3 ο Διεθνές Συμπόσιο στην Υδροβιολογία και στην Αλιεία 3 rd International Symposium on Hydrobiology and Fisheries Αειφορική Υδατοκαλλιέργεια Systainable Aquaculture Άρτα 8-10 Οκτωβρίου 2008 Arta 8-10 October 2008 Πρακτικά Συνεδρίου Proceedings of the Symposium
ΣΤΑΔΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΧΕΡΣΑΙΟΥ ΓΑΣΤΕΡΟΠΟΔΟΥ Helix aspersa (PETIS GRIS- ΚΡΗΤΙΚΟΣ ΚΟΧΛΙΟΣ) ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ A. Δεσποτοπούλου, A.Π. Λόλας, Μ. Χατζηιωάννου και X. Νεοφύτου Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Ιχθυολογίας Υδροβιολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας mxatzi@uth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Μελετήθηκε η εξέλιξη του γεννητικού συστήματος σε σχέση με το ρυθμό αύξησης του εδώδιμου σαλιγκαριού Helix aspersa σε μονάδα αναπαραγωγής και εκτροφής (διχτυοκήπιο πάχυνσης). Χρησιμοποιήθηκαν τρεις ομάδες εκτρεφόμενων F 1 γενιάς (ηλικίας 3 ½, 4 ½ και 6 μηνών), εμπορικού μεγέθους (D= 30,09 mm, W= 10,35 g, n= 37) και μια ομάδα γεννητόρων ηλικίας 12 μηνών (D= 29,60 mm, W= 9,17 g, n= 41). Ο μέσος όρος του ολικού βάρους του γεννητικού συστήματος των ανώριμων ήταν 764,51 mg ενώ ο μέσος όρος του βάρους του λευκωματογόνου ήταν 349,45 mg και δεν διέφεραν στατιστικά σημαντικά στις τρεις ηλικίες που εξετάστηκαν. Για τους γεννήτορες, ο μέσος όρος του ολικού βάρους του γεννητικού συστήματος υπολογίστηκε ίσος με 1702,90 mg, ενώ ο μέσος όρος του βάρους του λευκωματογόνου ίσος με 698,91 mg. Από την ιστολογική μελέτη της γονάδας διαπιστώθηκε ότι ένα μικρό ποσοστό των σαλιγκαριών που αναπτύχθηκαν κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες εκτροφής, φτάνουν σε γεννητική ωριμότητα σε ηλικία 3 έως 6 μηνών, ενώ σε ηλικία 12 μηνών ωριμάζει το σύνολο των σαλιγκαριών. DEVELOPMENT STAGES OF THE REPRODUCTIVE SYSTEM OF THE TERRESTRIAL GASTROPOD Helix aspersa IN CONTROL REARED CONDITIONS Despotopoyloy A., Lolas A.P., Hatziioannou M., Ch.Neofitou ABSTRACT The development of the genital system in relation with the growth rate of the edible snail Helix aspersa was studied. Juvenile farm-reared snails (age: 3 ½, 4 ½ and 6 months), were used as the study population (D= 30,09 mm, W= 10,35 g, n= 37) and 41 adults (age: 12 months) farm-reared snails was used as control (D= 29,60 mm, W= 9,17 g). The mean average of the total weight of the genital system and the weight of the albumin gland for the study population was 764,51 mg and 349,45 mg, respectively. The mean average of the total weight of the genital system and the weight of the albumin gland for the control population was 1702,90 mg and 698,91 mg, respectively. The histological analysis on the gonads, using the Hematoxylin Eosin stain show that the studied rearing conditions lead the snails to reach reproductive maturity 3-6 months after hatching. Keywords: Snail farming, Helix aspersa, genital ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η εκτροφή σαλιγκαριών έχει μεγάλη οικονομική σημασία και απαιτεί μια αξιόλογη επένδυση σε χρόνο, εξοπλισμό και πόρους. Σε πολλές χώρες (Ιταλία, Ισπανία, Αυστραλία) έχουν αναπτυχθεί μέθοδοι εκτατικής και εντατικής εκτροφής σαλιγκαριών Helix aspersa (Begg and Mcinness, 2003: Elmslie, 1989). Η μεικτή εκτροφή αυτού του είδους εφαρμόζεται στη Γαλλία, την Αυστραλία και στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τη 199
μέθοδο αυτή, ο γόνος παράγεται σε ελεγχόμενο περιβάλλον και έπειτα μεταφέρεται σε διχτυοκήπια ή εξωτερικά πάρκα για την πάχυνση (Gogas et al., 2003: Murphy, 2001). Από τα αποτελέσματα που υπάρχουν μέχρι σήμερα για την εκτροφή του H. aspersa στην Ελλάδα, είναι γνωστό ότι τα σαλιγκάρια φθάνουν στο εμπορεύσιμο μέγεθος σε διάστημα 4-6 μηνών (Gogas et al., 2003). Στην παρούσα εργασία μελετήθηκε η εξέλιξη των μορφομετρικών χαρακτηριστικών του γεννητικού συστήματος του H. aspersa από το στάδιο του γόνου έως το εμπορικό μέγεθος και την αναπαραγωγή σε σαλιγκάρια που προήλθαν από μονάδα εκτροφής. ΥΛΙΚΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟΔΟΙ Για τη μελέτη της αύξησης και της εξέλιξης του γεννητικού συστήματος των σαλιγκαριών H. aspersa χρησιμοποιήθηκαν σαλιγκάρια (Ν= 78) F 1 γενιάς που προήλθαν από την ίδια εργαστηριακή εκτροφή και αναπτύχθηκαν σε διχτυοκήπιο πάχυνσης. Πραγματοποιήθηκαν τέσσερεις (4) δειγματοληψίες και εξετάστηκαν συνολικά 78 σαλιγκάρια διαφορετικής ηλικίας, αλλά εμπορεύσιμου μεγέθους (μεγάλη διάμετρος κελύφους D > 25mm ) και βάρους (W> 8g). Τα τρία (3) δείγματα των εκτρεφόμενων σαλιγκαριών συλλέχθηκαν από το διχτυοκήπιο τέλη Ιουλίου 2007, τέλη Αυγούστου 2007 και αρχές Οκτωβρίου 2007 δηλαδή σε ηλικίες 3,5 μηνών, 4,5 μηνών και 6 μηνών αντίστοιχα. Η μέση διάμετρος του κελύφους ήταν D= 30,09 mm και το μέσο βάρος τους ήταν W= 10,35 g, (n= 41). Η ομάδα γεννητόρων ηλικίας 12 μηνών που εξετάστηκε (D= 29,60 mm, W= 9,17 g, n= 37) διατηρήθηκε στο εργαστήριο του Τμήματος σε συνθήκες χειμερίας νάρκης πριν εισαχθεί σε κλωβούς αναπαραγωγής. Σε κάθε σαλιγκάρι αρχικά καταγράφηκε η παρουσία αναδίπλωσης του χείλους του στομίου του κελύφους (περιστομίου), ένα μορφολογικό χαρακτηριστικό που δηλώνει το πέρας της αύξησης και την ωρίμανση του γεννητικού συστήματος. Για την απομόνωση του γεννητικού συστήματος τα ζώα αναισθητοποιούταν με γαρυφαλέλαιο (30 σταγόνες γαρυφαλέλαιο διαλυμένες σε 200ml νερού) για τουλάχιστον 2 ώρες (Bojat et al., 2001) και ζυγίζονταν το ολικό βάρος του γεννητικού συστήματος και το βάρος του λευκωματογόνου αδένα. Η μονιμοποίηση της γονάδας προκειμένου να γίνει ιστολογική μελέτη έγινε σε διάλυμα φορμαλδεΰδης 4%. Η εκτίμηση του σταδίου γεννητικής ωρίμανσης έγινε στο μικροσκόπιο μετά από τη χρώση των ιστολογικών παρασκευασμάτων της γονάδας με τη μέθοδο Αιματοξυλίνης- Ηωσίνης (Bojat et al., 2001). Στα δεδομένα των παραπάνω μετρήσεων έγινε στατιστική επεξεργασία με ανάλυση διακύμανσης και τον έλεγχο Tukey-Kramer HSD. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ- ΣΥΖΗΤΗΣΗ Το μέσο βάρος του γεννητικού συστήματος των εκτρεφόμενων σαλιγκαριών ηλικίας 3,5 έως 6 μηνών που εξετάστηκαν, ήταν 764,51 mg ενώ ο μέσος όρος του βάρους του λευκωματογόνου αδένα ήταν 349,45 mg. Δεν βρέθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά στα δυο αυτά χαρακτηριστικά του γεννητικού συστήματος ανάμεσα στις τρεις ηλικίες που εξετάστηκαν (ANOVA, n=41: F=0,27, P=0,76, για το βάρος του γεννητικού συστήματος και F=0,17, P=0,84 για το βάρος του λευκωματογόνου). Το μέσο βάρους 200
του γεννητικού συστήματος των γεννητόρων ηλικίας ενός έτους ήταν 1702,90 mg, και το μέσο βάρος του λευκωματογόνου ήταν 698,91 mg μεγέθη διπλάσια από Το βάρος του λευκωματογόνου αδένα στα ζώα ηλικίας ενός έτους διέφερε στατιστικά σημαντικά (P= 0,0066, n=37) μεταξύ αυτών που είχαν ήδη αποθέσει αυγά (593,5 mg) και όσων δεν είχαν γεννήσει (962,3 mg). Περιστόμιο Η συχνότητα εμφάνισης της αναδίπλωσης του περιστομίου βρέθηκε αντιστρόφως ανάλογη με την ηλικία στα εκτρεφόμενα σαλιγκάρια. Συγκεκριμένα το 80% των σαλιγκαριών που έφθασαν σε εμπορεύσιμο μέγεθος σε ηλικία 3,5 μηνών (Δείγμα Ιουλίου 2007) είχαν γυρισμένο περιστόμιο ενώ το αντίστοιχη ποσοστό σε ηλικία 4,5 μηνών ήταν μόνο 20%. Τα ζώα που έφθασαν σε εμπορεύσιμο μέγεθος σε ηλικία 6 μηνών είχαν τη μικρότερη συχνότητα εμφάνισης γυρισμένου περιστομίου (11%). Η θετική αυτή συσχέτιση του ρυθμού ανάπτυξης σώματος με αυτόν του γεννητικού συστήματος καταγράφηκε και από τους Jess and Marks (1998) που παρατήρησαν, σε πειραματική εκτροφή του H. aspersa, ότι τα ζώα που μεγαλώνουν πιο αργά έφταναν και πιο αργά στη γεννητική ωρίμανση, σύμφωνα με το εξωτερικό μορφολογικό κριτήριο της αναδίπλωσης του περιστομίου. Ιστολογική μελέτη της γονάδας. Η μικροσκοπική εξέταση των διαδοχικών τομών της γονάδας του H. aspersa έδειξε ότι στα εκτρεφόμενα σαλιγκάρια ηλικίας 3,5 μηνών η γονάδα περιείχε σπερματογόνια και ωογόνια. Για το σύνολο των γονάδων από τα ζώα των 4,5 μηνών, βρέθηκε ότι υπάρχουν ωοκύτταρα που περιβάλλονται από ωοθυλάκια και έχουν πλησιάσει τη περιφέρεια των λοβιδίων, σπερματογόνια σε μεγάλο αριθμό και σπερματοκύτταρα που τείνουν να μετατραπούν σε σπερματίδες. Στις τομές των γονάδων εκτρεφόμενων σαλιγκαριών ηλικίας 6 μηνών διακρίνονταν λοβίδια και σε κάθε λοβίδιο υπήρχαν σπερματοκύτταρα, σπερματίδες, σπερματογόνια και ωάριο που άρχιζε να εξέρχεται από το ωοθυλάκιο στο εσωτερικό του λοβιδίου της γονάδας. Στους γεννήτορες υπήρχαν σπερματογόνια και ωοκύτταρα που διατάσσονταν στη περιφέρεια του λοβιδίου. Από τις παρατηρήσεις που έγιναν στα ιστολογικά παρασκευάσματα της γονάδας των εξεταζόμενων ζώων, στη παρούσα εργασία, τα αποτελέσματα συμπίπτουν με τα δεδομένα της βιβλιογραφίας (Bride and Gomot 1991: Gomot and Enee, 1980) για τα στάδια ανάπτυξης του γεννητικού συστήματος στο ίδιο είδος. Συμπερασματικά, ένα μικρό ποσοστό των σαλιγκαριών που αναπτύχθηκαν κάτω από τις συγκεκριμένες συνθήκες εκτροφής, φτάνουν σε γεννητική ωριμότητα σε ηλικία 3 έως 6 μηνών. Η ανατομή του γεννητικού συστήματος επιβεβαίωσε ότι κανένα από τα σαλιγκάρια δεν είχε ζευγαρώσει μέχρι την ηλικία των έξι μηνών ενώ σε ηλικία 12 μηνών ωριμάζει και αναπαράγεται μεγάλο ποσοστό των σαλιγκαριών εκτροφής. 201
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Begg, S. & P. Mcinness, 2003. Farming Edible Snails - Lessons from Italy. Publication No. 03/137, Printed by Union Offset Printing, Canberra, Australia:1-13. Bojat, N.C., U. Sauder, & M. Haase, 2001. The spermathecal epithelium, sperm and their interactions in the hermaphroditic land snail Arianta arbustorum (Pulmonata, Stylommatophora). Zoomorphology. 120:149 157. Bride, J. & L. Gomot, 1991. Asynchronisme du development du tractus genital de l escargot Helix aspersa pendant la croissance et la reproduction. Reproduction. Nutition Devellopment, 31: 81-96. Elmslie, L.J., 1989. Snail farming in field pens in Italy. British Crop Protection Council Monograph, 41:19-25. Gogas, A., M. Hatzioannou, & M. Lazaridou, 2003. Heliciculture of Helix aspersa in Geece. Slugs and snails in world agriculture (Symposium proceedings), British Crop Protection Council Monograph, 80: 61-95. Gomot, J. & F. Enee, 1980. Biologie de la Reproduction de l escagrot Helix aspersa Μuller: Les Phases de Croissance et la Differenciation sexuelle. ATTI Accademia Fisiocritici Siena. Jess, S. & R.J. Marks,1998. Effect of temperature and photoperiod on growth and reproduction of Helix aspersa var. maxima. Cambridge University Press. Journal of Agricultural Science, Cambridge, 130: 367-372. Murphy, B., 2001. Breeding and Growing Snails Commercially in Australia. A report for the Rural Industries Research and Development Corporation. RIRDC Publication No. 00-188. http://www.rirdc. gov.au/reports/nap/00-188.htm. 202