Αστική διάχυση Οι μεταβολές στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο συνεπάγονται μεταβολή στο μέγεθος και το χώρο κάθε πόλης δια μέσου της αστικής διάχυσης ή εξάπλωσης. Εκτός της εξάπλωσης μπορεί να υπάρξει και συρρίκνωση του αστικού χώρου, αλλά σπανίως, αφού η εντεινόμενη αστικοποίηση οδηγεί σε αύξηση του αστικού πληθυσμού και των δραστηριοτήτων. Ως φαινόμενο η αστική διάχυση δεν είναι κάτι νέο, αλλά συνοδεύει τις περισσότερες εξελίξεις σε κάθε πόλη από την ίδρυσή της. Κάθε επέκταση μιας πόλης παράγει ανάγκες για νέες αστικές υποδομές (ύδρευση, αποχέτευση, μεταφορικές υποδομές κ.λπ.) και υποδομές σχετικές με την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών (υγεία, παιδεία, ψυχαγωγία, κ.λπ.). Η αστική επέκταση μπορεί να γίνει οργανωμένα, με πολεοδομικό σχεδιασμό, ο οποίος προηγείται της επέκτασης ή χωρίς μελέτη και οργάνωση. Η έννοια «αστική εξάπλωση ή διάχυση» περιλαμβάνει τη μετακίνηση πληθυσμού και δραστηριοτήτων από τις αστικές στις περιαστικές περιοχές και την επέκταση του αστικού ιστού στον περιβάλλοντα μη αστικό χώρο. Συνήθως, ως έννοια έχει αρνητικό περιεχόμενο, επειδή η εξάπλωση του αστικού ιστού και των λειτουργιών της πόλης σε βάρος του περιαστικού χώρου προκαλεί διάφορες κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές δυσμενείς επιδράσεις. Η αστική εξάπλωση χαρακτηρίζεται από ανεπαρκή έλεγχο της ανάπτυξης γης και δεν προωθεί μια λειτουργική σύνθεση των χρήσεων. Σελ. 1
Αστική διάχυση Ως αστική διάχυση ή εξάπλωση χαρακτηρίζεται «..η υπερβολική χωρική ανάπτυξη των πόλεων..". Ένας άλλος ορισμός αναφέρεται στα χαρακτηριστικά και στις διαδικασίες που συνδέονται με την αστική εξάπλωση, την οποία ορίζουν ως «..απρογραμμάτιστη, ανεξέλεγκτη και ασυντόνιστη ανάπτυξη των αστικών χρήσεων σε βάρος των γεωργικών χρήσεων που περιβάλλουν την πόλη..». Η δόμηση που πραγματοποιείται είναι άναρχη και δεν συνδέεται λειτουργικά με την περιβάλλουσα χρήση γης. Η δόμηση είναι χαμηλής πυκνότητας και περιλαμβάνει διασπορά κατασκευών και δραστηριοτήτων σε μεγάλη έκταση. Ο όρος αστική διάχυση χρησιμοποιείται ως παράγων που συμβάλλει στην αλόγιστη χρήση γης και δημιουργεί προϋποθέσεις για ανεπιτυχή συνδυασμό των πολεοδομικών όρων: πυκνότητα, συνέχεια, συγκέντρωση, χρήσεις γης και προσβασιμότητα. Συνδέεται με την κατανάλωση του περιβαλλοντικά ευαίσθητου γεωργικού εδάφους, προκαλώντας μεγάλη εξάρτηση για τις αστικές μετακινήσεις από το επιβατικό αυτοκίνητο και με επέκτασης της πόλης χωρίς επαρκή πολεοδομικό σχεδιασμό. Η αστική διάχυση αποτελεί αποτέλεσμα δράσης πολλών παραγόντων και στις περισσότερες φορές συντελεί στη δημιουργία αστικών συγκεντρώσεων χαμηλής πυκνότητας. Οι παράγοντες είναι εντονότεροι σε περιοχές που χαρακτηρίζονται ως πόλοι έλξης, δηλαδή περιλαμβάνουν έντονες οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες, οι οποίες βρίσκονται εκτός του αστικού πυρήνα και έχουν πολύ καλή σύνδεση με το οδικό δίκτυο. Σελ. 2
Μορφές αστικής διάχυσης Η συμπαγής διάχυση, αποτελεί την επιθυμητή μορφή, αφού προϋποθέτει πολεοδομικό σχεδιασμό και εξασφαλίζει τις μικρότερες δυνατές αποστάσεις των ακραίων συνοικιών από τον κεντρικό πυρήνα της πόλης. Αποτέλεσμα είναι η μείωση της κυκλοφορίας των επιβατικών αυτοκινήτων και η διευκόλυνση της χρήσης δημόσιων μέσων μεταφοράς, της χρήσης ποδηλάτου και της πεζής μετακίνησης. Σελ. 3 (α) Συμπαγής (compact) ανάπτυξη (β) Διάσπαρτη (Scattered) ανάπτυξη Η διάσπαρτη διάχυση, χαρακτηρίζεται από ασυνέχεια και έχει αντίθετα χαρακτηριστικά και συνέπειες ως προς τη συμπαγή μορφή. Εμφανίζεται χωρίς συγκεκριμένη μορφολογία, υπερβαίνει τα αστικά όρια και δημιουργεί οικισμούς ή συστάδες κτιρίων απομονωμένων από την πόλη. Η διασπορά των συνοικών επιβάλλει τη χρήση ΙΧ αυτοκινήτων, ενώ δυσχεραίνεται η χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς και μέσων μεταφοράς φιλικών προς το περιβάλλον. Η μορφή αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως η πιο αντιοικονομική, αφού απαιτεί τη δημιουργία μεγάλων σε μέγεθος και κόστος υποδομών (δρόμοι πρόσβασης, αποχετεύσεις, κλπ.) και προκαλεί πλήθος περιβαλλοντικών κυρίως προβλημάτων.
Μορφές αστικής διάχυσης Η γραμμική ή κατά ζώνες διάχυση, η οποία συνήθως πραγματοποιείται κατά μήκος μεγάλων οδικών αξόνων και των συνδεόμενων με τους μεγάλους άξονες δευτερεύοντες δρόμους. Για το λόγο αυτό έχει τη μορφή αστικών ακτίνων ή προεκτάσεων του αστικού ιστού. Χαρακτηρίζεται από πολύ χαμηλή πυκνότητα και μεγάλη εξάρτηση των κατοίκων από το αυτοκίνητο. (γ) Γραμμική (Linear Strip) ανάπτυξη Επιτυχές παράδειγμα γραμμικής ανάπτυξης μπορεί να θεωρηθεί η μορφή της Κοπεγχάγης. Το σχήμα ανάπτυξης μοιάζει με ανοικτή παλάμη χεριού (finger plan) και ακολουθεί τους οδικούς άξονες που συνδέουν την πόλη με τις άλλες πόλεις της Δανίας. Δόθηκε η δυνατότητα εισχώρησης του πρασίνου εντός περιοχών με βιομηχανικές, βιοτεχνικές ή άλλες χρήσεις και να καταστεί έτσι πολύ εύκολη η πρόσβαση των κατοίκων των περιοχών αυτών σε ζώνες ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Σελ. 4
Μορφές αστικής διάχυσης (δ) Πολύ-πυρηνική (Polynucleated) ανάπτυξη Η πολύ-πυρηνική διάχυση δημιουργεί οικιστικούς πυρήνες σε σχετικά μεγάλες μεταξύ τους αποστάσεις και προκύπτει από τη συμπαγή αστική ανάπτυξη με αύξηση της απόστασης από το κέντρο της πόλης. Περιλαμβάνει μικρές συμπαγείς περιοχές δόμησης (πυρήνες ή θύλακες) εντός του αγροτικού και φυσικού χώρου. Οι περιοχές αυτές μπορεί να είναι «δορυφορικές» πόλεις και οικισμοί, με χαμηλότερη οικιστική πυκνότητα ως προς την κεντρική περιοχή της πόλης Σελ. 5 Ανάπτυξη σε «άλματα» (Leapfrogging) Η διάχυση που χαρακτηρίζεται από τη δόμηση σε «άλματα» και αποτελεί μια ενδιάμεση μορφή μεταξύ της διάσπαρτης και της πολύ-πυρηνικής μορφής. Δημιουργείται από την επέκταση των πόλεων πέρα από το βασικό τους πυρήνα και περιλαμβάνει οικιστική ανάπτυξη περιοχών εκτός των πόλεων με χαμηλές πυκνότητες δόμησης με κυριότερη χρήση την κατοικία.
Μορφές αστικής διάχυσης Η εξέλιξη της πυκνότητας πληθυσμού της πόλης των Αθηνών από το 1928 έως το 2001 Η επέκταση των Αθηνών και η διάχυση του αστικού ιστού απεικονίζεται στους διαδοχικούς χάρτες και στις πληθυσμιακές πυκνότητες που είχε κάθε συνοικία τη χρονική περίοδο 1928-2001. Από τη διαχρονική εξέλιξη της επέκτασης των Αθηνών λόγω εισροής πληθυσμού από τις άλλες περιοχές της χώρας προκύπτει μεταβολή της πυκνότητας για κάθε χρονική περίοδο και τη σχέση της με τα κέντρα της Αθήνας και του Πειραιά. Οι κεντρικές περιοχές έχουν υψηλές πυκνότητες, ενώ η απομάκρυνση από το κέντρο έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της πυκνότητας του αστικού πληθυσμού. Σελ. 6
Μορφές αστικής διάχυσης Χαρακτηριστική περίπτωση μεγάλης πόλης που έχει πολλαπλασιάσει τον πληθυσμό της και τις ανάγκες της για αστική γη, αποτελεί η Μελβούρνη Η αστική έκταση της πόλης έχει σχεδόν 10-πλασιαστεί, η τελευταία 100 χρόνια. Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού της Μελβούρνης δημιουργεί προκλήσεις για τις Αρχές, οι οποίες τα τελευταία χρόνια αυξάνουν την πυκνότητα στις κεντρικές περιοχές της πόλης επιτρέποντας την ανέγερση πολυώροφων κτιρίων, ώστε καλυφθούν οι αυξημένες στεγαστικές ανάγκες. Σελ. 7
Αίτια και παράγοντες της αστικής διάχυσης (α) Μακρο-οικονομικοί παράγοντες Συμπεριλαμβάνονται:. Η οικονομική ανάπτυξη μιας πόλης αυξάνει τα εισοδήματα των κατοίκων της πόλης ή της περιφέρειας, βελτιώνει το επίπεδο διαβίωσής τους και ωθεί τους κατοίκους των κεντρικών περιοχών της πόλης να μετακινηθούν προς τα προάστια. Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας είναι αλληλένδετη με την ανάπτυξη των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας που επιδρούν στη χωρική κατανομή του πληθυσμού και της απασχόλησης. Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση που επιδρά στη λειτουργία των οικονομιών τους των χωρών στο διακρατικό εμπόριο, την ορισμένων ανάπτυξη ευρωπαϊκών πόλεων και τη συρρίκνωση των μη ανταγωνιστικών πόλεων. (β) Μικρο- οικονομικοί παράγοντες Η οικονομική ανάπτυξη μιας περιοχής επιφέρει ως άμεσο αποτέλεσμα την άνοδο του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της και στις απαιτήσεις τους για κατοίκιση σε περιοχές χαμηλής πυκνότητας δόμησης. Οι υψηλές αξίες της αστικής γης και η προσφορά φθηνών γεωργικών εκτάσεων στο περιαστικό περιβάλλον επηρεάζουν τις τάσεις επέκτασης του αστικού ιστού. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δήμων, για οικιστική τους επέκταση και στη συγκέντρωση παραγωγικών δραστηριοτήτων εντός των ορίων τους. Σελ. 8
Αίτια και παράγοντες της αστικής διάχυσης (γ) Οι δημογραφικοί παράγοντες Η αύξηση του πληθυσμού μιας αστικής περιοχής. Κάθε μεταβολή του πληθυσμού μεταβάλει ανάλογα τη ζήτηση για κατοικίες, ενώ επηρεάζει και τις στεγαστικές ανάγκες και τις απαιτήσεις των υπολοίπων παραγωγικών δραστηριοτήτων για στεγασμένο χώρο. (δ) Οι προτιμήσεις στις συνθήκες στέγασης Ο χώρος κατοικίας που αντιστοιχεί σε κάθε άτομο και οι προτιμήσεις για την ποιότητα και το είδος της κατοικίας. Όταν τα εισοδήματα των νοικοκυριών είναι υψηλά, τότε επιλέγουν διαμονή σε κατοικίες μεγάλου εμβαδού, καλών προδιαγραφών και σε μεγάλη σχετικά απόσταση από το κέντρο της πόλης. Το αντίθετο συμβαίνει για τα νοικοκυριά με χαμηλά εισοδήματα. (ε) Εσωτερικά προβλήματα της πόλης Τα περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως ο βαθμός ρύπανσης και η ποιότητα του αέρα, η ηχορύπανση, η έλλειψη κοινόχρηστων χώρων και χώρων πρασίνου, η ποιότητα και το είδος των κατοικιών ή διαμερισμάτων (παλαιά κτίρια, μικρά διαμερίσματα και ανεπαρκής εξυπηρέτηση των λειτουργικών αναγκών των κατοίκων). Τα κοινωνικά προβλήματα, όπως εγκληματικότητα, έλλειψη ασφάλειας, κακή ποιότητα των κτιριακών υποδομών των σχολείων και της παρεχόμενης εκπαίδευσης και γενικότερα το επίπεδο των παρεχόμενων κοινωνικών υπηρεσιών. Σελ. 9
Αίτια και παράγοντες της αστικής διάχυσης (στ) Μεταφορικοί παράγοντες Η προσβασιμότητα καθορίζει την ελκυστικότητα των ακραίων περιοχών μιας πόλης για χωροθέτηση δραστηριοτήτων και κατοικιών και συναρτάται από επιμέρους παράγοντες, όπως το ποσοστό κατοχής επιβατικού αυτοκινήτου, το επίπεδο των συγκοινωνιακών υποδομών, το επίπεδο των δημόσιων μεταφορών και το κόστος των καυσίμων. Υπάρχει θετική σχέση την οικιστικής εξάπλωσης με την ανάπτυξη των δικτύων μεταφορών. Η κατασκευή και λειτουργία αυτοκινητόδρομων προσελκύει δραστηριότητες στις περιοχές που επηρεάζει και ευνοεί τη γραμμική αστική διάχυση. (ζ) Κανονιστικά πλαίσια Η πολιτική που αφορά στους περιορισμούς σχετικά με τις χρήσεις της αστικής γης, στους όρους και τα χαρακτηριστικά της δόμησης στις πόλεις, στις πολιτικές για την οικιστική ανάπτυξη σε περιοχές χαμηλών πυκνοτήτων, στη νομοθεσία που αφορά στην επέκταση των Σχεδίων Πόλης, στην εφαρμογή των εγκεκριμένων Ρυμοτομικών Σχεδίων, στο συντονισμό και στη συνεργασία κεντρικής εξουσίας και τοπικών αρχών. Σελ. 10
(α) Περιβαλλοντικές επιδράσεις Αρνητικές επιδράσεις της αστικής διάχυσης Αύξηση των μετακινήσεων, περιβαλλοντική επιβάρυνση και η αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης. Αρνητική επίδραση στα οικοσυστήματα με τον κατακερματισμό περιοχών χλωρίδας και πανίδας και της αποψίλωσης των δασών. Αρνητικές επιδράσεις και στα υδρολογικά συστήματα με τη μείωση της εδαφικής διαπερατότητας και την αύξηση της επιφανειακής απορροής. (β) Κοινωνικές επιδράσεις Οι μετακινήσεις από τις υποβαθμισμένες κεντρικές περιοχές προς τα προάστια επιτείνουν τον κοινωνικό διαχωρισμό, κάτι που οδηγεί ορισμένες φορές σε εντάσεις μεταξύ των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. (γ) Οικονομικές επιδράσεις Δαπάνες επέκτασης των αστικών υποδομών, όπως είναι οι υποδομές ύδρευσης και αποχέτευσης, οι μεταφορικές υποδομές, τα δίκτυα τηλεπικοινωνιών, τα ενεργειακά δίκτυα, οι υποδομές εκπαίδευσης, κλπ. Δαπάνες μετακίνησης με τις οποίες επιβαρύνονται κυρίως οι διαμένοντες στις ακραίες αστικές περιοχές. Κόστος που προκαλεί η αποδιοργάνωση της λειτουργίας της πόλης. Εμφάνιση φαινομένων κερδοσκοπίας στην αξία της γης. Σελ. 11
Θετικές επιδράσεις της αστικής διάχυσης Ικανοποιεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες των κατοίκων της πόλης για κατοίκηση σε αραιοκατοικημένη αστική περιοχή με εξασφάλιση των πλεονεκτημάτων της αραιοκατοικημένης πόλης. Οι κάτοικοι έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν τα αγαθά του φυσικού περιβάλλοντος, να βελτιώσουν την υγιεινή και την ποιότητα ζωής τους και ταυτόχρονα να αποκτήσουν κατοικία μικρότερου κόστους και μεγαλύτερων ανέσεων. Με καλές μεταφορικές υποδομές, μειώνεται σημαντικά το μειονέκτημα του κόστους μετακίνησης και της ενεργειακής κατανάλωσης που αυτή προκαλεί. Πολιτικές περιορισμού μεγέθους των μεγάλων πόλεων και της αστικής διάχυσης. Δημιουργία νέων πόλεων ή διακριτών πόλων ανάπτυξης, σε κοντινή απόσταση από το μητροπολιτικό κέντρο. Δημιουργία πράσινων ζωνών που θα περιβάλλουν τη μητροπολιτική περιοχή. Σελ. 12
Η γειτονιά ως το «κύτταρο» της πόλης Σύμφωνα με τον πιο απλό ορισμό, γειτονιά είναι η περιοχή στην οποία ζουν οι άνθρωποι. Για ορισμένους, ως γειτονιά μπορεί να χαρακτηριστεί ο αστικός χώρος που έχει στο μυαλό του κάθε άνθρωπος από την παιδική του ηλικία. Το «γειτονεύειν» (neighboring) αποτελεί μια σημαντική κοινωνική δραστηριότητα ακόμα και στη σύγχρονη εποχή, στην οποία οι υπερ-τοπικοί δεσμοί αυξάνονται. Ολοκληρωμένη και σχεδιασμένη (planned) αστική περιοχή που σχετίζεται με την ευρύτερη κοινότητα της οποίας αποτελεί μέρος. Κοινωνιολογική θεώρηση: η γειτονιά συγκροτείται χάριν των κοινωνικών και συγγενικών σχέσεων που αναπτύσσονται σε ένα τμήμα της πόλης, τις προσωπικές επαφές, τις αναφορές σε κοινές εμπειρίες του παρελθόντος και σε προσδοκίες για ένα κοινό μέλλον. Πολεοδομική θεώρηση, γειτονιά είναι μια υποδιαίρεση της πόλης που αναφέρεται ως συνοικία, τομέας, αστικό διαμέρισμα ή οικιστική ενότητα. Τα όρια και η έκταση που καταλαμβάνει μια γειτονιά διαφέρουν από πόλη σε πόλη και από χώρα σε χώρα. Η σημασία της γειτονιάς γίνεται αντιληπτή με αναφορά σε ορισμένα από τα βασικά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα, όπως είναι μονιμότητα, η στατικότητα, η εξοικείωση με το περιβάλλον και ο εντοπισμός αντικειμένων και καταστάσεων. Σελ. 13
Το πρότυπο σχέδιο γειτονιάς των C. Stein και H. Wright για την πόλη Radburn στο New Jersey Το Radburn σχεδιάστηκε τη δεκαετία του 1920, με βασικό χαρακτηριστικό τον πλήρη διαχωρισμό της κίνησης των πεζών και των αυτοκινήτων στις συνοικίες της πόλης. Η έκταση κάθε γειτονιάς αντιστοιχούσε σε πληθυσμό 7.500 έως 10.000 κατοίκους, ενώ ο οικισμός αποτέλεσε ένα πρότυπο οργάνωσης περιοχής κατοικίας στη βάση μιας γειτονιάς. Περιελάμβανε υποδιαίρεση σε τρεις υποενότητες ως προς τον κοινωνικό εξοπλισμό. Σελ. 14
Το υπόδειγμα γειτονιάς του C. Perry Οι βασικές αρχές του προτύπου γειτονιάς Perry είναι: Οι κύριες οδικές αρτηρίες και οι οδοί κυκλοφορίας δεν θα πρέπει να διέρχονται από κατοικημένες περιοχές και αποτελούν τα εξωτερικά όρια της γειτονιάς. Οι εσωτερικοί οδοί της γειτονιάς θα πρέπει να έχουν καμπυλωτά σχήματα, ώστε να δυσχεραίνεται η κίνηση των οχημάτων και να διασφαλίζεται μια ήσυχη ζωή. Ο πληθυσμός της γειτονιάς θα πρέπει να είναι τόσος, ώστε οι ανάγκες των μαθητών να εξυπηρετούνται από ένα δημοτικό σχολείο. Το δημοτικό σχολείο θα πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο της γειτονιάς, μαζί με πράσινο και άλλες κοινόχρηστες εξυπηρετήσεις. Η ακτίνα της γειτονιάς δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 400 μέτρα. Οι εμπορικές δραστηριότητες θα πρέπει να τοποθετούνται στα όρια της γειτονιάς. Σελ. 15
Το υπόδειγμα γειτονιάς του N.L. Engelhardt Το μήκος της γειτονιάς συναρτάται με το μέσο όρο του αριθμού των παιδιών, των διαφόρων ηλικιών της κάθε οικογένειας. Προτάθηκαν διάφορα μεγέθη γειτονιάς. Η μεγαλύτερη γειτονιά περιλαμβάνει 3000 οικογένειες και έχει ακτίνα ίση με το ½ του μιλίου, που αποτελεί τη μεγαλύτερη απόσταση βαδίσματος από το όριο της γειτονιάς έως το δημοτικό σχολείο. Η μικρότερη γειτονιά έχει χωρητικότητα 1180 οικογένειες και μέγιστη ακτίνα ίση με το ¼ του μιλίου, ως τη μέγιστη απόσταση βαδίσματος από το όριο έως τις παιδικές χαρές και τα νηπιαγωγεία. Σελ. 16
Το υπόδειγμα γειτονιάς του C. Stein Ο Stein τοποθετεί το δημοτικό σχολείο στο κέντρο της γειτονιάς και σε απόσταση ¼ του μιλίου από τα όρια της γειτονιάς. Τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του είναι τα εξής: (α) Ένα μικρό εμπορικό κέντρο για τις καθημερινές ανάγκες βρίσκεται κοντά στο σχολείο. (β) Οι περισσότεροι μικροί τοπικοί δρόμοι προτείνονται ως «αδιέξοδοι» για την εξάλειψη της μεγάλης κυκλοφορίας οχημάτων, ενώ οι κοινόχρηστοι πράσινοι χώροι βρίσκονται διάσπαρτοι μέσα στη γειτονιά (γ) Οι γειτονιές συνδέονται για τη δημιουργία πόλης. Σελ. 17
Τα γενικά χαρακτηριστικά μιας γειτονιάς Η οριοθέτηση της γειτονιάς πρέπει να γίνεται με οδικές αρτηρίες και κύριους οδικούς άξονες, που φέρουν το βάρος της κυκλοφορίας των οχημάτων της πόλης και δεν ευνοούν ή «παρεμποδίζουν» τη μεταφορά της εν λόγω κυκλοφορίας στο εσωτερικό της γειτονιάς. Κάθε γειτονιά θα πρέπει να έχει τόσο πληθυσμό, ώστε οι ανάγκες των μαθητών της γειτονιάς να ικανοποιούνται από ένα δημοτικό σχολείο. Η αρχή αυτή καθορίζει και την αστική έκταση την οποία θα πρέπει να καταλάβει η γειτονιά. Η πυκνότητα της γειτονιάς πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να διαθέτει τον απαιτούμενο πληθυσμό για την υποστήριξη κεντρικών λειτουργιών της, και να μην απαιτείται κάθε κάτοικός της να περπατήσει περισσότερο από 10 λεπτά για να φθάσει στο κέντρο της. Η γειτονιά θα πρέπει να διαθέτει επαρκείς ανοικτούς κοινόχρηστους χώρους (πάρκα, πλατείες κ.λπ.), ώστε να ικανοποιούνται όλες οι σχετικές ανάγκες των κατοίκων της. Το μέγεθος και η διάταξη του οδικού δικτύου της γειτονιάς πρέπει να είναι τέτοια, ώστε να ικανοποιούν επαρκώς όλες τις ανάγκες μετακίνησης των κατοίκων της και ταυτόχρονα να αποτρέπουν την κυκλοφορία οχημάτων της πόλης να εισέλθει στη γειτονιά. Η γειτονιά πρέπει να διαθέτει όλα τα εμπορικά καταστήματα και τα κέντρα ψυχαγωγίας που απαιτούνται για την ικανοποίηση των βασικών ημερήσιων αναγκών των κατοίκων της. Η γειτονιά πρέπει να διαθέτει σε κεντρική θέση όλες τις κοινωνικές υποδομές (σχολείο, εκκλησία, τράπεζα κ.λ.π) που είναι απαραίτητες για την ικανοποίηση των σχετικών αναγκών των κατοίκων της. Σελ. 18
Τεχνολογικές εξελίξεις και μεταβολές των χαρακτηριστικών της γειτονιάς Απόρροια των τεχνολογικών εξελίξεων είναι οι μεταβολές στον τρόπο εργασίας των κατοίκων των πόλεων. Οι εξελίξεις στην πληροφορική μετέβαλλαν την έννοια του «χώρου εργασίας» και τη μορφή των παραδοσιακών εργασιακών χώρων. «Εισχώρηση» της εργασίας στο χώρο της κατοικίας, σε αύξηση του χρόνου παραμονής των εργαζομένων στην κατοικία τους. Ενίσχυση των δεσμών του εργαζόμενου με την κατοικία και την τοπική κοινωνία, στην ταύτιση με την γειτονιά του και στην αναζωογόνηση της τοπικής ζωής λόγω της μείωσης των μετακινήσεων για τις εργασιακές ανάγκες. Χωρική αποδέσμευση του εργαζόμενου και δημιουργία του «μετακινούμενου εργαζόμενου» (mobile worker), ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλά μέρη σαν χώρους εργασίας. Μείωση της σημασίας της «λειτουργικότητας» ως κριτηρίου επιλογής μιας αστικής περιοχής για κατοικία. Η δημιουργία «εικονικών κοινοτήτων» με τη χρήση του διαδικτύου, βοηθά τους κατοίκους των πόλεων να βιώσουν την έννοια της «κοινότητας» εντός της γειτονιάς τους. Ο δυναμικός χαρακτήρας της καθημερινότητας, επιβάλλει τη δημιουργία μιας νέας «γειτονιάς». Σελ. 19
Χαρακτηριστικά αστικού περιβάλλοντος Συμπεράσματα Όροι δόμησης Κατά «πλάτος» επέκταση της πόλης Αστική ανάπτυξη Καθ ύψος επέκταση της πόλης Μεταβολή πληθυσμού Σχέση αλληλεξάρτησης συντελεστή δόμησης και αστικής ανάπτυξης Οι όροι δόμησης και η αστική ανάπτυξη αλληλοεπηρεάζονται με την παρεμβολή των παραγόντων του διαγράμματος.. Κάθε πόλη είναι «μοναδική» και ο τρόπος δόμησής της διαμορφώνει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και την «προσωπικότητα» της. Ο τρόπος οικοδόμησης διαμορφώνει τα βασικά χαρακτηριστικά ή την «προσωπικότητα» της πόλης Ο πολεοδομικός σχεδιασμός και οι όροι δόμησης αποτελούν σημαντικά εργαλεία στα χέρια όσων νομοθετούν και σχεδιάζουν μια πόλη. Η αλληλεπίδραση μεταξύ των όρων δόμησης και της αστικής ανάπτυξης είναι προφανής. Δεν επιδρούν μόνο οι όροι δόμησης επί της εξέλιξης μιας πόλης, αλλά και το αντίστροφο, η πολεοδομική ανάπτυξη μιας περιοχής επηρεάζει τους όρους δόμησης. Σελ. 20
Συμπεράσματα Δίλημμα η επιλογή της «κατά πλάτος» επέκταση της πόλης ή η «καθ ύψος» επέκτασή της με αύξηση της πυκνότητας δόμησης, των υψών των κτιρίων και του ποσοστού κάλυψης. Η 1 η επιλογή προστατεύει το αστικό περιβάλλον ή τουλάχιστον δεν το υποβαθμίζει και διατηρεί την ελκυστικότητα των κεντρικών αστικών περιοχών για κατοίκηση. Η 2 η επιλογή οδηγεί σε βαθμιαία μείωση της αναλογούσας αστικής έκτασης και των κοινόχρηστων και κοινωφελών χώρων ανά κάτοικο, αλλοιώνει το αστικό περιβάλλον και υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Θα πρέπει να επιδιώκεται, είναι η βέλτιστη σχέση πυκνότητας πόλης και περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών της, με στόχο την επίτευξη του καλύτερου δυνατού επιπέδου ζωής των κατοίκων της πόλης. Στην «κατά πλάτος» ανάπτυξη της πόλης είναι δυνατόν να εφαρμοστούν κανόνες που διασφαλίζουν τη δημιουργία συμπαγούς πόλης με ευνοϊκές συνθήκες στο αστικό περιβάλλον, κάτι που αναφέρεται ως «έξυπνη ανάπτυξη». Οι βασικές αρχές της έξυπνης ανάπτυξης περιλαμβάνουν: Επιδίωξη για ανάμιξη των χρήσεων της αστικής γης, χωρίς όμως να δημιουργούνται προβλήματα στο αστικό περιβάλλον. Σχεδιασμό της πόλης ώστε να παρέχονται εναλλακτικές μεταφορικές επιλογές και δημιουργία γειτονιών που ευνοούν την πεζή μετακίνηση ή τη μετακίνηση με ποδήλατο, Σχεδιασμό που ευνοεί τη δημιουργία συμπαγούς πόλης, αλλά με ταυτόχρονη πρόβλεψη επαρκών σε πυκνότητα και μέγεθος ανοιχτών κοινόχρηστων χώρων. Σελ. 21