Δυνατότητα εξυγίανσης εδαφών με προβλήματα νιτρορρύπανσης με την καλλιέργεια της κουινόα

ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ Δυνατότητα εξυγίανσης εδαφών με προβλήματα νιτρορρύπανσης με την καλλιέργεια της κουινόα ΙΩΑΝΝΑ Π. ΚΑΚΑΜΠΟΥΚΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΑΓΡΙΝΙΟ 2016

2.30 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσμάτων Για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων έγινε ανάλυση διασποράς ANOVA/MANOVA. Η σύγκριση των μέσων τιμών για τη διαπίστωση στατιστικά σημαντικών ή μη διαφορών μεταξύ των υπό μελέτη παραμέτρων έγινε με τη δοκιμασία του Tukey για επίπεδο σημαντικότητας 5%. Τα στατιστικά λογισμικά που χρησιμοποιήθηκαν ήταν τα Statistica (StatSoft, 2011) και το SigmaPlot version 12.0. Επίσης έγινε συνδυασμένη ανάλυση στους δείκτες και μεταξύ των ετών με τη μέθοδο Buchse 2002. Τα γραφήματα έγιναν με τη βοήθεια των λογισμικών Excel και Statistica. 2.31 Μετεωρολογικά Δεδομένα Για την καλύτερη ερμηνεία των δεδομένων και των αποτελεσμάτων συγκεντρώθηκαν τα μετεωρολογικά δεδομένα της περιοχής του Αγρίνιου (κωδικός θέσης LGH9). Πληροφορίες σταθμού: Υψόμετρο 72 m, Θέση : Πανεπιστήμιο. Βρίσκεται σε οροφή κτηρίου. Ύψος αισθητήρων θερμ/υγρ : 2 m. Ύψος ανεμομέτρου : 2 m. Η συλλογή στοιχείων πάρθηκε από τη βάση δεδομένων του Ε.Α.Α. και του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος. Τα στοιχεία που παρουσιάζονται στη συνέχεια είναι η μέση μηνιαία βροχόπτωση και η μάση μηνιαία θερμοκρασία από τους μήνες Μάρτιο έως Σεπτέμβριο που αποτελούν την καλλιεργητική περίοδο της κινόας για τα έτη 2011-12 & 2013. Και τα τρία χρόνια του πειράματος δεν παρατηρήθηκαν ακραία φαινόμενα. Το μόνο που αξίζει να σημειωθεί είναι ότι το Μάιο του 2011 υπήρξε υψηλό ποσοστό βροχόπτωσης (116,8 mm) γεγονός που οδήγησε σε μικρότερες αρδεύσεις. 61

Υψος βροχ (mm) Βαθμοί οc 35 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία 30 25 20 15 10 2011 2012 2013 5 0 Mart April May June Jule Aug Sept Διάγραμμα 2.1 Μέση Μηνιαία Θερμοκρασία κατά την καλλιεργητική περίοδο και κατά την 3ετία του πειράματος. 140 Μέση Μηνιαία Βροχόπτωση 120 100 80 60 40 2011 2012 2013 20 0 Mart April May June Jule Aug Sept Διάγραμμα 2.2 Μέση Μηνιαία Βροχόπτωση κατά την καλλιεργητική περίοδο και κατά την 3ετία του πειράματος. 62

Κεφάλαιο 3 Αποτελέσματα Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της διατριβής. Πρώτα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα των εδαφικών παραμέτρων, ακολουθούν οι φυτικοί παράμετροι και τέλος οι δείκτες που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα του αζώτου στο σύστημα έδαφος φυτό. Για κάθε παράμετρο παρουσιάζονται στοιχεία της ανάλυσης διασποράς καθώς και συγκρίσεις των μέσων με βάση την δοκιμασία κατά Tukey και για επίπεδο σημαντικότητας 5%. Επίσης σε βασικές παραμέτρους παρουσιάζεται και η συνδυασμένη ανάλυση ως προς το χρόνο. Εδαφικές παράμετροι 3.1 Μέση Σταθμισμένη Διάμετρο Συσσωματωμάτων (ΜΣΔΣ) Η ΜΣΔΣ είναι μια εδαφική παράμετρος όπου περιγράφει τη ποιότητα της δομής του εδάφους και ανήκει στις φυσικές ιδιότητες. Οι τιμές κυμάνθηκαν από 7,45 έως 9 mm. Όπως φαίνεται και από το πίνακα 3.1 η κοπριά και για τη συμβατική κατεργασία έχει θετική επίδραση στην ΜΣΔΣ όπου παρουσίασαν και τη μεγαλύτερη τιμή. Πίνακας 3.1 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στην ΜΣΔΣ για τρία έτη. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. ΜΣΔΣ (mm) 2011 2012 2013 CT 8,15 a 7,93 a 8,07 a MT 7,83 b 7,58 a 7,87 a 2011 2012 2013 Μάρτυρας 7,63 a 7,55 b 7,37 b Κοπριά 8,03 a 8,53 a 9,00 a ΝΡΚ 10Ν 7,95 a 7,48 b 7,76 ab ΝΡΚ 20N 8,35 b 7,45 b 7,72 b 63

Με βάση τη ανάλυση διασποράς στατιστικά σημαντικές διαφορές παρατηρήθηκαν κυρίως μεταξύ της κοπριάς και της ανόργανης λίπανσης σχεδόν για όλα τα έτη. Επίσης παρατηρήθηκε σταδιακή αύξηση στα τεμάχια της κοπριάς με αύξηση ανά έτος. Όσον αφορά την κατεργασία του εδάφους μόνο το έτος 2011 παρατηρήθηκε στατιστική υπεροχή του συστήματος της συμβατικής κατεργασίας με βάση τη δοκιμασία κατά Tukey. Επίσης με βαση την ανάλυση διασποράς δεν παρατηρήθηκε αλληλεπίδραση μεταξύ κατεργασίας και λίπανσης. 3.2 Ολικό Πορώδες Εδάφους. Το ολικό πορώδες του εδάφους ανήκει στις φυσικές ιδιότητες του εδάφους και συνδέεται με την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος καθώς και την διήθηση του νερού και των νιτρικών. Παρατηρήθηκε θετική επίδραση της μειωμένης κατεργασίας στο ολικό πορώδες καθώς και της λίπανσης με κοπριά όπως φαίνεται και από το πίνακα 3.2α. Πίνακας 3.2α. Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στο ολικό πορώδες (%) για τρία έτη. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Ολικό Πορώδες % 2011 2012 2013 CT 42,13 a 40,38 a 38,63 a MT 42,63 a 41,50 a 41,75 b 2011 2012 2013 Μάρτυρας 40,00 b 39,50 b 38,50 b Κοπριά 43,25 ab 46,25 a 45,75 a ΝΡΚ 10Ν 40,75 b 39,50 b 38,75 b ΝΡΚ 20N 45,50 a 38,50 b 37,75 b Όπως φαίνεται από το Πίνακα 3.2β ο παράγοντας λίπανση ήταν αυτό που επέδρασε σημαντικά στο ολικό πορώδες και μόνο το 2013 η κατεργασία είχε θετική επίδραση για επίπεδο 5%. 64

Πίνακας 3.2β Ανάλυση διασποράς του ολικού πορώδους για την 3ετία 2011-13. 2011 SS MS F P Tillage 1 1 0,348 0,572 fertiliz 75,25 25,083 8,725 0,007 Tillage x fertiliz 0,5 0,167 0,058 0,98 Residual 23 2,875 2012 SS MS F P Tillage 5,063 5,063 3,24 0,11 fertiliz 153,188 51,063 32,68 <0,001 Tillage x fertiliz 8,188 2,729 1,747 0,235 Residual 12,5 1,563 2013 SS MS F P Tillage 39,063 39,063 13,889 0,006 fertiliz 167,188 55,729 19,815 <0,001 Tillage x fertiliz 3,688 1,229 0,437 0,733 Residual 22,5 2,813 Γενικότερα κατά τα καλλιεργητικά έτη 2012 και 2013 παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικά μεγαλύτερο ολικό πορώδες με τις τιμές στα τεμάχια της κοπριάς να κυμαίνονται από 43 έως 46 % περίπου όταν στα τεμάχια της ανόργανης λίπανσης με 20μονάδες Ν κυμάνθηκαν από 45 % (έτος 2011) έως 37% (έτος 2013) με σταδιακή μείωση λόγω της πιθανής αλατότητας της ανόργανης λίπανσης. Επίσης όσο αφορά το παράγοντα κατεργασία και στα τρία καλλιεργητικά έτη η τιμή του ολικού πορώδους ήταν μεγαλύτερη στην μειωμένη κατεργασία. 3.3. Οργανική ουσία του Εδάφους. Η οργανική ουσία του εδάφους αποτελεί χημική και βιολογική ιδιότητα του εδάφους. Αποτελεί κύρια δεξαμενή θρεπτικών στοιχείων, οργανικού Ν και υπόστρωμα μικροβιακής δραστηριότητας. Όπως φαίνεται και από το πίνακα 3.3 και το διάγραμμα 3.1, τα καλλιεργητικά έτη 2012 & 2013 τόσο η κατεργασία όσο και η λίπανση επηρέασαν στατιστικά σημαντικά την οργανική ουσία του εδάφους με τη κοπριά να αυξάνει τη περιεκτικότητα της οργανικής ουσίας και η 65

Οργανική ουσία % μειωμένη κατεργασία να έχει μικρότερες τιμές λόγω της μη ενσωμάτωσης των φυτικών υπολειμμάτων στο έδαφος. 3,00 2,80 2,60 2,40 2,20 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 CT MT ns a a b b Year 2011 Year 2012 Year 2013 καλλιεργητικό έτος Διάγραμμα 3.1 Επίδραση της κατεργασίας στη περιεκτικότητα της οργανικής ουσίας στη τριετία 2011-13. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Πίνακας 3.3. Επίδραση της λίπανσης στην οργανική ουσία του εδάφους (%) για τρία έτη. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. Οργανική ουσία % 2011 2012 2013 Μάρτυρας 1,91 a 1,70 b 1,62 b Κοπριά 2,13 a 2,60 a 2,61 a ΝΡΚ 10Ν 2,01 a 1,83 b 1,66 b ΝΡΚ 20N 1,97 a 1,75 b 1,70 b Όπως γίνεται αντιληπτό από το πίνακα 3.3 η επίδραση της οργανικής ουσίας ήταν θετική και συνέβαλε στις στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των επιπέδων λίπανσης όπου στην τελευταία καλλιεργητική περίοδο η τιμή της οργανικής ουσίας ήταν 2,61% και συνεχώς αυξανόμενη κατά τη διάρκεια του πειράματος σε αντίθεση με τα τεμάχια όπου δέχθηκαν τις άλλες λιπάνσεις που η οργανική ουσία μειώθηκε με τη πάροδο του χρόνου. 66

3.4 Ολικό Ν εδάφους (%). Το ολικό Ν του εδάφους αποτελεί την κύρια εδαφική μορφή του εδαφικού Ν και για αυτό το λόγο λέγεται και ολικό. Είναι συστατικό της οργανικής ουσίας και ευνοήθηκε από την οργανική λίπανση. Μεταξύ των συστημάτων κατεργασίας δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές για τα έτη 2012 και 2013 για επίπεδο σημαντικότητας 5%. Όσο αφορά τη λίπανση στα τεμάχια με κοπριά παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε σχέση με τα υπόλοιπα τεμάχια άλλων λιπάνσεων (για τα έτη 2012 & 13) και σταδιακή αύξηση της περιεκτικότητας του εδάφους από την αρχή του πειράματος ακολουθώντας τη τάση της οργανικής ουσίας ως επίδραση της οργανικής λίπανσης με τη τιμή να είναι 0,192% σχετικά υψηλή για τα Ελληνικά εδάφη. Αντίθετα η ανόργανη λίπανση δεν δείχνει τάσεις σημαντικής επίδρασης. Πίνακας 3.4. Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στο ολικό άζωτο του εδάφους (%) για τρία έτη. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Ολικό Ν εδάφους % 2011 2012 2013 CT 0,158 a 0,149 a 0,150 a MT 0,141 b 0,147 a 0,153 a 2011 2012 2013 Μάρτυρας 0,137 a 0,133 a 0,137 a Κοπριά 0,156 a 0,183 b 0,192 b ΝΡΚ 10Ν 0,149 a 0,137 a 0,146 a ΝΡΚ 20N 0,156 a 0,138 a 0,130 a Επειδή το ολικό Ν αποτελεί βασική παράμετρο της διατριβής έγινε και συνδυασμένη ανάλυση ως προς το χρόνο όπως φαίνεται στο Πίνακα 3.5. Μόνο η λίπανση βρέθηκε να επηρεάζει τη περιεκτικότητα του ολικού εδαφικού Ν, με τη λίπανση με κοπριά να διαφέρει στατιστικά σημαντικά από όλες τις υπόλοιπες λιπάνσεις και να συμβάλει στην σημαντική αύξηση του εδαφικού Ν. 67

Πίνακας 3.5. Συνδυασμένη ανάλυση διασποράς του πειραματικού και όλων των παραγόντων και για τα 3 έτη για τη περιεκτικότητα εδάφους σε ολικό Ν, και οι συγκρίσεις μεταξύ των επεμβάσεων λίπανσης. (man: κοπριά, con:μάρτυρας, Inorg:ανόργανη λίπανση). Με έντονη γραφή συμβολίζονται τα στατιστικά σημαντικά πεδία για επίπεδο σημαντικότητας 5%. DF SS MS F P YEAR 2 9,45E-05 4,73E-05 0,305 0,74 Tillage 1 0,00032 0,00032 2,069 0,163 Fertiliz 3 0,0127 0,00422 27,245 <0,001 YEAR x Tillage 2 0,000768 0,000384 2,481 0,105 YEAR x fertiliz 6 0,00444 0,000741 4,785 0,002 Tillage x fertiliz 3 0,000591 0,000197 1,272 0,307 YEAR x Tillage x fertiliz 6 0,000953 0,000159 1,026 0,433 Residual 24 0,00372 0,000155 Total 47 0,0235 0,000501 Comparison Diff of Means p q P P<0,050 man vs. con 0,0417 4 11,601 <0,001 Yes man vs. inorg20n 0,0358 4 9,954 <0,001 Yes man vs. Inorg 10N 0,0329 4 9,165 <0,001 Yes Inorg 10N vs. con 0,00875 4 2,436 0,334 No Inorg 10N vs. inorg20n 0,00283 4 0,789 0,944 No inorg20n vs. con 0,00592 4 1,647 0,654 No 68

Συγκέντρωση ΝΟ - 3 ppm Συγκέντρωση ΝΟ - 3 ppm 3.5 Συγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος. 3.5.1 Συγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος το καλλιεργητικό έτος 2011. 35 CT 2011 α 30 MT 25 ns ns ns 20 ns ns ns 15 10 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Ημέρες από Σπορά 35 30 25 20 15 10 5 b b c a b b b a b b b 2011 a a b b b Μαρτυρας κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N ns ns β 0 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Ημέρες από Σπορά Διάγραμμα 3.2 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στη συγκέντρωση ΝΟ - 3-Ν το έτος 2011 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. DAS (Days After Sowing ημέρες από σπορά). 69

Όπως φαίνεται και από διάγραμμα 3.2 (α) η κατεργασία δεν επηρέασε σημαντικά τη συγκέντρωση νιτρικών σε καμία από τις έξι ημερομηνία (DAS). Παρατηρείται όμως σταδιακή μείωση της συγκέντρωσης των νιτρικών λόγω της απορρόφησης από την καλλιέργεια της κουινόας. Αντίθετα με τη κατεργασία, μεταξύ των τεμαχίων λίπανσης παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές για επίπεδο σημαντικότητας 5% και σύμφωνα με τη δοκιμασία Tukey. Όπως λοιπόν παρατηρείται από το διάγραμμα 3.2β τα τεμάχια με 20 μονάδες Ν, η συγκέντρωση νιτρικών διέφεραν έως και τις 100 DAS από τα τεμάχια με τα άλλα είδη λίπανσης. Επίσης παρατηρήθηκε ραγδαία μείωση των νιτρικών στα τεμάχια με 20μονάδες Ν από τις 50 DAS (33,5 ppm) έως και τις 125 DAS (19 ppm). Μεταξύ των υπολοίπων επιπέδων λίπανσης δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μετά από τις 50 DAS. Επίσης παρατηρήθηκε ότι μετά τις 125DAS δεν παρατηρήθηκε καμία στατιστική σημαντική διαφορά. 3.5.2 Συγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος το καλλιεργητικό έτος 2012. Όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.6 μεταξύ των συστημάτων εδαφοκατεργασία στατιστικά σημαντική διαφορά βρέθηκε μόνο στις 50 DAS, ενώ στις υπόλοιπες ημερομηνίες στάδια της καλλιέργειας δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές. Επίσης δεν παρατηρήθηκε αλληλεπίδραση κατεργασίας λίπανσης σε καμία ημερομηνία. Παρατηρήθηκε όμως σταδιακή μείωση όσο η καλλιέργεια αναπτύσσονταν και ιδιαίτερα στη συνήθη κατεργασία όπου στις 50DAS από 26ppm έπεσε στα 16,5 στις 125 DAS. Αντίθετα η λίπανση επηρέασε στατιστικά σημαντικά τη συγκέντρωση των νιτρικών στο έδαφος με τη λίπανση των 20 μονάδων Ν να διαφέρει στατιστικά σημαντικά σε σχέση με όλες σχεδόν τις λιπάνσεις, ιδιαίτερα στις πρώτες ημερομηνίες δειγματοληψίας (βλέπε πίνακα 3.6) με τις τιμές του F να κυμαίνονται από 27 έως 36 με τις αντίστοιχες τιμές του p<0,001. Η μεγαλύτερη τιμή παρατηρήθηκε στις 50DAS (35 ppm) και στις 125 DΑS μειώθηκε στα 20 ppm όπου και παρουσίασε τη μεγαλύτερη μείωση. 70

Πίνακας 3.6 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στη συγκέντρωση ΝΟ - 3-Ν το έτος 2012 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. DAS (Days After Sowing ημέρες από σπορά). Συγκέντρωση ΝΟ - 3 στο έδαφος (ppm) 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100DAS 125DAS 150DAS CT 23,00 a 26,00 a 23,50 a 21,75 a 16,50 a 15,12 a MT 20,88 a 22,13 b 22,38 a 23,00 a 17,88 a 14,87 a 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150DAS Μάρτυρας 14,50c 15,5 b 15,5 c 17,00 a 13,25 a 11,75 b Κοπριά 18,50c 20,00 b 20,75 b c 20,00 a 16,00 a 14,5 ab ΝΡΚ 10Ν 23,25 b 25,75 b 23,25 b 24,25 a 19,25 b 15,75 ab ΝΡΚ 20N 31,50 a 35,00 a 32,25 a 28,25 a 20,25 b 18,00 a 3.5.3 Συγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος το καλλιεργητικό έτος 2013. Παρόμοιες τάσεις που παρατηρήθηκαν στα έτη 2011 και 2012 παρατηρήθηκαν και το 2013. Όπως φαίνεται και στο διάγραμμα 3.3.α η μεταχείριση της εδαφοκατεργασίας δεν επηρέασε σημαντικά τη συγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος παρά το γεγονός ότι με την ανάπτυξη της καλλιέργειας παρατηρείται μείωση της συγκέντρωσης λόγω απορρόφησης νιτρικών από τα φυτά της κουινόας. Η επέμβαση της λίπανσης, όπως ήταν αναμενόμενο είχε θετική και στατιστική επίδραση στη συγκέντρωση νιτρικών στο έδαφος. Στα τεμάχια με λίπανση 20 μονάδων Ν και 10 μονάδων Ν, η συγκέντρωση νιτρικών ήταν στατιστικά υψηλότερη σε σχέση με το μάρτυρα και τη λίπανση με κοπριά έως και τις 100DAS (διάγραμμα 3.3.β). Η ραγδαία μείωση των νιτρικών στα τεμάχια οδήγησε στη μη ύπαρξη στατιστικά σημαντικών διαφορών στις 125 και 150 DAS. 71

Συγκέντρωση ΝΟ - 3 ppm Συγκέντρωση ΝΟ - 3 ppm 34 CT MT 2013 α 29 24 ns ns ns ns 19 14 ns ns 9 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Ημέρες από Σπορά 34 29 24 19 14 a c bc b a b c c 2013 Μαρτυρας a b c c a b c c ns κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N ns β 9 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Ημέρες από Σπορά Διάγραμμα 3.3 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στη συγκέντρωση ΝΟ - 3-Ν το έτος 2013 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. DAS (Days After Sowing ημέρες από σπορά). 72

3.6 Πυκνότητα ριζικού συστήματος Φυτικοί παράμετροι 1,6 1,5 1,4 CT MT α Πυκνώτητα ρίζας cm/cm 3 1,3 1,2 1,1 1 0,9 ns ns ns 0,8 Year 2011 Year 2012 Year 2013 καλλιεργητικό έτος 1,6 1,5 Μαρτυρας ΝΡΚ 10Ν κοπρια ΝΡΚ 20N a β Πυκνώτητα ρίζας cm/cm 3 1,4 1,3 1,2 1,1 1 ns b ab ab a c bc b 0,9 0,8 Year 2011 Year 2012 Year 2013 καλλιεργητικό έτος Διάγραμμα 3.4 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στη πυκνότητα ριζικού συστήματος στη τριετία 2011-13. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Η πυκνότητα του ριζικού συστήματος δεν επηρεάστηκε στατιστικά σημαντικά από την εδαφοκατεργασία όπως φαίνεται και από το διάγραμμα 73

3.4.α. με τις τιμές της πυκνότητα να κυμαίνονται από 1,01 έως 1,20 cm ρίζας ανά cm 3 εδάφους. Οι ρίζες ήταν σχετικά λεπτές με μεγάλο μήκος χωρίς όμως να αποικίζονται από μυκόρριζα. Αντίθετα η ρίζα έδειξε θετική αντίδραση στην λίπανση με 20 μονάδες Ν και ιδιαίτερα στα καλλιεργητικά έτη 2012 και 2013. Οι τιμές της πυκνότητας του ριζικού συστήματος ήταν συνεχόμενα αυξανόμενες ανά έτος και ιδιαίτερα το 2013 (F=19,9, p<0,001) όπου τα επίπεδα των νιτρικών στο έδαφος ήταν υψηλά η πυκνότητα του ριζικού συστήματος έλαβε τιμή 1,46cm/cm 3 γεγονός που μπορεί να ερμηνεύσει τη συμπεριφορά του φυτού ως φυτό εξυγίανσης. Στα τεμάχια με λίπανση 20 μονάδες Ν, η πυκνότητα του ριζικού συστήματος ήταν στατιστικά υψηλότερη από όλες τα άλλα επίπεδα λίπανσης σύμφωνα με τη δοκιμασία Tukey (q=10,2 p<0,001). 3.7 Ύψος φυτών. Στη συνέχεια γίνεται παράθεση των δεδομένων ύψους του φυτού κουινόας από τη βάση έως τη κορυφή της ταξιανθίας. 3.7.1 Ύψος φυτών το καλλιεργητικό έτος 2011 Με βάση το Πίνακα 3.7 το τελικό ύψος των φυτών κουινόας έφτασε το 169cm για το συνήθη κατεργασία και 164 cm για τη μειωμένη κατεργασία. Όσον αφορά το είδος της λίπανσης το μεγαλύτερο ύψος μετρήθηκε στα φυτά των τεμαχίων που δέχθηκαν λίπανση με 20μονάδες Ν γεγονός που αποδεικνύει τη θετική αντίδραση των φυτών στην αζωτούχο λίπανση. Και στις έξι διαφορετικές ημερομηνίες στάδια μέτρησης δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των συστημάτων κατεργασίας. Οι μόνες στατιστικά σημαντικές διαφορές εμφάνισαν τα φυτά στα τεμάχια με λίπανση 20Ν και για 4 μόνο διαφορετικές ημερομηνίες αλλά στο τελικό ύψος δεν παρατηρήθηκαν διαφορές. 74

Πίνακας 3.7 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στο ύψος φυτών το έτος 2011 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT: συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. DAS (Days After Sowing ημέρες από σπορά). Ύψος φυτών (cm) 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS CT 14 a 41 a 81 a 133 a 156 a 169 a MT 12 a 43 a 81 a 140 a 154 a 164 a 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Μάρτυρας 12 a 37 a 70 a 122 c 136 a 159 a Κοπριά 12 a 41 a 82 ab 131 bc 155 b 171 a ΝΡΚ 10Ν 14 a 42 a 81 ab 142 ab 162 bc 169 a ΝΡΚ 20N 14 a 49 b 92 b 152 a 167 c 168 a 3.7.2 Ύψος φυτών το καλλιεργητικό έτος 2012. Όπως και το έτος 2011 έτσι και το 2012 δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των συστημάτων εδαφοκατεργασίας. Το τελικό ύψος ήταν 170,63 cm για τη συνήθη κατεργασία (CT) και 166,5 για τη μειωμένη κατεργασία (ΜΤ) στις 150DAS (Διάγραμμα 3.5). Η πορεία του ύψους ήταν σιγμοειδής με το τελικό ύψος να έχει ληφθεί λίγο πριν την ωρίμανση. Όσον αφορά την επίδραση της λίπανσης η λίπανση με 20μονάδες Ν έδωσε φυτά με μεγαλύτερο ύψος στα διαφορετικά στάδια ανάπτυξης έως και τις 125 DAS. Όμως στις 150 DAS δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά μεταξύ των επιπέδων λίπανσης με το τελικό ύψος να κυμαίνεται από 160 (μάρτυρα) έως 174cm (κοπριά). Όπως φαίνεται και για το 2011 και για το 2012 το τελικό ύψος δεν επηρεάζεται από είδος ή το επίπεδο λίπανσης ΑΛΛΑ μόνο ο ρυθμός ανάπτυξης των φυτών για το τελικό ύψος, όπως φαίνεται και από την σιγμοειδή εξίσωση 3.1 : f = 167/(1+exp(-(x-3,14)/-0,049)) ( t=76,15, p<0,0001 & R=0,44) (εξίσωση 3.1) 75

Υψος φυτού (cm) Υψος φυτού (cm) 200 180 160 140 CT MT 2012 ns ns ns 120 100 ns 80 60 40 20 0 ns ns 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Ημέρες από Σπορά α 200 180 160 2012 β 140 120 100 80 60 40 20 0 ns a bc c d a b cd d 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS a bc cd d Ημέρες από Σπορά a bc cd d ns Μαρτυρας κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N Διάγραμμα 3.5 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στη πορεία ύψους το έτος 2012 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT: συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. DAS (Days After Sowing ημέρες από σπορά). 76

Υψος φυτού (cm) Υψος φυτού (cm) 3.7.3 Ύψος φυτών το καλλιεργητικό έτος 2013 200 2013 180 160 140 CT MT a b ns ns 120 100 80 60 40 ns ns a b 20 0 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Ημέρες από Σπορά 180 160 2013 a, a, ab, b a b b c a b b c 140 120 100 80 Μαρτυρας κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N a, a,ab,b 60 40 20 a,a,ab,b a,ab,ab,b 0 25 DAS 50 DAS 75 DAS 100 DAS 125 DAS 150 DAS Ημέρες από Σπορά Διάγραμμα 3.6 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στη πορεία ύψους το έτος 2013 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT: συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. DAS (Days After Sowing ημέρες από σπορά). 77

Αντίθετα με ότι παρατηρήθηκε κατά τα έτη 2011 & 12, το 2013 παρατηρήθηκε στατιστική σημαντική επίδραση της εδαφοκατεργασίας στα στάδια των 75 και 100DAS (F=6,2 p=0,038 & F=7,09 p=0,029, αντίστοιχα) ενώ κατά το τελικό ύψος δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά με το τελικό ύψος να είναι ελαφρώς μικρότερο από τα προηγούμενα έτη στα 160,7 και 156,9 cm για τη συνήθη και μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Όσον αφορά τη μεταχείριση της λίπανσης στα τεμάχια που δέχτηκαν 20 μονάδες Ν το ύψος ήταν στατιστικά υψηλότερο στις περισσότερες των περιπτώσεων σε σχέση με τις υπόλοιπες λιπάνσεις όπως φαίνεται και από διάγραμμα 3.6. Σε σχέση με τα προηγούμενα έτη παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές και κατά την τελευταία δειγματοληψία στις 150DAS (F=15,46 p=0,001) με το τελικό ύψος για τη λίπανση 20Ν να είναι 169cm ενώ του μάρτυρα στα 147 cm. Το γεγονός μπορεί να οφείλεται στη συσσωρευτική επίδραση του Ν στο έδαφος και στην θετική αντίδραση του φυτού. 3.8 Δείκτης Φυλλικής επιφάνειας (LAI) Εκτιμήθηκε η φυλλική επιφάνεια της καλλιέργειας (LAI) ως χαρακτηριστικό που σχετίζεται με την ανάπτυξη του φυτού και μέσω της φωτοσύνθεσης με τον εφοδιασμό του φυτού με Ν και τη μετατροπή του σε πρωτεΐνη. Παρατηρήθηκε ότι δεν υπήρξαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ούτε μεταξύ των συστημάτων εδαφοκατεργασίας ούτε μεταξύ των μεταχειρίσεων της λίπανσης κάτι αναμενόμενο σε καλλιέργειες με ακανόνιστη ανάπτυξη που την ίδια χρονική στιγμή μπορεί να έχει ώριμες ταξιανθίες και παράλληλα να αναπτύσσει και νέα φύλλα όπως φαίνεται και από το πίνακα 3.8. Αξίζει να αναφερθεί ότι οι τιμές του δείκτη LAI κυμάνθηκε για όλα τα έτη από 4,10 έως 4,70 τιμή σχετικά μεγάλη για ετήσια καλλιέργεια εφάμιλλες του αντίστοιχο των καλλιεργειών αραβοσίτου και βάμβακος. 78

Πίνακας 3.8. Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στο δείκτη φυλλικής επιφάνειας (LAI) για τρία έτη. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT: συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Δείκτης Φυλλικής Επιφάνειας LAI Year 2011 Year 2012 Year 2013 CT 4,66 4,50 4,31 MT 4,45 4,48 4,60 Tukey test ns ns ns Year 2011 Year 2012 Year 2013 Μάρτυρας 4,35 4,38 4,10 Κοπριά 4,70 4,68 4,63 ΝΡΚ 10Ν 4,60 4,55 4,48 ΝΡΚ 20N 4,58 4,35 4,63 Tukey test ns ns ns 3.9 Ξηρό Βάρος καλλιέργειας Αξιολογήθηκε σε κάθε έτος, η απόδοση της καλλιέργειας σε ξηρό βάρος. Μεταξύ των μεταχειρίσεων τόσο της εδαφοκατεργασίας όσο και της λίπανσης δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές καθώς ούτε και αλληλεπίδραση μεταξύ των μεταχειρίσεων όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.9. κατά τα έτη 2011 και 2012 Η απόδοση σε ξηρό βάρος της καλλιέργειας αξιολογήθηκε ως υψηλό γεγονός που δίνει τη δυνατότητα να αξιολογηθεί η καλλιέργεια και ζωοτροφή. Οι αποδόσεις κυμάνθηκαν από 8.112 kg/ha έως.8968 kg/ha για όλα τα έτη και μεταχειρίσεις. Όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.9 οι λιπάνσεις με κοπριά και 20 μονάδες αζώτου έδωσαν τις υψηλότερες αποδόσεις σε ξηρό βάρος μια τάση που δίνει θετική αντίδραση της καλλιέργειας στην Ν-ούχο λίπανση με παραγωγή άνω των 8,5 tn /ha και ήταν στατιστικά σημαντικές το 2013. 79

Πίνακας 3.9. Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στο Ξηρό Βάρος της καλλιέργειας για τρία έτη. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT: συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Απόδοση Καλλιέργειας σε Ξ.Β (kg/ha) Year 2011 Year 2012 Year 2013 CT 8968,8 8816,3 8715,0 MT 8487,5 8531,3 8457,5 Tukey test ns ns ns Year 2011 Year 2012 Year 2013 Μάρτυρας 8495,0 8112,5 7865,0 α Κοπριά 8800,0 9090,0 9060,0 b ΝΡΚ 10Ν 8647,5 8557,5 8317,5 α ΝΡΚ 20N 8970,0 8935,0 9102,5 b Tukey test ns ns * 3.10 Απόδοση σε σπόρο Μετρήθηκε η απόδοση σε σπόρο και κατά τα τρία έτη όπου κυμάνθηκε από 1930 έως 2.560 kg/ha. Κατά το πρώτο έτος (2011) με βάση τη στατιστική αξιολόγηση μόνο το σύστημα εδαφοκατεργασίας έδωσε στατιστικά σημαντική επίδραση (F=6,25, p=0,035) με το σύστημα της συμβατικής κατεργασία να οδηγεί σε υψηλότερες απόδόσεις (2527 kg/ha) σε σχέση με τη μειωμένη κατεργασία (2306 kg/ha) όπως φαίνεται και από το πίνακα 3.10. Κατά το έτος 2012 δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές, ούτε ως προς τη λίπανση ούτε και ως προς την κατεργασίας. Αντίθετα το 2013 παρατηρήθηκα στατιστικά σημαντική επίδραση της λίπανσης (F=12,73, p=0,002) όπου η ανόργανη λίπανση και στα δύο επίπεδα διέφερε και από το μάρτυρα. Τέλος σε κανένα από τα τρία έτη δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση μεταξύ των βασικών παραμέτρων κατεργασία x λίπανση. 80

Πίνακας 3.10. Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στις αποδόσεις σε σπόρο της καλλιέργειας για τρία έτη. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT: συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Απόδοση Καλλιέργειας σε σπόρο (kg/ha) Year 2011 Year 2012 Year 2013 CT 2527 a 2510 ns 2148 ns MT 2306 b 2294 ns 2181 ns Tukey test * ns ns Year 2011 Year 2012 Year 2013 Μάρτυρας 2315 ns 2217 ns 1930 b κοπριά 2525 ns 2560 ns 2126 ab ΝΡΚ 10Ν 2412 ns 2386 ns 2223 a ΝΡΚ 20N 2415 ns 2445 ns 2380 a Tukey test ns ns ** Παράμετροι Ποιότητας ζωοτροφής 3.11 Υγρασία αεροξηραμένης ζωοτροφής Στην υγρασία της αεροξηραμένης ζωοτροφής βρέθηκε ότι η ανόργανη λίπανση επηρέασε σημαντικά την υγρασία του φυτικού ιστού με την δόση των 20μονάδων/στρέμμα να επηρεάζει σημαντικά την υγρασία και να διαφέρει από τις άλλες λιπάνσεις πλήν της κοπριάς. Τα επίπεδα της υγρασίας κυμάνθηκαν από 7,32 έως 8,72 %. Επίσης και η ανόργανη λίπανση των 10 μονάδων/στρέμμα και η λίπανση με κοπριά διέφεραν στατιστικά σημαντικά με το μάρτυρα. Όπως φαίνεται και από το διάγραμμα 3.7. Αντίθετα μεταξύ των συστημάτων εδαφοκατεργασίας δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (F=5,226 p=0,052). 81

Υγρασία % Υγρασία % 9 8,5 8 a a α 7,5 7 6,5 CT MT Συστημα κατεργασίας 9 8,5 b bc d β 8 7,5 a 7 6,5 Μάρτυρας κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N Λίπανση Διάγραμμα 3.7 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στην υγρασία αποξηραμένης ζωοτροφής. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. 3.12 Περιεκτικότητα σε Τέφρα Η περιεκτικότητα σε τέφρα αποτελεί ποιοτικό χαρακτηριστικά για τις ζωοτροφές. Η περιεκτικότητα επί ΞΒ κυμάνθηκα από 13,47 έως 14,6 σχετικά υψηλή. Μεταξύ όμως των επεμβάσεων, τόσο της κατεργασίας όσο και της λίπανσης δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές για επίπεδο σημαντικότητας 5% ούτε αξιοσημείωτες τάσεις όπως φαίνεται και από το παρακάτω διάγραμμα 3.8. 82

ΤΕΦΡΑ % ΤΕΦΡΑ % 15 14,5 α 14 13,5 ns 13 12,5 12 CT Συστημα κατεργασίας MT 15 14,5 ns β 14 13,5 13 12,5 12 Μάρτυρας κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N Λίπανση Διάγραμμα 3.8 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στην περιεκτικότητα σε τέφρα της ζωοτροφής. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. 3.13 Περιεκτικότητα σε λιπαρά Η περιεκτικότητα σε λιπαρά είναι σημαντική παράμετρος τόσο σε τροφές για ανθρώπινη κατανάλωση όσο και σε ζωοτροφές. Από την ανάλυση διασποράς δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.11. Η περιεκτικότητα σε λιπαρά κυμάνθηκε από 2,80 έως 83

3,56 % όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.12. Τα επίπεδα αυτά κρίνονται σχετικά υψηλά για φυτικές ζωοτροφές. Πίνακας 3.11 Ανάλυση διασποράς λιπαρών ουσιών Πηγή παραλλακτικότητας Β.Ε. Άθροισμα Τετραγ Μέσα Τετράγωνα F P Κατεργασία 1 0,0132 0,0132 0,0505 0,828 Λίπανση 3 0,395 0,132 0,503 0,691 Κατεργ *Λίπανση 3 0,4 0,133 0,509 0,687 Υπόλοιπο Α 8 2,094 0,262 Total 15 2,902 0,193 Πίνακας 3.12 Περιεκτικότητα Λιπαρών ουσιών σε φυτά κουινόας σε δύο συστήματα εδαφοκατεργασίας και σε 4 είδη λίπανσης. Μάρτυρας Κοπριά ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20Ν Tukey test CT 3,05 2,91 2,98 2,99 ns MT 2,81 2,80 3,56 2,99 ns Tukey test ns ns ns ns 3.14 Ινώδεις Ουσίες Ουδέτερου Διαλύματος Απορρυπαντικών (NDF-Neutral Detergnet Fiber). Βασίζεται στη διαλυτοποίηση (μέσω του ουδέτερου διαλύματος απορρυπαντικών) και αντιπροσωπεύει το λιγότερο πεπτά κλάσματα της τροφής και αποτελείται κυρίως από τα φυτικά κυτταρικά τοιχώματα (κυτταρίνη, ημικυτταρίνη και λιγνίνη). Όπως προκύπτει και από την ανάλυση διασποράς Πίνακας 3.13 δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ούτε ως προς τη λίπανση ούτε και ως προς τη κατεργασία, παρά το γεγονός ότι στη λίπανση 20Ν παρατηρήθηκε αυξημένη περιεκτικότητα σε NDF στα φυτά κουινόας (Πίνακας 3.14). Το εύρος των τιμών περιεκτικότητας κυμάνθηκε από 48,65 έως 51,6%. 84

Πίνακας 3.13 Ανάλυση διασποράς Ινώδεις Ουσίες Ουδέτερου Διαλύματος Απορρυπαντικών-NDF%. Πηγή παραλλακτικότητας DF SS MS F P Κατεργασία 1 24,01 24,01 0,439 0,526 Λίπανση 3 48,713 16,238 0,297 0,827 Κατεργ *Λίπανση 3 40,325 13,442 0,246 0,862 Υπόλοιπο Α 8 437,15 54,644 Total 15 550,197 36,68 Πίνακας 3.14 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στην περιεκτικότητα ADF και NDF(%). NDF % CT Μάρτυρας 49,20 CT Κοπριά 47,80 CT ΝΡΚ 10Ν 47,90 CT ΝΡΚ20Ν 48,65 MT Μάρτυρας 44,10 MT Κοπριά 43,55 MT ΝΡΚ 10Ν 44,50 MT ΝΡΚ20Ν 51,60 3.15 Ινώδεις Ουσίες Όξινου Διαλύματος Απορρυπαντικών (ΑDF- Acid Detergnet Fiber). Βασίζεται στη διαλυτοποίηση (μέσω του όξινου διαλύματος απορρυπαντικών) κ α ι περιλαμβάνει το λιγότερο πεπτό μέρος της τροφής το οποίο αποτελείται από κυτταρίνη και λιγνίνη. Αντίθετα με ότι παρατηρήθηκε στο ΝDF στη περίπτωση του ΑDF ως προς τη λίπανση παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (Πίνακας 3.15) με τη τιμή F=15,25 (p=0,001). Για τα συστήματα εδαφοκατεργασίας η τιμή ήταν 30,13 και 32,99 για τη συμβατική και μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα (Πίνακας 3.14). Μεταξύ των λιπάνσεων η λίπανση με ΝΡΚ 20Ν διέφερε στατιστικά με 85

ADF % τις μεταχειρίσεις του μάρτυρα και της κοπριάς (Διάγραμμα 3.9). Η μεταχείριση λίπανσης ΝΡΚ 10Ν διέφερε στατιστικά σημαντικά από το μάρτυρα και από τη κοπριά. Αντίθετα με τις ανόργανες λιπάνσεις η οργανική λίπανση με κοπριά δεν παρουσίασε στατιστικά σημαντικές διαφορές σε σχέση με το μάρτυρα και δείχνει να επηρεάζει σημαντικά την περιεκτικότητα της ADF. Πίνακας 3.15 Ανάλυση διασποράς Ινώδεις Ουσίες όξινου Διαλύματος Απορρυπαντικών-ΑDF%. Πηγή παραλλακτικότητας DF SS MS F P Κατεργασία 1 32,804 32,804 4,968 0,056 Λίπανση 3 302,178 100,726 15,254 0,001 Κατεργ *Λίπανση 3 37,527 12,509 1,894 0,209 Υπόλοιπο Α 8 52,825 6,603 Total 15 425,334 28,356 38 c 36 34 bc 32 30 a 28 26 a Μάρτυρας κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N Λίπανση Διάγραμμα 3.9 Επίδραση της λίπανσης στην περιεκτικότητα ADF της ζωοτροφής. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. 86

Πρωτεινη % Πρωτεινη % 3.16 Περιεκτικότητα της ζωοτροφής σε πρωτεΐνη (crude protein). 27 25 23 21 ns ns 19 17 15 CT Συστημα κατεργασίας MT 27 25 23 b b c 21 19 17 a 15 Μάρτυρας κοπρια ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N Λίπανση Διάγραμμα 3.10 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στην περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη της ζωοτροφής. Στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Όπως ήταν αναμενόμενο η λίπανση επηρέασε θετικά την περιεκτικότητα της πρωτεΐνης στη ζωοτροφή. Η επίδραση της λίπανσης ήταν στατιστικά σημαντική (F=104,7 p<0,001) με βάση την ανάλυση διασποράς. Μεταξύ των συστημάτων εδαφοκατεργασίας δεν παρουσιάστηκαν στατιστικά 87

σημαντικές διαφορέςκαι οι τιμές ήταν 21,65% και 21,44% για την σύνηθες και μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα (Διάγραμμα 3.10α). Μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων λίπανσης παρατηρήθηκε μεγάλος εύρος τιμών από 15,46% μ.ο. για το μάρτυρα έως 27,07% για τη λίπανση ΝΡΚ20Ν. Μεταξύ των επιπέδων λίπανσης η μόνη μη στατιστικά σημαντική διαφορά ήταν μεταξύ του επιπέδου ΝΡΚ10Ν και της κοπριάς όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα 3.10β. ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΕΣ Ν ΣΕ ΦΥΤΙΚΟΥΣ ΙΣΤΟΥΣ 3.17 Περιεκτικότητα Ν στο υπέργειο το έτος 2011. Η περιεκτικότητα Ν (%) στο υπέργειο-βλαστούς μετρήθηκε σε έξι ημερομηνίες (25, 50, 75, 100, 125 & 150 ημέρες από τη σπορά) και σε όλα τα βασικά στάδια ανάπτυξης του φυτού προκειμένου να εκτιμηθεί η πορεία συσσώρευσης του Ν. Με βάση τις αναλύσεις διασποράς για κάθε ημερομηνία δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς τα συστήματα εδαφοκατεργασίας. Αντίθετα ως προς τη μεταχείριση της λίπανσης παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε κάθε ημερομηνία. Η αύξηση της περιεκτικότητας του Ν ήταν συνεχόμενη μέχρι τις 125 ΗΑΣ ενώ στις 150 ΗΑΣ παρουσίαζε σταθεροποίηση. Όσο αφορά την περιεκτικότητα του Ν οι τιμές για τη συμβατική κατεργασία ξεκίνησαν από 0,87% (25ΗΑΣ) και έφτασε σε 3,07 % (150 ΗΑΣ) ενώ στη μειωμένη από 0,88% σε 3,35 αντίστοιχα. Αντιθέτως στα διαφορετικά επίπεδα λίπανσης που παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές τιμές το εύρος της περιεκτικότητας ήταν μεγαλύτερο όπως φαίνεται και στο Πίνακα 3.15. Το επίπεδο λίπανσης ΝΡΚ 20Ν όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν αυτό το οποίο επηρέασε θετικά τη περιεκτικότητα Ν και η τιμές ξεκίνησαν από 1,05% (25 ΗΑΣ) και έφτασαν 4,22% (150 ΗΑΣ) όταν οι αντίστοιχες τιμές του μάρτυρα ήταν 0,74 % και 2,55 % αντίστοιχα. Πρέπει να 88

σημειωθεί ότι σε όλες τις ημερομηνίες μετρήσεων το επίπεδο λίπανσης ΝΡΚ20Ν διέφερε στατιστικά σημαντικά σε σχέση με το μάρτυρα. Το ίδιο παρατηρήθηκε και στο επίπεδο ΝΡΚ10Ν σε σχέση με το μάρτυρα, με εξαίρεση την ημερομηνία 75ΗΑΣ όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.15, γεγονός που δείχνει τη θετική αντίδραση του φυτού της κουινόας στην ανόργανη λίπανση. Πίνακας 3.15 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στη περιεκτικότητα Ν στους βλαστούς το έτος 2011 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. ΗΑΣ (ημέρες από σπορά). Περιεκτικότητα Ν% στο υπέργειο 25 ΗΑΣ 50 ΗΑΣ 75 ΗΑΣ 100 ΗΑΣ 125 ΗΑΣ 150 ΗΑΣ CT 0,87 1,46 2,24 2,74 3,02 3,07 MT 0,88 1,60 2,53 3,06 3,34 3,35 Tukey test ns ns ns ns ns ns 25 ΗΑΣ 50 ΗΑΣ 75 ΗΑΣ 100 ΗΑΣ 125 ΗΑΣ 150 ΗΑΣ Μάρτυρας 0,74 a 1,08 a 1,90 a 2,28 a 2,54 a 2,55 a Κοπριά 0,70 a 1,20 a 2,08 a 2,48 ab 2,71 ab 2,70 ab ΝΡΚ 10Ν 0,96 b 1,58 b 2,42 a 3,05 bc 3,36 b 3,37 b ΝΡΚ 20N 1,05 bc 2,26 c 3,15 b 3,79 c 4,11 bc 4,22 c 3.18 Περιεκτικότητα Ν στο υπέργειο το έτος 2012. Η περιεκτικότητα Ν (%) στο υπέργειο-βλαστούς το καλλιεργητικό έτος 2012 μετρήθηκε στις ίδιες ημερομηνίες όπως και το 2011 (25, 50, 75, 100, 125 & 150 ημέρες από τη σπορά) και σε όλα τα βασικά στάδια ανάπτυξης του φυτού προκειμένου να εκτιμηθεί η πορεία συσσώρευσης του Ν. Με βάση τις αναλύσεις διασποράς κάθε ημερομηνία δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς τα συστήματα εδαφοκατεργασίας. 89

Αντίθετα ως προς τη μεταχείριση της λίπανσης παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε κάθε ημερομηνία. Η αύξηση της περιεκτικότητας του Ν ήταν συνεχόμενη μέχρι τις 125 ΗΑΣ ενώ στις 150 ΗΑΣ παρουσίαζε σταθεροποίηση. Όσο αφορά την περιεκτικότητα του Ν οι τιμές για τη συμβατική κατεργασία ξεκίνησαν από 0,83% (25ΗΑΣ) και έφτασε σε 3,47 % (150 ΗΑΣ) ενώ στη μειωμένη από 0,86% σε 3,43 αντίστοιχα όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.16. Πίνακας 3.16 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στη περιεκτικότητα Ν στους βλαστούς το έτος 2012 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. ΗΑΣ (ημέρες από σπορά). Περιεκτικότητα Ν% στο υπέργειο 25 ΗΑΣ 50 ΗΑΣ 75 ΗΑΣ 100 ΗΑΣ 125 ΗΑΣ 150 ΗΑΣ CT 0,83 1,56 2,18 2,81 3,39 3,47 MT 0,86 1,56 2,43 2,97 3,38 3,43 Tukey test ns ns ns ns ns ns Μάρτυρας Κοπριά ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N 25 ΗΑΣ 50 ΗΑΣ 75 ΗΑΣ 100 ΗΑΣ 125 ΗΑΣ 150 ΗΑΣ 0,74 α 1,13 a 1,83 a 2,23 a 2,43 a 2,47 a 0,76 α 1,31 a 2,19 ab 2,67 ab 3,29 b 3,42 b 0,92 b 1,73 b 2,46 ab 3,03 b 3,52 b 3,57 b 0,98 b 2,07 c 2,75 b 3,63 c 4,29 c 4,33 c Αντιθέτως στα διαφορετικά επίπεδα λίπανσης που παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές τιμές το εύρος της περιεκτικότητας ήταν μεγαλύτερο όπως φαίνεται και στο Πίνακα 3.16. Το επίπεδο λίπανσης ΝΡΚ 20Ν όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν αυτό το οποίο επηρέασε θετικά τη περιεκτικότητα Ν και η τιμές ξεκίνησαν από 0,98% (25 ΗΑΣ) και έφτασαν 4,3% (150 ΗΑΣ) όταν οι αντίστοιχες τιμές του μάρτυρα ήταν 0,74 % και 2,47 % αντίστοιχα. Πρέπει να 90

σημειωθεί ότι σε όλες τις ημερομηνίες μετρήσεων το επίπεδο λίπανσης ΝΡΚ20Ν διέφερε στατιστικά σημαντικά σε σχέση με το μάρτυρα όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.16. Μικρές ήταν και οι διαφορές μεταξύ της κοπριάς και του επιπέδου ΝΡΚ10Ν. Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι η τελική περιεκτικότητα Ν στους βλαστούς διέφερε κατά 0,76% μεταξύ ΝΡΚ20Ν και ΝΡΚ10Ν στις 150ΗΑΣ, γεγονός που δείχνει όπως και το 2011 τη θετική αντίδραση του φυτού της κουινόας στην ανόργανη λίπανση αλλά και στη ποσότητα του ανόργανου Ν. 3.19 Περιεκτικότητα Ν στο υπέργειο το έτος 2013. Η περιεκτικότητα Ν (%) στο υπέργειο-βλαστούς το καλλιεργητικό έτος 2013 μετρήθηκε στις ίδιες ημερομηνίες όπως το 2011 και το 2012 (25, 50, 75, 100, 125 & 150 ημέρες από τη σπορά) και σε όλα τα βασικά στάδια ανάπτυξης του φυτού προκειμένου να εκτιμηθεί η πορεία συσσώρευσης του Ν. Σε αντίθεση με το 2011 και 2012, με βάση τις αναλύσεις διασποράς κάθε ημερομηνία παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ως προς τα συστήματα εδαφοκατεργασίας στις 50 και 100ΗΑΣ. Ως προς τη μεταχείριση της λίπανσης παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές σε όλες τις ημερομηνίες δειγματοληψιών. Η αύξηση της περιεκτικότητας του Ν ήταν συνεχόμενη μέχρι τις 125 ΗΑΣ ενώ στις 150 ΗΑΣ παρουσίαζε σταθεροποίηση όπως συνέβη και στα 2 προηγούμενα έτη. Όσο αφορά την περιεκτικότητα του Ν οι τιμές για τη συμβατική κατεργασία ξεκίνησαν από 0,71% (25ΗΑΣ) και έφτασε σε 3,16 % (150 ΗΑΣ) ενώ στη μειωμένη από 0,73% σε 3,37% αντίστοιχα όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.17. Αντιθέτως στα διαφορετικά επίπεδα λίπανσης, παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές (Πίνακα 3.17). Το επίπεδο λίπανσης ΝΡΚ 20Ν όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν αυτό το οποίο επηρέασε θετικά τη περιεκτικότητα Ν και η τιμές ξεκίνησαν από 0,90% (25 ΗΑΣ) και έφτασαν 4,08% (150 ΗΑΣ) όταν οι αντίστοιχες τιμές του μάρτυρα ήταν 0,505 % και 2,43 % αντίστοιχα. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε όλες τις ημερομηνίες μετρήσεων το επίπεδο 91

λίπανσης ΝΡΚ20Ν διέφερε στατιστικά σημαντικά σε σχέση με το μάρτυρα όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.17. Μικρές ήταν και οι διαφορές μεταξύ της κοπριάς και του επιπέδου ΝΡΚ10Ν μόνο στις 100 ΗΑΣ. Επίσης πρέπει να σημειωθεί ότι η τελική περιεκτικότητα Ν στους βλαστούς διέφερε κατά 0,60% μεταξύ ΝΡΚ20Ν και ΝΡΚ10Ν στις 150ΗΑΣ, ενώ μεταξύ ΝΡΚ20Ν και μάρτυρα η διαφορά ήταν 1,65% γεγονός που δείχνει και για το 2013 τη θετική αντίδραση του φυτού της κουινόας στην ανόργανη λίπανση αλλά και στη ποσότητα του ανόργανου Ν. Πίνακας 3.17 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στη περιεκτικότητα Ν στους βλαστούς το έτος 2013 σε διαφορετικές ημερομηνίες από τη σπορά. Ημερομηνίες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. ΗΑΣ (ημέρες από σπορά). Περιεκτικότητα Ν% στο υπέργειο 25 ΗΑΣ 50 ΗΑΣ 75 ΗΑΣ 100 ΗΑΣ 125 ΗΑΣ 150 ΗΑΣ CT 0,71 1,11 a 1,91 2,51 3,10 a 3,16 MT 0,74 1,31 b 2,07 2,78 3,34 b 3,37 Tukey test ns * ns ns * ns 25 ΗΑΣ 50 ΗΑΣ 75 ΗΑΣ 100 ΗΑΣ 125 ΗΑΣ 150 ΗΑΣ Μάρτυρας 0,51 a 0,93 a 1,63 a 2,11 a 2,37 a 2,43 a Κοπριά 0,67 ab 1,08 ab 1,85 a 2,40 a 3,00 ab 3,06 ab ΝΡΚ 10Ν 0,82 bc 1,33 ab 2,11 a 2,91 bc 3,47 bc 3,48 bc ΝΡΚ 20N 0,90 c 1,50 c 2,39 b 3,17 c 4,04 c 4,08 c 3.20 Περιεκτικότητα Ν στο σπόρο και πρωτεΐνη. Όσο αφορά την περιεκτικότητα Ν στο σπόρο, μετρήθηκε και κατά τα τρία καλλιεργητικά έτη. Και τα τρία καλλιεργητικά έτη και με βάση την ανάλυση διασποράς η μεταχείριση της λίπανσης επέδρασε σημαντικά στην 92

περιεκτικότητα Ν στους σπόρους κουινόας για επίπεδο 5 %. Όπως φαίνεται και από Πίνακα 3.18 μεταξύ των συστημάτων εδαφοκατεργασίας δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική διαφορά σε κανένα καλλιεργητικό έτος. Επίσης δεν παρατηρήθηκε αλληλεπίδραση κατεργασίας x λίπανσης με τιμές Fκατ x λίπ να είναι 0,328, 0,249 & 0,197 για τα έτη 2011, 2012 & 2013 αντίστοιχα με τιμές p<0,05. Όσο αφορά τη λίπανση, το εύρος τιμών της περιεκτικότητας του Ν κυμάνθηκε από 2,09 έως 2,78%. Οι μεγαλύτερες τιμές παρουσιάσθηκαν στο επίπεδο λίπανσης ΝΡΚ20Ν και ήταν 2,588, 2,783 και 2,752 για τα έτη 2011, 2012 & 2013 αντίστοιχα. Οι διαφορές για όλα τα έτη του επιπέδου λίπανσης ΝΡΚ20Ν σε σχέση με τα άλλα είδη λίπανσης ήταν στατιστικά σημαντική για όλα τα έτη (Πίνακας 3.18). Κατά αναλογία με την ίδια στατιστική συμπεριφορά ήταν και η περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη δεδομένου ότι η περιεκτικότητα το Ν πολλαπλασιάζεται με το 6.24 προκειμένου να προκύψει η περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη στο σπόρο που κυμάνθηκε από 13,07 έως 17,2% ποσοστά αρκετά υψηλά για ψευδοσιτηρό όπως είναι η κουινόα. Όπως φαίνεται και από το Πίνακα 3.18 το φυτό αυξάνει τη περιεκτικότητα σε Ν όταν αυτό είναι σε επάρκεια στο έδαφος, στο σπόρο. Πίνακας 3.18 Επίδραση της κατεργασίας και της λίπανσης στη περιεκτικότητα Ν στους σπόρους τα καλλιεργητικά έτη 2011,12 & 13. Έτη - στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά, βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT: συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. Πολλαπλασιάζοντας την περιεκτικότητα του Ν x6,25. Περιεκτικότητα Ν% στο σπόρο Έτος 2011 Έτος 2012 Έτος 2013 CT 2,306 2,318 2,490 MT 2,278 2,352 2,484 Tukey test ns ns ns Έτος 2011 Έτος 2012 Έτος 2013 Μάρτυρας 2,092 a 2,076 a 2,100 a Κοπριά 2,232 a 2,284 ab 2,492 a ΝΡΚ 10Ν 2,256 a 2,400 ab 2,460 a ΝΡΚ 20N 2,588 b 2,783 b 2,752 b 93

3.21 Απόδοση σε Ν στο υπέργειο - βλαστούς. Πολλαπλασιάζοντας την περιεκτικότητα Ν με την απόδοση σε φυτομάζα ήταν εφικτό να εκτιμηθεί η απομάκρυνση του Ν μέσω της φυτομάζας. Από τους παράγοντες του πειράματος μόνο η λίπανση επέδρασε στατιστικά σημαντικά και όχι η εδαφοκατεργασία. Επίσης δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική αλληλεπίδραση παραγόντων σε κανένα καλλιεργητικό έτος. Η απόδοση σε Ν κυμάνθηκε για κάθε σύστημα εδαφοκατεργασίας από 271 έως 294 Kg N/ha (Διάγραμμα 3.11). Αντίθετα με τη κατεργασία και η λίπανση επέδρασε σημαντικά με τις τιμές F & p να είναι 11,5&0,003, 73,24&0,001 και 10,9&0,003 για τα έτη 2011-12&13 αντίστοιχα. Η μικρότερη τιμή εκτιμήθηκε στα τεμάχια του μάρτυρα (χωρίς λίπανση) και ήταν 193,12 kg N/ha ενώ οι μεγαλύτερες εκτιμήθηκαν στα τεμάχια της λίπανσης με ΝΡΚ 20Ν και ήταν 378, 386 & 371 kg N/ha για τα έτη 2011, 12 & 13 αντίστοιχα (Διάγραμμα 3.11). Κατά το έτος 2011 στατιστικά σημαντικές διαφορές είχαν σε σχέση με το μάρτυρα είχαν μόνο οι ανόργανες (ΝΡΚ10&20Ν) λιπάνσεις. Κατά τα έτη 2012 & 2013 παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές σε σχέση με το μάρτυρας από όλες τις άλλες λιπάνσεις. Επίσης δεν παρουσιάσθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ των λιπάνσεων της κοπριάς (οργανικής λίπανσης) και της λίπανσης ΝΡΚ10Ν. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι διαφορές σε απόδοση σε Ν μεταξύ των επιπέδων ΝΡΚ20Ν και του μάρτυρα ήταν 161 kg N/ha, 184 kg N/ha & 178 kg N/ha για τα καλλιεργητικά έτη 2011, 2012 και 2013 αντίστοιχα. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό η ικανότητα του φυτού να αντιδρά θετικά στην Ν-ούχο λίπανση και να απομακρύνει μεγάλες ποσότητες αζώτου ανά επιφάνεια εδάφους. 94

Απόδοση N Kg/ha στο υπεργ. Απόδοση Ν Kg/ha στο υπεργ. 371 351 331 ns CT MT α 311 291 ns ns 271 251 231 211 191 Year 2011 Year 2012 Year 2013 καλλιεργητικό έτος 371 b c β 351 c 331 b b 311 ab b b Μαρτυρας 291 κοπρια 271 ΝΡΚ 10Ν 251 a a ΝΡΚ 20N 231 211 a a 191 Year 2011 Year 2012 Year 2013 καλλιεργητικό έτος Διάγραμμα 3.11 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στην απόδοση σε Ν στο υπέργειο - βλαστούς.στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. 95

Πίνακας 3.19. Συνδυασμένη ανάλυση διασποράς του πειραματικού και όλων των παραγόντων και για τα 3 έτη για την απόδοση σε Ν στο υπέργειο - βλαστούς, και οι συγκρίσεις μεταξύ των επεμβάσεων λίπανσης. (man: κοπριά, con:μάρτυρας, Inorg:ανόργανη λίπανση). Με έντονη γραφή συμβολίζονται τα στατιστικά σημαντικά πεδία για επίπεδο σημαντικότητας 5%. Source of Variation DF SS MS F P YEAR 2 3676,4 1838,2 1,360 0,276 Tillage 1 32,7 32,7 0,024 0,878 fertiliz 3 187254,6 62418,2 46,192 <0,001 YEAR x Tillage 2 1290,4 645,2 0,477 0,626 YEAR x fertiliz 6 8911,6 1485,3 1,099 0,391 Tillage x fertiliz 3 242,5 80,8 0,060 0,98 YEAR x Tillage x fertiliz 6 884,6 147,4 0,109 0,995 Residual 24 32430,4 1351,3 Total 47 234723,1 4994,1 Comparison Diff of Means p q P P<0,050 inorg20n vs. control 175,38 4 16,527 <0,001 Yes inorg20n vs. manure 103,33 4 9,737 <0,001 Yes inorg20n vs. Inorg 10N 83,77 4 7,895 <0,001 Yes Inorg 10N vs. control 91,61 4 8,633 <0,001 Yes Inorg 10N vs. manure 19,56 4 1,843 0,57 No manure vs. control 72,05 4 6,79 <0,001 Yes Με βάση τη παραπάνω συνδυασμένη ανάλυση διασποράς και για τα 3 έτη και λόγω του γεγονότος της συνεχούς λίπανσης ανά έτος για 3 συνεχόμενα έτη παρατηρήθηκε σημαντική επίδραση της λίπανσης και στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ όλων των παραμέτρων πλήν της λίπανσης ΝΡΚ10Ν και κοπριάς. Όσο αφορά τις μέσες τιμές ήταν για το μεν μάρτυρα 203,6 kgn/ha για τη κοπριά 275,7 kgn/ha για τη ΝΡΚ10Ν 295,25 kgn/ha και για την ΝΡΚ20Ν 379 kgn/ha. Αυτό αναδεικνύει την ικανότητα της καλλιέργειας σε εδάφη με συνεχόμενες Ν-ούχες λιπάνσεις να αντιδρά θετικά στην απομάκρυνση μεγάλων ποσοτήτων αζώτου. 96

3.22 Απόδοση σε Ν στο σπόρο. Πολλαπλασιάζοντας την περιεκτικότητα του σπόρου σε Ν με τις τελικές αποδόσεις τότε προκύπτει η απόδοση σε Ν του σπόρου. Ουσιαστικά η ποσότητα του Ν που απομακρύνεται μέσω του σπόρου της κουινόας. Με βάση την ανάλυση διασποράς το έτος 2011 δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές ούτε μεταξύ των συστημάτων εδαφοκατεργασίας καθώς και μεταξύ των λιπάνσεων που εφαρμόσθηκαν. Για το έτος 2011 οι τιμές κυμάνθηκαν από 48,45 έως 62,57 Kg N/ha. Το έτος 2012 παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική επίδραση της λίπανσης (F=6,86 & p=0,013) και οι τιμές κυμάνθηκαν από 46,01 έως 67,9 Kg N/ha, για το μάρτυρα και την λίπανση ΝΡΚ20Ν αντίστοιχα όπου παρουσιάσθηκε και η μόνη στατιστικά σημαντική διαφορά (p<0,009). Το καλλιεργητικό έτος 2013 παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική επίδραση της λίπανσης (F=51,2 & p<0,001) και οι τιμές κυμάνθηκαν από 40,53 έως 65,41 Kg N/ha για το μάρτυρα και την λίπανση ΝΡΚ20Ν αντίστοιχα όπως φαίνεται στο διάγραμμα 3.12. Σε αντίθεση όμως με το 2012, μεταξύ των επιπέδων λίπανσης παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές με μόνη εξαίρεση τα επίπεδα ΝΡΚ10Ν και της κοπριάς όπου δεν διέφεραν στατιστικά σημαντικά. Τιμές ήταν 40,5, 52,8 54,6 και 54,4 Kg N/ha για τις λιπάνσεις του μάρτυρα, της κοπριάς, της ΝΡΚ10Ν και ΝΡΚ20Ν αντίστοιχα. Μεταξύ των επιπέδων λίπανσης ΝΡΚ20Ν και του μάρτυρα οι διαφορές της απόδοσης του Ν στο σπόρο ήταν 14,13, 21,92 και 24,88 Kg N/ha για τα καλλιεργητικά έτη 2011, 2012 και 2013 αντίστοιχα η οποία όπως παρατηρήθηκε ήταν αυξανόμενη καθ έτος. 97

Απόδοση Ν στο σπόρο Kg/ha Απόδοση Ν στο σπόρο Kg/ha 64 ns ns α 59 ns 54 49 44 CT MT 39 Year 2011 Year 2012 Year 2013 καλλιεργητικό έτος 64 ns b c β 59 a a 54 b b Μαρτυρας κοπρια 49 a ΝΡΚ 10Ν ΝΡΚ 20N 44 a 39 Year 2011 Year 2012 Year 2013 καλλιεργητικό έτος Διάγραμμα 3.12 Επίδραση της κατεργασίας (α) και της λίπανσης (β) στην απόδοση σε Ν στο παραγόμενο σπόρο.στήλες με διαφορετικά γράμματα διαφέρουν στατιστικά σημαντικά βάση δοκιμασίας Tukey. CT & MT : συμβατική & μειωμένη κατεργασία αντίστοιχα. 98

Πίνακας 3.20. Συνδυασμένη ανάλυση διασποράς του πειραματικού και όλων των παραγόντων και για τα 3 έτη για την απόδοση σε Ν στο παραγόμενο σπόρο, και οι συγκρίσεις μεταξύ των επεμβάσεων λίπανσης. (man: κοπριά, con:μάρτυρας, Inorg:ανόργανη λίπανση). Με έντονη γραφή συμβολίζονται τα στατιστικά σημαντικά πεδία για επίπεδο σημαντικότητας 5%. Source of Variation DF SS MS F P YEAR 2 133,801 66,901 1,895 0,172 Tillage 1 102,908 102,908 2,915 0,101 fertiliz 3 2481,809 827,27 23,434 <0,001 YEAR x Tillage 2 57,906 28,953 0,82 0,452 YEAR x fertiliz 6 140,624 23,437 0,664 0,679 Tillage x fertiliz 3 13,595 4,532 0,128 0,942 YEAR x Tillage x fertiliz 6 21,305 3,551 0,101 0,996 Residual 24 847,26 35,303 Total 47 3799,208 80,834 Comparisons Diff of Means p q P P<0,050 inorg20n vs. con 20,313 4 11,843 <0,001 Yes inorg20n vs. inorg 10N 9,856 4 5,746 0,002 Yes inorg20n vs. man 9,281 4 5,411 0,004 Yes man vs. con 11,031 4 6,432 <0,001 Yes man vs. Inorg 10N 0,575 4 0,335 0,995 No inorg 10N vs. control 10,457 4 6,096 0,001 Yes Η συνδυασμένη ανάλυση διασποράς ως προς το χρόνο επιβεβαίωσε την στατιστική επίδραση της λίπανσης (F=23,43, p<0,001). Με βάση λοιπόν τα στοιχεία του Πίνακα 3.20 και λόγω του γεγονότος της συνεχούς λίπανσης ανά έτος για 3 συνεχόμενα έτη παρατηρήθηκε σημαντική επίδραση της λίπανσης και 99

στατιστικά σημαντικές διαφορές μεταξύ όλων των παραμέτρων πλήν της λίπανσης ΝΡΚ10Ν και κοπριάς κάτι το οποίο παρατηρήθηκε και στην απόδοση σε Ν στο υπέργειο. Όσο αφορά τις μέσες τιμές ήταν για το μεν μάρτυρα 44,99 kgn/ha για τη κοπριά 56,03 kgn/ha για τη ΝΡΚ10Ν 55,45 kgn/ha και για την ΝΡΚ20Ν 65,31 kgn/ha. Αυτό αναδεικνύει την ικανότητα της καλλιέργειας σε εδάφη με συνεχόμενες Ν-ούχες λιπάνσεις να αντιδρά θετικά στην απομάκρυνση μεγάλων ποσοτήτων αζώτου και στη περίπτωση Ν στο σπόρο όπως και στο υπέργειο. 3.23 Ολικό Ν Καλλιέργειας & παραγόμενη απόδοση σε πρωτεΐνη της καλλιέργειας. (Nitrogen uptake-nuptake). Το ολικό παραγόμενο Ν από την καλλιέργεια κουινόας προέκυψε από το άθροισμα παραγόμενου Ν στο υπέργειο τμήμα του φυτού και στο σπόρο. Στο ριζικό σύστημα δεν εκτιμήθηκε διότι παραμένει στο έδαφος και κατόπιν τούτου δεν απομακρύνεται από την καλλιέργεια. Έτσι λοιπόν όπως φαίνεται και από το Διάγραμμα 3.13α δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική επίδραση μεταξύ των δύο συστημάτων εδαφοκατεργασίας κανένα από τα τρία έτη του πειράματος. Οι τιμές του ολικού απομακρυνόμενου Ν κυμάνθηκε από332 kg/ha στη συνήθη κατεργασία το 2013 έως 365 kg/ha στη συνήθη κατεργασία το 2012. Οι ποσότητες αυτές μπορούν να αξιοποιηθούν ως ζωοτροφή ή ως ανθρώπινη τροφή και σε ποσότητα πρωτεΐνης η απόδοση αυτή μεταφράζεται σε 1,7 έως 1,9 tn/ha που εντάσσει τη καλλιέργεια σχεδόν εφάμιλλη με τη σόγια και λοιπά ψυχανθή. Όπως επίσης φαίνεται και από το Διάγραμμα 3.13β η λίπανση επέδρασε στατιστικά σημαντικά στη συνολική απόδοση Ν της καλλιέργειας. Οι μεγαλύτερη ολική απόδοση Ν εκτιμήθηκε στα τεμάχια της λίπανσης ΝΡΚ20Ν και ήταν 454,9 kg/ha το 2012, και η μικρότερη ήταν 233,6 kg/ha στα τεμάχια του μάρτυρα το 2013. Στην ανόργανη λίπανση ΝΡΚ10Ν συνολική απόδοση σε 100