Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Ειδίκευσης στη Σχολική Ψυχολογία, ακαδ. έτος 2016-2017 Εφαρμογές Κοινωνικής και Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας στη Σχολική Κοινότητα (PSYCH140) Αικ. Γκαρή & Βασίλης Παυλόπουλος Τμήμα Ψυχολογίας Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
ΈΡΕΥΝΑ ΔΡΑΣΗΣ Λέξεις-κλειδιά: ευελιξία: αναμένονται πολλαπλοί κύκλοι σχεδιασμού και επανειλημμένες συλλογές δεδομένων από την ίδια ερευνητική ομάδα, εντός της ίδιας έρευνας διάρκεια αποτελεσμάτων: τόσο μεγαλύτερη, όσο καλύτερα εντοπίζεται το πρόβλημα εντός του κοινωνικού πλαισίου συνεργασία των εμπλεκομένων εντός κοινότητας μελών
ΈΡΕΥΝΑ ΔΡΑΣΗΣ: πλεονεκτήματα Η λεπτομερής μεθοδολογία - κυκλικής αιτιότητας παρά ευθύγραμμης- ανέτρεψε τις αυταρχικές ιδέες της εποχής του 40. Eξαιρετική μέθοδος ελέγχου των υπαρχόντων θεωριών και μέσο παραγωγής νέας γνώσης Βρήκε εφαρμογές: στην προαγωγή των διομαδικών σχέσεων (με έμφαση στη «φυλή»), στην ανάλυση του ύφους του ηγέτη ώστε να λειτουργεί στην ομάδα και στην πρόληψη δυσκολιών/ προβλημάτων στο μέλλον (π.χ. διευκόλυνε τις γυναίκες-νοικοκυρές της εποχής να προετοιμαστούν για τις συνθήκες του πολέμου).
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Κλάδος της ψυχολογίας ή μεθοδολογία μελέτης και έρευνας του πολιτισμικού πλαισίου*, μέσω της σύγκρισης διαφορετικών πολιτισμικών πλαισίων και τον εντοπισμό ομοιοτήτων και διαφορών, καθώς και της συναγωγής συμπερασμάτων για την ύπαρξη καθολικών μορφών συμπεριφοράς (universals) και καθολικά ισχυρών ψυχολογικών θεωριών. *με τη διερεύνηση παραμέτρων οικολογικών, κοινωνικώνδιομαδικών & διαπροσωπικών, καθώς και ατομικώνβιολογικών.
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ 70 Αυτόνομος κλάδος ή οριοθετημένη μεθοδολογία προσέγγισης των κοινωνικών φαινομένων και στρατηγικές έρευνας INTERNATIONAL ASSOCIATION FOR CROSS-CULTURAL PSYCHOLOGY Journal of Cross-Cultural Psychology
ΜΕΛΕΤΑΕΙ ομοιότητες & διαφορές μεταξύ δειγμάτων με διαφορετική εθνο-πολιτισμική καταγωγή σε διαφορετικές χώρες (countries) / έθνη (nations) ή σε διαφορετικές εθνικές/πολιτισμικές ομάδες εντός της ίδιας χώραςκράτους, καθολικές (universal) μορφές συμπεριφορώναντιδράσεων στον άνθρωπο π.χ. καθολικές αξίες Υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, ελέγχει την εγκυρότητα θεωριών στο χώρο της ψυχολογίας
Προβλήματα μέτρησης πολιτισμικών μεταβλητών Τι μετράμε: Μεταβλητές σχετικά με πεποιθήσεις ή συμπεριφορές που θεωρούνται καθολικές και κατανοητές σε ένα υψηλό αφαιρετικό επίπεδο (-ητική προσέγγιση π.χ. της επιθετικότητας) Μεταβλητές πεποιθήσεων ή συμπεριφοράς όπως εμφανίζονται σε μια συγκεκριμένη κοινωνία (-ημική προσέγγιση) Οι εθνογραφικές και οι ανθρωπολογικές μελέτες είναι κυρίως ημικές, ενώ οι διαπολιτισμικές μελέτες είναι -ητικές
Σημασία έχει να μελετάμε: Μεταβλητές έξω από τη νοηματοδότηση που παίρνουν στο περιορισμένο πολιτισμικό πλαίσιο του ερευνητή/των ερευνητών Με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες κάθε κοινωνίας (απαιτείται ο επιστήμονας-μελετητής να ξεπερνάει, να «βγαίνει έξω», από τη μεροληψία του κοινωνικοπολιτισμικού πλαισίου όπου ζει και να μην προσεγγίζει μια έννοια μόνο με όρους του δικού του πλαισίου π.χ. η φιλία δεν έχει το ίδιο περιεχόμενο σε διαφορετικές κοινωνίες (να αποφεύγεται η επιβεβλημένη ητική προσέγγιση)
ΓΗΓΕΝΕΙΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΕΣ (Indigenous psychologies) Πρόκειται για ένα σύστημα ψυχολογικών θεωριών, εφαρμογών και μεθόδων που βασίζονται σε μία συγκεκριμένη πολιτισμική παράδοση και σε επιστήμονες και ενεργούς επαγγελματίες που λειτουργούν σ ένα «τοπικό πλαίσιο». Γηγενής Ψυχολογία ονομάζεται η ψυχολογία μιας συγκεκριμένης πολιτισμικής ομάδας που βασίζεται στην καθημερινή συμπεριφορά και δραστηριότητα των μελών της, αντλεί τα πρότυπά της από τοπικού χαρακτήρα σημεία αναφοράς, ώστε αυτά τα πρότυπα να καθορίζουν τη συλλογή και ερμηνεία του επιμέρους πληροφοριακού ψυχολογικού υλικού/των δεδομένων.
Η Δυτική ψυχολογία είναι σαφώς μια γηγενής ψυχολογία Επειδή επί πολλές δεκαετίες κατείχε το ρόλο της ΜΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΝΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ, ο όρος συνηθίστηκε να συνδέεται με τις παραδόσεις, πίστεις και ιδεολογίες που συνθέτουν την ψυχολογική γνώση ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ, ακόμα και των μηδυτικών κοινωνιών. Ο όρος Γηγενείς Ψυχολογίες εκφράζει επιπλέον τις ψυχολογίες που μάχονται, από τη μεριά του αντιπάλου, τη δυτική ψυχολογία και την κυριαρχία της σε άλλα πολιτισμικά πλαίσια. Εκφράζει την προσπάθεια να αναπτυχθεί μία επιστήμη της συμπεριφοράς που λαμβάνει υπόψη τις «τοπικές» κοινωνικοπολιτισμικές διαστάσεις των συγκεκριμένων κοινωνικών πλαισίων-συστημάτων.
Στην Ινδία Οι Ινδοί διανοούμενοι και ψυχολόγοι έχουν επιδιώξει εδώ και 40 χρόνια την ανάπτυξη μιας ψυχολογικής επιστήμης που θα αντανακλά τις ιστορικές και πολιτισμικές τους παραδόσεις. Η μεταφορά της Δυτικής ψυχολογίας στην Ινδία έχει ερμηνευτεί ως μέρος της διαδικασίας εκμοντερνισμού της κοινωνίας των Ινδιών, σε 4 φάσεις (Sinha, 1987) : Φάση προ- της ανεξαρτησίας & προσκόλλησης στη δυτική ψυχολογία Φάση μετά-την ανεξαρτησία (αναγνώριση και παραδοχή του δυτικού κόσμου παρά ικανοποίηση των «τοπικών, ενδοπολιτισμικών αναγκών»),
Φάση εστίασης σε εφαρμογές ενδο-πολιτισμικού χαρακτήρα Φάση προς τη γηγενή ψυχολογία (indigenization process): η εισαγόμενη Δυτική ψυχολογία μετασχηματίζεται, ώστε να σέβεται τις κοινωνικοπολιτισμικές παραδόσεις και τις πολιτικο-οικονομικές ανάγκες της κοινωνίας.
Άλλα παραδείγματα γηγενών ψυχολογιών Η Μεξικάνικη Ψυχολογία που ανέπτυξε ο Καθηγ. Rogelio Diaz-Guerrero, εξηγώντας ότι η ψυχολογία στο Μεξικό θα πρέπει να βασίζεται σε θεμελιώδεις αξίες που λειτουργούν ως βάση για την ιστορική και κοινωνικο-πολιτισμική φυσιογνωμία της χώρας. Η Κινέζικη Ψυχολογία του καθηγητή Michael Bond για την ψυχολογία στην Κίνα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία Berry, J. W., Poortinga, Y.H., Segall, M. H., & Dasen, P. R. (1992). Cross-cultural psychology. Research and applications. Cambridge: Cambridge University Press. Bond, M. (1986). The psychology of the Chinese people. Hong Kong: Oxford University Press. Diaz-Guerrero, R. (1982). The psychology of historicsociocultural premise. Spanish Language Psychology, 2, 382-410. Sinha, D. (1981). Non-western perspectives in psychology: Why, what and whither? Journal of Indian Psychology, 3, 1-9.
ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΩΝ (belief system) Ιεραρχικά οργανωμένο σύνολο από τοποθετήσεις που έχουν διαφορετική διάρκεια, διαφορετικό βαθμό δέσμευσης προς εαυτό και άλλους και επηρεάζουν τη συμπεριφορά Γνώμες Πίστεις Στάσεις Αξίες Ιδεολογίες (σύνολα απόψεων θρησκευτικών, φιλοσοφικών και πολιτικών, λιγότερο ή περισσότερο καθιερωμένων, που πηγάζουν από μορφές εξουσίας)
ΣΤΑΣΕΙΣ Αρκετά σταθερό σύνολο οργανωμένων πεποιθήσεων προς αντικείμενα και καταστάσεις που προδιαθέτει το άτομο να λειτουργήσει με ένα συγκεκριμένο τρόπο Είναι σταθερές, δεν αλλάζουν εύκολα Μαθαίνονται μέσω της εμπειρίας (Rokeach, 1968)
Έχουν τρισδιάστατη δομή Αποτελείται από τα εξής στοιχεία: συναισθηματικά γνωστικά συμπεριφοράς (Triandis, 1973)
Γνωστικά στοιχεία στάσεων Αντιλήψεις που βασίζονται στη λειτουργία της κατηγοριοποίησης (εντοπισμού κοινών χαρακτηριστικών με τάσεις γενίκευσης & απλούστευσης) Εγωκεντρικότητα περιφερειακότητα αντιλήψεων σε σχέση με το εγώ Υποκειμενική πολιτισμική διάσταση: πολιτισμική διαφοροποίηση (διασπορά στο βαθμό ισχύος κάποιων μεταβλητών)
Κριτική της θεωρίας της τρισδιάστατης δομής Επισημαίνεται θετική συνάφεια μεταξύ γνωστικών και συναισθηματικών στοιχείων των στάσεων, αλλά μικρότερη συνάφεια ή και αρνητική με τη συμπεριφορά, επομένως δεν πρόκειται για τρισδιάτατη δομή αλλά δομή δύο διαστάσεων, γνωστικών και συναισθηματικών στοιχείων (Hewstone et al., 1996; Oskamp, 1991) Τα γνωστικά στοιχεία είναι πεποιθήσεις που συνοδεύονται από συναισθήματα που όμως κυριαρχούν, επομένως οι στάσεις απαρτίζονται μόνο από στοιχεία συναισθηματικά (μονοδιάστατος χαρακτήρας), αφού και τα συμπεριφορικά στοιχεία είναι προδιαθέσεις συμπεριφοράς αλλά όχι συμπεριφορές (Fishbein & Ajzen, 1980).
ΑΞΙΕΣ Κατά τον ανθρωπολόγο Kluckhohn (1951) οι αξίες είναι: Σαφείς ή και υπονοούμενες συλλήψεις του επιθυμητού, ατόμων ή ομάδων που επηρεάζουν την επιλογή μέσων, προτύπων και δράσεων που χαρακτηρίζουν μία κοινωνία Υπο-βάλλονται και επι-βάλλονται είτε, άλλες φορές αμφισβητώνται ώστε να προκαλείται κρίση των θεσμών
Κατά τον Rokeach (1968) Οι αξίες είναι απόψεις που κατέχουν κεντρική θέση στο σύστημα των απόψεων του ατόμου και αφορούν στο πώς πρέπει και πώς δεν πρέπει να συμπεριφέρεται το άτομο, στους ιδεώδεις σκοπούς και τις ιδεώδεις συμπεριφορές που οφείλει να έχει
ΕΣΩΤΕΡΙΚΕΥΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΩΣ: καθοδηγητικά κριτήρια των πράξεών μας άξονες διαμόρφωσης και διατήρησης των στάσεων κριτήρια αξιολόγησης των πράξεων των άλλων ηθικού τύπου προσεγγίσεις του εαυτού μας και των άλλων
Ταξινόμηση των αξιών Allport, Vernon & Lindzey (1951) Study of Values Test (AVL) Θεωρητικές αξίες Οικονομικές Αισθητικές Κοινωνικές Πολιτικές Θρησκευτικές
Για τον κοινωνιολόγο Lasswell (1954) Αξίες Δύναμης Πλούτου Αγάπης και έρωτα Ηθικότητας και τιμιότητας Πρόνοιας και ασφάλειας Μόρφωσης και εκπαίδευσης Επαγγελματικής εξειδίκευσης
Σχέση Αξιών και Στάσεων: Ομοιότητες Έχουν παρόμοια δομή (π.χ. γνωστικά, συναισθηματικά στοιχεία και συμπεριφοράς) αλλά με κυρίαρχα τα συναισθηματικά στοιχεία, τα οποία αξιολογούν θετικά χαρακτηριστικά Επηρεάζουν την κοινωνική συμπεριφορά Οι αξίες επηρεάζουν τις στάσεις σε γνωστικό και συναισθηματικό επίπεδο
Στάσεις & Αξίες: Διαφορές Οι αξίες αριθμητικά είναι λιγότερες από τις στάσεις Παραβίαση των αξιών συνεπάγεται ενοχές προς το κοινωνικό αξιολογικό σύστημα, ενώ παραβίαση στάσεων συνεπάγεται ασυνέπεια προς τον εαυτό και τον κύκλο των δικών μας ανθρώπων Οι αξίες έχουν κανονιστικό χαρακτήρα (αποτελούν καθοδηγητικές αρχές), είναι βαθειά ριζωμένες στο εγώ και αλλάζουν δυσκολότερα από τις στάσεις, ίσως από γενιά σε γενιά ή και βραδύτερα Οι αξίες σχετίζονται με ισχυρότερα κίνητρα για δράση, σε σύγκριση με τις στάσεις
ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΑΣΕΩΝ-ΑΞΙΩΝ Ιδιοκεντρικές Στάσεις [υπέρ της σκληρής ατομικής εργασίας, του επιτυχούς αυτοπροσδιορισμού και της ανάπτυξης της προσωπικότητας] Συνδέονται και αποτελούν συνέχεια με τις Ατομικιστικές Αξίες (αυτονομία, ανταγωνισμός, έμφαση στην αφθονία και ευημερία, απόσταση από την εσω-ομάδα, έμφαση στα ατομικά επιτεύγματα)
Αλλοκεντρικές Στάσεις [υπέρ του ενδιαφέροντος για μοίρασμα των υλικών πόρων βάσει αρχών πχ της Δικαιοσύνης, της Ισότητας, της Ανάγκης και του υπολογισμού των συνεπειών για τους άλλους των πράξεών μας και του υπολογισμού των συνεπειών των πράξεων στη λήψη περαιτέρω αποφάσεων]. Συνδέονται με Αξίες Συλλογικές (δυσπιστία προς την εξω-ομάδα, υπακοή στην εσω-ομάδα, ενδιαφέρον για τους άλλους, συνεργασία, επικάλυψη ατομικών & ομαδικών στόχων) (Triandis 1968, 1971, 1983; Hui & Triandis, 1984, 1985)
Κατά G. Hofstede (1980, 1994, 2001) Αξίες Καθολικές ενηλίκων εργαζομένων που εκφράζουν: Δύναμη της Απόστασης Εγγύτητας Αποφυγή της Αβεβαιότητας Αβεβαιότητα Ατομικισμός Συλλογικότητα Αρρενωπότητα Θηλυκότητα Μακροπρόθεσμος Βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός (2001)
Δύναμη της Απόστασης (power distance) Ο βαθμός που οι πιο ευάλωτοι ενήλικες εργαζόμενοι οργανισμών ή στην οικογένεια ως οικονομική μονάδα αποδέχονται ότι η δύναμη μοιράζεται άνισα. Όσο πιο χαμηλή βαθμολογία στην κλίμακα σημαίνει ότι οι συμμετέχοντες αναρωτιούνται/ αμφιβάλλουν ή αποδέχονται πλήρως την ανισότητα. Υψηλότερη βαθμολογία σημαίνει σαφή κατανόηση της ιεραρχίας στην κοινωνία και στους θεσμούς.
Αποφυγή της Αβεβαιότητας (uncertainty avoidance) Σχετίζεται με την αντοχή στην αβεβαιότητα, στο αναπάντεχο γεγονός ή σε αυτό που διαφέρει από το κατεστημένο. Χαμηλότερη βαθμολογία σημαίνει μεγαλύτερη αποδοχή της αβεβαιότητας των διαφορετικών απόψεων και των διαφορετικών πραγματικοτήτων.
Ατομικισμός Συλλογικότητα (individualism-collectivism) Ο βαθμός της ισχύος των δεσμών στις ανθρώπινες σχέσεις. Στις ατομικιστικές κοινωνίες είναι χαλαροί οι δεσμοί και κυρίως ισχυροποιούνται μόνο με τα μέλη της άμεσης οικογένειας (έμφαση στο «εγώ» και όχι στο «εμείς»). Στενοί δεσμοί με τα μέλη της εκτεταμένης οικογένειας και με τις εσω-ομάδες εκφράζονται στις συλλογικές κοινωνίες.
Αρρενωπότητα Θηλυκότητα (masculinityfemininity) Η αρρενωπότητα ορίζεται ως σαφής προτίμηση μιας κοινωνίας για επιτεύγματα, ηρωισμούς, διεκδικητικότητα και υλικές απολαβές για κάθε επιτυχία. Η θηλυκότητα εκφράζει την προτίμηση για συνεργασία, μετριοπάθεια, φροντίδα των αδυνάτων και έμφαση στην ποιότητα ζωής. Οι γυναίκες σε κοινωνίες με θηλυκότητα αξιών έχουν μετριοπάθεια και νοιάξιμο περίπου εξίσου με τους άνδρες. Αντίθετα, στις αρρενωπές κοινωνίες, οι γυναίκες είναι πιο ανταγωνιστικές αλλά σαφώς λιγότερο από τους άνδρες, εστιάζοντας στις διαφορές των φύλων.
Μακροπρόθεσμος Βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός (short long term orientation) Αφορά στη σύνδεση παρελθόντος και παρόντος και του παρόντος με τις προκλήσεις του μέλλοντος. Ο βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός δηλώνεται με χαμηλότερο σκορ και σημαίνει βραδύτερο ρυθμό ανάπτυξης της κοινωνίας και διατήρηση των παραδόσεων (οι φτωχές έχουν ελάχιστη ανάπτυξη). Κοινωνίες με υψηλότερο σκορ- δηλ. μακροπρόθεσμο προσανατολισμό δίνουν έμβαση στην προσαρμογή, στον πραγματισμό, στην ανάπτυξη (ακόμα και οι φτωχές που καταφέρνουν να αναπτύσσονται).
Επιείκια Περιορισμός (indulgence restraint) Πρόκειται για μέτρηση της αίσθησης ευτυχίας. Κοινωνίες με επιείκια επιτρέπουν την πραγμάτωση μικρών μορφών ευτυχίας, των βασικών και «φυσικών» ανθρώπινων επιθυμιών. Κοινωνίες με περιορισμούς έχουν υψηλό έλεγχο στις ανθρώπινες επιθυμίες και αυστηρές κοινωνικές νόρμες. Οι πρώτες μιλούν για «έλεγχο στη ζωή και στα συναισθήματα», οι δεύτερες βιώνουν ότι άλλοι παράγοντες, έξω από την κοινωνία, επιβάλλουν αυστηρούς κανόνες στη ζωή και στα συναισθήματά τους (μέσω της θρησκείας, της κοινωνικής συμμόρφωσης στην παράδοση κλπ). Hofstede, G. (2015)."Dimensionalizing Cultures: The Hofstede Model in Context". Online Readings in Psychology and Culture (September 2015).
Παγκόσμιες κοινωνικές αξίες (Schwartz 1992, 1994, 1995, 1996, 2001; Schwartz & Bilsky, 1990, Schwartz & Bardi, 2001) Με βάση δύο διαστάσεις-άξονες που τοποθετούνται πάνω σε κύκλο, ώστε η κάθε μία να εκφράζει ένα συνεχές ανάμεσα σε δύο πόλους: Ανοιχτότητα στην αλλαγή Συντηρητισμός Εξύψωση του εαυτού υπέρ του ατόμου Υπέρβαση του εαυτού υπέρ της ομάδας Σε κλίμακα εννέα (9) βαθμίδων μεταξύ: ΔΙΑΦΩΝΩ ΑΠΟΛΥΤΑ / ΣΥΜΦΩΝΩ ΑΠΟΛΥΤΑ
Διάσταση Ανοιχτότητας στην αλλαγή Αξίες Αυτοκαθορισμού (self-direction): αυτόνομη σκέψη, δημιουργικότητα και επιλογή δράσης Αξίες Παρακίνησης-Ώθησης (stimulation): νεωτεριστικές τάσεις, ανταπόκριση στις προκλήσεις Αξίες Ηδονισμού (Hedonism): ευχαρίστηση για τον εαυτό μας
Διάσταση Συντηρητισμού Αξίες Ασφάλειας (safety): Σταθερότητα, αρμονία, αίσθηση ασφάλειας (σε κάθε κοινωνία) α. Αξίες Παράδοσης (tradition): σεβασμός και αποδοχή παραδοσιακών αντιλήψεων για τα πράγματα και τη θρησκεία β. Αξίες Συμμόρφωσης (conformity): περιορισμός της δράσης με βάση κοινωνικές προσδοκίες και νόρμες
Διάσταση Εξύψωσης του εαυτού Αξίες επιτυχίας (achievement): προσωπική επιτυχία σύμφωνα με τα ισχύοντα κοινωνικά κριτήρια Αξίες Δύναμης (power): κοινωνικό κύρος, έλεγχος και επιβολή στους άλλους
Διάσταση Υπέρβασης του εαυτού υπέρ της ομάδας Αξίες Φιλανθρωπίας-Καλοσύνης (benevolence): διατήρηση και προώθηση της ευτυχίας των ανθρώπων με τους οποίους σχετιζόμαστε Αξίες Παγκοσμιότητας-Καθολικότητας (universalism): κατανόηση όλων των ανθρώπων και της φύσης ως ενός όλου, αντοχή.
Αξίες της Ατομικής Προσπάθειας στην Ομάδα (Latane et al., 1981, 1984) Φαινόμενο της Κοινωνικής Αδράνειας- Οκνηρίας: το άτομο εργαζόμενο ατομικά, καταβάλλει περισσότερη προσπάθεια απ όση καταβάλλει εργαζόμενο ομαδικά. Στην ομάδα αδρανεί.. Φαινόμενο της Κοινωνικής Προσπάθειας: το άτομο καταβάλλει μεγαλύτερη προσπάθεια μέσα στην ομάδα συγκριτικά με την ατομική εργασία Οι εθνικές & κοινωνικές ομάδες στην Άπω Ανατολή- κυρίως στην Κίνα- παρουσιάζουν εντονότερο το φαινόμενο της Κοινωνικής Προσπάθειας
Τα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά κάθε κοινωνίας (επίπεδο χώρας/πολιτισμού) διαδραματίζουν ρυθμιστικό ρόλο στην υιοθέτηση αξιών, αρχών για δράση, κανόνων και κοινωνικών αξιωμάτων (επίπεδο ατόμου) μέσω μεταβλητών που έχουν διαμεσολαβητικό χαρακτήρα (mediator variables),π.χ. είναι οι τακτικές ανατροφής παιδιών, παραδοσιακά σχήματα των οικογενειακών σχέσεων, αγροτικές δομές παραγωγής, διακριτές διαφορές φύλων στο χώρο των επαγγελμάτων κλπ.
2 η βιωματική άσκηση (18/10/2016) Στάσεις και αντίσταση στην αλλαγή στη σχολική τάξη Η Ιωάννα είναι μαθήτρια της Β Λυκείου, απουσιολόγος στο τμήμα της και με έντονο ενδιαφέρον για τα φιλολογικά μαθήματα. Έχει συντονίσει να φύγει την 3η και 4η ώρα μαθημάτων, μαζί με τις συμμαθήτριες και τους συμμαθητές της από την ίδια σειρά θρανίων, για να παρακολουθήσουν έναν ημιτελικό αγώνα μπάσκετ μεταξύ των Λυκείων της περιοχής στο γειτονικό κλειστό γυμναστήριο του Δήμου. Συμμετέχουν μαθητές από την τάξη της και από τη Γ Λυκείου. Πιστεύουν ότι είναι πολύ σημαντικό να τους παρακολουθήσουν και να τους εμψυχώσουν. Την 5η ώρα βρίσκονται όλοι ξανά πίσω στην τάξη τους.
Πριν ξεκινήσει το μάθημα της χημείας μπαίνει για λίγα λεπτά στην τάξη η φιλόλογος. Φανερά ενοχλημένη για την απουσία οκτώ μαθητών από τις ώρες της, δηλαδή από το μάθημα των νεοελληνικών κειμένων της 3ης ώρας και των αρχαίων ελληνικών της 4ης ώρας, ενημερώνει την τάξη ότι οι 8 μαθητές θα πάρουν απουσίες, όχι μόνο για τις δύο ώρες της απουσίας τους,αλλά για ολόκληρη την ημέρα και ημερήσια αποβολή. Η τάξη αναστατώνεται. Η Ιωάννα παίρνει το λόγο για να εξηγήσει στην καθηγήτρια, μέσα στην τάξη, ότι «παρευρέθηκαν στον αγώνα μπάσκετ των λυκείων, όπου συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, και συμμαθητές τους, και μάλιστα πήραν καλή βαθμολογία για την τελική αναμέτρηση», «..ο λόγος της απουσίας τους αφορούσε το σχολείο, και δεν θεωρεί δίκαιο να τιμωρηθούν για το ενδιαφέρον τους προς τα αθλητικά γεγονότα του σχολείου».
Η φιλόλογος απαντάει ότι «δεν ήταν μια επίσημη συμμετοχή της ομάδας του σχολείου τους αλλά μια μεμονωμένη συμμετοχή μερικών μαθητών., επομένως είχαν χρέος οι 8 μαθητές να μείνουν στην τάξη τους, στα μαθήματά τους ή να ζητήσουν ειδική άδεια από την εκπαιδευτικό των συγκεκριμένων μαθημάτων ή από τη Διευθύντρια του Λυκείου». Την επόμενη ημέρα, γεμάτη ανησυχία η Ιωάννα απευθύνεται στη Διευθύντρια, στο γραφείο της, με τα ίδια επιχειρήματα. Εκείνη της εξηγεί ότι η φιλόλογος είναι πολύ θυμωμένη και απογοητευμένη, ειδικά από τη δική της συμπεριφορά, μια και τη θεωρεί μια πολύ καλή μαθήτρια και με πολύ καλό χαρακτήρα. Μέχρι το τέλος της ημέρας, κατάφερε να συναντήσει προσωπικά και τη φιλόλογο στο γραφείο των καθηγητών, η οποία επίσης εκφράζει έκπληξη και απογοήτευση, τόσο από τη δική της συμπεριφορά, όσο και των 7 συμμαθητών της.
Τονίζει το θυμό της Διευθύντριας, η οποία δεν ενημερώθηκε για τις απουσίες αυτές, ούτε έδωσε την άδειά της για την παρακολούθηση του αθλητικού γεγονότος από ομάδα μαθητών. Λίγες ημέρες αργότερα, ανακοινώνεται από τη φιλόλογο σε όλους τους μαθητές του τμήματος ότι η αποβολή της μίας ημέρας έχει ήδη γραφεί στα πρακτικά του σχολείου και ότι θα συνοδευτεί από «Διαγωγή Κοσμία» για τους συγκεκριμένους 8 μαθητές, στην αποφοίτηση από τη Β Λυκείου, κάτι που έγινε λίγους μήνες αργότερα. Η Ιωάννα, μετά από χρόνια, απόφοιτη του Φιλολογικού Τμήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Ρεθύμνου, θυμάται με πολλή λύπη το γεγονός σε συνεδρίαση με το Σύμβουλο Επαγγελματικού Προσανατολισμού του Γραφείου Διασύνδεσης του Πανεπιστημίου Κρήτης. Αναρωτιέται, ως πτυχιούχος, μεταξύ άλλων, αν θα προσπαθήσει να διδάξει στη Δημόσια Εκπαίδευση ή θα αναζητήσει άλλους δρόμους..
Δραστηριότητες Ι. Σε 4 ξεχωριστές ομάδες για την Ιωάννα, τη Διευθύντρια, τη Φιλόλογο και μία Ομάδα Παρατηρητών, συζητάμε: Συναισθήματα που νιώθουμε, μέσα από τους ρόλους της Ιωάννας, της Διευθύντριας, της Φιλολόγου, Τις σκέψεις μας μέσα από το δικό μας ρόλο για το πώς αλληλεπιδρούν τα τρία πρόσωπα. Η Ομάδα παρατηρητών καταγράφει ό,τι διαπιστώνει για τη λειτουργία των ομάδων που εκφράζουν τα 3 πρόσωπα της ιστορίας.
ΙΙ. Σε 3 ξεχωριστές ομάδες 2 εκπαιδευτικών και 1 ψυχολόγων- συζητάμε: προτάσεις από τη μεριά της κάθε ομάδας για τις στάσεις και τις αξίες της Ιωάννας. ΙΙΙ. Στη μεγάλη ομάδα στη συνέχεια συζητάμε: 2-3 βασικούς άξονες για το σχεδιασμό παρέμβασης από σχολικό/ή ψυχολόγο που θα υποστηρίξει την εκπαιδευτικό-φιλόλογο στο έργο της και τους 8 μαθητές που βίωσαν το περιστατικό αυτό Έννοιες από τη θεωρία και έρευνα της Κοινωνικής και Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας που βρίσκουν εφαρμογή στους προτεινόμενους άξονες Αξιοποιούμε ατομικά το υλικό που παρήγαγαν οι ομάδες προσομοίωσης και οι ομάδες εκπαιδευτικών και ψυχολόγων και γράφουμε προς παράδοση τις δικές μας σκέψεις για τα Ι, ΙΙ και ΙΙΙ.
ΚΕΦΑΛΑΙΑ-ΑΡΘΡΑ ΓΙΑ ΜΕΛΕΤΗ 1. Για Μεθοδολογία Διαπολιτισμική & Διαπολιτισμική μελέτη αξιών και στάσεων: Segall, M. H., Dasen, P. R., Berry, J. W., & Poortinga, Y. H. (1996). Διαπολιτιστική Ψυχολογία: Η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε παγκόσμιο οικολογικό πολιτιστικό πλαίσιο (Δ. Γεώργας, επιμέλεια ελλην. έκδοσης), εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, (έτος πρωτότ. Έκδοσης 1990), Σελ. 78-84, 257-268. 2. Παγκόσμιες-οικουμενικές κοινωνικές αξίες- Θεωρία του Salom Schwartz: σε δύο άρθρα (1992, 2001).