Κεφάλαιο Ι Κοινή Γνώμη και Εξωτερική Πολιτική: Θεωρητικές Προσεγγίσεις 7
Θ.1. Η κοινή γνώμη Πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε ζρέζε θνηλήο γλψκεο-εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ζα πξέπεη λα αλαθεξζνχκε ζε νξηζκέλεο πξνζεγγίζεηο ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα θαη ηηο ρξήζεηο ηνπ φξνπ θνηλή γλώκε. Οη ζπρλέο αλαθνξέο ζηελ θνηλή γλψκε (απφ πνιηηηθνχο, δεκνζηνγξάθνπο θαη άιινπο) γηα δεηήκαηα εζσηεξηθήο ή εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ζπλήζσο απνδίδνπλ ζηνλ φξν ην πεξηερφκελν ηεο πιεηνςεθίαο ππφ ηελ έλλνηα ησλ πξνηηκήζεσλ ηεο πιεηνςεθίαο γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζέκα. Χζηφζν ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία ην πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο παξακέλεη αζαθέο θαη δελ έρεη δηαηππσζεί έλαο θνηλά απνδεθηφο νξηζκφο. πσο ραξαθηεξηζηηθά δηαπίζησλε ν Walter Lippmann ην 1922, «νη δεκνθξαηίεο, αλ θξίλνπκε απφ ηηο αξραηφηεξεο θαη ηζρπξφηεξεο απφ απηέο, έρνπλ δεκηνπξγήζεη έλα κπζηήξην γχξσ απφ ηελ θνηλή γλψκε». 1 χκθσλα κε πξνζεγγίζεηο φπσο ηνπ Childs ε θνηλή γλψκε απνηειεί απιή ζπλάζξνηζε αηνκηθψλ απφςεσλ ελψ ζχκθσλα κε εξεπλεηέο φπσο ν Cooley θαη ν Blumer ε θνηλή γλψκε, σο πξντφλ δεκφζηνπ δηαιφγνπ θαη ζπιινγηθψλ αληηπαξαζέζεσλ, είλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ έλα απιφ αζξνηζηηθφ απνηέιεζκα. 2 Ζ ηζηνξηθή πξνέιεπζε ηνπ φξνπ θνηλή γλώκε αλάγεηαη ζηνλ Γηαθσηηζκφ θαη ζπλδέεηαη κε ηελ πνιηηηθή θηινζνθία ηνπ θηιειεπζεξηζκνχ ηνπ 17 νπ θαη 18 νπ αηψλα. Σελ πεξίνδν απηή ε έλλνηα ηεο θνηλήο γλψκεο είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηνλ δεκφζην δηάινγν επί ηε βάζεη ηνπ θνηλνχ ζπκθέξνληνο θαη γίλεηαη αληηιεπηή σο ην δεκνθξαηηθφ κέζν ειέγρνπ ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο. 3 Αξγφηεξα, ηνλ 19 ν αηψλα, ππφ ηελ επίδξαζε ησλ Bentham θαη Mill θαη ηεο αληίιεςήο ηνπο γηα ηε δεκνθξαηία σο κηαο ινγηθήο απαίηεζεο γηα ηε δηαρείξηζε ησλ ζπγθξνπφκελσλ αηνκηθψλ ζπκθεξφλησλ, ε έλλνηα ηεο θνηλήο γλψκεο αξρίδεη λα ηαπηίδεηαη κε ηε γλψκε ηεο πιεηνςεθίαο. 4 ηαδηαθά απνδπλακψζεθε ν θξηηηθφο θαη ζπκκεηνρηθφο ραξαθηήξαο ηεο έλλνηαο θαη επηθξάηεζε κηα πεξηζζφηεξν «πνζνηηθή» ζεψξεζε ηεο θνηλήο γλψκεο. 5 ε απηή ηελ εμέιημε ζπλέηεηλε θαη ε εθαξκνγή πνζνηηθψλ εξεπλψλ ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο, εμέιημε πνπ έρεη ηελ αθεηεξία ηεο ζηε δεθαεηία ηνπ 1930, κε απνηέιεζκα ηε κεηαηφπηζε ηεο αληίιεςεο ηεο θνηλήο γλψκεο πξνο ηε ζχγρξνλε 1 Walter Lippmann, Η Κνηλή Γλώκε, Αζήλα, Δθδφζεηο Κάιβνο, Αζήλα 1988, ζ.230. 2 Bι. Ζ.L. Childs, «By Public Opinion I mean», Public Opinion Quarterly, 1939 (4), ζ. 53-69, H. Βlumer, «Public Opinion and Public Opinion Polling», American Sociological Review, 1948 (13), ζ.542-554 θαη C.H. Coooley, Human Nature and the Social Order, Charles Scribner, New York 1902, φπσο παξαηίζεληαη ζην Vincent Price, Κνηλή Γλώκε, εθδ. Οδπζζέαο, Αζήλα 1996, ζ. 18. 3 V. Price, Κνηλή Γλώκε, εθδ. Οδπζζέαο, Αζήλα 1996, ζ. 35. 4 Κ. Μαθθέξζνλ, Η ηζηνξηθή πνξεία ηεο θηιειεύζεξεο δεκνθξαηίαο, εθδ. Γλψζε, Αζήλα 1986, ζ. 41-70. 5 Βι. Νίθνο Γεκεξηδήο, Πξφινγνο ζηελ ειιεληθή έθδνζε ηνπ V. Price, Κνηλή Γλώκε φ.π., ζ. 8. 8
πνζνηηθή νπηηθή. 6 Δληνχηνηο, παξά ηελ επηθξάηεζε ηεο πνζνηηθήο πξνζέγγηζεο θαη ηελ θαηαλφεζε ηεο θνηλήο γλψκεο σο ηνπ ζπλφινπ απαληήζεσλ ζε εξσηήζεηο δεκνζθνπήζεσλ, ε έλλνηα ηεο θνηλήο γλψκεο εμαθνινπζεί λα έρεη ηε δηάζηαζε ηνπ θνηλσληθνχ ειέγρνπ. 7 Ζ εθαξκνζκέλε έξεπλα ηεο θνηλήο γλψκεο, κε ηε κνξθή ηεο δεκνζθφπεζεο, έρεη επηηπρεκέλα ραξαθηεξηζηεί «ζεζκνζεηεκέλνο ζπλνκηιεηήο ζηε δεκφζηα αληηπαξάζεζε», δεδνκέλεο ηεο ζεκαζίαο πνπ ηα απνηειέζκαηά ηεο έρνπλ γηα ηηο πνιηηηθέο ειίη. 8 O Kurt Lenk αλαθέξεηαη ζηηο δεκνζθνπήζεηο θαη ηα ζηαηηζηηθά κεγέζε σο κηα κνξθή εθθπιηζκνχ ηεο θνηλήο γλψκεο, εηδηθά αλ ην ζχγρξνλν πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο ζπγθξηζεί κε ηνλ επαλαζηαηηθφ ραξαθηήξα πνπ ηεο απνδηδφηαλ ηελ πεξίνδν ηνπ Γηαθσηηζκνχ. 9 ρεηηθά κε ηε ζχγρξνλε έλλνηα ηεο θνηλήο γλψκεο ζε ζχγθξηζε κε ην εμηδαληθεπκέλν κνληέιν ησλ Γηαθσηηζηψλ ν Lenk επηζεκαίλεη: ε εκπηζηνζχλε ζηελ θξηηηθή ηθαλφηεηα ησλ πνιηηψλ ηείλεη ζήκεξα λα εμαθαληζηεί (ζε απηφ ζπλέβαιαλ νη εκπεηξίεο ηνπ θαζηζκνχ θαη εζληθνζνζηαιηζκνχ), ε πιεηνςεθία ησλ πνιηηψλ παξακέλεη απιεξνθφξεηε θαη ακέηνρε θαη ε θνηλή γλψκε είλαη ζήκεξα ζε κεγάιν βαζκφ θαηεπζπλφκελε απφ ηα ΜΜΔ (ζε αληίζεζε κε ηελ έλλνηα ηεο δεκνζηφηεηαο σο δπλαηφηεηαο ειεχζεξεο πιεξνθφξεζεο). χκθσλα κε ηνλ Walter Lippmann, ε θνηλή γλψκε γίλεηαη αληηιεπηή σο έλα επκεηάβιεην θαη εχθνιν ζηε ρεηξαγψγεζε, ζχλνιν. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη: «Σν φηη ε θαηαζθεπή ηεο ζπγθαηάζεζεο επηδέρεηαη κεγάια ξαθηλαξίζκαηα θαλείο, πηζηεχσ, δελ ην αξλείηαη. Ζ δηαδηθαζία κε ηελ νπνία δηεγείξνληαη νη θνηλέο γλψκεο δελ είλαη αζθαιψο ιηγφηεξν πεξίπινθε απφ φζν έρεη εκθαληζηεί ζε απηέο ηηο ζειίδεο [ελλ. ηνπ βηβιίνπ ηνπ] θαη νη επθαηξίεο γηα ρεηξαγψγεζε είλαη αλνηρηέο ζε νπνηνλδήπνηε θαηαλνεί ηε δηαδηθαζία αξθεηά θαιά.» 10 Ο Lippmann ππνζηήξημε φηη κε θξηηήξην ην βαζκφ ζπκκεηνρήο ησλ αηφκσλ, ην θνηλφ απνηειείηαη απφ δχν κεγάιεο νκάδεο: ηνπο δξάζηεο θαη ηνπο ζεαηέο. Οη δξάζηεο είλαη ηα άηνκα πνπ πξνζπαζνχλ λα επεξεάζνπλ άκεζα ηηο πνιηηηθέο εμειίμεηο εληνπίδνληαο ηα πξνβιήκαηα, πξνηείλνληαο 6 Ζ επηθξάηεζε ησλ δεκνζθνπήζεσλ ραξαθηεξίδεη ηελ πεξίνδν κεηά Β Παγθφζκην Πφιεκν, σζηφζν ηε δεθαεηία ηνπ 1930 έρνπκε δχν ζεκαληηθέο εμειίμεηο: ηελ θαζηέξσζε ηεο δεκνζθφπεζεο Gallup ην 1936 θαη ηε δεκηνπξγία ηνπ πεξηνδηθνχ Public Opinion Quarterly ην 1938. Βι. Ole R. Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy: Challenges to the Almond-Lippmann Consensus», International Studies Quarterly, (1992) Vol.36, No.4, ζ. 441 7 Νίθνο Γεκεξηδήο, Πξφινγνο ζηελ ειιεληθή έθδνζε ηνπ V. Price, Κνηλή Γλώκε φ. π., ζ. 8. 8 V. Price, Κνηλή Γλώκε, ζ. 145. 9 Kurt Lenk, Πνιηηηθή Κνηλωληνινγία, Γνκέο θαη κνξθέο ελζωκάηωζεο ηεο θνηλωλίαο, Θεζζαινλίθε 1990, ζ. 140-158. 10 Walter Lippmann, Η Κνηλή Γλώκε, Αζήλα, Δθδφζεηο Κάιβνο, Αζήλα 1988, ζ. 224 9
ιχζεηο θαη αζθψληαο επηξξνή ζε ηξίηνπο ελψ νη ζεαηέο είλαη βαζηθά παξαηεξεηέο ησλ ελεξγεηψλ ησλ δξαζηψλ κε κηθξή ή αλχπαξθηε ζπκκεηνρή. 11 Χζηφζν, ν ξφινο ησλ ζεαηψλ δελ πξέπεη λα ππνηηκάηαη ζηε κειέηε ηνπ ηεο επηξξνήο πνπ αζθεί ε θνηλή γλψκε, δεδνκέλεο ηεο αιιειεπίδξαζήο δξαζηψλ-ζεαηψλ θαη, φπσο ην έζεζε ν Bryce, δεδνκέλεο ηεο αλαθιαζηηθήο ελέξγεηαο ηεο αδξαλνχο ηάμεο πάλσ ζηελ ελεξγφ. 12 ηε βηβιηνγξαθία ν φξνο γλψκε ησλ δεκνζθνπήζεσλ (polling opinion) δηαθξίλεηαη απφ ηνλ φξν πξνζιακβαλφκελε θνηλή γλψκε (perceived public opinion), δεδνκέλνπ φηη ε δεχηεξε δελ είλαη κεηξήζηκε θαη αλαθέξεηαη ζηελ άπνςε πνπ δηάθνξνη παξαηεξεηέο, θπξίσο δεκνζηνγξάθνη, πνιηηηθνί, αιιά θαη κέιε ηνπ θνηλνχ, έρνπλ γηα ηελ θνηλή γλψκε. 13 Γηα ην ίδην ζέκα, ν Alfred Sauvy αλαθέξεηαη ζηελ θνηλή γλψκε σο ην ζχλνιν ησλ εθθξαζκέλσλ γλσκψλ φηαλ απηέο δηαθξίλνληαη απφ ζρεηηθή νκνηνγέλεηα θαη ηε δηαθξίλεη απφ ηε γλψκε ηεο πιεηνςεθίαο φπσο απηή εθθξάδεηαη κε ην δεκνςήθηζκα. 14 Ο V. Price δηαθξίλεη ηε «καδηθή γλψκε» (mass opinion) ε νπνία πξνθχπηεη απφ ηηο δεκνζθνπήζεηο θαη έρεη απνθηήζεη απμεκέλε ζεκαζία, απφ ηελ ελεξγή θνηλή γλψκε. 15 Ο V.O. Key έδσζε έλαλ δηαθνξεηηθφ νξηζκφ ηεο θνηλήο γλψκεο σο «εθείλεο ηηο γλψκεο ησλ ηδησηψλ, ηηο νπνίεο νη θπβεξλήζεηο ζεσξνχλ ζπλεηφ λα ιακβάλνπλ ππ φςηλ ηνπο». 16 ηνλ αληίπνδα ηεο ζπλήζνπο ηαχηηζεο ηεο θνηλήο γλψκεο κε ηε γλψκε ηεο πιεηνςεθίαο, φπσο απηή πξνθχπηεη απφ ηηο δεκνζθνπήζεηο, βξίζθνληαη κηα ζεηξά θξηηηθψλ αλαιχζεσλ πνπ ακθηζβεηνχλ απηή ηε ζρέζε. Ο Pierre Bourdieu δηαθήξπμε φηη ε θνηλή γλψκε δελ ππάξρεη, ηνπιάρηζηνλ φρη κε ηελ έλλνηα πνπ ηεο απνδίδνπλ νη εξεπλεηέο ησλ δεκνζθνπήζεσλ, δεδνκέλνπ φηη δελ ηζρχνπλ ηα ηξία άξξεηα αμηψκαηα ησλ εξεπλψλ: πξψηνλ, φηη φινη κπνξνχλ λα έρνπλ κηα γλψκε, δεχηεξνλ φηη φιεο νη γλψκεο είλαη ηζνδχλακεο θαη ηέινο φηη ππάξρεη ζπλαίλεζε σο πξνο ηα ζέκαηα θαη ηνλ 11 W. Lippmann, The Phantom Public, Harcout Brace Jovanovich, New York 1925, φπσο παξαηίζεηαη ζην V. Price, Κνηλή Γλώκε, ζ. 65-66. Οη άλζξσπνη ελαιιάζζνληαη ζε απηνχο ηνπο ξφινπο κε απνηέιεζκα, ζχκθσλα κε ηνλ Lippmann, «νη δξάζηεο ζηε κηα ππφζεζε γίλνληαη ζεαηέο κηαο άιιεο ππφζεζεο». 12 J. Bryce, The American Commonwealth, Macmillan Press, London, 1988, ηφκνο 3, φπσο παξαηίζεηαη απφ ηνλ V. Price, Κνηλή Γλώκε, ζ. 85 13 Βι. Robert M. Entman, «Declaration of Independence. The Growth of Media Power after the Cold War», ζην Brigitte L. Nacos, Robert Y. Shapiro, Pierangelo Isernia, Decisionmaking in a Glass House, Lanham, Boulder, εθδ. Rowman & Littlefield Publishers, Inc. 2000, ζ.19-21. 14 Alfred Sauvy Η θνηλή γλώκε, εθδ. Η. Εαραξφπνπινο, Αζήλα 1966, ζ. 5-13. 15 V. Price, Κνηλή Γλώκε, ζ. 74. 16 V.O. Key, Jr., Pubic Opinion and American Democracy, εθδ. Alfred A. Knopf, New York, 1964, φπσο αλαθέξεηαη ζην Philip Powlick, «The Sources of Public Opinion for American Policy Officials», International Studies Quarterly, 1995, Vol.42 (4): 427-460, ζ. 428. 10
ηξφπν πνπ πξέπεη λα ηεζνχλ. 17 Γηα ην ίδην ζέκα, ν J. Habermas θάλεη ιφγν γηα «θαηαζθεπαζκέλε ζπλαίλεζε» ε νπνία δελ έρεη πνιιά θνηλά κε ηελ έλλνηα ηεο θνηλήο γλψκεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Γηαθσηηζκνχ, δειαδή ηελ θνηλή γλψκε σο ηειηθή νκνζπκία, σο απφξξνηα ηνπ νξζνχ ιφγνπ κέζα απφ δηαδηθαζίεο δεκφζηαο αληηπαξάζεζεο ζηε βάζε ηνπ γεληθνχ ζπκθέξνληνο. 18 πλνςίδνληαο ηηο επηδξάζεηο ησλ δεκνζθνπήζεσλ ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλήο γλψκεο ν Ν.Γεκεξηδήο ππνγξακκίδεη ηελ απψιεηα ηνπ απζφξκεηνπ ραξαθηήξα έθθξαζήο ηεο θνηλήο γλψκεο θαη ηε κεηαηξνπή ηεο ζε πξνγξακκαηηζκέλε αληίδξαζε ηνπ θνηλνχ ελψ επηζεκαίλεηαη ην γεγνλφο φηη ε γλψκε ησλ πιένλ ελεξγψλ πνιηηψλ απνξξνθάηαη απφ εθείλε ησλ πιένλ αλελεξγψλ, πνπ ζπληζηνχλ θαη ηελ πιεηνςεθία. 19 ηελ παξνχζα εξγαζία ζα επηρεηξήζνπκε λα εμάγνπκε ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο απφςεηο ηεο ειιεληθήο θνηλήο γλψκεο σο πξνο ηα ειιελνηνπξθηθά θπξίσο κε βάζε ηα απνηειέζκαηα ζρεηηθψλ δεκνζθνπήζεσλ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εηθφλα πνπ πξνθχπηεη απφ δεκνζηεχκαηα ηνπ Σχπνπ ηελ ππφ εμέηαζε πεξίνδν (πξνζιακβαλφκελε θνηλή γλψκε). πλεπψο, γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλάο καο, ζα αλαθεξφκαζηε ζηνλ φξν θνηλή γλψκε σο ην θπξίαξρν αίζζεκα (predominant sentiment) ελφο πξνζδηνξηζκέλνπ αξηζκνχ αηφκσλ, φπσο απηφ απνθαιχπηεηαη θπξίσο απφ ηηο δεκνζθνπήζεηο. 20 17 Π. Μπνπξληηέ «Ζ θνηλή γλψκε δελ ππάξρεη» ζην Π. Μπνπξληηέ Κείκελα θνηλωληνινγίαο, Αζήλα, εθδ. Γειθίλη, 1994, ζ. 141-152. ην θείκελν απηφ ν Μπνπξληηέ ππνζηεξίδεη φηη ε ζθπγκνκέηξεζε επηβάιεη ηελ ςεπδαίζζεζε φηη ππάξρεη θνηλή γλψκε σο πξνζζεηηθφ άζξνηζκα αηνκηθψλ γλσκψλ θαη κάιηζηα γηα δεηήκαηα γηα ηα νπνία νη εξσηψκελνη κπνξεί λα κελ έρνπλ δηεξσηεζεί πνηέ. Παξφκνηα άπνςε δηαηππψλεη ν Γ. Καηδνπξάθεο ζην Η ζθπγκνκέηξεζε, κύζνο ηεο θνηλήο γλώκεο θαη ηδενινγηθή επηβνιή, εθδ. Καζηαληψηε, Αζήλα 1985 φπνπ αλαθέξεη φηη ε θνηλή γλψκε ησλ δεκνζθνπήζεσλ δελ αληηπξνζσπεχεη παξά ην άζξνηζκα φισλ ησλ απαληήζεσλ πνπ απέζπαζε ε ζπλέληεπμε θαη πνπ πηζαλφηαηα δελ ζα γίλνληαλ πνηέ «θνηλέο» ρσξίο απηή (ζ.173-176). 18 Jurgen Habermas «Αιιαγή ηεο πνιηηηθήο ιεηηνπξγίαο ηεο δεκνζηφηεηαο: απφ ηε ζπγγξαθηθή δεκνζηνγξαθία ζηα καδηθά κέζα» ζην Κ. Ληβηεξάηνο, Σ. Φξαγθνχιεο (επηκ.), Τν κήλπκα ηνπ κέζνπ, εθδ. Αιεμάλδξεηα, Αζήλα 1991. 19 Νίθνο Γεκεξηδήο, Πξφινγνο ζηελ ειιεληθή έθδνζε ηνπ V. Price, Κνηλή Γλώκε φ.π., ζ. 13-14. Χο πιεξέζηεξε κέζνδν αλάιπζεο ηεο θνηλήο γλψκεο, αληί ησλ δεκνζθνπήζεσλ φπσο δηελεξγνχληαη ζήκεξα, ν Γεκεξηδήο πξνηείλεη ην ζπλδπαζκφ πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεζφδσλ έξεπλαο. Βι. ηελ άπνςε ηνπ Benjamin Page γηα ην ζπλδπαζκφ πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεζφδσλ ζην Benjamin Page, «Democratic Responsiveness? Untagling the Links between Public Opinion and Policy», PS: Political Science & Politics, March 1994 (No 4), ζ. 25-29. 20 Ο νξηζκφο απηφο δίλεηαη απφ ηνλ R. Sobel, The impact of public opinion on US foreign policy, Constraining the Colossus, Oxford University Press, Νew York, 2001, ζ. 10. 11
Θ.2. Κοινή γνώμη και εξυηεπική πολιηική: θευπηηικέρ πποζεγγίζειρ Ζ δηεξεχλεζε ηνπ ξφινπ ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε δηαδηθαζία ράξαμεο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο απνηειεί έλα απφ ηα δπζρεξέζηεξα δεηήκαηα έξεπλαο ζηελ αλάιπζε ηνπ ηξφπνπ ιήςεο απνθάζεσλ ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή. Ο Holsti έρεη ραξαθηεξίζεη ηε κειέηε ηεο επηξξνήο ηεο θνηλήο γλψκεο ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή «κε κεγάιε δηαθνξά ην ιηγφηεξν αλαπηπγκέλν πεδίν ζηελ αλάιπζε ηεο θνηλήο γλψκεο». 21 Ζ παξάβιεςε ή ππνηίκεζε ησλ εζσηεξηθψλ παξαγφλησλ, φπσο ηεο θνηλήο γλψκεο θαη ησλ ΜΜΔ, σο κεηαβιεηψλ πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηε ράξαμε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, νθείιεηαη θπξίσο ζηελ θιεξνλνκηά ησλ Lippmann θαη Almond. Οη απφςεηο ηνπο πεξί επκεηάβιεηνπ, αλελεκέξσηνπ θαη αδηάθνξνπ θνηλνχ, άζθεζαλ κεγάιε επηξξνή ζηε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία γηα δεθαεηίεο. χκθσλα κε ηνλ W. Lippmann, ε θνηλή γλψκε δελ επηδεηθλχεη ελδηαθέξνλ γηα δεηήκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη ν κέζνο πνιίηεο δελ ελδηαθέξεηαη αιιά νχηε δηαζέηεη ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο γηα λα παξαθνινπζεί ηηο πνιηηηθέο θαη πνιχ πεξηζζφηεξν ηηο δηεζλείο εμειίμεηο. 22 Καηά ηελ άπνςε ηνπ Lippmann, ην αδηέμνδν ηεο δεκνθξαηίαο ζρεηίδεηαη αθξηβψο κε ηηο ππεξβνιηθέο απαηηήζεηο απφ ηνλ κέζν πνιίηε θαη ηε κεηαθπζηθή ζρεδφλ πίζηε ζηηο ηθαλφηεηεο ηεο θνηλήο γλψκεο. πσο πνιχ ραξαθηεξηζηηθά γξάθεη ην 1922: «Ζ ηάζε ησλ αλζξψπσλ πνπ εμέθξαδαλ ηηο ηδέεο ηεο δεκνθξαηίαο ( ) ππήξμε λα βιέπνπλ ηελ θνηλή γλψκε φπσο νη άλζξσπνη ζε άιιεο θνηλσλίεο έβιεπαλ ηηο κπζηεξηψδεηο δπλάκεηο ζηηο νπνίεο απέδηδαλ ηελ ηειεπηαία ιέμε γηα ηελ πνξεία ησλ γεγνλφησλ.» 23 Σν ιάζνο ηεο δεκνθξαηηθήο ζεσξίαο, ζχκθσλα κε ηνλ Lippmann, είλαη ε αμησκαηηθή ππφζεζε φηη ε έιινγε δηθαηνζχλε πεγάδεη απηφκαηα απφ ηε κάδα ησλ αλζξψπσλ θαη ε ηέρλε ηεο δηαθπβέξλεζεο είλαη θπζηθφ ράξηζκα. Γεδνκέλνπ φηη δελ δηαζέηνπλ φινη νη πνιίηεο ην ρξφλν, ηηο γλψζεηο θαη ηηο ηθαλφηεηεο λα είλαη ελεξγνί πνιίηεο, ε δηαθπβέξλεζε πξέπεη λα αθήλεηαη ζηνπο «εηδηθνχο». Υαξαθηεξηζηηθή σο πξνο απηφ ε επηζήκαλζε ηνπ Lippmann: «Ο ζθνπφο δελ είλαη λα θνξηψλεηαη θάζε πνιίηεο κε γλψκεο εκπεηξνγλψκνλα πάλσ ζε φια ηα δεηήκαηα αιιά λα απνδηψρλεη απφ ηνλ εαπηφ ηνπ ην θνξηίν πξνο ηνλ ππεχζπλν θπβεξλήηε.» 24 21 Ole R. Holsti, Public Opinion and American Foreign Policy, The University of Michigan Press, Michigan, 1996, ζ.197. 22 Ζ άπνςε απηή ππνζηεξίρζεθε ζηα έξγα ηνπ Walter Lippmannn Κνηλή Γλώκε (1922) θαη The Phantom Public (1925). 23 Walter Lippmann, Η Κνηλή Γλώκε, φ.π, ζ. 230 24 Walter Lippmann, Η Κνηλή Γλώκε, φ.π., ζ. 352. 12
Σελ ίδηα άπνςε ππνζηήξημε αξγφηεξα θαη ν Gabriel Almond. Σν θνηλφ θαηά ηελ άπνςή ηνπ ζηεξείηαη ελδηαθέξνληνο θαη ελεκέξσζεο γηα ηηο δηεζλείο εμειίμεηο, γη απηφ θαη ε πξνδηάζεζή ηνπ γηα ηα δεηήκαηα απηά είλαη αζηαζήο: «Ίζσο ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα ην νπνίν αληηκεησπίδνπλ ηα άηνκα πνπ ραξάδνπλ πνιηηηθή, είλαη ε αζηάζεηα ηνπ καδηθνχ αηζζήκαηνο, νη θπθιηθέο δηαθπκάλζεηο, νη νπνίεο παξεκπνδίδνπλ ηε ζηαζεξφηεηα ηεο πνιηηηθήο.» 25 Αληίζηνηρα κε ηε δηάθξηζε ζε δξάζηεο-ζεαηέο ηνπ Lippmann, ν Almond ηζρπξίζηεθε φηη ππάξρνπλ πνιιά «θνηλά». Καηεγνξηνπνίεζε ηελ θνηλή γλψκε ζχκθσλα κε ην ελδηαθέξνλ θαη ηελ επηξξνή πνπ αζθνχλ ηα κέιε ηεο ζηε δηακφξθσζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη δηέθξηλε ηξεηο βαζηθέο θαηεγνξίεο: ην καδηθφ θνηλφ (mass public), ην νπνίν είλαη αδηάθνξν θαη αδαέο σο πξνο ηα δηεζλή δεηήκαηα θαη ζπαλίσο αζθεί επηξξνή ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή, ην ελδηαθεξφκελν θνηλφ (attentive public) ην νπνίν είλαη ελεκεξσκέλν αιιά δηαζέηεη ειάρηζηα κέζα άζθεζεο επηξξνήο, θαη ε ειίη (elite), ην θνηλφ πνπ είλαη ελεκεξσκέλν θαη αζθεί επηξξνή. 26 Οη απφςεηο ησλ εξεπλεηψλ απηψλ εληάζζνληαη ζηε ζρνιή ηεο ξεαιηζηηθήο ζθέςεο ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε επηξξνή ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε ράξαμε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο είλαη αθελφο κηθξή, αθεηέξνπ αλεπηζχκεηε. Γεδνκέλεο ηεο άγλνηαο, ηνπ ζπλαηζζεκαηηζκνχ θαη ησλ κεηαπηψζεσλ ηνπ θνηλνχ, νη ξεαιηζηέο εθθξάδνπλ ην θφβν γηα ηελ επηθίλδπλε επίδξαζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζε κηα ςχρξαηκε εμσηεξηθή πνιηηηθή. Δθηφο απφ ηνπο Lippmann θαη Almond, αλάινγεο απφςεηο δηαηππψλνπλ νη Morgenthau, Kennan, Rosenau Converse, ππνζηεξίδνληαο φηη νη νξζνινγηθέο εθηηκήζεηο, απαξαίηεηεο γηα ηε δηεμαγσγή απνηειεζκαηηθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ζπλήζσο δελ ζπκβαδίδνπλ κε ηηο απφςεηο ηνπ θνηλνχ. 27 Γηα παξάδεηγκα, ν James Rosenau επηζεκαίλεη φηη, ιφγσ ηεο έιιεηςεο γλψζεσλ, είλαη θπζηθφ ην θνηλφ λα αληηδξά ζηα δηεζλή γεγνλφηα ζπλαηζζεκαηηθά, πεξηζζφηεξν βάζεη δηάζεζεο παξά βάζεη εκπεξηζηαησκέλεο γλψκεο. 28 Απηφ έξρεηαη ζε ζπκθσλία κε ηηο απφςεηο ηνπ Philip Converse ν νπνίνο ζηε κειέηε ηνπ γηα ηα ζπιινγηθά ζπζηήκαηα ηδεψλ (mass 25 G. Almond, The American People and Foreign Policy, Praeger, New York 1950, ζ. 237, φπσο παξαηίζεηαη ζην Ole R. Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy», φ.π., ζ. 442. 26 Gabriel Almond, «Public Opinion and National Security», Public Opinion Quarterly, ηρ.20, αξ.2, 1956, ζ.371-78 θαη ηνπ ίδηνπ The American People and Foreign Policy, New York, Harcourt, Brace, 1950 φπσο αλαθέξνληαη ζην R. Sobel The Impact of Public Opinion on U.S. Foreign Policy since Vietnam,φ.π., ζ. 12. 27 Γηα κηα ζπλνπηηθή αλαθνξά ζηηο απφςεηο ηεο ξεαιηζηηθήο ζρνιήο βι. Ole R. Holsti, Public Opinion and American Foreign Policy, εθδ. The University of Michigan Press, Michigan, 1996, ζ.26-33. 28 Βι. James Rosenau, Public Opinion and Foreign Policy, Random House, New York, 1960, φπσο αλαθέξεηαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public, Νew perspectives on popular opinion and public policy», Journal of Conflict Resolution, vol.36, no 4, Dec. 1992: 772-789, ζ. 785. 13
belief systems) ππνζηήξημε φηη νη απφςεηο ηνπ θνηλνχ, ζε αληίζεζε κε ηηο απφςεηο ησλ ειίη, δελ δηαζέηνπλ ινγηθφ εηξκφ. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νη απφςεηο ηνπ θνηλνχ δελ ζηεξίδνληαη ζε έλα γεληθφ πιαίζην ζπλάθεηαο θαη ζπλεπψο ηείλνπλ λα είλαη απξφβιεπηα επκεηάβιεηεο. 29 Γεληθά, νη ζεσξεηηθνί ηεο ξεαιηζηηθήο ζρνιήο θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη απνθάζεηο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο πξέπεη λα αθήλνληαη ζηνπο πνιηηηθνχο πνπ δηαζέηνπλ ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο γηα ηε ιήςε νξζνινγηθψλ απνθάζεσλ. Οη ειίη, ππνζηεξίδνπλ, είηε αγλννχλ εληειψο ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ σο πξνο ηελ άζθεζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο είηε θαηεπζχλνπλ ην θνηλφ νχησο ψζηε λα ππνζηεξίμεη ηελ πνιηηηθή πνπ έρνπλ επηιέμεη. Αθφκα δειαδή θαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ παξαηεξείηαη ηαχηηζε ησλ απφςεσλ ηεο θνηλήο γλψκεο κε ηηο επηινγέο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο απηφ είλαη πηζαλφηεξν λα είλαη απνηέιεζκα ελεξγεηψλ επηξξνήο ηεο θνηλήο γλψκεο απφ ηελ πιεπξά ησλ πνιηηηθψλ ειίη. 30 ρεηηθά κε ην ξφιν ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε δηακφξθσζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ πξψησλ εξεπλψλ ζπλέηεηλαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε θνηλή γλψκε δελ κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο απνθάζεηο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ο Bernard Cohen κε ην βηβιίν ηνπ The Public s Impact on Foreign Policy, απνηέιεζε έλαλ απφ ηνπο θχξηνπο εθθξαζηέο ηεο άπνςεο φηη νη δηακνξθσηέο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο αγλννχλ ηελ θνηλή γλψκε. 31 Παξάιιεια κε ηηο έξεπλεο ζρεηηθά ηε δνκή θαη ηε ζπλάθεηα ησλ απφςεσλ ηεο θνηλήο γλψκεο, κεηά ηνλ Β Παγθφζκην Πφιεκν αξθεηνί εξεπλεηέο ζηξάθεθαλ πξνο ηελ ηαμηλφκεζε ησλ ζηάζεσλ ηεο θνηλήο γλψκεο. Ζ επηθξάηεζε ηνπ «ζπκπεξηθνξηζκνχ» ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο θαη ε δηαδεδνκέλε ρξήζε πνζνηηθψλ θαη ζηαηηζηηθψλ κεζφδσλ έξεπλαο, επλφεζε απηή ηελ εμέιημε. Δπηπιένλ, ε κεηαζηξνθή ηεο ακεξηθαληθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο απφ ηελ πξνζέγγηζε ηνπ «απνκνλσηηζκνχ» πξνο έλαλ πην ελεξγφ δηεζλή ξφιν, ηξνθνδφηεζε κε λέν ελδηαθέξνλ ηηο κειέηεο γηα ηελ άπνςε ηνπ θνηλνχ ζρεηηθά κε ηε λέα εμσηεξηθή 29 Philip Converse, «Σhe nature of belief systems in mass publics», in D.E. Apter, Ideology and Discontent, New York, Free Press, 1964, φπσο παξαηίζεηαη ζην Ole Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy: Challenges to the Almond-Lippmann Consensus», φ.π., ζ.446-447. 30 D.C. Foyle, Counting the Public: Presidents, Public Opinion and Foreign Policy, Columbia University Press, New York 1999, ζ.1-5. Αληίζεηα κε ηε ξεαιηζηηθή ζρνιή, ε θηιειεχζεξε ζεσξία ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ αλαγλσξίδεη ηε ζεκαζία ησλ εζσηεξηθψλ παξαγφλησλ ζηε δηακφξθσζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ελψ ππνζηεξίδεηαη φηη ε ζχκπησζε απφςεσλ θνηλήο γλψκεο θαη επηινγψλ ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο νθείιεηαη ζηε δπλαηφηεηα ηεο πξψηεο λα επεξεάζεη ηε δεχηεξε. 31 Bernard C. Cohen, The Public s Impact on Foreign Policy Affairs, Boston, Little, Brown, 1973, φπσο αλαθέξεηαη ζην Seaver Brenda M., «The Public Dimension of Foreign Policy», Press/Politics, αξ. 3, ηρ.1: 65-91, ζ. 75. Απφ ζπλεληεχμεηο πνπ πξαγκαηνπνίεζε ν Cohen ζην Γξαθείν Γεκνζίσλ Τπνζέζεσλ ηνπ State Department, δηαπίζησζε φηη νη αμησκαηνχρνη ελδηαθέξνληαλ ειάρηζηα γηα ηηο απφςεηο ηεο θνηλήο γλψκεο. 14
πνιηηηθή. Οη έξεπλεο ηεο πεξηφδνπ ζε γεληθέο γξακκέο ηαμηλνκνχλ ην θνηλφ ζε δχν θαηεγνξίεο: δηεζληζηέο-απνκνλσηηζηέο. 32 Αξγφηεξα δηαηππψζεθαλ θαη άιιεο ππνζέζεηο, ραξαθηεξηζηηθφ ην κνληέιν ηνπ «ηξηθέθαινπ αεηνχ» ησλ Holsti θαη Rosenau ζχκθσλα κε ην νπνίν ην ακεξηθαληθφ θνηλφ λα ηαμηλνκεζεί ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: «ςπρξνπνιεκηθνί δηεζληζηέο», «κεηαςπρξνπνιεκηθνί δηεζληζηέο» θαη «απνκνλσηηζηέο». Ο Wittkopf αληηπξνηείλεη ην κνληέιν ηνπ «δηθέθαινπ αεηνχ» ππνζηεξίδνληαο φηη νη βαζηθέο ζπληζηψζεο πνπ είλαη ηθαλέο λα πεξηγξάςνπλ ηηο ζηάζεηο ηνπ θνηλνχ είλαη δχν: «ππνζηήξημε/απφξξηςε επηζεηηθνχ δηεζληζκνχ» θαη «ππνζηήξημε/απφξξηςε ζπλεξγαηηθνχ δηεζληζκνχ». 33 Γεληθά, ηηο πξψηεο δεθαεηίεο κεηά ηνλ πφιεκν, ε ξεαιηζηηθή άπνςε επηθξάηεζε σο θπξίαξρν εξκελεπηηθφ πιαίζην ηεο ζρέζεο θνηλήο γλψκεο- εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ο πφιεκνο ηνπ Βηεηλάκ ήηαλ ην γεγνλφο πνπ ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηελ επαλεμέηαζε ηεο ζρέζεο θνηλήο γλψκεο-εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη ζηελ ακθηζβήηεζε ηεο αζήκαληεο επηξξνήο ηνπ θνηλνχ ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ. Νεφηεξεο έξεπλεο ζηελ Ακεξηθή, αληέθξνπζαλ ηηο απφςεηο ησλ Lippmann-Almond (απηφ πνπ ν Holsti απνθαιεί «the Almond-Lippmann consensus») θαη ππνζηήξημαλ φηη ην θνηλφ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηζρπξέο θαη ζηαζεξέο απφςεηο. πσο σζηφζν ππνγξακκίδεη ν Holsti, θακία απφ ηηο έξεπλεο πνπ ακθηζβήηεζαλ ηε ζέζε ησλ Almond-Lippmann δελ ακθηζβήηεζε ηελ άπνςή ηνπο ζρεηηθά κε ην απιεξνθφξεην, γχξσ απφ ζέκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, θνηλφ. 34 Ο William Caspary, έλαο απφ ηνπο πξψηνπο κειεηεηέο πνπ αληέθξνπζε ηελ άπνςε πεξί επκεηάβιεηνπ θνηλνχ, ππνζηήξημε φηη ην ακεξηθαληθφ θνηλφ δηαθαηέρεηαη απφ «ηζρπξή θαη ζηαζεξή αλεθηηθή δηάζεζε σο πξνο ηε δηεζλή εκπινθή» (strong and stable permissive mood toward international involvement) 35. Αξγφηεξα, νη Page θαη Shapirν ζηε κειέηε ηνπο The Rational Public ππνζηήξημαλ φηη ε θνηλή γλψκε 32 Brenda Seaver, «The Public dimension of Foreign Policy», φ.π., ζ. 72-72. 33 Βι. Holsti O.R, Rosenau J.N., «Consensus Lost. Consensus Regained? Foreign Policy Βeliefs of American Leaders, 1976-1980», Ιnternational Studies Quarterly, 1986 (Vol.30), ζ.375-409. Γηα ηελ θξηηηθή ηνπ Wittkopf θαη ηε δηαηχπσζε ηνπ δηθνχ ηνπ κνληέινπ βι. Wittkopf E.R., «Οn the Foreign Beliefs of the American People: A Critique and Some Evidence», International Studies Quarterly, 1986 (Vol.30), ζ. 425-445. 34 Γηα ηελ εμέιημε ησλ εξεπλψλ γχξσ απφ ηε ζρέζε θνηλήο γλψκεο-εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη ην πψο ακθηζβεηήζεθαλ νη απφςεηο ησλ Almond θαη Lippmann βι. Ole Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy», φ.π. Ο πφιεκνο ηνπ Βηεηλάκ, φπσο αλαθέξεη ν Holsti, επεξέαζε θαη ηηο απφςεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ Lippmann ν νπνίνο έγηλε έλαο απφ ηνπο θχξηνπο επηθξηηέο ηεο πνιηηηθήο Σδφλζνλ θαη ηειηθά έθηαζε λα ζεσξεί ην θνηλφ σο πεξηζζφηεξν «πεθσηηζκέλν» απφ ηνπο εγέηεο ηνπ (ζ.444). 35 Ο Caspary ζηήξημε ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπ ζε ζηνηρεία δεκνζθνπήζεσλ απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο 40 σο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο 60 θαη φρη ζε λέα δεδνκέλα. William R. Caspary, «The Mood Theory : A Study of Public Opinion and Foreign Policy», American Political Science Review, ηρ.64, 1970, ζ. 536-47, ζ. 546, φπσο παξαηίζεηαη ζην Ole Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy», φ.π., ζ. 446. 15
είλαη νξζνινγηθή θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ νξηζκέλεο ζηαζεξέο θαη ζπλεπείο απφςεηο γηα ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή. ηαλ παξαηεξείηαη αιιαγή ζηάζεο ζηελ θνηλή γλψκε, θηλείηαη εληφο ηνπ γεληθφηεξνπ πιαηζίνπ αμηψλ, είλαη πξνβιέςηκε θαη απνηειεί ινγηθή ζπλέπεηα ζπγθεθξηκέλσλ γεγνλφησλ, φπσο λέα δεδνκέλα ή λέα ζηνηρεία πνπ έξρνληαη ζηε δεκνζηφηεηα. 36 Οη Hurwitz θαη Peffley, ζε έξεπλά ηνπο γηα ηηο απφςεηο ηνπ ακεξηθαληθνχ θνηλνχ σο πξνο ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή, θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη νη απφςεηο ησλ εξσηεζέλησλ δηαθξίλνληαλ απφ πςειφ βαζκφ ζπλέπεηαο θαη ζηαζεξφηεηαο. Υσξίο λα ακθηζβεηνχλ ην δεδνκέλν φηη νη πνιίηεο δελ γλσξίδνπλ πνιιά γηα ηα δηεζλή ζέκαηα, πξνζπάζεζαλ λα απαληήζνπλ ζην εξψηεκα πψο είλαη δπλαηφ θαζεκεξηλνί άλζξσπνη νη νπνίνη δελ γλσξίδνπλ ζρεδφλ ηίπνηα γηα ηελ πνιηηηθή λα έρνπλ κηα δνκεκέλε άπνςε γη απηήλ. χκθσλα κε ηνπο Hurwitz θαη Peffley ε απάληεζε ζηεξίδεηαη ζηελ αλάγθε ησλ αηφκσλ απινπνηήζνπλ ηνλ θφζκν πνπ ηνπο πεξηβάιιεη. Οη απφςεηο ησλ αηφκσλ γηα ηα δηεζλή δεηήκαηα ζηεξίδνληαη ζε νξηζκέλεο ζηάζεηο, (φπσο απνκνλσηηζκφο, αληηθνκνπληζκφο θιπ) νη νπνίεο ζπλδένληαη κε έλα ζρεηηθά ζηαζεξφ ζύζηεκα αμηώλ (εζλνθεληξηζκφο, εζηθή ηνπ πνιέκνπ θιπ) δεκηνπξγψληαο έλα πιαίζην πνπ ηνπο επηηξέπεη λα εξκελεχνπλ ην εμσηεξηθφ πεξηβάιινλ. Καη ζπκπεξαίλνπλ ραξαθηεξηζηηθά: «Ζ έιιεηςε πιεξνθφξεζεο δελ εκπνδίδεη ηελ χπαξμε δνκήο θαη ζπλνρήο, αληίζεηα ηελ εληζρχεη.» 37 Χο πξνο ην είδνο ησλ πξνηηκήζεσλ ηνπ θνηλνχ, έρεη ππνζηεξηρζεί φηη νη απφςεηο ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή είλαη αξθεηά κεηξηνπαζείο θαη ινγηθέο θαη σο εθ ηνχηνπ φηαλ ιακβάλνληαη ππφςε απφ ηνπο εγέηεο ην πηζαλφηεξν είλαη λα νδεγήζνπλ ζε νξζνινγηθέο απνθάζεηο παξά ζε εθηξνρηαζκφ ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο πξνο επηθίλδπλεο θαηεπζχλζεηο. Οη θαθέο εθηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ ή νη αζηαζείο θαη επηθίλδπλεο απφςεηο γηα ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή, φηαλ ππάξρνπλ, αληαλαθινχλ ζπλήζσο ρεηξηζκνχο θαη παξαπιάλεζε ηεο θνηλήο γλψκεο απφ ηηο ειίη θαη φρη αλεπάξθεηεο ζηελ πνιηηηθή ζθέςε ησλ πνιηηψλ. 38 36 Benjamin I. Page θαη Robert Y. Shapiro, The Rational Public. Fifty Years of Trends in Americans Policy Preferences, εθδ. The University of Chicago Press, Chicago, 1992, ζ. xi, φπσο παξαηίζεηαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public, the perspectives on popular opinion and public policy»,φ.π., ζ. 775. 37 John Hurwitz, Mark Peffley, «How are Foreign Policy Attitudes Structured? A Hierarchical Model», American Political Science Review, 1987, Vol.81(4):1099-1119, ζ. 114. 38 Οη απφςεηο απηέο ππνζηεξίδνληαη απφ ηνπο Benjamin I. Page θαη Robert Y. Shapiro, The Rational Public. Fifty Years of Trends in Americans Policy Preferences, The University of Chicago Press, Chicago, 1992 θαη Eugene R. Wittkopf, Faces of Ιnternationalism: Public Opinion and American Foreign Policy, Durham NC, Duke University Press, 1990 θαη Ronald H. Hinckley, People, Polls and 16
I.2.1. Η κοινή γνώμη ζηην εξυηεπική πολιηική: Μια αιηιακή ζσέζη; ε ζπλάξηεζε κε ηα λέα επξήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ ραξαθηήξα ηεο θνηλήο γλψκεο, αλαζεσξήζεθε θαη ε άπνςε γηα ηελ επίδξαζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε δηακφξθσζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Γηαπηζηψζεθε, κέζα απφ έξεπλεο, φηη ππάξρεη κεγάινο ζπζρεηηζκφο αλάκεζα ζηηο πξνηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ θαη ηηο απνθάζεηο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. 39 Απηφ πνπ είλαη πην ζεκαληηθφ, φκσο, είλαη φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο ησλ πεξηπηψζεσλ ε αιιαγή ηεο θνηλήο γλψκεο είρε πξνεγεζεί ηεο αιιαγήο ηεο πνιηηηθήο, ππνλνψληαο φηη ε ηειεπηαία γεληθά επεξεάδεηαη απφ ηε γλψκε ησλ πνιηηψλ. Ο Bruce Russett δηεξεχλεζε ηνλ ηξφπν ιήςεο θπβεξλεηηθψλ απνθάζεσλ γηα ζέκαηα ζηξαηησηηθψλ εμνπιηζκψλ θαη θαηά πφζν απηέο επεξεάδνληαη απφ ηηο απφςεηο ηηο θνηλήο γλψκεο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλάο ηνπ έδεημαλ φηη νη απφςεηο ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ην χςνο ησλ ζηξαηησηηθψλ δαπαλψλ ζε κηα δεδνκέλε ρξνληά γεληθά πηνζεηνχληαλ ην επφκελν έηνο απφ ηελ πνιηηηθή εγεζία. 40 Παξά ηελ παξαηεξνχκελε ζηξνθή ζηε λεφηεξε βηβιηνγξαθία θαη ηελ γεληθή απνδνρή ηεο ζρέζεο ζπλάθεηαο πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ απφςεσλ ηεο θνηλήο γλψκεο θαη ησλ πνιηηηθψλ απνθάζεσλ, δελ έρεη δνζεί ζαθήο απάληεζε ζην εξψηεκα εάλ ππάξρεη αηηηαθή ζρέζε κεηαμχ ησλ δχν παξακέηξσλ. Καη αλ ππάξρεη, δελ είλαη εχθνιν λα πξνζδηνξηζηεί ε ξνή ηεο αηηηαθήο ζρέζεο, εάλ είλαη απφ ηελ θνηλή γλψκε πξνο ηελ εθηειεζηηθή εμνπζία ή ην αληίζηξνθν. Ο Ronald Hinckley κέζσ ηεο πξνζσπηθήο ηνπ εκπεηξίαο σο κέινπο ηεο εζληθήο επηηξνπήο αζθάιεηαο ηνπ Ρ. Ρίγθαλ, δηαηχπσζε ηελ άπνςε φηη «νη δεκνζθνπήζεηο ζπληζηνχλ θνκβηθφ ζεκείν ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ ηνπ Πξνέδξνπ». 41 Ο Eugene Wittkopf ππνζηεξίδεη θη απηφο ηελ ηζρπξή επίδξαζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε δηεμαγσγή ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο αιιά φρη επζέσο, κέζσ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ απφςεσλ γηα θάζε δήηεκα φπσο ηζρπξίδεηαη ν Hinckley αιιά κε Policymakers: American Public Opinion and Νational Security, Lexington, New York, 1992 θαη Bruce Russett, Controlling the Sword: the Democratic Governance of National Security, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1990, φπσο αλαθέξνληαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public», φ.π., ζ. 784-785. 39 Σελ άπνςε απηή ππνζηήξημαλ κέζα απφ ηα επξήκαηα ησλ εξεπλψλ ηνπο νη Alan D. Monroe, «Consistency between public preferences and national policy decisions», American Politics Quarterly, January 1979, 7, ζ.3-19 θαη νη Benjamin.I. Page, Robert Shapiro «Effects of public opinion on policy», American Political Science Review, 77 (1983): 175-90, φπσο αλαθέξνληαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public, Νew perspectives on popular opinion and public policy», φ.π., ζ. 774-775. 40 Bruce Russett, Controlling the Sword: the Democratic Governance of National security, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1990, ζ.99-101, φπσο αλαθέξεηαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public, Νew perspectives on popular opinion and public policy», φ.π., ζ. 774. 41 Ronald H. Hinckley, «Public Attitudes Toward key Foreign Policy Events», Journal of Conflict Resolution, Vol.32 (No.2), June 1988: 295-318, ζ. 297. 17
έκκεζν ηξφπν, δεδνκέλνπ φηη νη πνιηηηθνί πξέπεη λα θηλεζνχλ κέζα ζε έλα ζπγθεθξηκέλν θιίκα γλψκεο. 42 Ο Graham, ζε κηα κειέηε γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ε ακεξηθαληθή εγεζία έιαβε απνθάζεηο γηα ηελ πνιηηηθή πεξηνξηζκνχ ησλ φπισλ, έδσζε εληππσζηαθά ζηνηρεία ππέξ ηεο ηζρπξήο επηξξνήο ηεο θνηλήο γλψκεο. Μέζα απφ ηε κειέηε δεκνζθνπήζεσλ θαη πξσηνγελψλ πεγψλ, ν Graham πξνζπάζεζε λα δηαπηζηψζεη αλ ππήξρε αηηηαθή ζρέζε κεηαμχ ησλ απνθάζεσλ ηεο εγεζίαο θαη ησλ απφςεσλ ηεο θνηλήο γλψκεο. Καηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε θνηλή γλψκε άζθεζε ηζρπξή επηξξνή ζε φια ηα ζηάδηα ηεο δηακφξθσζεο ηεο πνιηηηθήο, απφ ηνλ θαζνξηζκφ ηεο αηδέληαο έσο ηηο δηαπξαγκαηεχζεηο, ηελ επηθχξσζε θαη ηελ εθαξκνγή κηαο απφθαζεο. 43 Γηα ην ίδην ζέκα, ν Putnam πεξηέγξαςε ηηο δηεζλείο δηαπξαγκαηεχζεηο σο έλα «παηρλίδη ζε δχν επίπεδα». ην πξψην επίπεδν, εγρψξηεο νκάδεο πηέδνπλ ηελ θπβέξλεζε λα πηνζεηήζεη ηηο πνιηηηθέο πνπ επηζπκνχλ ελψ ζε δηεζλέο επίπεδν νη θπβεξλήζεηο πξνζπαζνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο εζσηεξηθέο απαηηήζεηο ησλ εθινγέσλ θαη ηαπηφρξνλα λα πεξηνξίζνπλ ηηο δπζκελείο ζπλέπεηεο ησλ δηεζλψλ εμειίμεσλ. Κάζε πνιηηηθφο εγέηεο «παίδεη» ηαπηφρξνλα θαη ζηα δχν απηά επίπεδα. 44 Oη Dorman θαη Farhang επηζεκαίλνληαο φηη «ε ζεκαζία ηεο θνηλήο γλψκεο είλαη επζέσο αλάινγε ηνπ κεγέζνπο ηεο πξνζπάζεηαο πνπ θαηαβάιιεηαη γηα λα ρεηξαγσγεζεί» 45 εμέθξαζαλ ηελ άπνςε φηη ε επηξξνή είλαη ακθίδξνκε, κε έκθαζε φκσο ζηελ απφ πάλσ πξνο ηα θάησ (top-down) θαηεχζπλζε. Αληίζεηα νη Shapiro- Jacobs, ελψ αλαγλσξίδνπλ ηελ απνπζία ζπζηεκαηηθήο γλψζεο γηα ηελ θαηεχζπλζε ηεο αηηηαθήο ζπζρέηηζεο θνηλήο γλψκεο-εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, δίλνπλ έκθαζε ζηελ απφ θάησ πξνο ηα πάλσ επηξξνή (down-top). Γελ αξλνχληαη σζηφζν φηη ε ζρέζε είλαη ακθίδξνκεο θαηεχζπλζεο: ε θπβέξλεζε αληαπνθξίλεηαη θαη ηαπηφρξνλα 42 Eugene R. Wittkopf, Faces of internationalism: Public Opinion and American Foreign Policy, Durham NC, Duke University Press, 1990, ζ.220, φπσο αλαθέξεηαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public», φ.π.,ζ. 774. 43 Σ. W. Graham, «The Politics of Failure: Strategic Nuclear Arms Control, Public Opinion and Domestic Politics in the United States, 1945-1980», PhD dissertation, MIT, Cambridge, 1989, φπσο αλαθέξεηαη ζην Οle Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy»,φ.π., ζ. 453. 44 R.D. Putnam «Diplomacy and Domestic Policy: The Logic of Two-Level Games», International Organization, (1988) 42:427-460, φπσο αλαθέξεηαη ζην Peter F. Trumbore, «Public Opinion as a Domestic Constraint in International negotiations: Two-Level Games in the Anglo-Irish Peach Process», International Studies Quarterly(1998) 42: 545-565, ζ. 546-547. 45 William A. Dorman, θαη Mansour Farhang, The U.S. Press and Iran: Foreign Policy and the Journalism of Deference, Berkeley, University of California Press, 1987, ζ. 20, φπσο αλαθέξεηαη ζην Brenda M. Seaver, «The Public Dimension of Foreign Policy», ζ. 76. 18
θαζνδεγεί ηελ θνηλή γλψκε. 46 ε παξφκνηα ζπκπεξάζκαηα θαηαιήγεη ν Kusnitz ζε έξεπλά ηνπ ζρεηηθά κε ηελ ακεξηθαληθή πνιηηηθή πξνο ηελ Κίλα κεηά ην 1949. ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπ ππνζηεξίδεη φηη, ζε έλα δηάζηεκα ηξηάληα ρξφλσλ, ε αληηζηνηρία κεηαμχ ησλ πξνηηκήζεσλ ηνπ θνηλνχ θαη ηεο αθνινπζνχκελεο πνιηηηθήο είλαη εληππσζηαθά πςειή κε ηε ξνή ηεο αηηηαθήο ζρέζεο λα είλαη ακθίδξνκε: ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ε πνιηηηθή εγεζία νδεγνχζε ηελ θνηλή γλψκε, ζε άιιεο ε θνηλή γλψκε αζθνχζε επηξξνή θαη ε εγεζία αθνινπζνχζε. 47 Ζ αλάιπζε ηνπ Eric Shiraev, αλ θαη δελ αξλείηαη ην ζηνηρείν ηεο αιιειεπίδξαζεο, ηνλίδεη ηε δπλαηφηεηα ησλ ειίη λα θαηεπζχλνπλ ηηο απφςεηο ηνπ θνηλνχ δεδνκέλνπ φηη ε ζρέζε κεηαμχ θνηλήο γλψκεο θαη εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαζνξίδεηαη απφ ηέζζεξηο παξακέηξνπο (άμνλεο): ην πνιηηηθφ ζχζηεκα, ηνπο πνιηηηθνχο ζρεκαηηζκνχο (θφκκαηα, νκάδεο ελδηαθεξφλησλ θιπ), ηηο αμηνινγηθέο θαη ηδενινγηθέο δεζκεχζεηο ηνπ θνηλνχ θαη ηελ πνηφηεηα ηεο πιεξνθφξεζεο πνπ ιακβάλεη. 48 Ο V.O. Key πεξηέγξαςε κε κηα κεηαθνξά ηε ζρέζε ησλ δχν παξακέηξσλ: ε θνηλή γλψκε ιεηηνπξγεί σο έλα ζχζηεκα πξνρσκάησλ ην νπνίν θαηεπζχλεη ηε ξνή ηεο πνιηηηθήο, φρη θαζνξίδνληαο ηνπο αθξηβείο ζηφρνπο, αιιά πξνζδηνξίδνληαο ηηο πηζαλέο πνιηηηθέο επηινγέο θαη ζέηνληαο ην πιαίζην εληφο ηνπ νπνίνπ ζα θηλεζνχλ. 49 Ο Powlick, ζεσξψληαο σο δεδνκέλε ηελ επηξξνή ηεο θνηλήο γλψκεο ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή, εμέηαζε ηηο πεγέο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη δηακνξθσηέο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπλ ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ. Μέζα απφ ζπλεληεχμεηο αμησκαηνχρσλ θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα ΜΜΔ θαη νη εθιεγκέλνη αληηπξφζσπνη είλαη νη πην ζεκαληηθέο «πεγέο» ηεο θνηλήο γλψκεο ελψ νη ειίη θαη νη νκάδεο ελδηαθεξφλησλ δελ ιακβάλνληαη ζρεδφλ θαζφινπ ππφςε. Μέηξηα είλαη ε ζεκαζία άιισλ κνξθψλ έθθξαζεο ηνπ θνηλνχ (δηαδειψζεηο, επαθέο ησλ πνιηηηθψλ κε ηνλ θφζκν, ηειεθσλήκαηα, γξάκκαηα θιπ). ε φ,ηη αθνξά ηηο 46 R.Y. Shapiro, L. Jacobs, «Who leads and who follows? U.S. Presidents, Public Opinion and Foreign Policy» ζην B.L.Nacos, R.Y.Shapiro, P.Isernia, Decionmaking in a Glass House, Mass Media, Public Opinion, and American and European Foreign Policy in the 21 st Century, Rowman & Littlefield Publishers, Inc, 2000, ζ. 228-235. 47 L.A. Kusnitz, Public Opinion and Foreign Policy: America s China Policy, Westport, CT: Greenwood Press, 1984, φπσο αλαθέξεηαη ζην Ole R. Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy, Challenges to the Almond-Lippmann Consensus», φ.π., ζ. 451. 48 Δric Shiraev, «Toward a comparative analysis of the public opinion-foreign policy connection», ζην B.L.Nacos, R.Y.Shapiro, P.Isernia, Deciosionmaking in a Glass House,φ.π., ζ. 298-303. 49 V.O. Key, Jr., Pubic Opinion and American Democracy, εθδ. Alfred A. Knopf, New York, 1961, φπσο αλαθέξεηαη ζην R. Sobel, The Impact of Public Opinion on U.S. Foreign Policy since Vietnam: Constraining the Colossus, Oxford University Press, 2001, ζ.10. 19
δεκνζθνπήζεηο, ν Powlick δελ θαηέιεμε ζε νξηζηηθά ζπκπεξάζκαηα γηα ηε ζεκαζία ηνπο, δηαπίζησζε φκσο φηη ζπρλά νη πνιηηηθνί είλαη επηθπιαθηηθνί σο πξνο ηα απνηειέζκαηά ηνπο. 50 ε θάζε πεξίπησζε, απηφ πνπ παξνπζηάδεη ελδηαθέξνλ είλαη φηη κεγαιχηεξε θαίλεηαη λα είλαη ε δχλακε ηεο πξνζδνθνχκελεο ζεηηθήο ή αξλεηηθήο αληίδξαζεο ηνπ θνηλνχ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα ιακβάλνληαη ζπρλά απνθάζεηο αληίζεηεο ζην γεληθφηεξν θιίκα γλψκεο, βάζεη πξνζδνθηψλ γηα κειινληηθή επηβξάβεπζε. 51 Απηφ έρεη νλνκαζηεί «δφγκα Weinberger», θαη ζπλνςίδεηαη ζηελ άπνςε φηη βαζηθφ θξηηήξην ησλ εγεηψλ γηα ηελ απφθαζε δηεζλνχο εκπινθήο ή επέκβαζεο είλαη ε πξνβιεθζείζα κειινληηθή ππνζηήξημε ηνπ θνηλνχ. 52 πλεπψο, νη πνιηηηθνί πνπ αζρνινχληαη κε ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή βαζίδνπλ ηηο πνιηηηθέο ηνπο επηινγέο φρη κφλν ζην θαηά πφζν απηέο είλαη ελδεδεηγκέλεο ή ζα έρνπλ ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα, αιιά θαη ζηηο αληηδξάζεηο πνπ πεξηκέλνπλ απφ ην θνηλφ. Γηα ην ζέκα απηφ ν Zaller δίλεη ην παξάδεηγκα ηνπ πνιέκνπ ηνπ Κφιπνπ. Σελ πεξίνδν πξηλ ηελ επίζεζε δελ ππήξρε πίεζε απφ ηελ πιεπξά ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ηε ιήςε κηαο ηέηνηαο απφθαζεο ε απφθαζε πάξζεθε πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί κειινληηθή απνδνθηκαζία ηεο πνιηηηθήο εγεζίαο γηα κε αλάιεςε δξάζεο. 53 Οη Stimson, MacKuen θαη Erikson ραξαθηεξίδνπλ σο «δπλακηθή αληηπξνζψπεπζε» (dynamic representation) ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία ε αιιαγή ηεο θνηλήο γλψκεο πξνθαιεί αιιαγή πνιηηηθήο. Οη εξεπλεηέο επηζεκαίλνπλ δχν θχξηνπο κεραληζκνχο κέζσ ησλ νπνίσλ απηφ ζπκβαίλεη: ηηο εθινγέο (θαη ηε δπλαηφηεηα αιιαγήο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο κέζσ ηεο εθινγήο λέαο θπβέξλεζεο) θαη ηε ζεκαζία πνπ νη πνιηηηθνί απνδίδνπλ ζηελ αλακελφκελε θνηλή γλψκε (γεγνλφο πνπ ηνπο νδεγεί ζην λα δξνπλ ζχκθσλα κε απηήλ.) 54 50 Philip Powlick, «The Sources of Public Opinion for American Policy Officials», International Studies Quarterly, 1995, Vol.42 (4): 427-460. 51 Σελ άπνςε απηή ππνζηεξίδνπλ πνιινί εξεπλεηέο, βι. ελδεηθηηθά D.C. Foyle, Counting the Public φ.π, ζ.266-269, B. Page, «Toward General Theories of the Media, Public Opinion and Foreign Policy», ζην B.L.Nacos, R.Y.Shapiro, P.Isernia, Decionmaking in a Glass House φ.π., ζ. 90 52 Ole R. Holsti, Public Opinion and American Foreign Policy, εθδ. The University of Michigan Press, Michigan, 1996, ζ. 110, φπσο αλαθέξεηαη ζην R.Sobel, «Public Opinion and American Foreign Policy», American Political Science Review, (Dec 1999), ζ. 3 (απφ ην site http://www.findarticles.com). 53 John Zaller, «Strategic Politicians, Public Opinion and the Gulf Crisis» ζην W.Lance Bennett, David L. Paletz (eds), Taken by Storm, The Media, Public Opinion and U.S. Foreign Policy in the Gulf War, The University of Chicago Press, 1994, ζ. 252-3. 54 James A. Stimson, Michael B. MacΚuen, Robert S. Erikson, «Dynamic Representation», American Political Science Review, September 1995, Vol.89(No.3),ζ. 543-565. 20
Ζ εθινγηθή δχλακε απνηειεί έλαλ έκκεζν ηξφπν επηξξνήο ηεο θνηλήο γλψκεο ζηελ άζθεζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ζηηο θνηλνβνπιεπηηθέο δεκνθξαηίεο. Έρεη ππνζηεξηρζεί φηη ην θνηλφ ειέγρεη ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή κέζσ ηεο εθινγηθήο ηνπ δχλακεο φηαλ ζπληξέρνπλ ηξεηο πξνυπνζέζεηο: πξψηνλ, ην θνηλφ είλαη ελήκεξν θαη έρεη γλψκε γηα ηα δεηήκαηα ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, δεχηεξν, ηα δεηήκαηα ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο αμηνινγνχληαη σο αξθεηά ζεκαληηθά ψζηε λα βαξχλνπλ ηελ ψξα ηεο εθινγηθήο απφθαζεο θαη ηξίην νη ςεθνθφξνη λα είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλνπλ ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ζέζεσλ ησλ ππνςεθίσλ. 55 Δπίζεο έρεη ακθηζβεηεζεί ε πςειή ζεκαζία ησλ ζεκάησλ εμσηεξηθήο πνιηηηθήο γηα ηνπο ςεθνθφξνπο ηε ζηηγκή ηεο εθινγηθήο αλακέηξεζεο (ζε ζχγθξηζε, ηνπιάρηζηνλ, κε ηα εζσηεξηθά ζέκαηα). ε αληίζεην ζπκπέξαζκα θαηέιεμε ε έξεπλα ησλ Aldrich, Sullivan θαη Βorgida, ζηελ νπνία δηαπηζηψζεθε φηη ηα δεηήκαηα ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο είραλ πνιχ κεγάιε βαξχηεηα ζηηο επηινγέο ησλ ςεθνθφξσλ ζε πέληε απφ ηηο ελλέα εθινγηθέο αλακεηξήζεηο πνπ κειέηεζαλ ζε κηα πεξίνδν ηξηάληα εηψλ. 56 Πνιινί αλαιπηέο έρνπλ ηνλίζεη ηε ζεκαζία επηπξφζζεησλ παξαγφλησλ ή κεηαβιεηψλ ζηελ εμέηαζε ηεο ζρέζεο θνηλήο γλψκεο-εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. πγθεθξηκέλα, ε επηξξνή ηεο θνηλήο γλψκεο ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή κπνξεί λα εμαξηάηαη απφ απηφ πνπ απνθαιείηαη «θιίκα» ηεο θνηλήο γλψκεο (climate of opinion), ην νπνίν αλαθέξεηαη ζε ηξεηο παξακέηξνπο: ην γεληθφ θιίκα ή γεληθή δηάζεζε 57 ηεο θνηλήο γλψκεο, ην βαζκφ ππνζηήξημεο ηεο θνηλήο γλψκεο πξνο ηελ πνιηηηθή εγεζία θαη ηε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο απέλαληη ζε ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο επηινγέο. 58 Άιινη παξάγνληεο νη νπνίνη θαζνξίδνπλ ην βαζκφ επηξξνήο ηεο θνηλήο γλψκεο ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή είλαη ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ πνπ ελδηαθέξνληαη, ε θχζε, ε δηάξθεηα θαη θξηζηκφηεηα ηνπ δεηήκαηνο. 59 ην πιαίζην ηεο εμέηαζεο επηπιένλ παξακέηξσλ ζηε ζρέζε θνηλήο γλψκεοεμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ν Foyle δηαηχπσζε ηε ζεσξία ηνπ «κνληέινπ ησλ 55 Ζ αλάιπζε απηή έρεη γίλεη απφ ηνλ Campbell (1960) θαη αλαθέξεηαη ζην R. Sobel, The Impact of Public Opinion, φ.π, ζ. 23-24. 56 J. Aldrich, J. Sullivan and E. Borgida, «Foreign Affairs and Issue Voting: Do Presidential Candidates Waltz before a Blind Audience?», American Political Science Review, 83: 123-141, φπσο αλαθέξεηαη ζην Ole Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy», φ.π., ζ. 451. 57 Αλεμάξηεηα απφ ην βαζκφ ελδηαθέξνληνο ή ηηο γλψζεηο ησλ πνιηηψλ γηα έλα ζέκα, φινη έρνπλ θάπνηα αληίιεςε γηα ηνπο γεληθνχο ζηφρνπο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Ο G. Almond ζην The American People and Foreign Policy ρξεζηκνπνηεί ηνλ φξν «δηάζεζε» ηεο θνηλήο γλψκεο γηα λα πεξηγξάςεη απηέο ηηο γεληθέο αληηιήςεηο (π.ρ. ε ερζξφηεηα πξνο ηε ΔΓ κεηά ην 1950). Βι. Υαξάιακπνο Σζαξδαλίδεο, «Σν ζχζηεκα ιήςεο απνθάζεσλ ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή: κηα ζεσξεηηθή πξνζέγγηζε», Τεηξάδηα (15), Ιλζηηηνύην Γηεζλώλ Οηθνλνκηθώλ Σρέζεωλ, Αζήλα 1999, ζ.58-59. 58 R. Sobel, The Impact of Public Opinion on US Foreign Policy, φ.π., ζ. 14-16 59 Υ. Σζαξδαλίδεο, φ.π., ζ.59 21
πεπνηζήζεσλ», ζχκθσλα κε ην νπνίν ν βαζκφο επηξξνήο ηεο θνηλήο γλψκεο ζηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή θαζνξίδεηαη θπξίσο απφ ηηο πεπνηζήζεηο ηνπ εγέηε ζρεηηθά κε ην επηζπκεηφ ή φρη απηήο ηεο επηξξνήο θαη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ιατθήο ππνζηήξημεο. 60 Γηα ην πσο ε θνηλή γλψκε κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή νη Jacobs-Shapiro δίλνπλ έλα ρξήζηκν πιαίζην φπνπ πεξηγξάθνπλ ηέζζεξηο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο νη πνιηηηθνί κπνξεί λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απφςεηο ηεο θνηλήο γλψκεο, αλάινγα κε ηνλ ηξφπν δηαθπβέξλεζεο πνπ πηνζεηνχλ. 61 Ο Trumbore αλαθέξεη ηξεηο παξακέηξνπο σο θαζνξηζηηθνχο γηα ηελ επηξξνή ηεο θνηλήο γλψκεο ζηελ πνιηηηθή εγεζία θαηά ηελ εμέιημε δηεζλψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ: νη πξνηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ ζε ζρέζε κε ηηο απφςεηο ηεο πνιηηηθήο εγεζίαο (ζπγθεθξηκέλα, ην θνηλφ κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο πνιηηηθέο απνθάζεηο φηαλ ππάξρεη αζπκθσλία κεηαμχ ησλ απφςεσλ θνηλνχ-εγεηψλ), ε ζεκαζία ηνπ δεηήκαηνο ππφ δηαπξαγκάηεπζε (φζν κεγαιχηεξε ε ζεκαζία ηνπ ηφζν κεγαιχηεξε ε πηζαλφηεηα επηξξνήο ησλ εγεηψλ) θαη ε δχλακε επηθχξσζεο (αλ ην θνηλφ έρεη ηε δχλακε, κε έκκεζν ή άκεζν ηξφπν, λα επηθπξψζεη ην απνηέιεζκα ηεο δηαπξαγκάηεπζεο). 62 Μηα παξάκεηξνο πνπ ζεσξείηαη ζεκαληηθή απφ αξθεηνχο κειεηεηέο είλαη ε ρξνληθή απφζηαζε απφ ηελ επφκελε εθινγηθή αλακέηξεζε. χκθσλα κε ηνλ Russett, ζε πξνεθινγηθέο πεξηφδνπο νη πνιηηηθνί ζπρλά πηνζεηνχλ ζθιεξέο ζέζεηο έλαληη ησλ εζληθψλ «ερζξψλ», πξνζπαζψληαο έηζη λα «θεξδίζνπλ πφληνπο» ζην εζσηεξηθφ, ελψ 60 D.C. Foyle, Counting the Public: Presidents, Public Opinion and Foreign Policy, φ.π., ζ. 258-265. Δξεπλψληαο ηνλ ηξφπν ιήςεο απνθάζεσλ Ακεξηθαλψλ πξνέδξσλ ν Foyle θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε επηξξνή ηεο θνηλήο γλψκεο ππάξρεη ζην βαζκφ πνπ νη πνιηηηθνί εγέηεο επηιέγνπλ λα ηε ιάβνπλ ππφςε. Οη πξνζσπηθέο πεπνηζήζεηο ησλ εγεηψλ είλαη πην θαζνξηζηηθέο θη απφ ηα αλακελφκελα απνηειέζκαηα ησλ εθινγψλ, ππνζηεξίδεη ν Foyle. Βάζεη ηνπ «κνληέινπ πεπνηζήζεσλ» ν Foyle δηαθξίλεη ηέζζεξηο ηχπνπο Πξνέδξσλ: ν αληηπξφζσπνο (delegate) ζεσξεί επηζπκεηή ηελ επηξξνή ηνπ θνηλνχ θαη απαξαίηεηε ηελ ππνζηήξημή ηνπ γηα ηελ επηηπρία κηαο πνιηηηθήο, ν εθηειεζηήο (executor) ζεσξεί επηζπκεηή ηελ επηξξνή ηνπ θνηλνχ αιιά αλψθειε ηελ ππνζηήξημή ηνπ, ν θχιαθαο (guardian) ζεσξεί άρξεζηε ηελ επηξξνή ηνπ θνηλνχ θαη ηελ ππνζηήξημή ηνπ θαη δξα βάζεη πξνζσπηθψλ εθηηκήζεσλ πεξί εζληθνχ ζπκθέξνληνο θαη ηέινο ν πξαγκαηηζηήο (pragmatist) ζεσξεί αλεπηζχκεηε ηελ επηξξνή ηνπ θνηλνχ αιιά απαξαίηεηε ηελ ππνζηήξημή ηνπ. Χο πξνο ηνλ ηξφπν αληίδξαζεο ηνπ θνηλνχ ζπκπεξαίλεη φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ην θνηλφ δελ αληηδξά κε ζπλαηζζεκαηηθφ ηξφπν ζηα δεηήκαηα ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. 61 Responsive leadership: ππάξρεη ηζρπξή επίδξαζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζηηο απνθάζεηο ηηο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Bureaucratic rule: ε θνηλή γλψκε δίλεη θαηεπζχλζεηο, ρσξίο λα επεξεάδεη θαζνξηζηηθά ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή. Democratic responsiveness: νη εγέηεο αληαπνθξίλνληαη ζηηο ηζρπξέο, ζηαζεξέο πξνηηκήζεηο ηνπ θνηλνχ.charismatic direction: νη εγέηεο ζηεξίδνπλ ηηο απνθάζεηο ηνπο ζηηο πξνζσπηθέο ηνπο πεπνηζήζεηο θαη ν ξφινο ηνπ θνηλνχ είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλνο. Βι. Ole R. Holsti, Public Opinion and American Foreign Policy, εθδ. The University of Michigan Press, Michigan, 1996, ζ. 205. 62 Peter F. Trumbore, «Public Opinion as a Domestic Constraint in International negotiations: Two- Level Games in the Anglo-Irish Peach Process», φ.π., ζ. 548-550. 22
ζηηο ελδηάκεζεο πεξηφδνπο εθαξκφδνπλ επηφηεξε πνιηηηθή, 63. ε αληηζηνηρία κε ηα παξαπάλσ, ν Zaller επηζεκαίλεη σο ζεκαληηθή παξάκεηξν ηελ εηθφλα πνπ ν αμησκαηνχρνο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, επηδηψθεη λα δηακνξθψζεη ζην εζσηεξηθφ. Απηφ πνπ ζπλήζσο επηδηψθνπλ νη πνιηηηθνί φηαλ δηαπξαγκαηεχνληαη κε αληίπαια κέξε είλαη ε δεκηνπξγία ηεο θήκεο ηνπ ζθιεξνχ θαη αλππνρψξεηνπ ζηελ εζσηεξηθή θνηλή γλψκε. Ζ θνηλή γλψκε ζε απηή ηελ πεξίπησζε επεξεάδεη έκκεζα ηε δηεμαγσγή ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο σο έλα θνηλφ ηηο πξνηηκήζεηο ηνπ νπνίνπ νη εγέηεο πξνζπαζνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ γηα ίδηνλ φθεινο. 64 πλεπψο, αλ θαη νη πεξηζζφηεξεο έξεπλεο ηα ηειεπηαία ρξφληα γχξσ απφ ηε ζρέζε κεηαμχ θνηλήο γλψκεο θαη εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ραξαθηεξίδνπλ ηελ θνηλή γλψκε σο αξθεηά ζηαζεξή θαη αλαγλσξίδεηαη ε δπλαηφηεηα ηεο λα επεξεάζεη ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή, ε ζρέζε θνηλήο γλψκεο θαη εμσηεξηθήο πνιηηηθήο δελ έρεη πξνζδηνξηζηεί κε αθξίβεηα ελψ πνιινί εξεπλεηέο ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία κειέηεο θαη άιισλ παξακέηξσλ. I.2.2. Δςναηόηηηερ επιπποήρ ηυν πποηιμήζευν ηος κοινού: Οπιζμένερ ςποθέζειρ για ηο πόλο ηυν ελίη και ηυν ΜΜΕ Έρεη ππνζηεξηρζεί φηη κεηά ην ηέινο ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ νη θπβεξλήζεηο έραζαλ ηε δπλαηφηεηα ειέγρνπ ηεο πιεξνθφξεζεο ηνπ θνηλνχ. Ζ ηερλνινγηθή εμέιημε ησλ ΜΜΔ επηηξέπεη πιένλ ηελ πξφζβαζε ηνπ θνηλνχ ζε δηαθνξεηηθέο, κε θξαηηθά ειεγρφκελεο, πεγέο ελεκέξσζεο. πλεπψο, ε δπλαηφηεηα ησλ πνιηηηθψλ εγεηψλ λα ρεηξαγσγνχλ ηελ αληίιεςε ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ηα δηεζλή δεηήκαηα θαη ηελ άζθεζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, έρεη κεησζεί. Σελ αληίζεηε άπνςε ππνζηεξίδεη κηα νκάδα κειεηεηψλ, εθηηκψληαο φηη ε δπλαηφηεηα ηεο πνιηηηθήο εγεζίαο λα θαηεπζχλεη ηελ θνηλή γλψκε σο πξνο ηα δηεζλή δεηήκαηα έρεη απμεζεί κεηά ην ηέινο ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ. Οη Jacobs θαη Shapiro ππνζηεξίδνπλ φηη ην ηέινο ηνπ Φπρξνχ Πνιέκνπ έρεη κεηψζεη ηε δπλαηφηεηα θαηαλφεζεο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, εμαηηίαο ηεο θαηάξξεπζεο ηνπ δηπνιηθνχ θφζκνπ θαη ηνπ αληίζηνηρνπ πιαηζίνπ εξκελείαο ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ, θαζηζηψληαο δπζρεξέζηεξε ηελ παξαθνινχζεζε ησλ δηεζλψλ εμειίμεσλ. ηνλ κεηαςπρξνπνιεκηθφ 63 Ζ άπνςε έρεη ππνζηεξηρζεί απφ ηνλ Bruce Russett, φπσο αλαθέξεηαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public»,φ.π., ζ. 783. 64 John Zaller, «Strategic Politicians, Public Opinion and the Gulf Crisis» ζην W.Lance Bennett, David L. Paletz (eds), Taken by Storm, The Media, Public Opinion and U.S. Foreign Policy in the Gulf War, φ.π., ζ. 271. 23
θφζκν, ζπλεπψο, ε δπλαηφηεηα ησλ πνιηηηθψλ λα νξίδνπλ ηελ «πιαηζίσζε» ελφο γεγνλφηνο ζεηηθά ή αξλεηηθά (framing) θαη σο εθ ηνχηνπ λα θαηεπζχλνπλ ηελ άπνςε ηνπ θνηλνχ γηα ηα δεηήκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, ελδέρεηαη λα είλαη κεγαιχηεξε. 65 Σελ άπνςε απηή πηνζεηεί θαη ν Shiraev ν νπνίνο, κέζσ ηεο πξνζέγγηζεο ησλ «αμφλσλ» ζηελ νπνία αλαθεξζήθακε, ηνλίδεη ηε δχλακε ησλ ειίη λα «πιαηζηψλνπλ» ηελ αηδέληα ησλ δηεζλψλ εμειίμεσλ θαη ζπλεπψο, ε εμάξηεζε ηνπ θνηλνχ απφ ηηο ηδενινγηθέο δηακάρεο αληηηηζέκελσλ ειίη σο πξνο ηελ επηθξάηεζε ηνπ θπξίαξρνπ εξκελεπηηθνχ πιαηζίνπ, είλαη ζήκεξα κεγαιχηεξε. 66 Δξεπλεηέο φπσο νη Ginsburg, Margolis θαη Mauser, έρνπλ επηζεκάλεη φηη ην θνηλφ απνηειεί εχπιαζην ζηφρν ησλ επηθνηλσληαθψλ ζηξαηεγηθψλ ησλ ειίη. 67 ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, φπσο είδακε, ε αιιαγή ηεο θνηλήο γλψκεο πξνεγείηαη ηεο αιιαγήο ζηελ πνιηηηθή, γεγνλφο πνπ εληζρχεη ηελ ππφζεζε πεξί επηξξνήο ηεο πξψηεο ζηε δεχηεξε. Χζηφζν θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε δελ κπνξεί λα απνθιεηζηεί ε πηζαλφηεηα ηεο ρεηξαγψγεζεο ησλ γεγνλφησλ απφ ηελ θπβέξλεζε κε ηξφπν ψζηε λα πξνθχςεη ε αιιαγή δηάζεζεο ηεο θνηλήο γλψκεο. Γχξσ απφ ην ζέκα απηφ έρεη αλαπηπρζεί κηα ππφζεζε, γλσζηή σο ππφζεζε «ζπζπείξσζε γχξσ απφ ηνλ πξφεδξν» (rally round the president). χκθσλα κε απηήλ, ε θπβέξλεζε κπνξεί λα ρεηξαγσγήζεη ην θνηλφ έκκεζα, αλαιακβάλνληαο πξσηνβνπιίεο ζην εμσηεξηθφ θαη δηακνξθψλνληαο κε ηέηνην ηξφπν ηηο απνθάζεηο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ηεο ψζηε λα απμάλεη ηε δεκνηηθφηεηά ηεο εζσηεξηθφ. 68 χκθσλα κε ηνλ Taylor, ε δηάδνζε θαη εμέιημε ησλ ΜΜΔ ππήξμε ηζηνξηθά ν βαζηθφο παξάγνληαο πνπ νδήγεζε ζην ζπλππνινγηζκφ ηεο θνηλήο γλψκεο ζηε ιήςε απνθάζεσλ εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. 69 Οη Page Shapiro θαη Dempsey, απνξξίπηνληαο 65 R.Y. Shapiro, L. Jacobs «Who leads and who follows? US Presidents, Public Opinion and Foreign Policy» ζην Brigitte L. Nacos, Robert Y. Shapiro, Pierangelo Isernia (eds) Decionmaking in a Glass House φ.π., ζ.240. 66 Δric Shiraev, «Toward a comparative analysis of the public opinion-foreign policy connection», ζην Brigitte L. Nacos, Robert Y. Shapiro, Pierangelo Isernia (eds), Deciosionmaking in a Glass House φ.π. ζ. 304. 67 Benjamin Ginsburg, The Captive Public: How Mass Opinion Promotes State Power, εθδ. Basic Books, New York, 1988 θαη Michael Margolis, θαη Gary A. Mauser (επηκ.), Manipulating Public Opinion, εθδ. Brooks/Cole, Pacific Grove, 1989, φπσο αλαθέξνληαη ζην Ole R. Holsti, «Public Opinion and Foreign Policy», φ.π., ζ.452. 68 Βι. ζρεηηθά Richard A. Brody, θαη Catherine R. Shapiro, «A Reconsideration of the Rally Phenomenon in Public Opinion», ζην Samuel Long (επηκ.), Political Behavior Annual, ηρ.2, ζ.77-102, εθδ. Westview, Boulder, CO, 1989, θαη R.F. Marra, W. Ostrom, θαη D. M. Simon, «Foreign Policy and Presidential Popularity», Journal of Conflict Resolution, ηρ.34, 1990, ζ.588-623, φπσο αλαθέξνληαη ζην Ole R. Holsti, «Public Opinion and American Foreign Policy, Challenges», φ.π., ζ.452. 69 Philip Taylor, Global Communications, International Affairs and the Media since 1945, Routledge, London/New York 1997, ζ. 59. Ζ θνηλή γλψκε γηα πξψηε θνξά απαζρφιεζε ζνβαξά ηνπο δηακνξθσηέο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ζηνλ Πξψην Παγθφζκην Πφιεκν. 24
ηελ άπνςε ησλ «πεξηνξηζκέλσλ επηδξάζεσλ» ησλ ΜΜΔ, ππνζηεξίδνπλ φηη ηα ΜΜΔ, θαη θπξίσο ε ηειεφξαζε, απνηεινχλ έλαλ απφ ηνπο βαζηθφηεξνπο παξάγνληεο δηακφξθσζεο ηεο θνηλήο γλψκεο. Οη λέεο πιεξνθνξίεο ηηο νπνίεο ην θνηλφ ιακβάλεη κέζσ ησλ ΜΜΔ θαζνξίδνπλ ζε κεγάιν πνζνζηφ ηηο αιιαγέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ θνηλή γλψκε, ηδίσο φηαλ ζπληξέρνπλ νη εμήο πξνυπνζέζεηο: νη πιεξνθνξίεο είλαη θαηαλνεηέο θαη αμηφπηζηεο, νη πιεξνθνξίεο αθνξνχλ ηελ αμηνιφγεζε κηαο ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθήο θαη θαηαξξίπηνπλ πξνεγνχκελα δεδνκέλα. 70 Δπηπιένλ, έρεη ηνληζηεί ε δπλαηφηεηα επηξξνήο ηεο θπβέξλεζεο κέζσ πηνζέηεζεο ησλ κελπκάησλ ηεο απφ ηα ΜΜΔ. Πνιιέο έξεπλεο γηα ηα ΜΜΔ θαη ηελ θνηλή γλψκε έρνπλ θαηαιήμεη ζην ζπκπέξαζκα φηη ηα κέζα, εηδηθά ζε πεξηφδνπο θξίζεσλ, ζηεξίδνληαη ζε επίζεκεο θπβεξλεηηθέο πεγέο αλαπαξάγνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ θπβεξλεηηθή πξνπαγάλδα. 71 Ζ επίδξαζε ησλ εθάζηνηε θπβεξλήζεσλ επί ησλ ΜΜΔ ζε δεηήκαηα εμσηεξηθήο πνιηηηθήο επηηπγράλεηαη επεηδή, εηδηθά ζηα δεηήκαηα δηεζλψλ ζρέζεσλ, νη θπβεξλήζεηο είλαη ν πφινο πνπ ζέηεη ηελ εκεξήζηα δηάηαμε (agenda setting), θαζψο ηα κέζα ελεκέξσζεο εμαξηψληαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνπο θπβεξλεηηθνχο αμησκαηνχρνπο γηα ηελ πιεξνθφξεζή ηνπο. 72 Γηα ην ζέκα ηεο δηακφξθσζεο ηεο θνηλήο γλψκεο απφ ηα ΜΜΔ, νη Page θαη Shapiro ακθηζβεηνχλ ην κνληέιν ηεο δηθαζηθήο ξνήο ηεο επηθνηλσλίαο ησλ Katz θαη Lazarsfeld (δειαδή φηη ηα ΜΜΔ επεξεάδνπλ ην θνηλφ κέζσ ηεο επηξξνήο ησλ θαζνδεγεηψλ θνηλήο γλψκεο) θαη ππνζηεξίδνπλ φηη ε θνηλή γλψκε επεξεάδεηαη απεπζείαο απφ ηα κελχκαηα ησλ κέζσλ, ρσξίο ηεο δηακεζνιάβεζε ηξίησλ. 73 πλεπψο, ε πιεξνθφξεζε θαη νη αληηιήςεηο ηεο θνηλήο γλψκεο γηα ηα δηεζλή γεγνλφηα είλαη πνιιέο θνξέο ζε πιήξε ζπκθσλία κε ηηο θπβεξλεηηθέο απφςεηο εμαηηίαο ηεο απμεκέλεο δπλαηφηεηαο ηεο πνιηηηθήο εγεζίαο λα πξνσζεί ηα κελχκαηά ηεο ζηα ΜΜΔ. ρεηηθά κε ηελ επηξξνή ησλ ειίη ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλήο γλψκεο, έρεη δηαηππσζεί ε ζεσξία γηα ην «απνηέιεζκα ηεο θπξίαξρεο ηάζεο» (mainstream effect) 70 Β.Page, R.Shapiro, G. Dempsey, «What Moves Public Opinion?», American Political Science Review, 1987, Vol.81(1): 23-45. 71 Γηα κηα αλάιπζε ηνπ ηξφπνπ θάιπςεο πνιεκηθψλ ζπγθξνχζεσλ απφ ηα ακεξηθαληθά ΜΜΔ βι. Philip Taylor, Global Communications, International Affairs and the Media since 1945, Routledge, London/New York 1997. Γηα ην πψο νη Ακεξηθαλνί Πξφεδξνη ρεηξίζηεθαλ ηνλ Σχπν ζε πεξηφδνπο πνιέκνπ Bι. A.Trevor Thrall, War in the Media Age, Hampton Press, Inc., New Jersey, 2000. 72 John Zaller θαη Dennis Chiu, «Government s Little Helper. U.S. Press Coverage of Foreign Policy Crisis, 1946-1999», ζην Brigitte L. Nacos, Robert Y. Shapiro, Pierangelo Isernia, Deciosionmaking in a Glasshouse φ.π., ζ.61-84. Γηα ην ζέκα ΜΜΔ θαη πφιεκνο βι. επίζεο Brian McNair, Δηζαγωγή ζηελ πνιηηηθή επηθνηλωλία, εθδ. Καηάξηη, Αζήλα 1998, θεθ. 9: «Γηεζλήο πνιηηηθή επηθνηλσλία». 73 Miroslav Nincic, «A sensible public», φ.π., ζ. 780-781. 25
θνηλνχ. 76 Έρεη ππνζηεξηρζεί αθφκε φηη ε νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ελδέρεηαη λα θαζνξίζεη θαη ην «απνηέιεζκα ηεο πφισζεο» (polarization effect). Σν πξψην αλαθέξεηαη ζηελ πεξίπησζε πνπ νη ειίη ηεο ρψξαο γεληθά ζπκθσλνχλ σο πξνο ηελ άζθεζε ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο, νπφηε παξαηεξείηαη κηα γεληθή ππνζηήξημε ηεο πνιηηηθήο απηήο απφ ηελ θνηλή γλψκε. Σν δεχηεξν παξαηεξείηαη ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ ππάξρεη ζπλαίλεζε κεηαμχ ησλ ειίη κε απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία θαηλνκέλσλ πφισζεο ζηνλ πιεζπζκφ. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα, ε δεκφζηα δηαθσλία ησλ θηιειεπζέξσλ ειίη ηεο Ακεξηθήο θαη ε αθφινπζε αληίδξαζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηνλ πφιεκν ηνπ Βηεηλάκ κεηά ην 1966. 74 Ο Sobel ηζρπξίδεηαη φηη νη απφπεηξεο επηξξνήο ηνπ θνηλνχ εθδειψλνληαη είηε σο έκκεζεο πξνζπάζεηεο νη νπνίεο ζηνρεχνπλ ζηα ΜΜΔ, ζηηο νκάδεο ελδηαθέξνληνο θαη άιινπο θαζνδεγεηέο θνηλήο γλψκεο είηε σο άκεζεο ελέξγεηεο πνπ ζηνρεχνπλ ζην επξχ θνηλφ. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα απηψλ ησλ ελεξγεηψλ δελ είλαη ζαθήο, σζηφζν έρεη παξαηεξεζεί φηη ην θνηλφ δελ επεξεάδεηαη ή επεξεάδεηαη αξλεηηθά απφ ηα κελχκαηα νκάδσλ πνπ ζεσξείηαη φηη έρνπλ ηδηνηειή θίλεηξα, αληίζεηα είλαη πην δεθηηθφ ζε κελχκαηα νκάδσλ πνπ ζεσξείηαη φηη ππεξεηνχλ ην γεληθφ ζπκθέξνλ. 75 ε φ,ηη αθνξά ηηο απφπεηξεο άκεζεο επηξξνήο ηνπ θνηλνχ κέζσ κελπκάησλ ησλ εγεηψλ ζηα ΜΜΔ (going public strategy), ε απνηειεζκαηηθφηεηα εμαξηάηαη απφ παξακέηξνπο φπσο ε δεκνηηθφηεηα ηνπ πνιηηηθνχ θαη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ηνπ ηελ πξνζπάζεηα ρεηξαγψγεζεο ηνπ θνηλνχ σο πξνο ηα δεηήκαηα ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. ε πεξηφδνπο ρακειήο απφδνζεο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο είλαη πηζαλή ε επηδίσμε, απφ ηελ πιεπξά ηεο θπβέξλεζεο, κηαο επηθνηλσληαθήο ζηξαηεγηθήο εζηηαζκέλεο ζηελ πξνβνιή δεηεκάησλ εμσηεξηθήο πνιηηηθήο. Απηή ε επηθνηλσληαθή ηαθηηθή κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ παξνρήο πιεξνθνξηψλ ζηα ΜΜΔ ή κέζσ δξαζηεξηνπνίεζεο ζην εμσηεξηθφ. ε ηέηνηεο πεξηφδνπο πηνζεηνχληαη ζπρλά επηζεηηθέο ή θηινπφιεκεο ζηξαηεγηθέο κε πςειή ηελ πηζαλφηεηα εκπινθήο. 77 74 Γηα ηα mainstream effect θαη polarization effect βι. John Zaller, «Strategic Politicians, Public Opinion and the Gulf Crisis» ζην W.Lance Bennett, David L. Paletz (eds), Taken by Storm, The Media, Public Opinion and U.S. Foreign Policy in the Gulf War, The University of Chicago Press, 1994, ζ.189-192. 75 R. Sobel, The Impact of Public Opinion, φ.π., ζ.19-20. 76 R. Sobel, The Impact of Public Opinion, φ.π., ζ.20-22. 77 Άπνςε πνπ έρεη αλαιχζεη ν Bruce Russett, φπσο αλαθέξεηαη ζην Miroslav Nincic, «A sensible public», φ.π., ζ. 783. 26