πνιύ δύζθνιν γηαηί άξρηζαλ όινη απηή ηε δηαδηθαζία από ην θέληξν ζηγά ζηγά πήγαλ πξνο ηα έμσ. Θέισ λα ζαο δείμσ έλα ράξηε, όπνπ βιέπεηε, ράξηε

Ομιλία ηοσ Νίκοσ Λσγερού ζηην πολιηική εκδήλωζη για ηην Ημέρα Μνήμης ηης Γενοκηονίας ηων Αρμενίων από ηην Τοσρκία ηο 1915 Πολεμικό Μοσζείο, Αθήνα 22/04/2012 Μπνξεί ζηελ εηθόλα πνπ βιέπεηε λα κελ ηνλ αλαγλσξίδεηε, είλαη ν Soghomon Tehlirian. Δίλαη απηόο πνπ εθηέιεζε ηνλ Σαιαάη Παζά. Γηα λα κελ θνβεζνύλ όζνη ζα αθνύζνπλ ηα επόκελα, δηεπθξηλίδσ όηη απηόο ν άλζξσπνο δηθάζηεθε από ην γεξκαληθό δηθαζηήξην ζην Βεξνιίλν θαη κεηά από κεξηθέο ώξεο αζσώζεθε. Άξα ζέισ λα ζαο πσ όηη είλαη κεξηθά πξάγκαηα πνπ είλαη θαιά λα ηα ιέκε θαη είλαη κεξηθά πξάγκαηα πνπ ζα ήηαλ θαιό λα ηα επηζεκάλνπκε. Απηό ην γεγνλόο έγηλε ην 1921. Σν 1921 δελ ππήξρε θαλ ε έλλνηα ηεο γελνθηνλίαο, δελ είρε επηλνεζεί αθόκα από ηνλ Raphaël Lemkin, δελ μέξακε πώο λα ην απνθαιέζνπκε, αθόκα θαη ζηελ Αξκελία ην ιέγακε θάπσο δηαθνξεηηθά. Η ηδέα πνηα είλαη; Η ηδέα είλαη όηη ππήξμε από ηελ αξρή απηό πνπ νλνκάδνπκε Δπηρείξεζε Νέκεζηο, πνπ αζρνιήζεθε εηδηθά κε απηνύο πνπ βνήζεζαλ ηνπο Έιιελεο θαη ηνπο Αξκέληνπο λα είλαη ηόζν θνληά θόβνληαο ηνπο ηα θεθάιηα θαη βάδνληαο ηα θεθάιηα ην έλα δίπια από ην άιιν, γηαηί απηό ην μερλάκε, μέξεηε εγώ πξνζέρσ θαη απηά πνπ ιέλε θαη νη άιινη θαη νη πξνεγνύκελνη. Παξαηεξώ όηη ιέλε πνιιά πξάγκαηα γηα ηελ Αξκελία, ιίγα ηελ Σνπξθία, ελώ ζηελ νπζία αλ ππάξρεη απηή ε εθδήισζε, όπσο ηελ νλνκάδνπλ κεξηθνί πνπ ζα έπξεπε λα ήηαλ κόλν επέηεην, αιιά βιέπσ όηη αθόκα θαη εκείο δπζθνιεπόκαζηε, γηαηί βιέπεηε αθόκα θαη ζε επέηεην γελνθηνλίαο ρεηξνθξνηνύκε, δπζθνιεπόκαζηε θαη εκείο νη ίδηνη. Δγώ δελ έρσ δεη πνηέ ζε θεδεία λα ρεηξνθξνηά θάπνηνο. Δδώ έρνπκε κηα θεδεία από 1,5 εθαηνκκύξηα άηνκα θαη δελ είλαη άηνκα πνπ ράζεθαλ, είλαη άλζξσπνη πνπ γελνθηνλήζεθαλ. Πξέπεη λα ρξεζεκνπνηενύκε ζπζηεκαηηθά απηή ηε ιέμε. Δίλαη κόλν απηή ε ιέμε πνπ έρεη κηα βαξύηεηα. Όιεο νη άιιεο πνπ ρξεζηκνπνηνύκε όπσο ζθαγηάζηεθαλ, εμνληώζεθαλ, εμνινζξεύηεθαλ, εθηνπίζηεθαλ είλαη γεινίεο. Σηο ρξεζηκνπνηνύκε κόλν θαη κόλν γηα δηπισκαηηθνύο ιόγνπο. Να μέξεηε αθόκα θαη ηελ Σνπξθία δελ ηελ ελνριεί λα ππάξρεη ε ζθαγή ησλ Αξκελίσλ, απηό πνπ ηελ ελνριεί είλαη ε γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ. Άξα πξέπεη εζείο λα ην ρξεζηκνπνηείηε, ζε θάζε ξήκα πνπ ρξεζηκνπνηείηε γηα λα κηιήζεηε γηα ηνπο δηθνύο καο, γηα απηνύο πνπ γελνθηνλήζεθαλ από γελνθηόλνπο. Ήζεια λα ζαο δείμσ επηπιένλ ηνλ Soghomon, κε πνηα έλλνηα, επεηδή ζπλήζσο έρνπκε ηελ εληύπσζε όηη ηα ζύκαηα είλαη αξληά, ην ιέκε όινη, ην ιέκε αθόκα θαη κεηαμύ καο, γηαηί δελ κπνξνύκε λα θαηαιάβνπκε πώο ρίιηνη άλζξσπνη -λα ηνπο θξαηάλε κόλν ηξεηο Σνύξθνη - λα απνδέρνληαη απηό πνπ γίλεηαη, δελ κπνξνύκε λα ην θαηαιάβνπκε, δελ κπνξνύκε λα ην δηαλνεζνύκε. ηε πξαγκαηηθόηεηα είλαη πνιύ εύθνιν γηαηί ην πξώην έγθιεκα ζε κηα γελνθηνλία είλαη ε αθαίξεζε ηεο αληίιεςεο ησλ γεγνλόησλ. Γελ θαηαιαβαίλνπκε ηη γίλεηαη, όινη λνκίδνπλ όηη απιώο κεηαθηλνύληαη, δελ θαηαιαβαίλνπλ ην έξγν, δελ θαηαιαβαίλνπλ ηελ πξάμε. Όκσο ππήξμαλ άλζξσπνη ζαλ ηνλ Soghomon πνπ θαηάιαβαλ ακέζσο ηη έγηλε θαη από ην 1921 ήδε ήηαλ ζε απηή ηε δξάζε. Θέισ λα πσ όηη κε πηζηεύεηε ζε απηά πνπ ζαο ιέλε νη ιύθνη, εηδηθά όηαλ είλαη γθξίδνη, νη Αξκέληνη δελ ήηαλ αξληά, νη Πόληηνη δελ ήηαλ αξληά, όια ηα ζύκαηα δελ είλαη αξληά, απιώο δελ ην πεξηκέλνπλ. Δίλαη πνιύ ιίγνη απηνί πνπ κπνξεί λα πεξηκέλνπλ ζε απηή ηελ αίζνπζα όηη κπνξεί λα εμνλησζνύλ, άκα ην πεξηκέλαηε δελ ζα θαζόζαζηαλ έηζη, δελ πξέπεη λα πηζηεύνπκε όηη απηνί θαηάιαβαλ ηη έγηλε. Ήηαλ

πνιύ δύζθνιν γηαηί άξρηζαλ όινη απηή ηε δηαδηθαζία από ην θέληξν ζηγά ζηγά πήγαλ πξνο ηα έμσ. Θέισ λα ζαο δείμσ έλα ράξηε, όπνπ βιέπεηε, ράξηε «ζπκαηνινγίαο» ζα ιέγακε, αλήθεη ζε έλα παιηό βηβιίν αξκεληθό ην νπνίν ππάξρεη ζηε Γαιιία ηώξα ζηελ Δζληθή βηβιηνζήθε, θαη βιέπεηε νη θειίδεο νη θόθθηλεο είλαη ην κέγεζνο ησλ ζπκάησλ. Μόλν θαη κόλν όηαλ βιέπεηε έλα ράξηε ηεο γελνθηνλίαο δελ είλαη αλάγθε λα ζαο ιέλε όια απηά πνπ ζαο ιέλε, απιώο θνηηάμηε ηα λνύκεξα, πξνζπαζήζηε λα δείηε ην εκβαδόλ, λα δείηε όηη ηα κεγέζε είλαη ηόζν ηεξάζηηα πνπ δελ κπνξεί λα γίλεη ρσξίο κηα ζπζηεκαηηθή εμόλησζε, δελ κπνξεί λα γίλεη ρσξίο κηα ζθέςε γεσπνιηηηθή, γεσζηξαηεγηθή ε νπνία δελ ζεσξεί απηνύο ηνπο αλζξώπνπο -ην είπαλ θαη νη επηδώληεο- δελ ηνπο ζεσξνύζαλ αλζξώπνπο, ηνπο ζεσξνύζαλ απιώο ζαλ δώα πνπ ελνρινύζαλ κηα θαηάζηαζε. Έπξεπε λα εμνλησζνύλ όινη, απηό πξέπεη λα ην ιέκε γηαηί απηό δελ αιιάδεη γξήγνξα. Δπηπιένλ μερλάκε έλα πξάγκα, αθνύκε πνιύ ην 1915, είλαη ζσζηό είλαη θαιό αιιά είλαη ζπκβνιηθό θαη κόλνλ. Γελ είλαη κόλν 24 Απξηιίνπ ηνπ 1915 πνπ μαθληθά γελνθηνλήζεθαλ 1,5 εθαηνκκύξηα άηνκα. Απηέο νη ζθαγέο, νη πξνεγνύκελεο ζθαγέο αξρίδνπλ ήδε από ην 1894. ην ζπλέδξην ηνπ Βεξνιίλνπ, πνπ είδαηε θαη κηα αλαθνξά, ππήξρε ήδε αξκεληθή αληηπξνζσπία πνπ έιεγε όηη έρνπκε πξνβιήκαηα ζηελ Οζσκαληθή Απηνθξαηνξία θαη απηό είλαη θαιό λα ην επηζεκάλνπκε γηαηί άκα πξνζέμεηε έρνπκε ηελ ηάζε λα πηζηεύνπκε όηη ε Σνπξθία αιιάδεη, ζηα όλεηξά καο, γηαηί από ηνλ Υακίη κεηά ζα πεξάζνπκε ζηνπο Νεόηνπξθνπο θαη ζηνλ Κεκάι. Γελ ππάξρεη θακηά αιιαγή όζνλ αθνξά ζην αξκεληθό. Όινη θαζνδεγνύληαη από κηα γεληθή ηάζε ε νπνία έγηλε ε εθθαζάξηζε, ε εθθαζάξηζε ηνπ ηόπνπ. Σνπο ελνρινύζαλ. Ναη, είλαη ζσζηό, νη Αξκέληνη ελνρινύλ. Δλνρινύλ αθόκα θαη ηώξα θαη ζα ελνρινύλ θαη ζην κέιινλ γηαηί έηζη είλαη νη Αξκέληνη, είλαη ζαλ ηνπο Έιιελεο είλαη ελνριεηηθνί. Με πνηα έλλνηα; Παξάγνπλ έξγν, άξα ελνρινύλ. Όηαλ παξάγεηο έξγν, ελνριείο, γηαηί ν άιινο δελ κπνξεί λα πεη όηη είζαη αζήκαληνο. Κάπνηνο ζαλ ηνλ Charles Aznavour ελνριεί, ζπλερίδεη λα ελνριεί. Ση ελλνώ κε απηό; Δλλνώ όηη όηαλ είζαζηε ζε έλα αλζξώπηλν πιαίζην θαη ππάξρνπλ κόλν θνηλσληθέο επηζέζεηο ελαληίνλ ζαο θαη βέβαηα ζην ηέινο θαηαιήγνπλ λα θάλνπλ βαξβαξόηεηεο, γηαηί κόλν έηζη κπνξνύλ λα αληηκεησπίζνπλ απηό πνπ παξάγεηε σο έξγν γηα όιε ηελ αλζξσπόηεηα. Δίλαη ζεκαληηθό λα βιέπεηε, θαη ράξεθα πνπ ν πξέζβεο ηεο Αξκελίαο κίιεζε ζηα αξκεληθά δηαβάδνληαο ηα ζηδεξέληα γξάκκαηα ηνπ πνπ έρνπλ 1600 ρξόληα, θαη πνπ ελώ είλαη ηόζν ιίγνη, ηόζν αζήκαληνη ζα ιέγακε ζην γεληθό ππόβαζξν, νη Αξκέληνη είλαη ζπάληνη θαη είλαη αθόκα εδώ. Απηό πνπ πξέπεη λα θαηαιάβνπκε είλαη όηη δελ πεηξάδεη λα είκαζηε ιίγνη, ζεκαζία είλαη λα είκαζηε ζπάληνη, γηαηί ιίγνη είλαη θαη νη πνιινί, πνιύ ζπρλά. Θέισ λα πσ όηη απηό πνπ έρεη ζεκαζία δελ είλαη κόλν ην επεηεηαθό, δελ είλαη κόλν λα ζπκόκαζηε, ην ζέκα είλαη ηη λα θάλνπκε. Πξέπεη λα θαηαιάβνπκε όηη ην αξκεληθό είλαη ε αηρκή ηνπ δόξαηνο όζνλ αθνξά ζην ζέκα ηεο γελνθηνλίαο. Ξέξεηε όηη είλαη ε κεγαιύηεξε γελνθηνλία πνπ δελ έρεη αλαγλσξηζζεί, όινη νη άιινη αθνινπζνύλ ηα βήκαηα ηεο γηαηί δελ μέξνπλ πώο λα ην θάλνπλ απιώο, είλαη ην ίδην κε ηηο αλαγλσξίζεηο. Οη αλαγλσξίζεηο είλαη ζεκαληηθέο, αιιά δελ κπνξώ λα θάζνκαη ζε απηή ηελ εθδήισζε θαη λα αθνύσ όηη πξέπεη απιώο λα πεξηκέλνπκε, όηη ε Σνπξθία πξέπεη απιώο λα αλαγλσξίζεη. Γελ γίλεηαη απηό. Πξέπεη θαη εκείο λα θάλνπκε θάηη. Άξα απηό πνπ ζέισ λα ζαο πσ ην μέξεηε πνιύ θαιά, πνιινί από εζάο ζα είλαη εδώ θαη ζηα 100 θαη ζα αθνύλ ηα ίδηα θαη από ηνπο πνιηηηθνύο, ζα αθνύλ ηα ίδηα, βέβαηα όρη αθξηβώο γηαηί κπνξεί θαη λα κελ έρνπκε εθινγέο αθξηβώο εθείλε ηε ζηηγκή, αιιά απηό πνπ έρεη ζεκαζία είλαη όηη ππάξρνπλ άλζξσπνη νη νπνίνη ζα αζρνινύληαη κε απηό ην ζέκα, αιιά ην ζέκα δελ κπνξεί λα ζηακαηήζεη εδώ. Ναη, ε Διιάδα αλαγλώξηζε ηελ γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ ην 1996, ζσζηά θαη ε Κύπξνο ην 1982. Ο ειιεληζκόο έρεη δώζεη ην παξόλ ζην ζέκα ηεο αλαγλώξηζεο θαη είλαη ζσζηό.

Απιώο δελ πξέπεη λα ζηακαηήζνπκε εδώ. Πξέπεη λα έρνπκε θαη νξάκαηα. Γελ πξόθεηηαη εύθνια ε Σνπξθία λα αλαγλσξίζεη ηελ γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ γηα έλα πνιύ απιό ιόγν, θαη κάιηζηα δηπιό. Πξώηνλ γηαηί πξνο ην παξόλ ε Σνπξθία, ζέιεηε δελ ζέιεηε, είλαη θεκαιηθή. Όζν ε Σνπξθία ζα είλαη θεκαιηθή, ζα πξνζθπλά ηνλ Κεκάι. Ο Κεκάι είλαη Υίηιεξ, δελ είλαη ηίπνηα άιιν. Όζν δελ ην ιέκε μεθάζαξα θαη δίλνπκε ηελ εληύπσζε όηη απιώο είλαη απηόο πνπ δεκηνύξγεζε ηελ Σνπξθία θαη δελ θαηαιαβαίλνπκε όια ηα άιια, ηόηε είλαη αθξηβώο απηό πνπ έθαλε ν Υίηιεξ όηαλ δεκηνύξγεζε ην Ράηρ, ηίπνηα άιιν. Γελ είλαη θάηη ην δηαθνξεηηθό νύηε από ηνλ Υίηιεξ, νύηε από ηνλ ηάιηλ. Η κόλε δηαθνξά είλαη όηη ην ηνπξθηθό θξάηνο βαζίδεηαη πάλσ ζε απηόλ αθόκα. Η Γεξκαλία έρεη απνξξίςεη ηνλ Υίηιεξ, ε Ρσζία έρεη απνξξίςεη ηνλ ηάιηλ, ε Σνπξθία δελ έρεη απνξξίςεη ηνλ Κεκάι. Απηό είλαη πνπ πξέπεη λα πξνζέρνπκε, δελ είλαη κηα ζπγθξίζηκε θαηάζηαζε. Απηό πνπ έρεη ζεκαζία, επηπιένλ, όηαλ βιέπνπκε όηη ππάξρνπλ ηάζεηο λενζσκαληζκνύ, γηα λα είκαζηε μεθάζαξνη, ηη ζεκαίλεη απηό, όηαλ αθνύηε κεδεληθέο ηξηβέο κε γεηηνληθέο ρώξεο ζεκαίλεη όηη δελ ππάξρνπλ γεηηνληθέο ρώξεο. Γηαηί είλαη ν κόλνο ηξόπνο λα έρεηε κεδεληθέο ηξηβέο θαη κηιάκε κόλν κε κεγάιεο ρώξεο. Γειαδή όπσο έθαλαλ νη ίδηνη ην 1878 ζην Βεξνιίλν. Απηό πνπ έρεη ζεκαζία είλαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε όηη ε πνιηηηθή ηεο Σνπξθίαο δελ πξόθεηηαη λα αιιάμεη γξήγνξα, ππάξρεη κηα κεγάιε αδξάλεηα. Γηαηί ηα ζεκέιηα ηεο Σνπξθίαο είλαη πάλσ ζηα θόθαια ησλ Αξκελίσλ. Απηό είλαη ην πξόβιεκα, δελ κπνξεί λα ηα βγάιεη ηόζν εύθνια, είλαη κεγάιε ε δπζθνιία θαη άκα αθόκα απνθαζίζεη λα θάλεη ηνλ Κεκάι κία παξέλζεζε θαη λα κπεη ζην λενζσκαληθό, δελ πξέπεη εκείο λα μερλάκε όηη απηά άξρηζαλ ήδε από ην 1893. Οη κεγάιεο ζθαγέο ηνπ Υακίη ήηαλ ήδε από ηόηε, ζπλερίζηεθαλ κέρξη ην 1923. Απηή είλαη ε αιεζηλή πεξίνδνο γηα ηελ γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ. Σν άιιν πνπ δελ πξέπεη λα μεράζνπκε -εθόζνλ έρνπκε θαη εθπξνζώπνπο ηεο Ρσζίαο- ιέκε όηη όια ηα πξάγκαηα είλαη θαιά. Δίλαη θαιά; Δίλαη θαιά ζηελ Αξκελία; Μπνξώ λα αθνύσ «Chat lav»; Μπνξώ; Όρη, δελ κπνξώ. «Che» δελ κπνξώ. Γηαηί δελ κπνξώ; Γηαηί ηα ζύλνξα ηα πξνζηαηεύεη ε Ρσζία κεηαμύ Αξκελίαο θαη Σνπξθίαο, δελ πξέπεη λα ην μεράζνπκε απηό. Έρνπκε ηελ εληύπσζε όηη ε Αξκελία κπνξεί λα θάλεη πνιιά πξάγκαηα. Όρη, ε Αξκελία δελ κπνξεί λα θάλεη πνιιά πξάγκαηα θαη ην μέξεηε γηαηί είλαη θξάηνο θαη ην θξάηνο πξέπεη λα εμαζθαιίζεη ηελ ίδηα ηνπ ηελ αζθάιεηα, πξέπεη λα επηδήζεη. Όιε ε δνπιεηά, ε κεγάιε δνπιεηά, ην μέξεηε πάληνηε ζε απηά ηα ζέκαηα, γίλεηαη από ηηο δηαζπνξέο. Γηαηί; Γηαηί ε δηαζπνξά δελ έρεη αλάγθε λα εμαζθαιίζεη ηε δηθή ηεο αζθάιεηα, ππάξρεη ζε έλα πιαίζην ην νπνίν είλαη δεκνθξαηηθό. Με πεξηκέλεηε από ην θξάηνο ηεο Αξκελίαο απηό πνπ πξέπεη λα θάλνπκε εκείο εδώ θαη ζε όιν ηνλ θόζκν. Πνηα είλαη ε θαηάζηαζε, γηα λα βιέπεηε ιίγν ηνλ ράξηε, ζαο δείρλσ ηελ θαηάζηαζε ηελ ζεσξεηηθή, ηελ επίζεκε θαη ηελ αιεζηλή. Βιέπεηε, ινηπόλ, ην θξάηνο ηεο Αξκελίαο, πξώηα από όια αθόκα θαη αλ δελ γλσξίδεηε ηίπνηα από γεσπνιηηηθή θαη γεσζηξαηεγηθή, κόλν θαη κόλν πνπ βιέπεηε όηη ε Αξκελία είλαη δίπια από ηελ Γεσξγία πάλσ, ζαο ππελζπκίδσ ην 2008, από ηελ Σνπξθία αξηζηεξά, ην Ιξάλ από θάησ θαη έρεη ην Nakhichevan θαη από ηελ άιιε πιεπξά ην Αδεξκπατηδάλ. Βιέπεηε απηό, πώο ιέγεηαη απηό; Απηό ιέγεηαη εγθισβηζκέλνο, ηόζν απιά, θαη όρη κόλνλ εγθισβηζκέλνο θαη από ηηο δύν πιεπξέο, δηόηη άκα πξνζέμεηε, γηαηί κεξηθνί ζηελ Διιάδα δελ γλσξίδνπλ ην Nakhichevan, ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ζπλδπάδεηαη -ην ιέσ ζπλδπάδεηαη γηα λα κελ ελνριεζώ- κε ην Αδεξκπατηδάλ. Δπηπιένλ έλα άιιν πξάγκα πνπ επίζεο δπζθνιεπόκαζηε ζηελ Διιάδα, γηαηί μέξεηε ην ζέκα ηνπ ιεμηινγίνπ ηώξα έρεη θησρύλεη, δελ κπνξνύκε πηα λα ιέκε Σνύξθνπο, ιέκε γείηνλεο. Δληάμεη έρνπκε έλα ζέκα κε απηό. Δδώ ζέισ λα ζαο πσ όηη δελ είλαη ην πξόβιεκα κε ηνπο Σνύξθνπο, ην πξόβιεκα είλαη κε ηελ Σνπξθία, είλαη κε ην θαζεζηώο, είλαη ζεζκηθό. Σν ζέκα είλαη όηη δελ πξέπεη λα κπεξδεπόκαζηε.

Οη Αξκέληνη, απηνί εηδηθά πνπ είλαη ζην Αξηζάρ, γηαηί απηό είλαη έλα άιιν ζέκα ην μέξσ όηη νη δηθνί κνπ Αξκέληνη εδώ ζα πνπλ όρη κε πεηο Αξηζάρ, πεο ην Ναγθόξλν Καξακπάρ. Λνηπόλ, όρη δελ ζα ην ιέκε Ναγθόξλν Καξακπάρ, γηαηί ην Καξακπάρ ην ιέλε νη Σνύξθνη, ην Ναγθόξλν Καξακπάρ ην ιέεη ε Ρσζία, αιιά ην αιεζηλό όλνκα ην αξκεληθό είλαη Αξηζάρ. Γελ θαηαιαβαίλσ όινη κπνξνύλ λα ην πνπλ, δελ έρνπκε ζηελ Διιάδα νύηε πξόβιεκα πξνθνξάο. Απηό πνπ ζέισ λα ζαο πσ είλαη, όηαλ πάηε ζην Αξηζάρ, ζην Αξηζάρ νη Καξακπαθoί δελ ιέλε Αδέξνη, ιέλε Σνύξθνη, γηαηί μέξνπλ αθξηβώο ηη είλαη. Δκείο έρνπκε κπεξδεπηεί θαη έρνπκε αθόκα ηα καζήκαηα από ηνλ ηάιηλ. Έρνπκε κπεξδεπηεί όηη νη Αδέξνη είλαη εληειώο δηαθνξεηηθό από ηνπο Σνύξθνπο, θακία ζρέζε. Δκείο θάλνπκε θακία δηαθνξά κεηαμύ ησλ Αξκελίσλ πνπ είλαη ζην Αξηζάρ θαη ησλ Αξκελίσλ πνπ είλαη ζηελ Αξκελία; Καλέλαο δελ θάλεη ην ιάζνο ηνπ δηαρσξηζκνύ, ηνπο ιέλε Αξκέληνπο θαη είλαη ζσζηό. Κη εδώ είλαη αθξηβώο ην ίδην, πξέπεη λα θαηαιάβνπκε όηη ζε απηό ην πιαίζην παίδεηαη έλα κεγάιν παηρλίδη επίζεκα ην βιέπεηε εθεί πνπ είλαη γξακκέλν Ναγθόξλν Καξακπάρ θαη ζηελ πξαγκαηηθόηεηα αο είλαη απηό γξακκέλν Ναγθόξλν Καξακπάρ, εθόζνλ ην δηθό καο είλαη πην κεγάιν. Ναη, γηαηί θνηηάμηε απηό πνπ είλαη θίηξηλν ζηελ πξαγκαηηθόηεηα ήδε ειέγρεηαη από ηνπο Αξκέληνπο, ηώξα, απηό είλαη ην Αξηζάρ. Δγώ όηαλ πήγα ζηηο εθινγέο ην 2007 είλαη ζηελ πεξηνρή Lachine από θάησ πνπ είλαη θίηξηλε, δήηεζα επίηεδεο λα δσ ηελ πεξηνρή πνπ είλαη θίηξηλε, γηαηί έρνπκε πάληα ηελ εληύπσζε όηη ην Αξηζάρ ζπλδέεηαη κε ηελ Αξκελία κόλν από έλαλ απηνθηλεηόδξνκν δειαδή θακία ζρέζε, θακηά ζρέζε όιε ε πεξηνρή, έρνπκε ηελ θπξηαξρία. Γηαηί λα κε ην ιέκε, ιεο θαη θνβόκαζηε, ην ζέκα είλαη πνηνο θνβάηαη; Οη Αδέξνη θνβνύληαη, νη Αδέξνη θνβνύληαη ηόζν πνιύ ζε απηήλ ηε πεξηνρή πνπ έρνπλ θύγεη αθόκα θαη από ηελ πεξηνρή Agdam. Σν ζέκα, ην ζέκα είλαη όηη πξέπεη λα πξνζέρνπκε -κηιήζαηε πνιύ ζσζηά γηα ηελ νκάδα Minsk- κηιήζαηε πνιύ ζσζηά γηα ην OSCE, αιιά ζέισ λα πσ πξνζέμηε ην αξκεληθό θξάηνο δελ έρεη αλαγλσξίζεη θαλ ην Αξηζάρ, ην Αξηζάρ γηαηί όπσο είλαη νκάδα Minsk θαη ηέινο πάλησλ ηα δηάθνξα δηπισκαηηθά. Έλα άιιν πνπ κηιάκε γηα παξάμελα πξάγκαηα πνπ δελ πξέπεη λα θάλνπλε θαη νη δύν ιανί καο, έρσ ηελ εληύπσζε όηη έρσ αθνύζεη όηη ζε ζηξαηησηηθό επίπεδν θάλνπκε θάηη ζηελ Διιάδα ζε ζρέζε κε ηελ ρώξα πνπ είλαη, ζα ην πσ, γεηηνληθή ηνπ Αξηζάρ θαληάδνκαη όηη είλαη κόλν ιόγηα θαη θήκεο. Γηαηί απνθιείεηαη λα ππάξρεη από ηελ κηα κεξηά λα είκαζηε εδώ, λα ιέκε γηα ηελ γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ, θαη από ηελ άιιε λα πξνζπαζνύκε λα θάλνπκε κηα ζπκθσλία κε ην Αδεξκπατηδάλ όζνλ αθνξά ζην ζηξαηησηηθό πιαίζην. Γελ κπνξεί λα είλαη απηό, ιεο απηό δελ κπνξεί λα ππάξρεη, έηζη δελ είλαη; Άξα γηα λα είκαζηε μεθάζαξνη, εθόζνλ δελ ππάξρεη θαη εθόζνλ δελ έρνπκε θαλέλα ζέκα κε απηό ην πξάγκα θαη αζρνινύκαζηε απνθιεηζηηθά κε πνιηηηζκό, ηόηε ζα ήηαλ θαιό λα αζρνιεζνύκε ζνβαξά κε ηνλ πνιηηηζκό, δηόηη ζηελ πεξηνρή Nakhichevan ν ζηξαηόο ηεο Σνπξθίαο δηέιπζε ην θνηκεηήξην. Έρνπκε βίληεν, ην βιέπνπκε, είλαη νξγαλσκέλν απηό, ρηππάλε ηνπο πέηξηλνπο ζηαπξνύο ηα Υαζθάξ ηα μέξεηε, απηά εδώ ην θάζε έλα είλαη κνλαδηθό θαη γη απηό ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ζην ΔΓΑΓ θάλνπκε ηώξα πξνζθπγέο έηζη ώζηε λα αλαγθαζηνύλ λα πιεξώζνπλ γηα ηνλ θάζε ζηαπξό. Πξέπεη λα θαηαιάβεηε όηη θάζε ζηαπξόο εθηηκάηαη 150.000 επξώ. Μόλν όηαλ κηιάηε κε ηελ Σνπξθία κε ρξήκαηα ηόηε ζηακαηάεη, αιιηώο δελ ζηακαηάεη. Καη απηό πξέπεη λα θαηαιάβεηε είλαη νξγαλσκέλν. Απηό είλαη ζε απηή ηελ πεξηνρή Σηο εηθόλεο ηηο έρνπκε από ηελ πεξζηθή πεξηνρή από εθεί πνπ είλαη γξακκέλν Ιξάλ. Σν άιιν πξάγκα πνπ πξέπεη λα είλαη μεθάζαξν, είλαη ζηελ πεξηνρή ηνπ Αξηζάρ γίλεηαη αθόκα κηα δηακάρε έηζη ώζηε λα εμαθαληζηεί θάζε ζηνηρείν ηνπ Αξηζάρ. Σν ζέκα είλαη θαηά πόζν εζείο γλσξίδεηε απηά ηα ζέκαηα. Πξέπεη λα θαηαιάβεηε, αθόκα θαη ην ζηξαηησηηθό επίπεδν θαη ην ζξεζθεπηηθό κεξηθέο θνξέο λνκίδνπκε όηη είλαη

εληειώο μερσξηζηά. Θα ήζεια λα μαλαπώ έλα παξάδεηγκα λα ην ζπκάζηε. Όηαλ ρηύπεζαλ νη Αδέξνη έλα κνλαζηήξη ζην Αξηζάρ, ζα θαηαιάβεηε όινη γηα πνην κηιάσ, ήηαλ θαη νη θαηαδξνκείο. ηελ αξρή έξηρλαλ βόκβεο -νη Αξκέληνη έρνπλ κηα πνιύ θαιή ζπλήζεηα όζνλ αθνξά ζηηο εθθιεζίεο λα ηηο θάλνπλ πνιύ κπηεξέο, ν Θεόο είλαη κεγάινο ην ζθέθηεθαλ, γηαηί απηό δπζθνιεύεη πάξα πνιύ ηελ ξίςε κε ηηο βόκβεοθαη ηειηθά ην κνλαζηήξη δελ έρεη ππνζηεί ηηο δεκηέο πνπ ζα ήζειαλ νη Αδέξνη. πλερώο όκσο ήξζαλ κε ηα Mig - 27 θαη άξρηζαλ λα ππξνβνινύλ πξέπεη λα μέξεηε όηη νη θαηαδξνκείο ηνπ Αξηζάρ ζηήζεθαλ κπξνζηά ζηελ εθθιεζία θαη ζε ύςνο αλζξώπηλνπ ζώκαηνο δελ ππάξρεη ζθαίξα ζηελ εθθιεζία. Οη ζθαίξεο είλαη όιεο πην πάλσ εθεί πνπ δελ κπνξνύζαλ λα πεζάλνπλ άλζξσπνη γηα ηελ εθθιεζία. Απηό ην πξάγκα αλ δελ ην ζπλεηδεηνπνηήζεηε θαη δελ θαηαιάβεηε ηη έρνπλ θάλεη γηα λα απειεπζεξώζνπλ ην Αξηζάρ, ηόηε δελ θαηαιαβαίλεηε πώο ζπκπεξηθέξνληαη ζε ζρέζε κε καο, αιιά πξέπεη λα θαηαιάβεηε όηη νη Αξκέληνη ζην Αξηζάρ κόλν αξληά δελ είλαη. Σν κνληέιν ηνπο από ηελ Διιάδα είλαη ε πάξηε, ηίπνηα άιιν, ηίπνηα άιιν, 300 λα είλαη! Καη κάιηζηα κνπ είπε έλαο Αξκέλεο θίινο κνπ: «Δζείο ήζαζηαλ κόλν 300, εκείο είκαζηε θαη κεξηθέο ρηιηάδεο». Ναη, νη Αδέξνη είλαη 7.000.000. Όηαλ ηνπο έξηρλαλ πξάγκαηα πάλσ ζηα ρσξηά πάλσ από ην Sushi θαη ηνπο έξηρλαλ πέηξεο νη Αδέξνη θαη ηνπο βνκβάξδηδαλ, κεηά όηαλ ξσηνύζαλ νη δηθνί καο ζε απηνύο πνπ έκεηλαλ από θάησ ηη ζέιεηε έιεγαλ ζθεπέο. Γελ έθπγε θαλέλαο, κόλν ζθεπέο λα μαλαθηηάμνπλ. Η πνιηνξθία πνπ έγηλε ζην Sushi δελ είλαη θάηη παξαδεηγκαηηθό, αληηζέησο αθόκα θαη ζηξαηησηηθέο ζρνιέο όπνπ δηδάζθνπλ πξέπεη λα ην δίλνπκε ζαλ παξάδεηγκα ηνπο πεξίκελαλ από αιινύ θαη ήξζαλ από αιινύ θαη αλέβεθαλ από έλα πξάγκα πνπ ζεσξείο όηη δελ ππάξρεη άλζξσπνο λα κπνξεί λα ην αλεβεί. Καη όκσο νη θαηαδξνκείο νη Αξκέληνη ην έθαλαλ, άξα ζέισ λα ζαο πσ λα κελ κπεξδεπόκαζηε απηό πνπ έρεη ζεκαζία είλαη αλ ζέιεηε λα έρνπκε θαη όξακα. Θα ήηαλ θαιό ε Διιάδα λα πξσηνζηαηήζεη, όπσο πξσηνζηάηεζε γηα ην ζέκα ηεο αλαγλώξηζεο, θαη ζε έλαλ άιιν ηνκέα, λα αλαγλσξίζεη ην Αξηζάρ σο Αξκεληθό θξάηνο. Απηό είλαη πνιύ ζεκαληηθό. Σν άιιν πνπ ζα έπξεπε λα ζθεθηνύκε πξαγκαηηθά, αλ ζέιεηε λα πξσηνζηαηήζνπκε σο Διιεληζκόο, βέβαηα είλαη πνιύ πην δύζθνιν, δηόηη ζα δείηε ζρεηίδεηε κε ηελ ειεύζεξε έθθξαζε. ηελ Διιάδα καο αξέζεη λα κηιάκε γηα όια αθόκα θαη όηαλ δελ έρνπκε ηδέα γηα πην πξάγκα κηιάκε. Σν θάλνπκε όινη, ην ζέκα είλαη όηη κε ηελ γελνθηνλία πξέπεη λα είκαζηε ιίγν πην ζνβαξνί. Δδώ θαλνληθά εζείο είζαζηε θνηλό, εγώ είκαη θνηλό, είδαηε δπν πξάγκαηα ζρηδνθξεληθά. Δίδαηε ηνπο αλζξώπνπο πνπ θάζηζαλ εδώ(ζην βήκα) θαη ηνπο αλζξώπνπο πνπ ήηαλ εδώ(ζην βίληεν) ήηαλ δπν δηαθνξεηηθνί. Ωξαία, είλαη ινγηθό, απηνί δελ είλαη ζύκαηα(ζην βήκα), απηνί ήηαλ ζύκαηα(ζην βίληεν). Γελ θαηεγνξώ ηνπο αλζξώπνπο πνπ είλαη εδώ, δηόηη θαη εγώ θάζνκαη. Λνηπόλ, πνηα είλαη ε ηδέα. Η ηδέα είλαη όηη απηνί(ζην βίληεν) ιέλε ηελ αιήζεηα, εκείο κηινύκε γηα απηνύο. Δίλαη ιίγν δηαθνξεηηθό. Σώξα, άκα μαθληθά εδώ κέζα ζηελ αίζνπζα ζεθσζεί αο πνύκε έλαο εθπξόζσπνο ηεο Σνπξθίαο θαη πεη όηη απηά πνπ ιέεη απηόο εδώ είλαη ςέκαηα. Όινη καο εδώ ζα πνύκε έρεη δηθαίσκα εθόζνλ ππάξρεη ειεύζεξε έθθξαζε ζηε Διιάδα. Θα πνύκε εληάμεη, όρη θαη αθξηβώο, θαη πξνζπαζώ λα ζαο πσ θάηη όηη ην ζέκα ηεο γελνθηνλίαο δελ είλαη απιώο έλα έγθιεκα. Δίλαη έλα έγθιεκα θαηά ηεο αλζξσπόηεηαο. Γηα λα θαηαιάβεηε ζην δηεζλέο επίπεδν πόζν θαζπζηεξεκέλνη είκαζηε, είλαη όηη δελ έρνπκε αθόκα θαζηεξώζεη ηα δηθαηώκαηα ηεο αλζξσπόηεηαο αιιά κηιάκε γηα ηα δηθαηώκαηα αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη πξνζέμηε αληί λα κηιάκε γηα ηα αλζξώπηλα δηθαηώκαηα ηώξα όιν θαη πην πνιύ κηιάκε γηα αλζξσπηζηηθέο πξνζπάζεηεο. Σν θαηεβάδνπκε, από αλζξσπάθνο, ζην ηέινο ζα ιέκε κόλν πξνζπάζεηα. Θέισ λα ζαο πσ όηη απηό πνπ έρεη κεγάιε ζεκαζία είλαη ε αλζξσπόηεηα θαη ν ρξόλνο. Μέζα ζε απηό ην πιαίζην ππάξρνπλ δηθαηώκαηα. Σν ζέκα ηεο

γελνθηνλίαο είλαη, αλ ζέιεηε, αλάπνδν, δειαδή ζεσξνύκε όηη απηό είλαη έγθιεκα θαηά ηεο αλζξσπόηεηαο θαη δελ δηθαηνύκαζηε έλα έγθιεκα θαηά ηεο αλζξσπόηεηαο. Γελ δηαγξάθεηαη, δελ παξαγξάθεηαη. Δίλαη πνιινί από ζαο πνπ πηζηεύνπλ όηη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξόλνπ, 97 ρξόληα πεξηκέλνπκε ζηγά ζηγά ζα ην μεράζνπκε. Όρη θάλνπλ έλα ιάζνο, γηαηί αλ ήηαλ έγθιεκα ζα κπνξνύζακε λα ην είρακε μεράζεη, ζσζηά, αιιά όπσο είλαη έγθιεκα θαηά ηεο αλζξσπόηεηαο ν ρξόλνο είλαη καδί καο. Όζν πεξηκέλεη ε Σνπξθία, ηόζν ρεηξνηεξεύεη ε θαηάζηαζε ηεο, ηόζεο πην πνιιέο αλαγλσξίζεηο έρνπκε γηα ηελ γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ. Σόζν πην πνιιά θξάηε ελεκεξώλνληαη θαη απηό ζπλερίδεη θαη λνκίδσ κεηά ζα κηιήζεη θαη ε λενιαία ζα δείηε όηη ππάξρεη θαη ζπλέρεηα -γηαηί εληάμεη εκείο είκαζηε όινη γέξνη- αιιά ην ζέκα είλαη όηη πξέπεη λα δνύκε πώο ζπλερίδεηαη. Απηό πνπ πξέπεη λα ζπλερηζηεί θαη λα δώζνπκε ην παξάδεηγκα είλαη ην ζέκα ηεο πνηληθνπνίεζεο ηεο άξλεζεο. Γελ ιέσ όηη ζα ην θάλνπκε αύξην, δελ είκαζηε θαζόινπ πξνεηνηκαζκέλνη ζηελ Διιάδα γηα ηέηνηα ζέκαηα, αιιά πξέπεη λα θαηαιάβνπκε πξώηνλ όηη ε βαξβαξόηεηα μέξνπκε ηη είλαη, δεύηεξνλ γελνθηνλία μέξνπκε ηη είλαη. Όηη δελ κπνξείο λα ρατδεύεζαη θαη λα γειάο κε ην ζέκα ηεο γελνθηνλίαο θαη απηό ην μέξνπκε. Όκσο δελ ην βιέπνπκε. Η Διβεηία έρεη πνηληθνπνηήζεη ηελ άξλεζε ηεο γελνθηνλίαο ησλ Αξκελίσλ, ην ίδην θαη ε ινβαθία. Σώξα έρεη αξρίζεη θαη ε Βνζλία λα κηιάεη γηα απηό ζέκα κέζα από ηνπο έξβνπο. Βιέπεηε, ινηπόλ, ζε απηόλ ηνλ ηνκέα -δηόηη ε γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ είλαη πξαγκαηηθά ε αηρκή ηνπ δόξαηνο όζνλ αθνξά ηα ζέκαηα γελνθηνλνινγίαοπξέπεη λα δνύκε όηη ε αλαγλώξηζε είλαη ην πξώην ζηάδην θαη κόλν. Τπάξρεη ε δηαδηθαζία δηόξζσζεο. Αλαγλώξηζε, πνηληθνπνίεζε, ζπγγξαθή βηβιίσλ ηζηνξίαο, απνθαηάζηαζε, απνδεκηώζεηο. Απηό εδώ είλαη κηα δηαδηθαζία. Άκα ζηακαηάκε κόλν θαη κόλν ζην πξώην επίπεδν θαη ζεσξνύκε π.ρ ιέσ ζεσξεηηθά όηη ζηελ Διιάδα εθόζνλ έρεη γίλεη αλαγλώξηζε από ην 1996 ηώξα απιώο ζα θάλνπκε επεηείνπο. Μα δελ είλαη έηζη ηα πξάγκαηα, γηαηί ν ειιεληζκόο πάληνηε πξνζέθεξε ζηελ αλζξσπόηεηα. Πάληνηε δείρλεη, δίλεη, δελ θξαηά. Άξα είλαη ζεκαληηθό λα δνύκε όηη απηή ε δηαδηθαζία ζα ήηαλ θαιό λα ηελ ζθεθηνύκε, δηόηη ηα έρνπκε δήζεη θαη ζην εμσηεξηθό. Όηαλ έγηλε ην κλεκείν ηεο γελνθηνλίαο ησλ Αξκελίσλ ζηελ Γαιιία ζηελ Λπώλ, νη Γάιινη γηα πξώηε θνξά ζηελ δσή ηνπο είδαλ ηξεηο ρηιηάδεο Σνύξθνπο κε ζεκαίεο λα πεξηθέξνληαη κέζα ζην θέληξν ηεο πόιεο -δηόηη βέβαηα είρακε επηιέμεη λα βάινπκε ην κλεκείν κέζα ζην θέληξν, απηό είλαη πνιύ ζεκαληηθό ηα κλεκεία λα ηα βάδεηε ζηα θέληξα ηεο πόιεο, δηόηη ηα κλεκεία δελ είλαη κόλν γηα ηνπο Αξκέληνπο είλαη γηα όιε ηελ αλζξσπόηεηα θαη κάιηζηα απηό ην κλεκείν ζηελ Λπώλ ήηαλ αθηεξσκέλν θαη γηα όια ηα ζύκαηα ησλ γελνθηνληώλ- ινηπόλ πξέπεη λα μέξεηε όηη νη Σνύξθνη πξνζπάζεζαλ λα θαηαζηξέςνπλ ην κλεκείν γηα πνην ιόγν; Δπεηδή δελ ππάξρεη πνηληθνπνίεζε θαη ηπραίσο βξέζεθε κηα απεξγία - γηαηί θαη νη Γάιινη μέξνπλ από απεξγίεο γηα άιιν ζέκα - ήηαλ κέζα ζην κλεκείν Γάιινη. Καη έκεηλαλ κέζα ζην κλεκείν γηα λα ην πξνζηαηεύζνπλ, ηόζν απιά. Aλ δελ ππήξρε απηή ε απεξγία, δελ ζα ππήξραλ νη Γάιινη, ζα ην είραλ δηαιύζεη θαη κε πνηα θαηεγνξία κεηά; Aπιώο όηη ην δηέιπζαλ, είλαη ειεύζεξε βνύιεζε, ειεύζεξε έθθξαζε. Πξέπεη ινηπόλ λα είκαζηε πνιύ πξνζεθηηθνί ζε απηό ην ζέκα, δηόηη ζηγά ζηγά αλ δελ πεξάζνπκε ζην ζηάδην ηεο πνηληθνπνίεζεο, ερζξνύο δελ ζα έρεηε κόλν ζηελ Σνπξθία θξαηηθνύο, ζα έρεηε ζε όιεο ηηο ρώξεο. Απηό πξέπεη λα ην πξνζέμεηε γηαηί ζα πνιιαπιαζηαζηεί ην κέηξν, γηαηί ε Σνπξθία, ζέιεη δελ ζέιεη, πξνζπαζεί λα εμαθαλίζεη νπνηνδήπνηε ζηνηρείν Αξκεληθό. Tν είδαηε από ηα έγγξαθα, ην είδαηε από ηνπο επηδώληεο, αιιά πξνζέμηε νη επηδώληεο θαη απηνί πεζαίλνπλ, κεηά είλαη άιινη πνπ ζα ζαο ην ιέλε, ζα ιεο εζύ πώο ην μέξεηο. Πξέπεη λα ππάξρνπλ θαηαγξαθέο. Απηέο νη θαηαγξαθέο δελ είλαη κόλν θαη κόλν γηα δηθή καο ρξήζε είλαη θαη γηα ηνπο άιινπο. Κάζε αλαγλώξηζε ηεο γελνθηνλίαο βνεζάεη. Βνεζάεη ηηο άιιεο γελνθηνλίεο θαη πξέπεη λα κπνύκε ζε απηό ην

πιαίζην, αιιηώο ζα έρνπκε πξνβιήκαηα. Θα ήζεια εδώ λα επηζεκάλσ, βιέπεηε απηόο εδώ ζην ράξηε είλαη ν Wilson, εκείο ζηελ Διιάδα γλσξίδνπκε πάξα πνιύ θαιά ηελ πλζήθε ηεο Λσδάλλεο, έηζη δελ είλαη; Γηαηί όκσο δελ μέξνπκε όινη νη Έιιελεο όηη ηελ πλζήθε ηεο Λσδάλλεο δελ ηελ έρεη ππνγξάςεη ε Ακεξηθή θαη έρεη ππνγξάςεη κόλν ηελ πλζήθε εβξώλ; Γηαηί ζηελ πλζήθε εβξώλ ππάξρεη ε δπηηθή Αξκελία, όπσο ην βιέπνπκε πάλσ ζηνλ ράξηε, ππάξρεη απηό πνπ νλνκάδνπκε ε Αξκελία ηώξα, πνπ κνηάδεη πάλσ θάησ κε απηό πνπ έρνπκε θαη βιέπεηε θαη ην Αξηζάρ. Γηαηί απηά ηα έρνπκε εμαθαλίζεη; Πξνζπαζώ λα ζαο πσ όηη αθόκα θαη ζε δηεζλέο επίπεδν, αθόκα θαη κε ηελ πλζήθε εβξώλ -ε νπνία ήηαλ γηα λα είκαζηε ζνβαξνί, γηαηί έρνπκε θαη εηδηθνύο ζε γεσπνιηηηθά, ήηαλ έλα ινγνπαίγλην- θαλέλαο δελ πίζηεςε όηη ζα πινπνηεζεί. Απιώο θάλακε όινη όηη ην πηζηέςακε. Σελ ώξα πνπ γηλόηαλ ε πλζήθε εβξώλ γίλνληαλ αθόκα κάρεο θαη θαηαιήμακε ηειηθά ζηελ πλζήθε ηεο Λσδάλλεο. ηελ πλζήθε ηεο Λσδάλλεο ε Αξκελία δελ ππάξρεη. Όρη κόλν δελ ππάξρεη ε Αξκελία, δελ ππάξρεη ε ιέμε Αξκέλεο θαζόινπ. ηελ Διιάδα ιέκε όηη πξέπεη λα αθνινπζνύκε ηελ πλζήθε ηεο Λσδάλλεο όζνλ αθνξά ζηα δηθαηώκαηα. Ωξαία, ε Σνπξθία θάλεη ην ίδην; Όρη, ππάξρνπλ παξαβηάζεηο από ηόηε πνπ ππάξρεη ε ζπλζήθε. Θα ην πσ θαη κάιηζηα πην σκά, ππάξρεη κηα ζπλζήθε πνπ λα έρεη ππνγξάςεη ε Σνπξθία θαη λα κελ έρεη παξαβηάζεη; Μία; Όρη δπν, κία. Λνηπόλ, πξνζπαζώ λα ζαο πσ όηη από ηελ κηα κεξηά έρνπκε ηνπο Αξκέληνπο πνπ δελ ππάξρνπλ θαζόινπ ζηελ πλζήθε ηεο Λσδάλλεο, από ηελ άιιε έρνπκε ηνπο Έιιελεο πνπ πξέπεη λα ηελ ππνζηνύλ. Θεσξνύλ όηη είλαη ζεκαληηθό, εθόζνλ ήηαλ ζε δηεζλέο επίπεδν. Από ηελ άιιε έρνπκε ηνπο Σνύξθνπο πνπ ηελ «γξάθνπλ» θαλνληθόηαηα. Πξέπεη, αλ ζέινπκε λα ην ζθεθηνύκε ζηξαηεγηθά, λα πηέζνπκε πάλσ ζηα άξζξα πνπ παξαβηάδεη ε Σνπξθία, έηζη ώζηε άκα πηέζνπκε πάξα πνιύ ζην ηέινο ζα πεη όηη ε πλζήθε ηεο Λσδάλλεο δε κνπ αξθεί. Ήζεια λα ζαο πσ έλα άιιν πξάγκα. Μπνξεί λα ζαο θαλεί έλα όξακα αθόκα θαη νπηνπηθό. Αξκέληνη ζηελ Γαιιία παιεύνπλ αθόκα θαη ηώξα γηα απηή ηελ Αξκελία. Γελ είλαη θάηη ην ζεσξεηηθό είλαη θάηη πνπ λα κπνξεί λα κελ είλαη γλσζηό εδώ, γηαηί δελ έρνπκε δώζεη απηή ηελ θαηεύζπλζε, όκσο ε έλλνηα ηεο δπηηθήο Αξκελίαο πνπ είλαη απηή πνπ ρηππήζεθε πεξηζζόηεξν είλαη πνιύ ζεκαληηθή. Με πνηα έλλνηα, απηή βξίζθεηαη εμ νινθιήξνπ ηώξα ζηελ Σνπξθία όζνλ αθνξά ζην Αξηζάρ πνπ έρεη ζρέζε κε ην Αδεξκπατηδάλ. Έρνπκε θαη άιιεο πεξηνρέο έρνπκε θαη ην Djavak πνπ είλαη ζηελ Γεσξγία. Όιεο απηέο νη πεξηνρέο είλαη Αξκεληθέο. Θα ήζεια ηώξα λα κηιήζσ απνθιεηζηηθά ζηνπο Έιιελεο. Δίλαη δπλαηόλ λα ληώζεηε άλεηνη αλ ζαο έιεγαλ όηη ε Διιάδα ζα ήηαλ ε Διιάδα απιώο ν Όιπκπνο ζα άλεθε ζηελ Σνπξθία; Πώο ινηπόλ πεξηκέλεηε από ηνπο Αξκέληνπο λα είλαη επραξηζηεκέλνη όηαλ ην Αξαξάη αλήθεη ζηελ Σνπξθία; Σν ζύκβνιν ηεο Αξκελίαο πνπ κηιάκε αθόκα θαη γηα ηελ θηβσηό. Αθόκα θαη ζηελ ζξεζθεία, γηαηί κηιήζακε πνιύ ιίγν γηα ηελ ζξεζθεία θαη ζα ήζεια λα επηζεκάλσ θαη απηό, γηαηί δελ ιέκε μεθάζαξα όηη ε γελνθηνλία ήηαλ ελαληίνλ όισλ ησλ κε κνπζνπικαληθώλ ιαώλ ηεο πεξηνρήο; Ήηαλ ελαληίνλ ησλ Αξκελίσλ, ελαληίνλ ησλ Αζζπξν-Υαιδαίσλ, ησλ Πνληίσλ, ησλ Δβξαίσλ. Ξαθληθά ηώξα ην αλαθαιύςακε, γηαηί κεηά ην 2007 όηαλ άιιαμε ην Ιζξαήι ζε ζρέζε κε ηελ Σνπξθία, άξρηζαλ λα βγαίλνπλ έγγξαθα όηη έρνπλ γίλεη γελνθηνλίεο θαη ζε απηό ην επίπεδν. Πξνζπαζώ λα ζαο πσ, πσο νύησο ή άιισο όηαλ θνηηάδεηε πώο ιεηηνπξγεί ην ζέκα ηεο Σνπξθίαο -θαη έρεη πάληνηε ελδηαθέξνλ, ε Σνπξθία έρεη έλα ηαθη γηα ην ζέκα ηεο επηινγήο ησλ νλνκάησλ, δειαδή είλαη ηερλνηξνπία εηδηθή- όηαλ ζέιεη λα θάλεη κία επηρείξεζε εηξήλεο ζηελ Κύπξν ηελ νλνκάδεη Αηηίια. Όηαλ ε Σνπξθία νλνκάδεη ηη; Ολνκάδεη ηελ Αξκελία κε έλαλ ηξόπν πνπ ζρεδόλ είλαη απαμησηηθόο. Όηαλ ην ζέκα ηεο πνηληθνπνίεζεο δελ έρεη αθόκα επηλνεζεί ζηηο δεκνθξαηηθέο ρώξεο. Πξέπεη λα θαηαιάβεηε ηη; Όηη ε απιή αλαθνξά ζηελ γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ ζηελ Σνπξθία ηηκσξείηαη κε δέθα ρξόληα θπιάθηζεο. Δίλαη ζηνλ πνηληθό θώδηθα. Απηό γηαηί δελ ην

επηζεκάλνπκε μεθάζαξα, γηαηί δελ ην ιέκε όηη ηώξα ε Σνπξθία ζα ήηαλ θαιό λα αθαηξέζεη απηό ην άξζξν από ηνλ πνηληθό θώδηθα. Πξέπεη λα επηκέλνπκε πάλσ ζε απηό ην ζεκείν θαη όρη λα έρνπκε Σνύξθνπο δηαλννύκελνο πνπ πηζηεύνπλ όηη όλησο βνεζνύλ γηα ην ζέκα ηεο αλαγλώξηζεο ηεο γελνθηνλίαο λα θαηαδηθάδνληαη ιόγσ ηνπ άξζξνπ. Πνηνο έρεη θάλεη επίζεκν αίηεκα γηα λα αθαηξεζεί απηό ην άξζξν από ηνλ πνηληθό θώδηθα; Άξα πξνζπαζώ λα ζαο δείμσ όηη κέζα από όιν απηό ην πιαίζην πξέπεη λα είκαζηε ζπγθεθξηκέλνη. Με πνηα έλλνηα, ε γελνθηνλία δελ αλήθεη κόλν ζην παξειζόλ. Πξέπεη λα ζθεθηείηε ηελ γελνθηνλία αιιηώο. Τπάξρεη θαη ε γελνθηνλία ηνπ κέιινληνο, γηαηί κόλν ην κέιινλ κπνξεί λα θαηεγνξήζεη κηα γελνθηνλία. Όηαλ γίλεηαη γελνθηνλία νη άλζξσπνη δελ ην μέξνπλ, κόιηο ηειεηώζεη πάιη δελ έρνπλ θαηαιάβεη αθξηβώο ηη γίλεηαη, είλαη κόλν ζην ηέινο. Η ηερλνηξνπία ηεο Σνπξθίαο είλαη λα θάλεη ηελ γελνθηνλία ηνπ κέιινληνο. Γηαηί, πξνζέμηε, άκα θαηαθέξεη λα θάλεη ηελ γελνθηνλία ηνπ κέιινληνο, ζέιεη λα πεη, όηη δελ ζα ππάξρεη θαλέλαο λα ζαο θαηαδηθάζεη γη απηό πνπ έγηλε πνπ αλ δελ ππάξρεη θαλέλαο λα ζαο θαηαδηθάζεη ζην δίθαην δελ έρεηε δηαπξάμεη έγθιεκα, πάεη αλάπνδα. Καη απηό είλαη ε δηαδηθαζία πνπ βιέπνπκε όηαλ θάλνπκε ηελ αλάιπζε κε ηνλ Stanton πνπ έρνπκε ηηο νρηώ θάζεηο ηεο γελνθηνλίαο. ηηο νρηώ θάζεηο ηεο γελνθηνλίαο κέζα ζηελ ίδηα γελνθηνλία αξρίδεη ην ζβήζηκν. Σν ζβήζηκν ησλ αξρείσλ, ησλ ζηνηρείσλ, όια απηά πνπ επηηξέπνπλ, αλ ζέιεηε, απνδείμεηο. Οη απνδείμεηο όκσο ηώξα ππάξρνπλε γηα ηελ γελνθηνλία ησλ Αξκελίσλ, δελ είκαζηε πνηα ζε απηό ην επίπεδν. Άξα απηό πνπ είλαη πνιύ ζεκαληηθό είλαη λα δνύκε πώο εκείο πξνζηαηεύνπκε πξαγκαηηθά ην αξκεληθό ζηνηρείν, όρη κόλν απηό πνπ είλαη εγθισβηζκέλν κέζα ζην θξάηνο, ην νπνίν ππάξρεη κόλν θαη κόλν εδώ θαη 21 ρξόληα -γηαηί πξέπεη λα είκαζηε θαη ζνβαξνί θ. Πξέζβε επεηδή ππάξρεη κόλν θαη κόλν εδώ θαη 21 ρξόληα ην αξκεληθό έρεη θηάζεη ζε απηό ην επίπεδν, είλαη αλάπνδα, γηαηί αιιηώο ζα είρακε θάπνηεο επηθπιάμεηο. Δίλαη ινγηθέο, απηό δελ κε πεηξάδεη, θαη ε Διιάδα έρεη επηθπιάμεηο. Ξέξεηε θαη νη Έιιελεο ηεο δηαζπνξάο ην ίδην θάλνπλ. Κάλνπλ πεξηζζόηεξε δνπιεηά γηαηί ε Διιάδα κεξηθέο θνξέο ζέιεη λα θξαηήζεη θάπνηεο ηζνξξνπίεο. ην ζέκα ηεο γελνθηνλίαο δελ ππάξρεη ηζνξξνπία. Γελ ππάξρεη δηαπξαγκάηεπζε, δελ παίδνπκε κε ηελ γελνθηνλία, ε γελνθηνλία ππάξρεη, ηειεία θαη παύια. Μεηά ηη θάλνπκε, εθόζνλ ππάξρεη κηα δηαδηθαζία. Απηό είλαη ε αλαγλώξηζε, κεηά είλαη ε πνηληθνπνίεζε, κεηά είλαη ε ζπγγξαθή βηβιίσλ ηζηνξίαο, πνπ λα είλαη πξαγκαηηθά ζνβαξά γηαηί έρνπκε θαη εδώ έλα ζέκα, δειαδή ην λα θάλνπκε όιν απηό ην πξάγκα ηόζν δεκνθξαηηθό, ζην ηέινο δελ μέξνπκε γηα πνην πξάγκα κηιάκε. Γηαηί άκα δελ κπνξνύκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε κε αθξίβεηα ηηο ιέμεηο ζηηο νπνίεο αλαθεξόκαζηε, δειαδή λα κπνξνύκε λα ρξεζηκνπνηνύκε γελνθηνλία, λα κπνξνύκε λα πνύκε εγθιήκαηα θαηά ηεο αλζξσπόηεηαο, λα κηιάκε γηα Αξκέληνπο, Σνύξθνπο, Έιιελεο -θαη όρη γείηνλεο γηαηί ζην ηέινο δελ μέξνπκε πνηνο γεηηνλεύεη κε πνηνλ θαη έρνπκε ηελ εληύπσζε όηη όιν απηό ζέκα είλαη πξόβιεκα πηάηζαο. Άξα πξέπεη λα είκαζηε ζνβαξνί ζην επίπεδν καο θαη ζε απηό πνπ δηεθδηθνύκε. Μνπ δίλεη ηελ εληύπσζε εδώ όηη πξέπεη λα πεξάζνπκε ζην επόκελν ζηάδην γηα λα έρνπλ θαη νη λένη εδώ έλα όξακα, θάηη λα πινπνηήζνπλ, θάηη λα πεηύρνπλ. Γελ είλαη απιώο ε αλαγλώξηζε. Σελ αλαγλώξηζε ηελ έθαλαλ νη πην παιηνί. Ωξαία, έγηλε ην 1996, θαη ην 1987 ήηαλ πνιύ ζεκαληηθό ζην επξσθνηλνβνύιην αιιά ην ζπλερίδνπκε. Απηό πνπ πξέπεη λα ζπλερηζηεί είλαη ην ζέκα ηεο πνηληθνπνίεζεο θαη λα είκαζηε πάξα πνιύ πξνζερηηθνί γηα ην Αξηζάρ. Γηα ην Αξηζάρ ν θάζε Αξκέλεο πνπ είλαη ζε απηή ηελ αίζνπζα έρεη κηα επζύλε αλ νη Έιιελεο δελ μέξνπλ πνιύ απηή ηελ θαηάζηαζε γηαηί ππάξρεη θίλδπλνο. Όηαλ πάηε ζηελ πεξηνρή ηνπ Αgdam έρεηε snipers. Σώξα ππάξρνπλ ζύκαηα Αξκέληνη, ππάξρνπλ γηαηί είλαη κηα πεξηνρή ε νπνία είλαη επηθίλδπλε. Άξα, απιώο γηα λα θιείζσ, είλαη γξακκέλν θαη ζηα αξκεληθά αλαηνιηθήο θαη δπηηθήο ζα ην θαηαιάβεηε ν θαζέλαο ζηα δηθά ηνπ κε ιαηηληθά γξάκκαηα, κε ζηδεξέληα γξάκκαηα

ηεο Αξκελίαο, έηζη ν θύξηνο πξέζβεο κπνξεί λα ην δηαβάζεη ζηελ γιώζζα ηνπ ηελ ηόζν όκνξθε, θαη βέβαηα θαη ζηα ειιεληθά γηα λα ην θαηαιάβεηε, κάιινλ, γηαηί απηά ηα haiku είλαη θάπσο παξάμελα. Η ηδέα είλαη όηη πξέπεη λα μέξεηε όηη ππάξρεη Vishap είλαη ν δξάθνο. Ο δξάθνο πξνζηαηεύεη ηε Αξκελία εδώ θαη εθαηνληάδεο ρξόληα. Απηό πνπ πξέπεη λα θαηαιάβεηε είλαη απηό πνπ νλνκάδνπκε ην Hay Djampa, ην αξκεληθό κνλνπάηη. Δίλαη όηη ζηελ αξρή ν Αξκέλεο ήηαλ αζώνο κε ην αξκεληθό αίκα πνπ ρύζεθε κε ηελ γελνθηνλία. ηγά ζηγά ζα γίλεη δξάθνο. Η ηδέα είλαη όηη δελ πξόθεηηαη ε Σνπξθία λα καο απνθύγεη ζα είκαζηε εδώ, ζπλερώο, κε άιιεο θαηαθηήζεηο, κε άιιεο πξνθιήζεηο, κε άιια θαηνξζώκαηα θαη βέβαηα πάληα ελνριεηηθνί. Να είζηε θαιά.