10. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ.

10. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ. 10.1. Η Θεωρία των Κεντρικών Τόπων. 30 Η Γεωγραφική παρατήρηση που μας επιτρέπει να διακρίνουμε τις πόλεις και την ύπαιθρο διαπιστώνει μία συμπληρωματικότητα μεταξύ των αγροτικών προϊόντων που απαιτούν μεγάλες εκτάσεις χώρου και των υπηρεσιών των τόπων ανταλλαγής που είναι οι "σημειακές αγορές". Ένας από τους τρόπους ερμηνείας της «συμπληρωματικότητας» είναι να επικαλεστούμε την «έννοια της κεντρικότητας», η οποία καταδεικνύει σε ποιο βαθμό μια πόλη εξασκεί τις διαφορετικές λειτουργίες της στο εσωτερικό της επαρχίας της. Από τις παρατηρήσεις του τρόπου με τον οποίο μια πόλη εξασκεί τις λειτουργίες της σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή στην οποία εντάσσεται, εξάγονται τρεις αρχές που συνιστούν τα πρότυπα τριών χωρικών νόμων, ο συνδυασμός των οποίων καταλήγει σε μια γενική γεωμετρική - γεωγραφική δομή. Οι αρχές αυτές είναι: α) Η ομοιόμορφη προσπελασιμότητα β) Η ευθύγραμμη μεταφορά γ) Η τριγωνική μορφή του χώρου, οι οποίες αναλύονται παρακάτω. 10.1.1. Α αρχή = Η ομοιόμορφη προσπελασιμότητα, 30 Το Μοντέλο CHRISTALLER. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 95

Η ύπαρξη αγορών προκαλεί την αρχή που θέλει «κάθε σημείο του θεωρητικού χώρου που είναι αγροτικός, ομοιογενής και στον οποίο ο πληθυσμός υποτίθεται ότι είναι ομοιόμορφα κατανεμημένος, πρέπει να είναι προσπελάσιμος σ' όλα τα αγαθά και τις δυνατές υπηρεσίες». Αυτή η αρχή της αγοράς προκαλεί πολλαπλές συνέπειες: 1. Οι προϋποθέσεις δεν εκπληρούνται παρά μόνον εάν ο ανταγωνισμός είναι ίδιος για όλα τα κέντρα. Άρα τα κέντρα πρέπει να ισαπέχουν επομένως χωρικά τοποθετούνται στις κορυφές ισοπλεύρων τριγώνων. (Σχήμα 10.1.) κ κ κ Σχήμα 10.1. 2. Η συμπληρωματική επαρχία κάθε κεντρικού τόπου, προκειμένου να μην υπάρχει τμήμα αλληλοεπικάλυψης περιφερειακής, πρέπει να είναι εξαγωνική. (Σχήμα 10.2.) κ κ κ κ κ κ κ Σχήμα 10.2. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 96

3. Τα αγαθά και οι υπηρεσίες που προσφέρονται από τον κεντρικό τόπο δεν έχουν όλα μια ίδια σημασία, αλλά είναι ιεραρχημένα π.χ. - η προμήθεια των προϊόντων παντοπωλείου εξυπηρετεί ανάγκες σχεδόν καθημερινές. - η απαίτηση διασκέδασης όπως π.χ. ο κινηματογράφος εξυπηρετεί ανάγκες εβδομαδιαίες. - αυτή των εργαλείων ή των επίπλων, μηνιαίες ή διμηνιαίες. - αυτή των ιατρικών συμβουλών εξαμηνιαίες ή χρόνου κλπ. Έτσι η ιεράρχησή τους προκαλεί την ιεράρχηση των κεντρικών τόπων όπως και αυτή των αντίστοιχων περιοχών επιρροής. 4. Οι ιεραρχημένες περιοχές επιρροής διατηρούν μια μορφή εξαγωνική ανεξάρτητα από την τάξη τους. (Σχήμα 10.3.) Σχήμα 10.3. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 97

5. Οι κεντρικοί τόποι που βρίσκονται ψηλά στην ιεραρχία είναι αναγκαστικά πιο αραιωμένοι χωρικά από αυτούς χαμηλά στην ιεραρχία. Μια επαρχιακή πρωτεύουσα που υποδέχεται εμπόριο πολυτελών ειδών ή σπανίων υπηρεσιών, όπως μια galerie έργων αφηρημένης ζωγραφικής ή τις υπηρεσίες ειδικών του διεθνούς δικαίου, έχει προφανώς ανάγκη μιας περιοχής συνάθροισης πελατείας πολύ πιο πλατειάς από αυτή του φούρναρη του χωριού. 10.1.2.- Β αρχή = Η ευθύγραμμη μεταφορά, Ο περισσότερο οικονομικός σύνδεσμος μεταξύ των κεντρικών τόπων γίνεται από ευθύγραμμους δρόμους που ενώνουν τα περισσότερα κέντρα υψηλού ιεραρχικού επιπέδου. Αυτή η αρχή της μεταφοράς είναι κατ' ουσία γραμμική. Συμβαίνει η γραμμική αυτή δομή να κόβει τον εξαγωνικό κάνναβο και να τον αλλοιώνει 31. 10.1.3.- Γ αρχή = Η τριγωνική δομή του χώρου, Κάθε κεντρικός τόπος, όποια και αν είναι η τάξη του απαιτεί ένα αριθμό "Κ" κατωτέρων τόπων. Ο στοιχειώδης κεντρικός τόπος βρίσκεται σε μια από τις κορυφές ισοπλεύρου τριγώνου και κυριαρχεί σε δυο τόπους χαμηλότερης τάξης, σ'αυτή την περίπτωση Κ=3. Εάν η πρόοδος των κέντρων, ξεκινώντας από τον συνοικισμό μέχρι την μητρόπολη, ακολουθεί τον κανόνα 3, η πρόοδος των αποστάσεων που τα χωρίζει, όπως και αυτή του μεγέθους των περιοχών επιρροής που εξαρτώνται, έχουν λόγο 3. Η αρχή της αγοράς είναι υπεύθυνη για την εμφάνιση μιας τριγωνικής δομής που αναπτύσσεται κατά εξαγωνικές περιοχές που θηλυκώνονται. Αυτή η δομή είναι κατ' ουσία χωρική. Είναι πιο βολικό, για τις διοικητικές ανάγκες, να ορίσουμε ακριβώς και να χωρίσουμε τις εκτάσεις των δικαιοδοσιών. Η διοικητική αρχή πραγματοποιείται μέσω ενός διαχωρίσματος σε κυψέλες. Η διοικητική ιεραρχία παρουσιάζεται μετά από ένα κέντρο που ελέγχει τις 6 αμέσως κατώτερες κυψέλες. Ο κάνναβος τους λοιπόν έχει μία δομή κατασκευασμένη με Κ=7. (Σχήμα 10.4.) 31 Οι ομαδοποιήσεις των κεντρικών τόπων από τους δρόμους γίνεται στη βάση του Κ = 4. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 98

Ιεραρχικό σύστημα Κ=3 Συναρμολόγηση οδοί κύριες @ ομαδοποιήσεις κάνναβος Των επιφανειών δευτερεύουσες κατά την αρχήν των Εξυπηρετούμενων κατά την αρχήν τη διοικητική κεντρικών Κατά την αρχήν των μεταφορών τόπων Της αγοράς Ιεραρχικό σύστημα Κ=4 Σχήμα 10.4. Οι τρεις αρχές του μοντέλου του Christaller. 32 10.1.4. Τροποποιήσεις της θεωρίας των κεντρικών τόπων Η θεωρία επιβεβαιώθηκε όχι μόνο στην Baviere 33 αλλά επίσης στην Iowa 34[ και αλλού 35. Αλλά σημαντικά προβλήματα άρχισαν να εμφανίζονται, όταν μελετήθηκαν οι πυρήνες κεντρικών λειτουργιών του επάνω μέρους της ιεραρχίας, και έτσι η κριτική και οι προσαρμογές της θεωρίας, έγιναν αναγκαίες. 32 Ciceri(M.F.), Marchand(B.), Rimbert(S.),Introduction a l analyse de l espace, Masson, Paris,1977, σελ 86. 33 Christaller (W), Die zentralen Orte in Suddeutschland, Gustav Fischer, Verlag, Iena, 1933. 34 Berry (B.J.L.).Geography of market centers and retail distribution, Foundations of Economic Geography Series, Prentice Hall Inc. Englewood Cliffs N.J.USA, 1967. 35 Bunge (W.), Theoretical Geography, Lund studies in geography, Department of Geography, The Royal University of Lund, C.W.K. Gleerup publishers, Lund 1962. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 99

Η συνεισφορά του Losch 36 συνιστά μια τελειοποίηση των ιδεών του Christaller παρά μια τροποποίηση. Όπως ο Christaller, τοποθετείται σ ένα περιβάλλον ομογενές (Homogene) με χωρική κατανομή ενιαία (uniforme) και τριγωνική στα κέντρα, πράγμα που οδηγεί σε εξαγωνικές περιοχές επιρροής, που οφείλεται σε μια υπάρχουσα ιεραρχία των λειτουργιών, αλλά προσθέτει τις πιο κάτω αρχές (principes) α). Η δυαδικότητα πόλη ύπαιθρος προκύπτει από το γεγονός ότι η αγροτική παραγωγή είναι χωρική ενώ η βιομηχανική παραγωγή είναι περισσότερο σημειακή 37 καθώς η τελευταία πουλιέται καλύτερα στην πόλη. Η βιομηχανική παραγωγή που πουλήθηκε, από ένα σημείο και μετά βρίσκεται στην αρχή ενός "χωνιού" τιμών που αυξάνονται με την απόσταση προς τις αγροτικές επιφάνειες, ενώ η ζήτηση των αγροτών ερμηνεύεται από ένα "κώνο" που έχει σαν βάση την ζώνη επιρροής και σαν κέντρο την πόλη. Η τομή του χωνιού και του κώνου αποτελεί τον εξαγωγικό κάνναβο της βάσης.(σχήμα 10.5.) β). Κάθε βιομηχανία έχει το δικό της ιδιαίτερο μέγεθος εξαγώνου. γ). Όλα τα κέντρα του ίδιου επιπέδου δεν περιέχουν τις ίδιες ιδανικές λειτουργίες. το χωνί των τιμών κόστος προϊόντος P+ μέγιστο κόστος μετακίνησης Ο κώνος ζήτησης περιοχή αγοράς του κεντρικού τόπου τιμή του προϊόντος P Μεγίστη ακτίνα πώλησης Κεντρικός τόπος Σχήμα 10.5. - Το χωνί των τιμών του August Losch. Αλλά υπάρχουν εξειδικεύσεις των κέντρων του ίδιου επιπέδου. Ειδικότερα τα ανώτερα κέντρα δεν εξασκούν πάντα τις ουσιώδεις (αναγκαίες) λειτουργίες των κατώτερων κέντρων. 36 Losch (A), Die raumlischeordnung der Wirtschaft1943 Gustav Fischer, Verlag, Iena, 1943, traduction: Economics of location, Yale University Press, 1954. 37 punctiforme Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 100

Έτσι προκύπτει η ανάγκη να χρησιμοποιούμε ένα συντελεστή (Κ) μεταβλητό. Το (Κ) που καθορίστηκε από τον Christaller δεν είναι παρά μια ειδική περίπτωση του LOSCH. (Σχήμα 10.6.) Σχήμα 10.6. Το σχήμα της οικονομικής οργάνωσης του χώρου κατά τον August Losch. Η συνάντηση των κυκλικών περιοχών της αγοράς δημιουργεί κυκλικά τόξα ανταγωνισμού που οδηγούν στην εξαγωνική σχηματοποίηση Οι πραγματικές τροποποιήσεις της θεωρίας των κεντρικών τόπων όμως προέκυψαν ταυτόχρονα από μελέτες εμπειρικές και θεωρητικές. Έτσι, οι B.I.L.Berry και ο W.L.Garrison φανέρωσαν δύο 38 σημαντικές έννοιες. Την έννοια του «κατωφλίου» και την «απόσταση ενός αγαθού» (1958). - Κατώφλιο: είναι ένα όριο πληθυσμού ή παραγωγής που επιτρέπει την εμφάνιση μιας νέας λειτουργίας. - Απόσταση ενός αγαθού: καθορίζει το μέγεθος της ζώνης πώλησής του ή της ζώνης επιρροής. Εδώ είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι η ύπαρξη μιας κατάστασης Ισορροπίας μεταξύ της γενικής τάσης σε μία οργάνωση ιεραρχημένων τάξεων και μία τυχαίας διαδικασίας οφειλόμενη σε τοπικές διαφοροποιήσεις, οδηγεί στις παρακάτω παρατηρήσεις 39[8] : 38 Ciceri(M.F.), Marchand(B.), Rimbert(S.),Introduction a l analyse de l espace, Masson, Paris,1977.p.87. 39 Ciceri(M.F.), Marchand(B.), Rimbert(S.),Introduction a l analyse de l espace, Masson, Paris,1977. σελ.89. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 101

1) Η κατάσταση ισορροπίας, μπορεί να είναι είτε μία σημειακή παρατήρηση, είτε η επιμονή μέσα στο χρόνο μιας σχέσης σταθερής αξίας μεταξύ των ποσοστών της αύξησης των κέντρων σε κάθε επίπεδο της ιεραρχίας και του ποσοστού της αύξησης του συνόλου της ιεραρχίας. Εν πάσει περιπτώσει δεν πρέπει να φανταζόμαστε τους καννάβους σαν στατικούς οργανισμούς, αλλά σαν αποτελούντες μέρος ενός ανοικτού εξελικτικού συστήματος. 2) Οι τοπικές διαφοροποιήσεις, υπάρχουν τόσο στο αγροτικό επίπεδο αλλά περισσότερο στο αστικό επίπεδο που είναι ανισότροπο. Πραγματοποιούνται όχι μόνο στις ορατές φόρμες των αστικών τοπίων, αλλά επίσης στις διαφορές της ανάπτυξης και των αντιδράσεων των κατοίκων. Μία ανάπτυξη ίση, πανταχού παρούσα, ταυτόχρονη είναι εξωπραγματική. Στη θεώρηση από τον Von Thunen ενός πλωτού ποταμού στην ιδεατή πεδιάδα του, αντιστοιχούν οι «εμπορικές λωρίδες» κατά μήκος των σημαντικών αστικών αξόνων του Berry 40. Και στις δύο περιπτώσεις η επίπτωση της απόστασης ελαττώνεται και η προσβασιμότητα ευνοεί την ιδιοποίηση κάποιων δραστηριοτήτων από τους κεντρο-ποιούς τόπους που βραχυκυκλώνουν τα μικρά κέντρα. Έτσι το ενδιαφέρον της Θεωρίας των κεντρικών τόπων μετατίθεται διαδοχικά από α) την αναζήτηση μιας γεωμετρικής μορφής που σπάνια παρατηρείται, στη β) μελέτη μιας διαδικασίας ιεράρχησης των δραστηριοτήτων 41. Βέβαια η προσωπική μας άποψη είναι ότι η διακρίβωση χωρικών γεωμετρικών προτύπων διατηρεί πάντοτε τη σημασία της, κυρίως για λόγους αστικού σχεδιασμού, αλλά και διασφάλισης της συμβολικής αξίας των μορφών. 10.2. Η Τομεοποιηση του Αστικού Χώρου. 10.2.1 Πολυθεματική ταξινόμηση Μία από τις κύριες απαιτήσεις της Αστικής ανάλυσης είναι να μπορεί να χωρίσει το χώρο σε ομοιογενείς λειτουργικά ζώνες, οι οποίες παρουσιάζουν ενιαία λειτουργικά προβλήματα και απαιτήσεις, και συνεπώς να μπορούν να αντιμετωπιστούν ενιαία για την οργάνωση και βελτίωσή τους. Έτσι πρέπει να χρησιμοποιηθεί για ένας συνδυασμός περισσοτέρων θεωρητικών κριτηρίων προκειμένου να καθορίσει, ανάμεσα από όλους τους δυνατούς συνδυασμούς των αρχικώς εκλεγμένων μεταβλητών, αυτούς που είναι πιο σημαντικοί και που επιτρέπουν την καλύτερη "χωρική διάκριση". Με την έννοια της χωρικής διάκρισης καθορίζονται οι πολεοδομικοί τομείς όπου οι Θεματικές Θεωρητικές Διαστάσεις παρουσιάζουν μεγαλύτερη ή μικρότερη ένταση. Αυτό αποτελεί μια μορφή "πολύ θεματικής ταξινόμησης". 40 Berry (B.J.L.), Geography of market centers and retail distribution, Foundations of Economic Geography Series, Prentice Hall Inc,Englewood Cliffs N.J.USA1967. 41 Ciceri(M.F.), Marchand(B.), Rimbert(S.),Introduction a l analyse de l espace, Masson, Paris,1977, σελ.90. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 102

Εδώ καταδεικνύεται η μεγάλη σημασία των μεθόδων που έχουν τέτοιες ικανότητες τόσο στην πολεοδομία όσο και στη χωροταξία, δεδομένης μάλιστα της πολυπλοκότητας των πολεοδομικών φαινομένων και της ανάγκης αποκάλυψης, τόσο των λειτουργικών ομαδοποιήσεων των αστικών χρήσεων, όσο και της χωρικής κατανομής τους, σε σχέση με τους κύριους άξονες (τοπικούς ή υπερτοπικούς), αλλά και τα σημαντικά γεωμετρικά σημεία του Δήμου. Οι δύο αυτές διακεκριμένες πολεοδομικές πράξεις αποτελούν αναμφίβολα την πεμπτουσία της κατανόησης του πολεοδομικού φαινομένου αφ'ενός, αφ'ετέρου δε μια σίγουρη απαγωγική βάση, για μελλοντικούς πολεοδομικούς σχεδιασμούς και επεμβάσεις. 10.2.2 Θεματική ομαδοποίηση οικονομικών αστικών λειτουργιών. Ο βασικός στόχος της έρευνας που ακολουθεί, ήταν η διερεύνηση της μορφής με την οποία ομαδοποιούνται θεματικά οι 35 κύριες οικονομικές λειτουργίες που λαμβάνουν χώρα μέσα στο Δήμο Αθηναίων, και του τρόπου με τον οποίο κατανέμονται μέσα στο σώμα του Δήμου. Αυτές οι ομαδοποιήσεις των λειτουργιών και οι χωρικές τους κατανομές συνιστούν και το βασικό λειτουργικό διάγραμμα (τις βασικές χρήσεις γης) του Δήμου Αθηναίων. Για την επίλυση αυτού του προβλήματος χρησιμοποιήθηκε η Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών 42 για την αποκάλυψη των εμπειρικά ερμηνεύσιμων ομαδοποιήσεων (Συνιστωσών) των 35 οικονομικών δραστηριοτήτων στο Δήμο Αθηναίων, μετρηθέντων με τον αριθμό καταστημάτων (ΑΚ) όπως απογράφηκε από την ΕΣΥΕ το 1978. Χρησιμοποιήθηκε η αρχική μήτρα 350*35=12250 παρατηρήσεων, όπου 35 οι διαφορετικές οικονομικές δραστηριότητες που έχουν καταγραφεί στο Δήμο Αθηναίων από την ΕΣΥΕ και 350 οι απογραφικοί χωρικοί τομείς. Με τη χρήση της Ανάλυσης Κυρίων Συνιστωσών προκύπτουν οι Συνιστώσες οι ομάδες των οικονομικών δραστηριοτήτων που συνυπάρχουν χωρικά στο δήμο Αθηναίων Η ανάλυση της αρχικής μήτρας αποκάλυψε εννέα (9) Συνιστώσες με εξηγούμενο ποσοστό διακύμανσης 60.8 %, επομένως στο δήμο Αθηναίων το 60,8% των οικονομικών δραστηριοτήτων που έχουν καταγραφεί, εμφανίζεται υπό τη μορφή εννέα ομαδοποιήσεων. Για την καλύτερη κατανόηση του φαινομένου, πραγματοποιείται μια δεύτερη Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών προκειμένου να «ομαδοποιηθούν» εκ νέου οι εννέα συνιστώσες που προέκυψαν από την Ανάλυση των 35 αρχικών οικονομικών δραστηριοτήτων. Από τη δεύτερη αυτή Ανάλυση προέκυψαν τέσσερις Συνιστώσες οι οποίες αποτελούν τις 4 θεωρητικές διαστάσεις των αρχικών Συνιστωσών. Από τις τέσσερις αποκαλυφθείσες Συνιστώσες που προέκυψαν από τη δεύτερη Ανάλυση οι δύο πρώτες Συνιστώσες είναι Συνιστώσες παραγωγής και διάθεσης προϊόντων, η τρίτη Συνιστώσα περιλαμβάνει δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών και η τέταρτη Συνιστώσα περιλαμβάνει δραστηριότητες εισαγωγής, συλλογής και επαναδιάθεσης, αγαθών και περισσευμάτων από πρώτη χρήση. 42 Principal Components Analysis, με τελική πλάγια κατάκλιση Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 103

Έτσι, 1. Η πρώτη Συνιστώσα, περιγράφει και συνοψίζει την παραγωγή και τροφοδοσία με προϊόντα ενδιάμεσα : - τις βιομηχανίες διαρκών αγαθών, αγαθών προσωπικών. - τον κατασκευαστικό τομέα. - το κυκλοφοριακό σύστημα. Είναι ούτως ειπείν "η μεγάλη βιομηχανία", η οποία παράγει προϊόντα ενδιάμεσα (ημιτελή) πού θα χρησιμοποιηθούν σαν πρώτες ύλες για περαιτέρω επεξεργασία από τις βιομηχανίες καταναλωτικών προϊόντων. 2. η δεύτερη Συνιστώσα, μέσω των βιομηχανιών που ομαδοποιεί, παράγει και διαθέτει καταναλωτικά προϊόντα ήτοι : - διαρκή αγαθά - προσωπικά αγαθά - αγαθά εξοπλισμού (οικιών, γραφείων και καταστημάτων) 3. η Τρίτη Συνιστώσα περιλαμβάνει την παροχή υπηρεσιών, και 4. η τέταρτη Συνιστώσα περικλείει των εισαγωγή αγαθών, και την απόρριψη των υπολοίπων χρήσεως. 10.2.3 Η θεματική τομεοποίηση του αστικού χώρου. Η χαρτογράφηση των 4 Συνιστωσών της τελικής ΑΙΤΙΑΤΗΣ ανάλυσης μας δίδει τους τέσσερις πίνακες του Δήμου Αθηναίων αποκαλύπτοντας ομογενείς ζώνες δραστηριοτήτων. Είναι οι χάρτες 4.2.1,4.2.2,4.2.3 και 4.2.4. Οι τέσσερις αυτές μορφές τομεοποίησης του αστικού χώρου του Δήμου Αθηναίων παρουσιάζονται χωρικά κάτω από δύο διακεκριμένες μορφές (ή τύπους). 1). Υπό την μορφή ενιαίων τομέων, δηλ. σαν το χωρικό άθροισμα και παράθεση κάποιου αριθμού τμημάτων. Υπό την μορφή αυτή παρουσιάζονται κυρίως οι Συνιστώσες 1= παραγωγή ενδιαμέσων προϊόντων, και 2= παραγωγή και λιανική διάθεση αγαθών διαρκών-προσωπικών - εξοπλισμού. 2). Υπό την μορφή σταγόνων - ελαίου, δηλ. μικρές ομαδοποιήσεις 1 έως 3 τμημάτων, εγκατεστημένων εντός της περιφέρειας του Δήμου Αθηναίων. Υπό την μορφή αυτή παρουσιάζονται κυρίως τμήματα της χωροθέτησης των Συνιστωσών, 3= υπηρεσίες και 4= αποθηκεύσεις. Μια γενική μεν, αλλά χαρακτηριστική παρατήρηση, εμπειρικά εύκολα αναγνώσιμη αλλά και αναμενόμενη, θα έλεγε κανείς, ότι είναι η χωροθέτηση αυτών των τομέων και σταγόνων πάνω ή και πέριξ των κυρίων αξόνων κυκλοφορίας του Δήμου. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 104

10.2.4 Οι χωρικοί τομείς του Δήμου Αθηναίων. 10.2.4.1 Τομέας παραγωγής ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ. Τα τμήματα του αστικού χώρου όπου εμφανίζεται με ένταση η 1η Συνιστώσα παρουσιάζονται υπό την μορφή πολεοδομικών τομέων (χάρτης 10.2. 1). Διακρίνουμε 3 τομείς: 1. Ο τομέας στην είσοδο του Δήμου από την Λ. Συγγρού μέχρι τις στήλες του Ολυμπίου Διός αφ ενός και μέχρι τα όρια του Δήμου Δάφνης αφ' ετέρου, περιβάλλοντας τις Λεωφόρους Βουλιαγμένης και Ηλιουπόλεως. 2. Ο τομέας στην είσοδο του Δήμου από τις οδούς Λιοσίων και Κωνσταντινουπόλεως που εισέρχεται εντός του Σώματος του Δήμου μέχρι την οδό Αγ. Μελετίου και της προέκτασης της Αγχιάλου. 3. Ο κυριότερος τομέας στις εισόδους από τις Λένορμαν, Λ. Αθηνών, Ιερά οδός, Πέτρου Ράλλη και Βορείως της Πειραιώς και από τους Δήμους Περιστέρι, Αιγάλεω και Ταύρου. Ο τομέας αυτός φτάνει μέχρι την Πειραιώς και Ερμού στα νότια του, και στα βόρεια μέχρι την προέκταση της Ευελπίδων. Ανατολικά εισέρχεται στην πρώτη εσωτερική σειρά του τριγώνου, ενώ στη συμβολή της Λ. Αλεξάνδρας και Πατησίων δημιουργεί μια γωνία. Γενικότερα θα μπορούσε κανείς να πει ότι η 1 η Συνιστώσα παρουσιάζεται έντονα στο ΒΔ τεταρτημόριο του Δήμου Αθηναίων, καθώς και στο δυτικό σκέλος του ΝΑ τεταρτημορίου. Η ύπαρξη τριών σταγόνων στη συμβολή οδών Αθηνάς και Ερμού, Βασ.Σοφίας και Σόλωνος και επί της Β.Σοφίας θα πρέπει να ερευνηθεί στην ιστορία της χωροθέτησης των Βιομηχανιών στο Δήμο ή ακόμη στην ύπαρξη κάποιων ή κάποιου μεγάλου καταστήματος που χαρακτηρίζει ολόκληρο το τμήμα. 10.2.4.2 Τομέας παραγωγής-διάθεσης ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΓΑΘΩΝ. Η χωρική κατανομή της 2ης Συνιστώσας που εκφράζει την παραγωγή και διάθεση των καταναλωτικών αγαθών και ειδικότερα των διαρκών, προσωπικών και εξοπλισμού κατοικιών και γραφείου με είδη επιπλώσεως και ηλεκτρικές μηχανές παρουσιάζεται στο χάρτη 10.2.2. Διακρίνονται πάλι τρεις τομείς. 1. Ο κυριότερος τομέας αναπτύσσεται βορείως της Λ.Αλεξάνδρας και της νοητής προέκτασης της προς τα Δυτικά. Εδώ μπορούμε να διακρίνουμε τέσσερις επί μέρους υπο-τομείς. 1.1. Αυτού που είναι σε επαφή με την Εθνική οδό, 1.2. στη συμβολή Κηφισίας και Λ.Αλεξάνδρας κατά μήκος της, 1.3. καθ'όλο το μήκος της Πατησίων και Αχαρνών, 1.4. κατά μήκος στο χαμηλών κλίσεων τμήμα της Κερκύρας. 2. Ο ιστορικός τομέας που διαμορφώνεται εκατέρωθεν της Αθηνάς και πάνω από την Ερμού. 3. Ο τομέας που δημιουργείται από κηλίδες τμημάτων επί των αξόνων Θησέως, Ηλιουπόλεως, Υμηττού, Βασ.κων/νου και στη συμβολή Φορμίωνος και Υμηττού. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 105

Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 106

Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 107

10.2.4.3 Τομέας ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Η χωρική κατανομή της 3 ης Συνιστώσας, της Παροχής Υπηρεσιών, παρουσιάζεται στο χάρτη 10.2.3. Είναι εμφανές ότι η χωρική έκφραση αυτού του τομέα είναι ανάμικτη από τομείς και διάσπαρτες σταγόνες - ελαίου. Τούτο δικαιολογείται από τη φύση αυτής της Συνιστώσας η οποία πρέπει να ευρίσκεται, σ'αυτή τουλάχιστον την οικονομική φάση του Δήμου Αθηναίων, κοντά στην παραγωγή η οποία και τη δημιούργησε. 43[12] Διακρίνονται 4 τομείς: 1. Ο σχηματιζόμενος μεταξύ Λ.Αθηνών, Ιεράς οδού και Πέτρου Ράλλη στα όρια του Δήμου. 2. Αυτός στη συμβολή Αθηνάς και Ερμού και προς τα ΒΔ που καλύπτει τις από παλαιότερα υπάρχουσες υπηρεσίες. 3. Ο σχηματιζόμενος εκατέρωθεν της Ερμού και μέχρι την πλατεία Συντάγματος που εκτείνεται Νότια μέχρι την Ακρόπολη (Πλάκα κλπ.) και, 4. Ο σχηματιζόμενος στην είσοδο του Δήμου από την Λ.Συγγρού και μέχρι τις στήλες του Ολυμπίου Διός. Η Συνιστώσα των υπηρεσιών εμφανίζεται επίσης χωρικά υπό μορφήν σταγόνων (τμημάτων) κειμένων πάντοτε επί κυρίων οδικών αξόνων. Έτσι παρατηρούμε τρεις σταγόνες στα όρια του Δήμου και επί των Λεωφόρων Βουλιαγμένης, Ηλιουπόλεως και Φορμίωνος και Υμηττού. Επίσης στην αρχή της Σόλωνος (συμβολή με Βασ.Σοφίας), επί της Κηφισίας, Λ.Αλεξάνδρας (στο μέσον της), στην αρχή της Κωνσταντινουπόλεως και Πατησίων, στο μέσο των Λιοσίων και Αχαρνών και στα όρια του Δήμου επί της Πατησίων. Χαρακτηριστική πρέπει να θεωρηθεί η ύπαρξη τέτοιων σταγόνων είτε στην αρχή είτε στο τέλος των οδικών αξόνων. 10.2.4.4 Τομέας ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΕΩΝ. Η χωρική κατανομή της 4ης Συνιστώσας που συνοψίζει τις δραστηριότητες Αποθήκευσης Αγαθών εισαγομένων στην πόλη προς διάθεση και Υπολοίπων χρήσεων, με στόχο την επαναχρησιμοποίηση τους, παρουσιάζεται στο χάρτη 10.2.4. Είναι περισσότερο από φανερή η μορφή χωροθέτησης που γίνεται υπό την μορφή σταγόνων στα πλαίσια ενός κάποιου δικτύου. Τούτο γίνεται εκτός των ορίων του ιστορικού τριγώνου, επί των αξόνων κυκλοφορίας αλλά χαρακτηριστικά στο κέντρο του σώματος του Δήμου. Τα αίτια αυτής της χωροθέτησης θα πρέπει να αναζητηθούν στο συσσωρευτικό τρόπο ανάπτυξης της πόλης, η οποία επεκτάθηκε και υπερκέρασε τις ήδη χωροθετημένες αυτές χρήσεις. Επίσης στη χρησιμοποίηση γι' αυτές τις δραστηριότητες παλαιών κελυφών ή κενών εκτάσεων. Θα μπορούσε επίσης κανείς να επικαλεσθεί τη γνωστή αδυναμία του οδικού δικτύου του Δήμου να εξυπηρετήσει τέτοιες δραστηριότητες που απαιτούν μεταφορές και την ως εκ τούτου ανοχή της χωροθέτησής τους εντός του σώματος του Δήμου για καλύτερη εξυπηρέτηση. 43 Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε επίσης ότι η έρευνα αφορά στην χρονική τομή 1978. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 108

Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 109

Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 110

Πρέπει να σημειωθεί επίσης η δημιουργία δύο γνωστών ήδη τομέων (από τις προηγούμενες Συνιστώσες) στις εισόδους του Δήμου από την Λ.Συγγρού και από την Ιερά οδό και Λεωφόρο Αθηνών. 10.3. Αστικοί Κεντρικοί Τόποι. Το 1985 σε μία προσπάθεια αποκάλυψης των χωρικών τομέων που λειτουργούν ομοιογενώς, δηλ. με συναφείς ή και συμβατές δραστηριότητες 44[13], στις πόλεις χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία του Δήμου Αθηναίων της απογραφής του 1978 σε χωρική ανάλυση Απογραφικού Τομέα. Τότε παρέστη η ανάγκη πραγματοποίησης Αιτιατών Αναλύσεων, δηλ. Αναλύσεων στις οποίες χρησιμοποιούμε σαν μεταβλητές τις τιμές των Συνιστωσών (factor scores = παραγοντικές τιμές) που προέκυψαν από την προαναφερθείσα Ανάλυση Κυρίων Συνιστωσών 45. Θεωρείται ότι αυτές οι Αναλύσεις μας δίνουν την Πολεοδομική Δομή με τις Συνιστώσες της, οι οποίες περιγράφουν νέες θεωρητικές διαστάσεις οι οποίες και αποτελούν τις αιτίες δημιουργίας των αρχικών Συνιστωσών. Οι αιτιατές αυτές Συνιστώσες χαρτογραφήθηκαν στα απογραφικά τμήματα στο Δήμο. Η ερμηνεία των Συνιστωσών ήταν επιτυχής και έδωσε μάλιστα και μία ένδειξη Οργανικής και όχι Μηχανικής πλέον λειτουργίας των τομεοποιήσεων των τμημάτων μιας Μητροπολιτικής Αστικής περιοχής όπως ο Δήμος Αθηναίων. Σιγά σιγά άρχισε να εμπεδώνεται η πεποίθηση ότι υπήρχε κάποια κρυμμένη αρμονία σε αυτούς τους τομείς. Σ αυτό συνηγορούσε η πίστη ότι η χωρική κατανομή αυτών των τομέων-τμημάτων που εξ υποθέσεως θεωρήσαμε Δομητικά του χώρου, δεν φαινόταν να είναι τυχαία. Στη Γεωγραφική ανάλυση οι θέσεις παρατήρησης μιας απογραφής είναι Γεωγραφικοί τόποι, αυτό δε το γεγονός μας επιτρέπει να μιλάμε για «χωρικές σχέσεις». Ειδικότερα κάθε μεταβλητή ή κάθε άλλο γεωγραφικό φαινόμενο (όπως οι εξαχθείσες Συνιστώσες) μπορεί να παρουσιαστεί σε χάρτη (χαρτογραφηθεί) και η σύγκριση των χαρτών αυτών είναι ένας τρόπος να εξεταστούν οι χωρικές τους σχέσεις. Είναι απαραίτητο λοιπόν να γνωρίζουμε αν τα φαινόμενα που αναπαρίστανται (ή ορίζονται) από τις Συνιστώσες είναι γεωγραφικά συσχετισμένα, κάτω από ποια μορφή και σε ποιο βαθμό. 46 Σε επιστημονικό επίπεδο ψάχνουμε γενικώς να εξηγήσουμε τη χωρική κατανομή ενός φαινομένου από αυτή ενός ή περισσοτέρων άλλων φαινομένων. Αφ' ετέρου το Πολεοδομικό φαινόμενο είναι ενιαίο και αδιαίρετο και άρα οι μεμονωμένες χαρτογραφήσεις, που γίνονται κυρίως για λόγους ανάλυσης, δεν βοηθούν ιδιαίτερα στην αντίληψη του συνολικού φαινομένου. Προχωρήσαμε έτσι στην εξέταση των σχετικών χαρτογραφήσεων, δηλ. των χαρτογραφήσεων ταυτοχρόνως 2 ή και περισσοτέρων Συνιστωσών. Η παρούσα σύγκριση των χαρτών έγινε οπτικά ή όπως θα λέγαμε «κλασσικά γεωγραφικά» 47. 44 Συναφείς και συμβατές όπως αυτές παρουσιάζονται στην πραγματικότητα μέσα στην πόλη. 45 Principal Components Analysis 46 Beguin (H)., Methodes d'analyse Geographique quantitative, litec, Paris 1979.,p.109). 47 Ενώ μια επιστράτευση της συσχέτισης και παλινδρόμησης θα μπορούσε να καθορίσει ακριβέστερα τις μεταξύ των φαινομένων σχέσεις. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 111

10.3.1 Οι σχετικές χωροθετήσεις. Η οπτική σύγκριση των χαρτών, των χαρτογραφημένων Συνιστωσών μόνο γενικές παρατηρήσεις μπορεί να φέρει. Αντίθετα μια λεπτομερέστερη σύγκριση των σχέσεων των χαρτογραφηθέντων φαινομένων, με χρησιμοποίηση της παλινδρόμησης, είναι αμφίβολο κατά πόσο μπορεί να φέρει θετικά αποτελέσματα, ιδίως λόγω του αυθαίρετου, εν πολλοίς, τρόπου που καθορίστηκαν τα απογραφικά τμήματα. Για να αποφύγουμε, κατά το δυνατόν αυτή τη δυσκολία θα προχωρήσουμε στην διατύπωση μιας βασικής υπόθεσης: Δηλ. ότι: Τα τμήματα που παρουσιάζουν έντονα τοπικά βάρη σε περισσότερους της μιας (από τις 4) Συνιστώσες, δείχνουν τον κυρίαρχο δομητικό ρόλο που διαδραματίζουν, στο οργανικό σύνολο των τμημάτων του Δήμου. Τα τμήματα αυτά, μετά από αυτή την υπόθεση προχωρήσαμε στην συνδυασμένη χαρτογράφηση των Συνιστωσών ανά δύο, ανά τρεις και των 4 μαζί. Αυτοί είναι όλοι οι δυνατοί συνδυασμοί των χαρτογραφήσεων. Το πρόβλημα όμως είναι να ελέγξουμε όχι τους δυνατούς συνδυασμούς αλλά τους πραγματοποιούμενους συνδυασμούς επικαλύψεων, των διαφόρων τμημάτων που φορτίζονται με τις παραγοντικές τιμές των Συνιστωσών. 48 Από αυτές τις συνδυασμένες χαρτογραφήσεις προκύπτει αμέσως η Τυπολογία των χρήσεων γης στο Δήμο Αθηναίων. Τούτο φαίνεται από το γεγονός ότι η συνδυασμένη χαρτογράφηση των 4 Συνιστωσών μας πληροφορεί για τα τμήματα τα οποία παρουσιάζουν έντονες φορτίσεις (υψηλές παραγοντικές τιμές) σε περισσότερους της μια Συνιστώσες, αποτελούν δηλ. τόπους με έντονη πύκνωση αστικών λειτουργιών ή δραστηριοτήτων. 10.3.2. Οι πραγματοποιούμενες επικαλύψεις. Έτσι στο χάρτη Α, όπου έχουν χαρτογραφηθεί σε συνδυασμό και οι 4 αιτιατές Συνιστώσες παρατηρούμε ότι παρουσιάζονται οι παρακάτω τύποι επικαλύψεων : α. Τέλεια επικάλυψη. Με τον όρο τέλεια επικάλυψη εννοούμε τις περιοχές που παρουσιάζονται φορτισμένες με υψηλές θετικές παραγοντικές τιμές και από τις τέσσερις Συνιστώσες που εξήχθησαν. Μόνο το τμήμα 120 (επί Βασ. Σοφίας και Σόλωνος) παρουσιάζει έντονη φόρτιση και από τις 4 Συνιστώσες ταυτοχρόνως. 48 Οι χαρτογραφήσεις αυτές έγιναν με βάση μια εμπειρική κλιμάκωση των τιμών των τοπικών βαρών. Η κλιμάκωση αυτή έχει δύο διαστήματα τιμών. 1) από -20,00 έως +0.50 2) από +0.50 έως 20.00 Το πρώτο διάστημα δείχνει τα τμήματα στα οποία το χαρτογραφημένο φαινόμενο παρουσιάζεται πολύ υπό-τονισμένο και απλά υπότονισμένο. Το δεύτερο διάστημα δείχνει τα τμήματα όπου το φαινόμενο παρουσιάζεται τονισμένο και πολύ-τονισμένο Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 112

β. Επικαλύψεις 3 Συνιστωσών. Α) Τα τμήματα 161,171,174,106,95,42,276,274,283 και 284 παρουσιάζονται φορτισμένα από τρεις Συνιστώσες. - Συνιστώσα 1: Βιομηχανία ενδιαμέσων προϊόντων - Συνιστώσα 3: Υπηρεσίες - Συνιστώσα 4: Αποθηκεύσεις Παρατηρείται ότι τα τμήματα αυτά κείνται επί των 5 κυρίων εισόδων στον δήμο, και εντός του σώματός του ήτοι: 1. Λ. Αθηνών - Ιερά οδός προς Πελοπόνησον 2. Κωνσταντινουπόλεως - Λιοσίων - Ιωαννίνων προς Βορρά 3. Πατησίων 4. Λ.Κηφισσίας 5. Λ.Συγγρού Β) Το τμήμα 150 στην ευρύτερη συμβολή των οδών ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ και ΛΙΟΣΙΩΝ φορτίζεται ταυτόχρονα από τις Συνιστώσες. 1. Βιομηχανία ενδιαμέσων 2. Παραγωγή διάθεση καταναλωτικών προϊόντων, και 4. Αποθηκεύσεις, δημιουργεί δε ένα τομέα με τα προηγούμενα (2) τμήματα. Γ) Το τμήμα 75, στο μέσον της Λ.Αλεξάνδρας φορτίζεται ταυτόχρονα από τις Συνιστώσες. 2. Παραγωγή διάθεση καταναλωτικών προϊόντων. 3. Υπηρεσίες 4. Αποθηκεύσεις Δ) Τα τμήματα 198, 220,219 και 212 στη συμβολή της Ερμού και Αθηνάς φορτίζονται ταυτόχρονα από τις Συνιστώσες. 1. Βιομηχανία ενδιαμέσων προϊόντων 2. Παραγωγή - διάθεση καταναλωτικών, και 3. Υπηρεσίες Έτσι είναι χαρακτηριστικό ότι αυτά τα τμήματα κείνται επί ή πλησίον των κυρίων αξόνων και στις εισόδους στο Δήμο, (βλ. χάρτη 10.3.5.). Αποτελούν δε τα κυριότερα σημεία άρθρωσης των αποκαλυπτομένων τομέων. Προσεκτικότερη παρατήρηση μας αποκαλύπτει τη χωρική κατανομή των τμημάτων με ταυτόχρονη επικάλυψη 3 Συνιστωσών, δηλ. τα τμήματα με έντονη την παρουσία των Συνιστωσών 1,3,4 και 2,3,4 σχηματίζουν ένα εξάπλευρο, το οποίο γενικώς μπορούμε να πούμε ότι συμπίπτει με τον αργότερα θεσπισθέντα δακτύλιο περιορισμού κυκλοφορίας. Οι χωρικές αυτές ταυτίσεις γίνονται στο επίπεδο γύρω από τον θεματικό άξονα : ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ - ΑΠΟΘΗΚΕΥΣΕΙΣ (Συνιστώσα 3 και Συνιστώσα 4), Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 113

Ο οποίος συνδυάζεται είτε με τη Συνιστώσα 1 (Βιομηχανίας ενδιαμέσων προϊόντων) είτε με τη Συνιστώσα 2 (παραγωγή διάθεση καταναλωτικών προϊόντων). Η επικάλυψη (2) και (4) καθώς και η πλήρης επικάλυψη χωροθετούνται εντός του προαναφερθέντος εξαπλεύρου. Οι χωρικές δε ταυτίσεις των (2) και (4) επικαλύψεων γίνονται γύρω από το θεματικό άξονα : ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ - ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ο οποίος συνδυάζεται είτε με τη Συνιστώσα 4 (αποθηκεύσεις) είτε με τον Συνιστώσα 3 (υπηρεσίες). Οι αιτίες αυτού του φαινομένου θα μπορούσαν να φανούν μέσω λεπτομερέστερων αναλύσεων (σε επίπεδο οικοδομικού τετραγώνου) χωρικά και θεματικά (εισαγωγή και άλλων μεταβλητών, όπως φορτίσεις κυκλοφοριακές, προσπελασιμότητα κλπ). 10.3.3 Η Διαμόρφωση των αστικών εξαγώνων. Η πόλη κατά τον Christaller, είναι ένας κεντρικός τόπος του οποίου ο ρόλος είναι να τροφοδοτεί με υπηρεσίες και με αγαθά τον περιβάλλοντα χώρο της. 49 Κατά τις νεώτερες θεωρήσεις περί χώρου δεχόμαστε ειδικότερα ότι η πόλη αποτελεί χώρο ενιαίο μεν, αλλά ανισόμορφο (η διαφορετική μορφή δηλ. της πόλης στα διάφορα τμήματα της), και ανισότροπο (δηλ. λειτουργεί με διαφορετικό τρόπο στα διάφορα τμήματα ή μέρη της τα οποία είναι συνεχή). Κατά την τετραπλή, τριπλή και διπλή επικάλυψη των Παραγοντικών τιμών των αιτιατών Συνιστωσών 50, προκύπτουν τόποι που παρουσιάζονται φορτισμένοι από υπηρεσίες παραγωγής και διάθεσης αγαθών ( χάρτης 1234-Α). Έτσι οι διάφοροι - γειτονικοί τόποι του αστικού χώρου δεν παίζουν τον ίδιο ρόλο μέσα στο δίκτυο και το δίκτυο οργανώνεται σε διάφορα επίπεδα (τα οποία ταυτίζονται με τις επικαλύψεις) διαφορετικών λειτουργιών αυξανόμενης σημασίας για την συνολική λειτουργία της πόλης. Διακρίνουμε τα εξής 4 επίπεδα: 1- επίπεδο ενός λειτουργικού άξονα, 2- επίπεδο δύο λειτουργικών αξόνων, 3- επίπεδο τριών λειτουργικών αξόνων, 4- επίπεδο τεσσάρων λειτουργικών αξόνων. Αυτά τα επίπεδα παρουσιάζονται κάθε ένα να περιέχει διαφορετικούς τύπους λειτουργιών ήτοι: α) Το επίπεδο 1 λειτουργικού άξονος περιέχει διαζευκτικά τις λειτουργίες 1.1 -Β1= Βιομηχανία ενδιαμέσων προϊόντων 1.2 -Β2= Παραγωγή διάθεση καταναλωτικών προϊόντων 1.2 ΥΠ= Υπηρεσίες 1.4 -ΑΠ = Αποθηκεύσεις 49 P.Merlin,Methodes quantitatives et espace urbain, Massonet Cie, Paris1973,p.151. 50 στην ανάλυση FVTMK1A Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 114

β) Το επίπεδο 2 λειτουργικών αξόνων 51 περιέχει τις λειτουργίες 2.1 -Β1 -ΑΠ 2.2 -Β2 -ΑΠ 2.3 -Β2 -Β1 2.4 -Β1 -ΥΠ 2.5 -Β2 -ΥΠ 2.6 -ΑΠ -ΥΠ γ) Το επίπεδο 3 λειτουργικών αξόνων, περιέχει αντίστοιχα τις λειτουργίες. 3.1 -Β1 (ΥΠ-ΑΠ) 3.2 -Β2 (ΥΠ-ΑΠ) 3.3 (Β1-Β2) -ΑΠ 3.4 (Β1-Β2) ΥΠ, και δ)το επίπεδο 4 λειτουργικών αξόνων, όλες τις λειτουργίες. 4.1 Β1-Β2-ΥΠ-ΑΠ. Οι κεντρικοί λειτουργικοί τόποι που σχηματίζονται στο κέντρο του Δήμου Αθηναίων 52 και που εμφανίζονται στο χάρτη 1234-Α, είναι οι επικαλύψεις των Συνιστωσών 1.3 και 4 δηλ. των λειτουργικών αξόνων αντιστοίχως. 1. Παραγωγή ενδιαμέσων προϊόντων 3. Υπηρεσίες 4. Αποθηκεύσεις Οι έξι αυτοί τομείς 53 έντασης σε επίπεδο 3 λειτουργικών αξόνων, ταυτοχρόνως, σχηματίζουν ένα εξάγωνο με κορυφές τα τμήματα (75), μέσον Λ. Αλεξάνδρας, (276), κάτω από τις στήλες του Ολυμπίου Διός και (330), στο μέσον της Βασ.Σοφίας, το οποίο όμως τμήμα δεν παρουσιάζει καμιά φόρτιση, όπως φαίνεται στη χαρτογράφηση 4.3.5.. Τούτο είναι λογικό δεδομένο ότι καθ όλο το μήκος της Βασ.Σοφίας και από τις 2 παρειές αυτής δεν επιτρέπεται με βασιλικό διάταγμα καμία λειτουργική χρήση, πλην αυτής των φαρμακείων. Έτσι η έκτη κορυφή του εξαγώνου μετατίθεται στο τμήμα (42) επί της Λ.Κηφισίας και σε τέτοια θέση ώστε να σχηματίζει με το τμήμα (75) και τα τμήματα (14)-(16) την τρίτη κορυφή ενός νέου εξαγώνου. 51 Οι λειτουργικοί άξονες (ταυτίζονται με τους εξαγχθέντες αιτιατούς παράγοντες) περιέχουν τις δραστηριότητες που φορτώνουν χαρακτηριστικά κάθε άξονα. 52 πάντοτε το 1978 53 διαφορετικής μορφής ήτοι σταγόνας ελαίου ή γραμμική. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 115

2 3 4 1 6 5 Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 116

10.3.4. Οι αστικοί κεντρικοί λειτουργικοί τόποι Είναι φανερό λοιπόν, μετά από μια προσεκτική παρατήρηση, ότι το σύστημα των εξαγώνων του Cristaller, εμφανίζεται και εντός του αστικού χώρου. Υπάρχουν ορισμένες όμως ιδιαιτερότητες σ αυτό το αποκαλυπτόμενο Αστικό εξαγωνικό σύστημα, που το διαφοροποιούν, στη μορφή που αυτό εμφανίζεται εντός της πόλης, από αυτό του Cristaller και ακόμη από την θεωρία των περιφερειών του A.LOSCH. Έτσι ενώ ο Christaller καθορίζει σαν κορυφές των εξαγώνων τις πόλεις και μάλιστα τις διακρίνει σε επτά λειτουργικά επίπεδα, μέσα στον αστικό χώρο δεν είναι δυνατόν να διακρίνουμε κεντρικά σημεία, πέραν αυτά των πλατειών ή των τoμών των αξόνων. Άλλωστε τέτοια "αντιληπτικά" και όχι απαραίτητα "λειτουργικά" σημεία ή καλύτερα επιφάνειες δεν θα μπορούσαν να θεωρηθούν βέβαια σαν κεντρικοί τόποι, με την έννοια του Cristaller. Η ανάλυση όμως αποκάλυψε «θεωρητικούς λειτουργικούς τομείς», οι χωρικές επικαλύψεις των οποίων ορίζουν αυτά τα Κεντρικά Αστικά Τμήματα. Αυτά τα τμήματα βέβαια συγκεντρώνουν 3 λειτουργικούς άξονες ταυτοχρόνως, δηλ. σχεδόν τα 3/4 των αστικών δραστηριοτήτων, (εάν μετρηθούν σε ονομαστική κλίμακα). Aυτά τα χωρικά τμήματα τα φορτιζόμενα από 3 λειτουργικούς άξονες, θεωρούμε σαν Αστικούς κεντρικούς τόπους, καθώς αποτελούν τις κορυφές των Αστικών εξαγώνων και καθορίζουν ταυτόχρονα τα όρια των ζωνών επιρροής των κεντρικών τόπων του αμέσως ανωτέρου (4 επικαλύψεων) επιπέδου, αλλά και είχαν καθοριστεί σε σχέση με το σύνολο της Οικονομικής δραστηριότητας (βλ. αρχικές μεταβλητές). Ο Cristaller ως γνωστόν καθορίζει τα εξάγωνα σε σχέση με την εμπορική και Διοικητική Οργάνωση, ενώ ο LOSCH καθόριζε τα εξάγωνα του σαν τα όρια των περιοχών αγοράς της βιομηχανικής παραγωγής. Άλλο σημείο διαφοράς είναι ότι παρουσιάζεται μια σύγκρουση ανάμεσα στην οργάνωση με βάση τις σχέσεις της αγοράς και αυτής με βάση τα δίκτυα μεταφοράς που πίστευε ο Cristaller ότι υπάρχει και που γι αυτό αργότερα οδηγήθηκε στο να διορθώσει το πολύ σκληρό σχήμα των εξαγώνων. Έτσι θεώρησε ότι οι άξονες κυκλοφορίας και μεταφοράς τροποποιούν τις περιοχές επιρροής των κεντρικών τόπων και τις (γραμμοποιούν) επιμηκύνουν, πράγμα που του επέτρεψε να ξεπεράσει την αρχική του τοποθέτηση περί ισορροπίας του χώρου τον οποίο όμως εξακολουθεί να θεωρεί ομοιογενή (σταθερή πυκνότητα). Η δική μας υπόθεση είναι, όπως αναφέρθηκε ήδη, ότι ο χώρος είναι ανισότροπος και αυτήν την ανισοτροπία αποκάλυψαν οι αναλύσεις. Ακόμη η δική μας υπόθεση είναι ότι επειδή εντός της πόλης είναι συνήθως αναπτυγμένο ένα πλήρες δίκτυο μεταφοράς που καθιστά τον αστικό ιστό ομοιογενή ή ισότροπο ως προς την μεταφορική του ικανότητα και αυτό που επηρεάζει κυρίως τις χωροθετήσεις, πλέον είναι η προσπελασιμότητα του δικτύου. Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 117

10.3.5. Η Λειτουργική ιεραρχία 4 επιπέδων. Κατά τα παραπάνω η λειτουργική αστική ιεραρχία διαμορφώνεται σε 4 επίπεδα έκαστο των οποίων ενσωματώνει τις παρακάτω λειτουργίες : 1. ΕΠΙΠΕΔΟ = μεμονωμένη Συνιστώσα. Κάθε μία λειτουργία μεμονωμένα από κάθε αιτιατή Συνιστώσα, 2. ΕΠΙΠΕΔΟ = Σύνθεση 2 αιτιατών Συνιστωσών, Διαζευκτικά : (1) Β1 ΑΠ Βιομηχανία ενδιαμέσων προϊόντων Αποθηκεύσεις (2) Β2 ΑΠ Παραγωγή διάθεση καταναλωτικών προϊόντων Αποθηκεύσεις (3) Β2 -Β1 Παραγωγή καταναλωτικών προϊόντων Βιομηχανία ενδιαμέσων προϊόντων (4) Β1 ΥΠ Βιομηχανία ενδιαμέσων προϊόντων Υπηρεσίες (5) Β2 ΥΠ Παραγωγή διάθεση καταναλωτικών προϊόντων Υπηρεσίες (6) ΑΠ ΥΠ Αποθηκεύσεις Υπηρεσίες 3. ΕΠΙΠΕΔΟ = Σύνθεση 3 αιτιατών Συνιστωσών. Διαζευκτικά : (1) Β1 (ΥΠ-ΑΠ) Βιομηχανία ενδιαμέσων προϊόντων Υπηρεσίες -Αποθηκεύσεις (2) Β2 (ΥΠ-ΑΠ) Παραγωγής Διάθεσης καταναλωτικών Υπηρεσίες - Αποθηκεύσεις προϊόντων (3) (Β1-Β2)- ΑΠ Βιομ. Ενδιαμέσων προϊόντων Παραγωγής Αποθηκεύσεις Διάθεσης καταναλωτικών προϊόντων (4) (Β1-Β2)- ΥΠ Βιομ. Ενδιαμέσων προϊόντων Παραγωγής Υπηρεσίες Διάθεσης καταναλωτικών προϊόντων 4. ΕΠΙΠΕΔΟ= Σύνθεση 4 αιτιατών Συνιστωσών. Το σύνολο των 4 λειτουργιών Δομική Σύνθεση Οικισμού Σελίδα 118