του πληθυσμού μονάδα εξέλιξης δείκτης υγείας ειδών και οικοσυστημάτων Μετρήσιμες επιπτώσεις ανθρωπογενών δράσεων στη γενετική ποικιλότητα 6
Μειονεκτήματα Υψηλό κόστος γενετικών ερευνών (ειδικά για «τρίτες» χώρες με υψηλή όμως ΒΠ Αδύνατη μια απογραφή όλων των γονιδίων, όλων των οργανισμών «Γονίδια δείκτες» (markers) δεν έχουν εξελικτική σημασία Εξελικτικοί παράγοντες πολλαπλοί και δυσδιάκριτοι Μικρή σημασία για την πολιτική και την επικοινωνία «δύσπεπτο» μήνυμα 7
Προβληματισμός Γιατί θέλουμε να προστατεύσουμε τη γενετική ποικιλότητα; Πρέπει να απογράψουμε τη γενετική ποικιλότητα πριν την προστατεύσουμε; Πως διασφαλίζουμε την «εξελιξιμότητα» ενός πληθυσμού στο μέλλον; Μπορούμε να προστατεύσουμε είδη ή οικοσυστήματα χωρίς γενετική πληροφορία; 8
Γενετικός πόρος Το γονίδιο Η γενετική ποικιλότητα Η «εξελιξιμότητα» των πληθυσμών (προσαρμοστικότητα) Η προστασία των γενετικών πόρων δεν είναι αυτοσκοπός Είναι μέσο διατήρησης υγιών εξελίξιμων πληθυσμών 9
Προστασία γενετικών πόρων Στόχος της προστασίας γενετικών πόρων δεν είναι η «διατήρηση», αλλά η «μεταβολή» Μεταβολή = προσαρμογή = εξέλιξη Διατήρηση = στασιμότητα = εξαφάνιση Προστασία ΒΠ είναι δυναμική έννοια και περιλαμβάνει τη δυνατότητα ύπαρξης των μονάδων της στο διηνεκές Σημαντική η εξελιξιμότητα των πληθυσμών άρα και η γενετική παράμετρος της ΒΠ 10
Αντικείμενο προστασίας ΒΠ Η χάραξη των στρατηγικών και η λήψη των μέτρων εκείνων που αποτρέπουν τη σημαντική αλλοίωση των κρίσιμων οικολογικών και εξελικτικών συστατικών της φύσης Αξιολόγηση της δράσης του ανθρώπου στην βιοποικιλότητα και στους πληθυσμούς ειδικότερα Διαμόρφωση και πρόταση μέτρων και διαχειριστικών μεθόδων για ομάδες περιπτώσεων (π.χ. δασική διαχείριση) Συνεχής παρακολούθηση και επανεξέταση 11
Γενετικοί πόροι στα δάση Οι γενετικοί πόροι των δασικών ειδών απειλούνται από (μεταξύ άλλων) - καταστροφή των δασών - κατακερματισμός πληθυσμών - αλλαγή κλίματος + ρύπανση - εντατικές ή πιο ήπιες διαχειριστικές πρακτικές - μετατροπή φυσικών δασών σε άλλες χρήσεις 12
Πρόγραμμα προστασίας ΓΠ Πρόγραμμα προστασίας βιοποικιλότητας / γενετικών πόρων - καθορίζεται από βιολογικές και γενετικές αρχές - περιλαμβάνει μέτρα συμβατά με τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες που επικρατούν. Στόχος της προστασίας των γενετικών πόρων: η προστασία και διαφύλαξη της γενετικής πληροφορίας - όχι απαραίτητα του ίδιου του βιολογικού υλικού - δεν συνεπάγεται την απαγόρευση της διαχείρισης 13
Στρατηγική προστασίας περιγράφει ξεκάθαρα το αντικείμενο που προστατεύουμε. επιλογή των υπό προστασία πόρων με βάση γενετικές πληροφορίες σχετικά με τις χωρικές γενετικές δομές ενός είδους. επιλέγεται η κατάλληλη μέθοδος προστασίας αποκατάσταση του γενετικού πόρου στο περιβάλλον (αν χρειάζεται). 14
Επιλογή πόρων Ποσοτικές αναλύσεις σε πειραματικές φυτείες για αναγνώριση χαρακτήρων και κέντρων διασποράς. Ποιοτικές αναλύσεις δεικτών για περιγραφή της ποικιλότητας και των εξελικτικών παραγόντων που τη διαμορφώνουν. Όταν δεν έχουμε στοιχεία, επιλέγουμε αντιπροσωπευτικά πληθυσμούς που φύονται σε διαφορετικές περιβαλλοντικές συνθήκες Άλλα κοινωνικά, οικονομικά και πρακτικά κριτήρια, όπως π.χ. οι απειλές, χρηστικότητα, αισθητική. 15
Μέθοδοι προστασίας In situ: μέσα στο περιβάλλον όπου οι πληθυσμοί ζουν και αναπτύσσονται Στόχος η εξασφάλιση της προσαρμογής τους τώρα και στο μέλλον Επιλέγονται συγκεκριμένοι πληθυσμοί (βλ. προηγούμενο slide) Ex situ: έξω από το φυσικό χώρο είδη που δεν επιβιώνουν εξελίσσονται στο φυσικό τους χώρο Φυτείες τράπεζες σπόρων τράπεζες γύρης τράπεζες κλώνων 16