Διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας Όλγα Μούσιου-Μυλωνά Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Στόχος του μαθήματος «Διδασκαλία της Νεοελληνικής γλώσσας» είναι να προσφέρει στους φοιτητές και τις φοιτήτριες τις βασικές θεωρητικές αρχές πάνω στις οποίες στηρίζεται η σύγχρονη γλωσσική διδασκαλία και να παρουσιαστούν οι μεθοδολογικές πρακτικές και προσεγγίσεις που εφαρμόζονται διεθνώς στη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας, με έμφαση στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Με δεδομένο ότι οι απόψεις για τη γλωσσική διδασκαλία διαρκώς εκσυγχρονίζονται και ότι το νέο μαθητικό τοπίο των ελληνικών σχολείων χαρακτηρίζεται από πολυγλωσσία και ετερότητα δημιουργείται η ανάγκη μιας εξειδικευμένης και εκσυγχρονισμένης εκπαίδευσης των μελλοντικών εκπαιδευτικών για θέματα γλωσσικής διδασκαλίας, ώστε να μπορούν να ανταποκριθούν με αποτελεσματικότητα στις γλωσσικές ανάγκες των μαθητών τους. Σύμφωνα, λοιπόν, με τα παραπάνω, τα ζητήματα που θα γίνουν αντικείμενο επεξεργασίας στο πλαίσιο του συγκεκριμένου μαθήματος είναι: Οι κυρίαρχες απόψεις της γλωσσολογίας για τη γλωσσική διδασκαλία 1 / 6
Οι σχέσεις προφορικού και γραπτού λόγου, ο προφορικός λόγος και η διδασκαλία του, ο γραπτός λόγος και η διδασκαλία του, οι γραμματισμοί και η νέα παιδαγωγική των «πολυγραμματισμών» Μέθοδοι και προσεγγίσεις της γλωσσικής διδασκαλίας Η παραδοσιακή και η δομιστική μέθοδος, η επικοινωνιακή προσέγγιση, η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας, η προσέγγιση της ολικής γλώσσας, η κειμενοκεντρική προσέγγιση και η θεωρία των κειμενικών ειδών, η κοινωνιο-πολιτισμική προσέγγιση της γλώσσας Το Διαθεματικό Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) Οι σκοποί της γλωσσικής διδασκαλίας: ο γενικός σκοπός της διδασκαλίας του γλωσσικού μαθήματος και οι επιμέρους διδακτικοί στόχοι για τη διδασκαλία γραπτού λόγου και του προφορικού λόγου, του λεξιλογίου και της δομής της γλώσσας, της λογοτεχνίας και τη διαχείριση της πληροφορίας. Τα νέα σχολικά εγχειρίδια της γλώσσας για το μαθητή και το δάσκαλο Βελτίωση του προφορικού λόγου των μαθητών (ομιλία, ακρόαση) Βελτίωση του γραπτού λόγου των μαθητών (ανάγνωση και κατανόηση του γραπτού λόγου, γραφή και παραγωγή κειμένων) Διδασκαλία για την εκμάθηση της δομής της γλώσσας και για τον εμπλουτισμό του λεξιλογίου Δραστηριότητες ευαισθητοποίησης στη λογοτεχνία Οι οργανωτικές και διδακτικές πρακτικές του γλωσσικού μαθήματος Ο μακροπρόθεσμος-ετήσιος σχεδιασμός της γλωσσικής διδασκαλίας και η προετοιμασία του καθημερινού μαθήματος. Επιλογή διδακτικού υλικού και μέσων διδασκαλίας, επιλογή μεθόδων και μορφών γλωσσικής διδασκαλίας, παιδαγωγικές πρακτικές, πρακτικές διαφοροποίησης της διδασκαλίας και αξιολόγησης της επίδοσης του μαθητή. Αναγκαιότητα διδασκαλίας του μαθήματος: σύνδεση γλώσσας σκέψης, ατελής γνώση της γλώσσας από τα παιδιά, σύνθετος και πολυεπίπεδος χαρακτήρας της γλώσσας ως 2 / 6
σημειακού συστήματος επικοινωνίας, μόνο με διδασκαλία αποκτάται γλωσσική και επικοινωνιακή ικανότητα. Χαρακτηριστικά της γλώσσας ως κώδικα επικοινωνίας: σύστημα σημείων, συμβατικός συνδυασμός μορφής και σημασίας, διπλή άρθρωση, σύστημα συνταγματικών και παραδειγματικών σχέσεων, συνοδεύεται από εξωγλωσσικά στοιχεία, καθολικά, αλλά και στοιχεία διαφοροποίησης, κύρια λειτουργία η επικοινωνιακή, ποικιλία, συγχρονική και διαχρονική διάσταση. Στόχοι γλωσσικής διδασκαλίας: Να αναπτυχθεί η ικανότητα των μαθητών να επικοινωνούν αποτελεσματικά (προφορικά και γραπτά) κατανοώντας και παράγοντας διάφορα είδη λόγου, ανάλογα με τις επικοινωνιακές περιστάσεις, και είδη κειμένων (αφηγηματικά, περιγραφικά, κατευθυντικά, κλπ.) και ταυτόχρονα να συνειδητοποιήσουν τη γνώση μορφοσυντακτικών δομών και συστημάτων της γλώσσας, να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό τους. Αρχές γλωσσικής διδασκαλίας, κώδικας επικοινωνίας με συνδυαστικότητα, ομοιότητες, διαφορές, σύνολο συστημάτων και υποσυστημάτων, που περιγράφεται, ερμηνεύεται αλλά δε ρυθμίζεται, συγχρονία και διαχρονία, λόγος και ομιλία, προφορική και γραπτή. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνόγλωσση 3 / 6
Βουγιούκας, Α. (1994). Το Γλωσσικό Μάθημα στην Πρώτη Βαθμίδα της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, Θεσσαλονίκη: Α.Π.Θ., Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη. Γεωργακοπ ούλου, Α., Γούτσος, Δ. (1999). Κείμενο και Επικοινωνία, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Εgan-Robertson, Α., Bloome, D. (επιμ.), (2003). Γλώσσα και πολιτισμός, μετάφρ. Μ. Καραλή, Αθήνα: Μεταίχμιο. Ιορδανίδου, Α., Φτερνιάτη, Α. (επιμ.), (2000). Επικοινωνιακές διδακτικές προτάσεις για το γλωσσικό μάθημα στο Δημοτικό σχολείο, Αθήνα: Πατάκης. Cummins, J. (1999). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση Εκπαίδευση με σκοπό την Ενδυνάμωση σε μια Κοινωνία της Ετερότητας, επιμ. Ε Σκούρτου, μετάφρ. Σ. Αργύρη, Αθήνα: Gutenberg. Ματσαγγούρας, Η. (2001β). Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου, Αθήνα: Μ.Π. Γρηγόρης. Μήτσης, Ν. (1995). Η Διδασκαλία της Γραμματικής στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, Αθήνα: Gutenberg. Μήτσης, Ν. (1996). Διδακτική του Γλωσσικού Μαθήματος: Από τη θεωρία στη Διδακτική Πράξη, Αθήνα: Gutenberg. Μήτσης, Ν. (2004). Η Διδασκαλία της Γλώσσας υπό το πρίσμα της Επικοινωνιακής Προσέγγισης, Εισαγωγή στη θεωρία και τις τεχνικές του επικοινωνιακού μοντέλου, Αθήνα: Gutenberg. Μπαμπινιώτης, Γ. (1991). Γλωσσολογία και Λογοτεχνία: Από την Τεχνική στην Τέχνη του Λόγου, Αθήνα: χ.έ. Μπασλής Γ. (2006), Εισαγωγή στη διδασκαλία της γλώσσας, Μια σύγχρονη ολιστική και επικοινωνιακή προσέγγιση, Αθήνα: Νεφέλη. Οng, W. J. (1997). Προφορικότητα και Εγγραμματοσύνη, μετάφρ. Κ. Χατζηκυριάκου, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Παπαρίζος, Χ. (1990). Επικοινωνιακή προσέγγιση, Αθήνα: Νέα Παιδεία, 11. Παπαρίζος, Χ. (1993). Η Μητρική Γλώσσα στο Σχολείο, Αθήνα: Μ.Π. Γρηγόρης. Σαραφίδου, Τ. (1997). «Η σχολική γραμματική στη γλωσσική διδασκαλία. Προς τη συγγραφή 4 / 6
μιας νέας σχολικής γραμματικής», Γλώσσα, 42, 53-61. Ταρατόρη-Τσαλκατίδου Ε. (1995). Η αξιολόγηση της επίδοσης του μαθητή, Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. Τοκατλίδου, Β. (1986). Εισαγωγή στη Διδακτική των Ζωντανών Γλωσσών, Αθήνα: Οδυσσέας. Τσοπάνογλου, Α. (1985). Η επικοινωνιακή προσέγγιση και το ιστορικό υιοθέτησής της στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη: Αφοί Κυριακίδη. Francois Geiger, D. (1991). Θέματα κοινωνικής και θεωρητικής γλωσσολογίας, Αθήνα: Νεφέλη, 69-102. Χαραλαμπόπουλος, Α., Κωστούλη, Τ. (Επιστημ. υπεύθυνοι) (2000). Γλωσσικές δραστηριότητες για το δημοτικό σχολείο-διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας, Θεσσαλονίκη: Κώδικας. Χαραλαμπόπουλος, Α., Χατζησαββίδης, Σ. (1997). Η διδασκαλία της λειτουργικής χρήσης της γλώσσας: Θεωρία και Πρακτική εφαρμογή, Θεσσαλονίκη: Κώδικας. Ξενόγλωσση Beaugrande, R.de, Dressler, W. (1981). Introduction to Text Linguistics, London: Longman. Kr ess, G. (1988). Communication and Culture, South Wales: University Press. Kress, G. (1989). Linguistic Processes in Sociocultural Practice, Oxford: Oxford University Press. Halliday, M.A.K. (1985b). Spoken and Written Language, Oxford: Oxford University Press. Halliday, M.A.K., Hasan, R. (1976). Cohesion in English, London: Longman. Littlewood, W. (1981). Communicative Language Teaching: An Introduction, Cambridge: CUP. New London Group, (1996). «A pedagogy of multiliteracies: De-signing social Futures», Harvard Educational Review, 66(1), 60-92. Newman, J. (1985). 5 / 6
Whole Language: Theory and use, Portsmouth, N.H.: Heinemann. Stubbs, M. (1986). Educational Linguistics, Oxford: B. Blackwell. Tannen, D. (ed.), (1982). Spoken and Written Language: Exploring Orality and Literacy, Norwood, N.J: Ablex Publish Company. Widdowson, H.G. (1978). Teaching Language as Communication, London: Oxford University Press. van Dijk, T.A., Kintsch, W. (1978). Strategies of Discourse Comprehension, N.Y.: Academic Press. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ: Γραπτές εξετάσεις και προαιρετική γραπτή εργασία ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: Όλγα Μούσιου-Μυλωνά, Σχολική Σύμβουλος Π.Ε. Επικοινωνία: τηλ. 697 4482640, e-mail: grss@dipe.flo.sch.gr 6 / 6