Επίδρση της όσκησης στη θερμιδική ξί της οσκήσιμης ύλης ξυλωδών ειδών σε έν δσολιδικό σύστημ Επίδρση της όσκησης στη θερμιδική ξί της οσκήσιμης ύλης ξυλωδών ειδών σε έν δσολιδικό σύστημ Α.Β. Αϊνλής Διεύθυνση Δσών Περιφέρεις Κεντρικής Μκεδονίς, Λεωφ. Γεωργικής Σχολής 46, 551 34 Θεσσλονίκη Περίληψη Η ολική ενέργει της ποώδους κι ξυλώδους οσκήσιμης ύλης προσδιορίστηκε σε έν δσολιδικό σύστημ της χμηλής ζώνης στη Βόρει Ελλάδ, μετά την προστσί πό την έντονη όσκηση κι κάτω πό συνθήκες κνονικής όσκησης. Εφρμόστηκε μέτρι όσκηση (1,1 πρότ/ha/έτος) κτά τη διάρκει του κλοκιριού του έτους 1992. Μετρήθηκε η ολική ενέργει της ξυλώδους οσκήσιμης ύλης, στην ερινή πργωγή κι στην νλάστηση μετά τη όσκηση, κθώς κι της ποώδους οσκήσιμης ύλης στις ρχές Ιουνίου, πριν την ωρίμνσή της. Η υψηλότερη θερμιδική τιμή (4,71 kcal/g DM) μετρήθηκε στη οσκήσιμη ύλη των νλστημένων θάμνων μετά την εφρμογή της όσκησης, σε σχέση με το μάρτυρ (4,04 kcal/g DM). Μετξύ των ξυλωδών ειδών, τ ψυχνθή (R. pseudoacacia, G. triacanthos κι A. fruticosa) προυσίσν υψηλότερες θερμιδικές τιμές σε σχέση με τη M. alba (4,09 kcal/g DM κι 3,69 kcal/g DM ντίστοιχ). Μετξύ της ξυλώδους κι ποώδους οσκήσιμης ύλης δε διπιστώθηκε σημντική διφορά. Λέξεις κλειδιά: Ολική ενέργει, ποολίδ πεδινών κι ημιορεινών περιοχών, νλστημένοι θάμνοι, ενεργεικό πόθεμ. Εισγωγή Η δημιουργί δσολιδικών συστημάτων σε ποολίδ των πεδινών κι ημιορεινών περιοχών της χώρς μς, είνι μι προσπάθει γι ν ντιμετωπιστεί το πρόλημ της κάλυψης της τροφής των ζώων κτά τη διάρκει του κλοκιριού (Papachristou and Papanastasis 1994, Αϊνλής κι συν. 1997). Τ ποολίδ των πεδινών κι ημιορεινών περιοχών στην Ελλάδ κλύπτουν έκτση περίπου 5,6 εκτομμύρι στρέμμτ ή το 4,2% της συνολικής της επιφάνεις κι υποθμίστηκν κτά κύριο λόγο πό την νεξέλεγκτη κι λόγιστη όσκηση (Ππνστάσης 1988, Νάστης κι Τσιουάρς 1989). Επιπλέον, οι περιοχές υτές χρκτηρίζοντι πό το μκρύ, ξηρό κι θερμό κλοκίρι, που έχει ως ποτέλεσμ την πρόωρη ωρίμνση των ποωδών φυτών (Davis et al 1975, Νάστης 1982, Holecheck et al. l989) κι την έλλειψη οσκήσιμης ύλης με υψηλή θρεπτική ξί. Η εγκτάστση δσολιδικού συστήμτος στις εκτάσεις υτές δίνει τη δυντότητ ν πράγετι πράσινη κι τρυφερή οσκήσιμη ύλη τη διάρκει του θέρους σε ντίθεση με την ποώδη λάστηση (Cook 1972, Αϊνλής 1996) που στις περιοχές υτές κλείνει το ιολογικό κύκλο πολύ νωρίτερ. Επιπρόσθετ, με το σύστημ υτό προσττεύετι, ποτελεσμτικότερ πό τ ποολίδ, το έδφος πό τη διάρωση, εμπλουτίζετι με άζωτο (ψυχνθή είδη), ελτιώνετι η ισθητική του τοπίου (Le Houerou 1993, Λιδοπονί κι νάπτυξη ορεινών περιοχών 255
A. Β. Αϊνλής Papanastasis 1993) κι ξιοποιούντι τ θρεπτικά στοιχεί κι το νερό πό τ θύτερ στρώμτ του εδάφους (Le Houerou 1987, Olea et al. 1992). Σκοπός της εργσίς ήτν ν μελετηθεί η ολική ενέργει των ξυλωδών κι ποωδών ειδών, σε έν δσολιδικό σύστημ, υπό την επίδρση της όσκησης σε διάφορ φινολογικά στάδι. Υλικά κι μέθοδοι Το δσολιδικό σύστημ εγκτστάθηκε σε περιοχή του Δημοτικού Διμερίσμτος Σχολρίου, του Δήμου Εγντίς, της Επρχίς Λγκδά. Η περιοχή έρευνς ρίσκετι 43 χιλιόμετρ ορειοντολικά πό την πόλη της Θεσσλονίκης, σε υπερθλάσσιο ύψος 100 μέτρ κι νήκει στις κοινόχρηστες λιδικές εκτάσεις. Το κλίμ της περιοχής νήκει στον ημίξηρο ιοκλιμτικό όροφο με ψυχρούς χειμώνες. Πιο συγκεκριμέν, σύμφων με τη κτάτξη Bagnouls - Gaussen υπάγετι στον σθενή μέσο-μεσογεικό τύπο με ξηροθερμικό δείκτη 40<Χ<75 (Μυρομμάτης 1980). Το έδφος προέρχετι πό λλουικές ποθέσεις γνευσικού υλικού. Από τη μηχνική νάλυση προέκυψε ότι το έδφος είνι μμώδες (85% περίπου άμμος, 10% ιλύς κι 5% άργιλος) (Αϊνλής 1996). Η λάστηση της περιοχής μελέτης νήκει στην πρμεσογεική ζώνη Quercetalia pubescentis, στην υποζώνη Ostryo - Carpinion κι στον υξητικό χώρο Coccifero - Carpinetum. Μι έκτση 17 στρεμμάτων η οποί περιφράχθηκε γι ν προσττευθεί πό την νεξέλεγκτη όσκηση χωρίστηκε σε έξη ίσ τμήμτ. Σε κάθε τμήμ φυτεύτηκν τ τέσσερ ξυλώδη είδη, Ψευδκκί (Rodinia pseudoacacia), Γλεδίσχι (Gleditsia triacanthos), Άμορφ (Amorpha fruticosa) κι Μουριά (Morus alba) το Φερουάριο του 1991. Χρησιμοποιήθηκν φυτάρι ενός έτους, που προέρχοντν πό σπόρους κι η φύτευση έγινε σε τρεις διφορετικούς φυτευτικούς συνδέσμους (1,5x1,5μ., 2,5x2,5μ. κι 3,5x3,5μ.). Γι ν διτηρηθούν τ φυτά σε θμνώδη μορφή, κόπηκν στ 50 εκτοστά πάνω πό το έδφος το Δεκέμριο του 1991. Σε τρί πό τ τμήμτ εφρμόσθηκε όσκηση με την εισγωγή 55 προάτων σε 2,8 στρέμμτ γι μι ημέρ, που ντιστοιχεί σε κνονική όσκηση (0,1 ζώ/ha/έτος), ενώ τ υπόλοιπ τρί τμήμτ πρέμεινν όσκητ (μάρτυρς). Η όσκηση εφρμόσθηκε στις ρχές Ιουλίου κτά το έτος 1992. Ο προσδιορισμός της ενεργεικής ξίς έγινε με το διτικό θερμιδόμετρο (Harris 1970). Τ δείγμτ των ξυλωδών ειδών που χρησιμοποιήθηκν συλλέχθηκν σε πομίμηση της όσκησης των ζώων (διάμετρος λστού μέχρι 5 χιλιοστά περίπου) στις ρχές Ιουλίου πριν την εφρμογή της όσκησης πό τη ιομάζ ερινής νάπτυξης κι στο τέλος Αυγούστου πό την νλστημένη θμνώδη οσκήσιμη ύλη πριν την εφρμογή της όσκησης γι δεύτερη φορά. Επιπλέον, δείγμτ των ξυλωδών ειδών συλλέχθηκν στο τέλος της λστικής περιόδου κι πό τ τμήμτ που πρέμεινν όσκητ (μάρτυρς). Η συλλογή των δειγμάτων των ποωδών ειδών έγινε στις ρχές Ιουνίου, μέσως μετά την ωρίμνση των ποωδών φυτών. Τ δείγμτ ξηράθηκν σε φούρνο στους 60 C επί 48 ώρες κι μετά λέσθηκν σε μύλο με σήτ 0,45 χιλιοστά (40 mesh). Δείγμτ άρους ενός γρμμρίου πό τη ξυλώδη κι ποώδη οσκήσιμη ύλη μεττράπηκν σε δισκί με ειδική πρέσ κι κολουθήθηκε η διδικσί μέτρησης με τη οήθει διτικού θερμιδόμετρου (Lieth 1968, Harris 1970). Η ενέργει εκφράστηκε σε kcal/g ξηρού άρους. Το σχέδιο του πειράμτος ήτν συνδυσμένοι πράγοντες σε ομάδες με υπό-υποομάδες (split-split plot) σε τρεις επνλήψεις (Steel and Torrie 1980) με τ είδη των θάμνων στις υπό-υποομάδες, το χειρισμό της όσκησης στις υποομάδες κι τ φινολογικά στάδι στις ομάδες. Συγκρίσεις γι την εκτίμηση των διφορών μετξύ των μέσων όρων έγινν με το LSD test, γι επίπεδο σημντικότητς Ρ<0,05. Η σττιστική νάλυση δεν έδειξε σημντικές διφορές στις ενεργεικές τιμές της οσκήσιμης ύλης 256 Ελληνική Λιδοπονική Ετιρεί
Επίδρση της όσκησης στη θερμιδική ξί της οσκήσιμης ύλης ξυλωδών ειδών σε έν δσολιδικό σύστημ μετξύ των φυτευτικών συνδέσμων. Γι' υτό το λόγο η σττιστική νάλυση επνλήφθηκε νεξάρτητ πό τους φυτευτικούς συνδέσμους. Αποτελέσμτ κι συζήτηση Η εφρμογή της όσκησης στις ρχές Ιουλίου (Εικόν 1) επηρέσε σημντικά (Ρ<0,05) τη θερμιδική ξί της οσκήσιμης ύλης των ξυλωδών ειδών. Θερμιδικές τιμές (Ε) (kcal/g Ξ.Ο.) 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 R. pseudoacacia G. triacanthos A. fruticosa M. alba Φινολογικό στάδιο νοιξιάτικης νάπτυξης Φινολογικό στάδιο νλάστησης Εικόν 1. Θερμιδικές τιμές των τεσσάρων ξυλωδών ειδών σε κάθε φινολογικό στάδιο. Σε κάθε είδος, στήλες με το ίδιο γράμμ δε διφέρουν σημντικά (Ρ>0,05). Η ολική ενεργεική ξί της οσκήσιμης ύλης των ξυλωδών ειδών στ τέλη Αυγούστου, πριν την εφρμογή της όσκησης γι δεύτερη φορά, εμφνίζετι σημντικά υψηλότερη (Ρ<0,05) (μέσος όρος 4,71 kcal/g), σε σύγκριση με εκείνη της οσκήσιμης ύλης των ξυλωδών ειδών, στις ρχές Ιουλίου, πριν την εφρμογή της όσκησης γι πρώτη φορά (μέσος όρος 4,04 kcal/g). Πρόμοι ποτελέσμτ ρέθηκν πό τον Hunt (1967) ο οποίος συνέκρινε νερά με ώριμ φύλλ κι μίσχους, κθώς κι τον Ισπικούδη (1991) σε σύγκριση ποωδών ειδών μετά πό χειρισμούς κοπής. Η Γλεδίσχι προυσίσε υψηλότερη ενεργεική τιμή μετξύ των τεσσάρων ξυλωδών ειδών, όσον φορά την νλστημένη οσκήσιμη ύλη. Ο Woledge (1977,1978) ρήκε ότι φύλλ που νπτύσσοντι σε υψηλότερες εντάσεις φωτός είνι φωτοσυνθετικά πιο ενεργά πό νεονπτυσσόμεν φύλλ που όμως σκιάζοντι. Αυτό πιθνό συμίνει κι στην περίπτωση του πειράμτος, όπου η Ψευδκκί, η Άμορφ κι η Μουριά προσρμόστηκν ικνοποιητικά κι νέπτυξν φύλλωμ πυκνό, ενώ η Γλεδίσχι είχε μικρή προσρμοστικότητ, με περιορισμένη νάπτυξη φυλλώμτος, στο χμηλής γονιμότητς έδφος του ποολίδου (Αϊνλής κι συν. 1997). Η ολική θερμιδική ξί (Εικόν 2) της νλστημένης οσκήσιμης ύλης, μετά την εφρμογή της όσκησης στις ρχές Ιουλίου κι στ τέσσερ θμνώδη είδη, είνι σημντικά υψηλότερη (P<0,05) πό την ντίστοιχη της ξυλώδους οσκήσιμης ύλης του μάρτυρ, στο τέλος περίπου της λστικής περιόδου (ρχές Σεπτεμρίου). Η πράσινη κι τρυφερή οσκήσιμη ύλη που προερχότν πό νλάστηση, είχε υψηλότερη ενεργεική τιμή πό την ώριμη τροφή του μάρτυρ. Πρόμοι τ ποτελέσμτ των McNaughton and Chapin III (1985), οι οποίοι προτείνουν την επιδίωξη πργωγής περισσότερης Λιδοπονί κι νάπτυξη ορεινών περιοχών 257
A. Β. Αϊνλής ενέργεις, με τη συχνή όσκηση, ώστε ν υξάνετι ο ρυθμός μετφοράς ενέργεις στην λυσίδ «ήλιος - φυτό - ζώο». Θερμιδικές τιμές (Ε) (kcal/g Ξ.Ο.) 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 R. pseudoacacia G. triacanthos A. fruticosa M. alba Φινολογικό στάδιο νλάστησης Τέλος λστικής περιόδου - μάρτυρς Εικόν 2. Ολική θερμιδική ξί (Kcal/g) του μάρτυρ κι της νλστημένης, μετά πό την εφρμογή όσκησης, οσκήσιμης ύλης. Σε κάθε είδος, στήλες με το ίδιο γράμμ δε διφέρουν σημντικά (Ρ>0,05). Επιπρόσθετ, πό την εικόν 2 κι τις στήλες που δείχνουν τις τιμές της συνολικής ενεργεικής ξίς των τεσσάρων ξυλωδών ειδών, στο τέλος περίπου της λστικής περιόδου στο μάρτυρ, διπιστώνετι η υψηλότερη ενεργεική τιμή των ψυχνθών ειδών (μέσος όρος 4,09 kcal/g), σε σύγκριση με τη Μουριά (3,69 kcal/g). Θερμιδικές τιμές (Ε) (kcal/g Ξ.Ο.) 6,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Φινολογικό στάδιο νοιξιάτικης νάπτυξης Φινολογικό στάδιο νλάστησης Ξυλώδης οσκήσιμη ύλη Ποώδης οσκήσιμη ύλη Εικόν 3. Ολική θερμιδική ξί (kcal/g) ξυλώδους κι ποώδους οσκήσιμης ύλης. Στήλες με το ίδιο γράμμ δε διφέρουν σημντικά (Ρ>0,05). Ο μέσος όρος της ολικής ενεργεικής ξίς της οσκήσιμης ύλης των τεσσάρων 258 Ελληνική Λιδοπονική Ετιρεί
Επίδρση της όσκησης στη θερμιδική ξί της οσκήσιμης ύλης ξυλωδών ειδών σε έν δσολιδικό σύστημ ξυλωδών ειδών (Εικόν 3), είνι σημντικά υψηλότερος στην νλστημένη οσκήσιμη ύλη μετά την εφρμογή της όσκησης (4,71 kcal/g), σε σύγκριση με τη ξυλώδη οσκήσιμη ύλη που μετρήθηκε πριν την εφρμογή της (4,04 kcal/g) κι την ποώδη οσκήσιμη ύλη (4,09 kcal/g) (Εικόν 3). Η θερμιδική τιμή της ποώδους οσκήσιμης ύλης, που μετρήθηκε στην προύσ έρευν είνι πρόμοι με υτή που διπιστώθηκε κι σε άλλες σχετικές έρευνες (Bliss 1962, Smith 1967, Lieth 1968, Andersen and Armitage 1976, F.A.O. 1978, Ισπικούδης 1991). Συμπεράσμτ 1. Στ ξυλώδη είδη, η θερμιδική ενεργεική τιμή υξάνετι με την εφρμογή της όσκησης, στη διάρκει της λστικής περιόδου. 2. Τ ψυχνθή ξυλώδη είδη προυσιάζουν υψηλότερες θερμιδικές τιμές πό τη μουριά. 3. Το ενεργεικό πόθεμ της ποώδους οσκήσιμης ύλης διτηρείτι στθερό στη διάρκει του κλοκιριού, λλά χμηλότερο πό το ντίστοιχο πόθεμ της νλστημένης, μετά πό όσκηση, ξυλώδους οσκήσιμης ύλης. 4. Η δημιουργί ενός δσολιδικού συστήμτος, όπου θ εφρμόζετι κνονική όσκηση, θ προσφέρει πράσινη, τρυφερή κι υψηλού ενεργεικού ποθέμτος οσκήσιμη ύλη γι την κάλυψη των νγκών των ζώων, στη διάρκει του κλοκιριού. Βιλιογρφί Αϊνλής, Α.Β. 1996. Δυνμική της υξήσεως, πργωγή κι θρεπτική ξί της οσκήσιμης ύλης ορισμένων θμνόμορφων ειδών σε σχέση με την κτνομή τους στο χώρο κι με τη όσκηση. Διδκτορική διτριή. Τμήμ Δσολογίς κι Φυσικού Περιάλλοντος. Α.Π.Θ. Αϊνλής, Α.Β., Κ.Ν. Τσιουάρς, Β. Νοϊτσάκης κι Β. Ππνστάσης. 1997. Επίδρση της όσκησης κι του φυτευτικού συνδέσμου στο δυνμικό ύξησης ορισμένων θμνόμορφων ειδών, σελ. 91-97. Αειφορική ξιοποίηση λιδιών κι λειμώνων (B. Ππνστάσης, εκδότης). Πρκτικά 1 ου Πνελλήνιου Λιδοπονικού Συνεδρίου. Δράμ, 6-8 Νοεμρίου 1996. Ελληνική Λιδοπονική Ετιρεί. Δημ. Νο. 4. Andersen, C.D. and K.B. Armitage. 1976. Caloric content of Rocky mountain subalpine and alpine plants. J. Range Manage. 29(4): 344-345. Bliss, L.C. 1962. Caloric and lipid content in alpine tundra plants. Ecology 43: 753-757. Cook, C.W. 1972. Comparative nutritive values of forbs, grasses and shrubs. p. 303-370. In: Mc Kell, C.M., J.P. Blaisdell and J.R. Coodin (eds) Wildland Shrubs their Biology and Utilization. USDA, For. Serv. Gen. Tech. Rep. INT -1. Davis, G.G., L.E. Bartel and C.W. Cook. 1975. Control of Gampel oak by goats. Journal of Range Manage. 28: 216-218. Food and Agriculture Organization of the united Nations. 1978. Indigenous Arid and Semiarid Forage Plants of North Africa, the Near and Middle East. EMASAR Phase II, by M.D. Kernick. FAO and UNEP. Volume IV. Rome. Harris, L.E. 1970. Nutrition Research Techniques for Domestic and Wild Animals. (Vol. I). Logan, Utah, 182pp. Holechek, J.L., R.D. Pieper and C.H. Herbel. 1989. Range and management principles and practices. Prentice-Hall Publ. Co., Englewood Clifts. N.J. Hunt, L.A. 1967. Ash and energy content of seven forage grasses. Crop. Sci. 6: 507-509. Ισπικούδης, Ι. 1991. Μελέτη Αυξητικής συμπεριφοράς σε πέντε γρωστώδη κάτω πό διφορετικές εντάσεις κοπής. Διδκτορική διτριή. Τμήμ Δσολογίς κι Φυσικού Περιάλλοντος. Α.Π.Θ. Θεσσλονίκη, σελ 120. Λιδοπονί κι νάπτυξη ορεινών περιοχών 259
A. Β. Αϊνλής Le Houerou, H.N. 1987. Indigenous shrubs and trees in the silvopastoral systems of Africa. In H.A.Steppler and P.K.R. Nair (eds): Agroforestry, a decade of development, ch 9, ICRAF, Nairobi: 139-156. Le Houerou, H.N. 1993. Environmental aspects of fodder trees and shrubs plantation in the Mediterranean basin. Presentation to EEC Workshop in Thessaloniki, Greece. Fodder trees and Shrubs: Optimization of an Intensified Husbandry in the Mediterranean Production systems: 11-33. Lieth, H. 1968. The measurement of calorific values of Biological material and the determination of ecological efficiency. Actes du colloque de Copenhaque edit. F.E. Eckardt UNESCO : 233-242. Μυρομμάτης, Γ. 1980. Το ιοκλίμ της Ελλάδος - Σχέσεις κλίμτος κι Φυσικής λστήσεως - Βιοκλιμτικοί χάρτες. Δσική Έρευν Τόμος 1 (Πράρτημ). McNaughton, S.J. and F.S. Chapin, III. 1985. Effects of Phosphorus nutrition and defoliation on C4 graminoids from the Serengeti Plants. Ecology 66(5): 1617-1629. Nάστης, Α.Σ. 1982. Θρεπτική ξί οσκήσιμης ύλης πουρνριού (Quercus coccifera) κι δυντότητες ξιοποίησής της πό γίδι σε διάφορ φινολογικά στάδι, Θεσσλονίκη. Νάστης, Α.Σ. κι Κ.Ν. Τσιουάρς. 1989. Διχείριση κι ελτίωση λιδιών, Αριστοτέλειο Πνεπιστήμιο Θεσσλονίκης. Olea, L., J. Paredes and P. Verdasco. 1992. Evaluation, selection techniques and utilization of the shrubs and fodder trees on the semiarid conditions of the S.W. of Iberian peninsula. Proceedings of the ECC - CAMAR 8001-CT90-0030. Research Project Meeting held at Palermo, Italy: 93-100. Ππνστάσης, Β.Π. 1988. Συστήμτ νάπτυξης των λιδιών, Αριστοτέλειο Πνεπιστήμιο Θεσσλονίκης. Papanastasis, V.P. 1993. Fodder trees and shrubs in the mediterranean production systems: Objectives and expected results of the EC research contract. Presentation to EEC Workshop in Thessaloniki, Greece, pp: 3-8. Papachristou, T.G. and V.P. Papanastasis. 1994. Forage value of mediterranean deciduous woody fodder species and its implication to management of silvo-pastoral systems for goats. Agroforestry Systems, 27: 269-282. Smith, D.R. 1967. Gross energy value of aboveground parts of alpine plants. J. Range Manage. 20: 179-180. Steel, R.G.D. and J.H. Torrie. 1980. Principles and procedures of statistics. 2nd Ed. McGraw-Hill Book Co. Inc. New York. Woledge, J. 1977. The effects of shading and cutting treatments on the photosynthetic rate of ryegrass leaves. Ann. Bot. (London) 41: 1279-1286. Woledge, J. 1978. The effect of shading during vegetative and reproductive growth on the photosynthetic capacity of leaves in a grass sward. Ann. Bot. (London) 42: 1085-1089. 260 Ελληνική Λιδοπονική Ετιρεί
Επίδρση της όσκησης στη θερμιδική ξί της οσκήσιμης ύλης ξυλωδών ειδών σε έν δσολιδικό σύστημ Effect of grazing and phenological stage on gross energy content of herbaceous and woody forage in a silvopastoral system A.Β. Ainalis Directorate of Forest of Central Macedonia Region, 46, Georgikis Sholis Ave., 551 34 Thessaloniki, Greece Summary Gross energy content of forage of herbaceous and woody species in relation to grazing and phenological stage was studied in a silvopastoral system. The study was conducted in a semi arid grassland with poor sandy soil in Northern Greece. Moderate grazing (1.1sheep/ha/year) was applied twice in the summer period (early July and late August) of 1992. The calorific content of the woody species forage increased during the summer period, when grazing was applied in comparison to the control (4.71 kcal/g and 4.04 kcal/g respectively). Legume species forage had higher calorific content in comparison to Morus. Gross energy of herbage was maintained stable during the summer period. Key words: Woody deciduous fodders species, herbaceous vegetation, energy reserve, calorific content. Λιδοπονί κι νάπτυξη ορεινών περιοχών 261