ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΠΣ:

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΜΠΣ: Ευρωπαϊκές Κοινωνίες και Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση ΜΑΘΗΜΑ: Ποιοτικές Μέθοδοι και Τεχνικές Έρευνας σε Ζητήματα Ευρωπαϊκών Κοινωνιών και Ολοκλήρωσης ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΗΣ: ΜΑΝΟΣ ΣΑΒΒΑΚΗΣ, ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ msavvakis@soc.aegean.gr ΦΑΚΕΛΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Κατά τη διάρκεια των συναντήσεων του σεμιναρίου Ποιοτικές Μέθοδοι και Τεχνικές Έρευνας σε Ζητήματα Ευρωπαϊκών Κοινωνιών και Ολοκλήρωσης θα παρουσιαστεί αναλυτικά η σύγχρονη παράδοση της ποιοτικής έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες και η σχέση της με μεθοδολογικά ζητήματα και θέματα χρήσης των διαφόρων τεχνικών έρευνας. Ειδικότερα, η έμφαση θα δοθεί αφενός στα πολλαπλά ζητήματα σχεδιασμού της μεθοδολογικής στρατηγικής που ακολουθείται, ειδικότερα όταν η προσέγγιση αφορά θέματα Ευρωπαϊκών κοινωνιών και ολοκλήρωσης, αφετέρου στα διάφορα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα εφαρμογής των ποικίλων ερευνητικών τεχνικών (π.χ. βιογραφική-αφηγηματική συνέντευξη, ανοιχτό ερωτηματολόγιο, ημιδομημένες & ομαδικές συνεντεύξεις, ομάδες εστίασης, συμμετοχική παρατήρηση, ημερολόγια, αρχεία, αλληλογραφία, τεκμήρια πολλαπλών ειδών, μικτές μεθοδολογίες, σύγχρονες τεχνολογίες και πακέτα υπολογιστών για ποιοτική έρευνα, κτλ). Ως εκ τούτου, στην αρχή, θα περιγραφούν συνοπτικά οι σημαντικότερες επιστημολογικές παραδόσεις της ποιοτικής έρευνας για να υπάρχει μια θεωρητική εποπτεία της σχετικής συζήτησης. Στη συνέχεια, οι προβληματισμοί που εγείρουν οι διαφορετικές θεωρητικές προτάσεις θα συσχετιστούν με μια πλειάδα από μεθοδολογικά ζητήματα εφαρμογής τους στην μελέτη του «πραγματικού» κοινωνικού κόσμου, των ευρωπαϊκών θεσμών και των δρώντων υποκειμένων. Τα επιστημολογικά, μεθοδολογικά και τεχνικά ζητήματα που θα διερευνηθούν σχετίζονται βασικά με τις διαφορετικές προσεγγίσεις στην ποιοτική έρευνα και με το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας ποιοτικής έρευνας από την φάση της αρχικής ιδέας, δηλαδή της ανάδειξης και της θεματοποίησης του προβλήματος, μέχρι τη στιγμή της πραγματοποίησης και της πιθανής δημοσίευσης της. Επίσης, θα αναλυθούν κριτικά οι διαφορετικές μεθοδολογικές τεχνικές συλλογής δεδομένων (π.χ. συμμετοχική παρατήρηση, εθνογραφία, βιογραφικήαφηγηματική συνέντευξη, συνεντεύξεις με ειδικούς, σε βάθος συνέντευξη, ημιδομημένη συνέντευξη, ομάδες εστίασης, μικτές μεθοδολογίες, σύγχρονες τεχνολογίες και πακέτα υπολογιστών για ποιοτική έρευνα κτλ), ο συνδυασμός και η αλληλοσυμπλήρωση διαφορετικών ειδών εμπειρικού υλικού (π.χ. γραπτά τεκμήρια και προφορικές πηγές) και τα ηθικά και πολιτικά ζητήματα που εγείρονται από την μελέτη διαφόρων ατόμων και κοινωνικών ομάδων, ειδικότερα στο Ευρωπαϊκό πλαίσιο. Τέλος, θα συζητηθεί η διαδικασία παραγωγής και επεξεργασίας των ποιοτικών δεδομένων, με έμφαση τόσο σε παραδοσιακά μεθοδολογικά εργαλεία και τεχνικές όσο και σε προγράμματα ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων. Σε ένα συμπληρωματικό επίπεδο, θα τεθούν ζητήματα συγκέντρωσης ποιοτικών δεδομένων και πως αυτά συνδέονται με συνολικότερα ζητήματα θεωρίας και μεθοδολογίας των κοινωνικών επιστημών. Η ποιοτική κοινωνιολογική συνδέεται αναπόφευκτα με ευρύτερα ζητήματα κοινωνικού σχεδιασμού, κοινωνικής πολιτικής και Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε

2 επιμέρους θεματικές ενότητες, όπως το κράτος πρόνοιας, η εκπαίδευση, η ανεργία, η κοινωνική συμμετοχή, η δια-πολιτισμικότητα, το νομικό σύστημα, η υγεία, η ασθένεια, το σώμα, η μετανάστευση, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι ευάλωτες, στιγματισμένες, κοινωνικές ομάδες. Σε αυτήν τη παιδαγωγική-μαθησιακή λογική, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται να κληθούν να συντάξουν ένα, έστω πρωτόλειο, ερευνητικό σχέδιο, δηλαδή μια σύντομη ερευνητική πρόταση που να συνοψίζει ένα ερευνητικό πρόγραμμα στις διάφορες φάσεις του. Η αξιολόγηση και ο τελικός βαθμός θα προκύψει από τη συστηματική και ενεργητική συμμετοχή στις συναντήσεις, από τη μελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας και του συνολικότερου υλικού του μαθήματος και από τη γραπτή σεμιναριακή εργασία, που θα παραδοθεί στο συντονιστή-διδάσκοντα στο τέλος του εξαμήνου. Οι στόχοι του μαθήματος συνοψίζονται ως εξής: Εξοικείωση φοιτητών/τριων με τα αναλυτικά εργαλεία, τις θεωρητικές έννοιες, τις ερευνητικές μεθόδους και τις τεχνικές της ποιοτικής έρευνας. Ανάδειξη της ερμηνευτικής προσέγγισης της κοινωνικής ζωής και σύνδεση της με τις πολλαπλές εκδοχές της ποιοτικής έρευνας. Δυνατότητες, συνεισφορά και όρια της ερμηνευτικής προσέγγισης και της ποιοτικής έρευνας. Ανίχνευση προνομιακών τόπων εμπειρικής ποιοτικής έρευνας στους χώρους της καθημερινής ζωής. Συζήτηση κλασσικών ποιοτικών μελετών και ερευνητικών παραδειγμάτων που επικεντρώνονται στην ελληνική και στη διεθνή πραγματικότητα, ειδικότερα σε ζητήματα Ευρωπαϊκών κοινωνιών και ολοκλήρωσης. Διασύνδεση των θεωρητικών εργαλείων με την ερευνητική πρακτική και τα προγράμματα ανάλυσης ποιοτικών δεδομένων. Οι μεταπτυχιακοί φοιτητές/τριες αναμένεται μετά το πέρας του σεμιναρίου να μπορούν να: 1. Καταδείξουν μία ικανότητα κατανόησης της φύσης και των περιεχόμενων της ποιοτικής έρευνας, τόσο σε επίπεδο μεθόδων όσο και σε επίπεδο τεχνικών. 2. Να εφαρμόσουν κάποιες συγκεκριμένες ποιοτικές μεθόδους και κάποια συγκεκριμένα τεχνικά εργαλεία στη μελέτη συγκεκριμένων πεδίων της κοινωνικής πραγματικότητας, σε ελληνικό και Ευρωπαϊκό πλαίσιο. 3. Να αναπτύξουν δεξιότητες σύνθεσης και ερμηνείας σε πραγματολογικά δεδομένα που προκύπτουν από την εφαρμογή της ποιοτικής μεθοδολογίας στην πρακτική μελέτη της καθημερινής ζωής. 4. Να συντάξουν ένα επαρκές σχέδιο εργασίας και έρευνας για ένα συγκεκριμένο θέμα μελέτης. Ενδεικτικό περίγραμμα συναντήσεων μαθήματος 1 η Εβδομάδα: Προκαταρκτική γνωριμία. Σκοποί, απαιτήσεις, αντικείμενο και δυσκολίες του σεμιναρίου. Εισαγωγή στη γενική φιλοσοφία και στην ευρύτερη προβληματική του μαθήματος. Πρώτες απόπειρες προσέγγισης και εννοιολόγησης. 2 η Εβδομάδα: Η κοινωνιολογία ως επιστήμη της κατανόησης της κοινωνικής δράσης, ως εργαλείο κριτικής ανάλυσης της κοινωνικής πραγματικότητας και ως επιστημονικός τρόπος προσέγγισης της καθημερινής ζωής. Γνωσιοθεωρητικά ζητήματα, επιστημολογικές παραδοχές και μεθοδολογικές τεχνικές. 3 η Εβδομάδα: Ποιοτική έρευνα. Η μεθοδολογική ενοποίηση των διαφορετικών επιμέρους θεωρητικών προσεγγίσεων.

3 4 η Εβδομάδα: Η συνέντευξη ως τρόπος συλλογής ποιοτικών δεδομένων. Συζήτηση κειμένων και παραδείγματα εφαρμογής. 5 η Εβδομάδα: Οι ομάδες εστίασης ως τρόπος συλλογής ποιοτικών δεδομένων. Συζήτηση κειμένων και παραδείγματα εφαρμογής. 6 η Εβδομάδα: Οι μικτές μεθοδολογίες ως τρόπος συλλογής ποιοτικών δεδομένων. Συζήτηση κειμένων και παραδείγματα εφαρμογής. 7 η Εβδομάδα: Σύγχρονες τεχνολογίες και πακέτα υπολογιστών για την ποιοτική έρευνα. Συζήτηση κειμένων και παραδείγματα εφαρμογής. 8 η Εβδομάδα: Σύγχρονες τεχνολογίες και πακέτα υπολογιστών για την ποιοτική έρευνα. Συζήτηση κειμένων και παραδείγματα εφαρμογής. 9 η Εβδομάδα: Παρουσίαση κειμένων εργασίας και πρωτογενών σεμιναριακών ερευνών από τους φοιτητές. 10 η Εβδομάδα: Παρουσίαση κειμένων εργασίας και πρωτογενών σεμιναριακών ερευνών από τους φοιτητές. 11 η Εβδομάδα: Παρουσίαση κειμένων εργασίας και πρωτογενών σεμιναριακών ερευνών από τους φοιτητές. 12 η Εβδομάδα: Παρουσίαση κειμένων εργασίας και πρωτογενών σεμιναριακών ερευνών από τους φοιτητές. Παρουσίαση κειμένων εργασίας και ερευνών από τους φοιτητές. 13 η Εβδομάδα: Κλείσιμο Μαθήματος. Ανακεφαλαίωση, ερωτήσεις απολογισμός εξαμήνου και ζητήματα συγγραφής μεταπτυχιακών εργασιών. Ενδεικτική βιβλιογραφία μαθήματος Adorno T. & Horkheimer M., (1987), Κοινωνιολογία. Εισαγωγικά δοκίμια, Αθήνα: Κριτική. Babbie E., (2011), Εισαγωγή στην Κοινωνική Έρευνα, Αθήνα: Κριτική. Bauman Z., (2005), Σπαταλημένες ζωές. Οι απόβλητοι της νεωτερικότητας, Κατάρτι: Αθήνα. Bauman Z., (1998), Και πάλι μόνοι. Η ηθική μετά τη βεβαιότητα, Αθήνα: Έρασμος. Bazeley P., (2007), Qualitative Data Analysis with NVIVO, London: Sage. Beck U. & Ziegler U. E., (2000), Μια ζωή δική μας. Περιηγήσεις στην άγνωστη κοινωνία που ζούμε, Αθήνα: Νήσος. Berger T. & Luckman T., (2003), H Κοινωνική κατασκευή της πραγματικότητας, Αθήνα: Νήσος. Berger T., (1985), Πρόσκληση στην κοινωνιολογία, Αθήνα: Μπουκουμάνης. Bourdieu P., (2007), Η Τέχνη του Κοινωνιολόγου, Αθήνα: Μεταίχμιο. Bourdieu P., (2005), Για την Κοινωνική Επιστήμη και τις Χρήσεις της, Αθήνα: Πολύτροπον. Champagne P., (et. al.), (2004), Μύηση στην Κοινωνιολογική Πρακτική, Αθήνα: Καρδαμίτσας. Craib I., (2000), Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία: από τον Πάρσονς στον Χάμπερμας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Cuche D. (2002), Η έννοια της κουλτούρας στις κοινωνικές επιστήμες, Αθήνα: Gutenberg. Dunleavy P. (2006), Η Διπλωματική εργασία, Αθήνα: Πλέθρον.

4 Durkheim E., (1987), Οι κανόνες της κοινωνιολογικής μεθόδου, Αθήνα: Gutenberg. Eco U., (1993), Ta όρια της ερμηνείας, Αθήνα: Γνώση. Elias N., (1996), Η διαδικασία του πολιτισμού. Μια ιστορία της κοινωνικής συμπεριφοράς, τ. 1 & 2, Αθήνα: Νεφέλη. Giddens Α. (2002), Κοινωνιολογία, Αθήνα: Gutenberg. Goffman E., (1994), Άσυλα. Δοκίμια για την κοινωνική κατάσταση των ασθενών του ψυχιατρείου και άλλων τροφίμων, Αθήνα: Ευρύαλος. Goffman E., (1996), Συναντήσεις. Δυο μελέτες στην κοινωνιολογία της αλληλεπίδρασης, Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Goffman E., (2001), Στίγμα. Σημειώσεις για τη διαχείριση της φθαρμένης ταυτότητας, Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Goffman E., (2006), Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, Αθήνα: Αλεξάνδρεια. Habermas J., (1990), Κείμενα γνωσιοθεωρίας και κοινωνικής κριτικής, Αθήνα: Πλέθρον. Hollis M., (2005), Φιλοσοφία των κοινωνικών επιστημών. Μια εισαγωγή, Αθήνα: Κριτική. Lallement M., (2001), Ιστορία των κοινωνιολογικών θεωριών, Αθήνα: Μεταίχμιο. Marx K., (1956), Εισαγωγή στην κριτική της πολιτικής οικονομίας, Αθήνα: Οικονομική και Φιλοσοφική Βιβλιοθήκη. Marx K., (1975), Η γερμανική ιδεολογία, Αθήνα: Gutenberg. Mason J., (2003), Η Διεξαγωγή της Ποιοτικής Έρευνας, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Mills C. W., (1985), Η Κοινωνιολογική φαντασία, Αθήνα: Παπαζήσης. Mishler E., (1996), Συνέντευξη έρευνας. Νοηματικό πλαίσιο και αφήγημα, Αθήνα, Ελληνικά γράμματα. Plummer K., (2000), Τεκμήρια ζωής, Εισαγωγή στα προβλήματα και τη βιβλιογραφία μιας ανθρωπιστικής μεθόδου Αθήνα: Gutenberg. Ritsert J., (1996), Τρόποι σκέψης και βασικές έννοιες της κοινωνιολογίας. Μια εισαγωγή, Αθήνα: Κριτική. Ritzert G., (1996α), «Θεωρία των Συμβολικών Διαντιδράσεων», στο Πετμεζίδου M., (επιμ.), (1996), Σύγχρονη Κοινωνιολογική Θεωρία. Τ. 1, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: 235-279: Ritzert G., (1996β), «Φαινομενολογική Κοινωνιολογία και Εθνομεθοδολογία», στο Πετμεζίδου (επιμ.), (1996), Σύγχρονη Κοινωνιολογική Θεωρία. Τ. 1, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: 287-289. Robson C., (2007), Η Μελέτη του Πραγματικού Κόσμου. Ένα Μέσον για Κοινωνικούς Επιστήμονες και Επαγγελματίες Ερευνητές. Αθήνα: Gutenberg. Smith P., (2006), Πολιτισμική θεωρία: μια εισαγωγή, Αθήνα: Κριτική. Timasheff N. & Theodorson G. A. (1983), Ιστορία των κοινωνιολογικών θεωριών, Αθήνα: Gutenberg. Weber M., (1993), Βασικές έννοιες κοινωνιολογίας, Αθήνα: Κένταυρος. Ritzert G., (2012), Σύγχρονη Κοινωνιολογική Θεωρία, Αθήνα: Κριτική. Aντωνοπούλου Μ. Ν. (1991), Θεωρία και ιδεολογία στη σκέψη των κλασσικών της κοινωνιολογίας, Αθήνα: Παπαζήσης.

5 Δημάκη Ι., (1990), Η κοινωνιολογία και η μεθοδολογία της, Κομοτηνή: Σάκουλλας. Θανοπούλου Μ. & Πετρονώτη Μ., (1987), «Βιογραφική προσέγγιση: μια άλλη πρόταση για την κοινωνιολογική θεώρηση της ανθρώπινης εμπειρίας», Επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών, Τ. 64: 20-42. Ιγγλέση Χ., (1990), Πρόσωπα γυναικών, προσωπεία της συνείδησης. Συγκρότηση της γυναικείας ταυτότητας στην ελληνική κοινωνία, Αθήνα: Οδυσσέας. Ιωσηφίδης Θ., & Σπυριδάκης Μ., (Επιμ.), (2006), Ποιοτική κοινωνική έρευνα: μεθοδολογικές προσεγγίσεις και ανάλυση δεδομένων, Αθήνα: Κριτική. Ιωσηφίδης Θ., (2008), Ποιοτικές μέθοδοι έρευνας στις κοινωνικές επιστήμες, Αθήνα: Κριτική. Ιωσηφίδης Θ., (2003), Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων στις κοινωνικές επιστήμες, Αθήνα: Κριτική. Κάλλας Γ., (2010), «Η Οργάνωση της Παρατήρησης στις Κοινωνικές Επιστήμες και οι Συνέπειες της στη Συγκρότηση των Ερευνητικών Υποδομών», στο Τσιώλης Γ., Σερντεδάκις Ν. & Κάλλας Γ., (επιμ.), (2010), Ζητήματα Καταγραφής, Τεκμηρίωσης και Ανάλυσης Κοινωνικών Δεδομένων, Αθήνα: Νήσος: 27-74. Κάλλας Γ. & Κονδύλη., (2008), «Το Διφασικό Υπόδειγµα και οι Ερευνητικές Υποδοµές ως Προϋπόθεση για τη Σύζευξη της Ποσοτικής και της Ποιοτικής Μεθοδολογίας», στο Κάλλας Γ., Κονδύλη. & Καραγιάννης Γ., (επιμ.), (2008), Μεθοδολογικά Ζητήµατα και Ερευνητικές Υποδοµές των Κοινωνικών Επιστηµών, Αθήνα: Ποταµός: 96-109. Κάλλας Γ., Κονδύλη. & Καραγιάννης Γ., (επιμ.), (2008), Μεθοδολογικά Ζητήµατα και Ερευνητικές Υποδοµές των Κοινωνικών Επιστηµών, Αθήνα: Ποταµός. Κάλλας Γ., (2002), Ζητήματα σχεδιασμού εμπειρικών ερευνών. Αξιοποίηση μεθόδων της πληροφορικής τεχνολογίας, Αθήνα: Νεφέλη. Καλτσούνη Χ. Ν. (1998), Κοινωνικοποίηση. Η γένεση του κοινωνικού υποκειμένου, Αθήνα: Gutenberg. Καλφόπουλος Κ., (Επιμ.), (2003), Η ποιοτική παράδοση στις κοινωνικές επιστήμες, Αθήνα: Νήσος. Κασσέρη Ζ. (2014), Η Συμβολή των λογισμικών προγραμμάτων στην ανάλυση ποιοτικών δεδομένων: Το πρόγραμμα NVIVO10 (Επίμετρο). Στο: Τσιώλης Γ., (2014), Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης στην ποιοτική κοινωνική έρευνα. Αθήνα: Κριτική: 427-486. Κασιμάτη Κ. (1998), Κοινωνικός Αποκλεισμός, Η ελληνική εμπειρία, Αθήνα: Gutenberg. Κατριβέσης Ν. (2004), Κοινωνιολογική θεωρία, Αθήνα: Gutenberg. Καυταντζόγλου Ρ. & Πετρονώτη Μ., (2000), Όρια και περιθώρια, Αθήνα: ΕΚΚΕ. Κουζέλης Γ. & Ψυχοπαίδης Κ., (Επιμ.), (1996), Επιστημολογία των κοινωνικών επιστημών, Αθήνα: Νήσος. Κυριαζή Ν., (1998), Η κοινωνιολογική έρευνα. Κριτική επισκόπηση των μεθόδων και των τεχνικών, Αθήνα: Ελληνικές επιστημονικές εκδόσεις. Λυδάκη Α., (2001), Ποιοτικές μέθοδοι της κοινωνικής έρευνας, Αθήνα: Καστανιώτης. Μακρυνιώτη Δ., (Επιμ.), (2004), Τα όρια του σώματος. Διεπιστημονικές προσεγγίσεις, Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

6 Ναγόπουλος Ν., (2003), Τα θεμέλια της κοινωνιολογικής γνώσης. Η συμβολή του Max Weber στη σύγχρονη κοινωνιολογία της γνώσης, Αθήνα: Κριτική. Παπαγεωργίου Γ., (1998), (Επιμ.), Μέθοδοι στην κοινωνιολογική έρευνα, Αθήνα: Τυπωθήτω. Παπαϊωάννου Σ., (2007), (Επιμ.), Ζητήματα θεωρίας και μεθόδου των κοινωνικών επιστημών, Αθήνα: Κριτική. Πετμεζίδου Μ., (1998), Σύγχρονη κοινωνιολογική θεωρία, τ. 1, Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης. Σαββάκης Μ., (2015), «Η βιογραφική έρευνα ως μεθοδολογική τεχνική κατανόησης και ανάλυσης της ψυχικής οδύνης», στο Ζήση Α., (Επιμ.), Ανισότητες και Ψυχική Καταπόνηση: Κοινωνικές Συνθήκες, Δρώντες και Ιδεολογίες των Επαγγελματιών στη Σύγχρονη Ελλάδα, Μυτιλήνη, ΕΛΚΕ/Πανεπιστήμιο Αιγαίου: 67-84. Σαββάκης Μ., (2013), Μικροκοινωνιολογία και Ποιοτική Έρευνα. Θεωρητικά Παραδείγματα και Εμπειρικές Εφαρμογές, Αθήνα: Κριτική. Σαββάκης Μ., (2012), «Μετανάστες, Πρόσφυγες, Κοινωνικοί Παρίες: Πέρα από το Δίλημμα Κοινωνική Ένταξη ή Ενσωμάτωση», στο Τρουμπέτα Σ., (επιμ.), (2012), Το Προσφυγικό και Μεταναστευτικό Ζήτημα - Μελέτες και Διαβάσεις Συνόρων, Αθήνα: Παπαζήσης: 73-93. Σαββάκης Μ. & Καρατζά Ε., (2012), «Ιατρική Επιστήμη, Ασθένεια και Θάνατος. Μια Μικροκοινωνιολογική Ποιοτική Προσέγγιση», στο Οικονόμου & Σπυριδάκης Μ., (επιμ.), (2012), Ανθρωπολογικές και Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις της Υγείας, Αθήνα: Σιδέρης: 285-314. Σαββάκης Μ., (2009), «Νεωτερικότητα και Ιατρική Επιστήμη. Η Ανάδυση μιας Νέας Κανονιστικότητας», Νέοι, Έγκλημα και Κοινωνία, 2: 8-24. Σαββάκης Μ., (2008α), «Από τον Βιοϊατρικό Αναγωγισμό στην Κοινωνιολογική Ερμηνεία της Υγείας και της Ασθένειας», Σύναψις, 10: 120-126. Σαββάκης Μ., (2008β), Οι Λεπροί της Σπιναλόγκας (1903-1957). Ιατρική, Εγκλεισμός και Βιωμένες Εμπειρίες, Αθήνα: Πλέθρον. Σαββάκης Μ. & Τζανάκης Ε., (2007α), «Η Αφήγηση ως Επούλωση Τραυμάτων της Ταυτότητας: Βιογραφική Ρήξη και Παρουσίαση του Εαυτού», στο Τζανάκης Ε., Τσούρτου Β. & Λιοδάκης Α., (επιμ.), (2007), Τέχνη και Ψυχιατρική: Με αφορμή το Πρώτο Συνέδριο, Αθήνα: Focus on Health: 303-314. Σαββάκης Μ. & Τζανάκης Μ., (2007β), «Ο Ερευνητικός Εαυτός ως Πηγή Γνώσης στην Κοινωνιολογική Έρευνα», στο Παπαϊωάννου Σ., (επιμ.), (2007), Ζητήματα Θεωρίας και Μεθόδου των Κοινωνικών Επιστημών, Αθήνα: Κριτική: 120-138. Σαββάκης Μ. & Τζανάκης Ε., (2006), «Βιογραφική Ρήξη και Ιδρυματισμός: Θεσμικές και Αφηγηματικές Διαστάσεις μιας Κοινωνικής Διαδικασίας», Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 120 (Β): 37-64. Τζανάκης Μ., & Σαββάκης Μ., (2007), «Ο Ερευνητικός Εαυτός ως Πηγή Γνώσης στην Ποιοτική Κοινωνιολογική Έρευνα», στο Παπαϊωάννου Σ., (Επιμ.), Ζητήματα Θεωρίας και Μεθόδου των Κοινωνικών Επιστημών, Αθήνα, Κριτική: 120-138. Τζανάκης Ε., Τσούρτου Β. & Λιοδάκης Α., (επιμ.), (2007), Τέχνη και Ψυχιατρική: Με αφορμή το Πρώτο Συνέδριο, Αθήνα: Focus on Health. Τζανάκης Μ., (2012α), Ψυχική Ασθένεια και Σύγχρονες Πρακτικές του Εαυτού. Μία Μαρτυρία Ζωής, Αθήνα: Πεδίο.

7 Τζανάκης Μ., (2012β), «Η Ψυχική Ασθένεια ως Κοινωνική Εμπειρία. Ο Πάσχων Ευατός στη Μετα-ασυλιακή Εποχή της Ελληνικής Ψυχιατρικής», στο Οικονόμου Χ. & Σπυριδάκης Μ., (επιμ.), (2012), Ανθρωπολογικές και Κοινωνιολογικές Προσεγγίσεις της Υγείας, Αθήνα: Σιδέρης: 237-264. Τζανάκης Μ., (2008), Πέραν του Ασύλου. Η Κοινοτική Ψυχιατρική και το Ζήτημα του Υποκειμένου, Αθήνα: Συνάψεις. Τζανάκης Μ., (2006), «Τεχνικές του Σώματος, Τεχνικές του Εαυτού. Η Ηθική Διάσταση της Χρόνιας Ασθένειας», Ουτοπία, 72: 67-80. Τρουμπέτα Σ., (επιμ.), (2012), Το Προσφυγικό και Μεταναστευτικό Ζήτημα - Μελέτες και Διαβάσεις Συνόρων, Αθήνα: Παπαζήσης. Τσιώλης Γ., (2014), Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης στην ποιοτική κοινωνική έρευνα. Αθήνα: Κριτική. Τσιώλης Γ., (2011), «Η Σχέση Ποιοτικής και Ποσοτικής Έρευνας στις Κοινωνικές Επιστήμες: Από την Πολεμική των «Παραδειγμάτων» στις Συνθετικές Προσεγγίσεις;», στο Δαφέρμος Μ., Σαματάς Μ., Κουκουριτάκης Μ. & Χιωτάκης Σ., (επιμ.), (2011), Οι Κοινωνικές Επιστήμες στον 21ο αιώνα. Επίμαχα Θέματα και Προκλήσεις, Αθήνα: Πεδίο: 56-84. Τσιώλης Γ., (2010α), «Η Επικαιρότητα της Βιογραφικής Προσέγγισης στην Ποιοτική Κοινωνική Έρευνα», στο Πουρκός Μ. & Δαφέρμος Μ., (επιμ.), (2010β), Ποιοτική Έρευνα στις Κοινωνικές Επιστήμες. Επιστημολογικά, Μεθοδολογικά και Ηθικά Ζητήματα, Αθήνα: Τόπος: 317-344. Τσιώλης Γ., (2010β), «Δευτερογενής Ανάλυση Ποιοτικών Δεδομένων: Μια Ερευνητική Στρατηγική Συμβατή με την Ποιοτική Προσέγγιση;», στο Τσιώλης Γ., Σερντεδάκις Ν. & Κάλλας Γ., (επιμ.), (2010), Ζητήματα Καταγραφής, Τεκμηρίωσης και Ανάλυσης Κοινωνικών Δεδομένων, Αθήνα: Νήσος: 129-160. Τσιώλης Γ., (2006), Ιστορίες Ζωής και Βιογραφικές Αφηγήσεις. Η Βιογραφική Προσέγγιση στην Κοινωνιολογική Ποιοτική Έρευνα, Αθήνα: Κριτική. Φραγκιαδάκη Ε., (2010), «Θεμελιωμένη Θεωρία: Ανασκόπηση των Σύγχρονων Προσεγγίσεων και Μεθοδολογικά Ζητήματα», στο Πουρκός Μ. & Δαφέρμος Μ., (επιμ.), (2010β), Ποιοτική Έρευνα στις Κοινωνικές Επιστήμες. Επιστημολογικά, Μεθοδολογικά και Ηθικά Ζητήματα, Αθήνα: Τόπος: 413-434. Τσαούσης Δ. Γ. (1987), Η κοινωνία του ανθρώπου, Αθήνα: Gutenberg. Χρηστάκης Ν., (2002), «Όρια του εαυτού και οριακή οδήγηση μοτοσικλέτας: Η ριψοκινδύνευση ως απάντηση στη διακινδύνευση», Επιθεώρηση κοινωνικών ερευνών, 108-109 Β-Γ: 37-64. Χρηστάκης Ν., (1994), Μουσικές ταυτότητες. Αφηγήσεις ζωής μουσικών συγκροτημάτων της ελληνικής ανεξάρτητης σκηνής ροκ, Αθήνα: Δελφίνι. Albrecht G. L., Fitzpatrick R. & Scrimshaw S. C., (eds.), (2003), The Handbook of Social Studies in Health and Medicine, London: Sage. Aldiabat K. M. & Le Navenec C. L., (2011), Philosophical Roots of Classical Grounded Theory: Its Foundations in Symbolic Interactionism, The Qualitative Report, 16 (4): 1063-1080. Altheide D. L. & Johnson J. M., (1994), Criteria for Assessing Interpretive Validity in Qualitative Research, στο Denzin N. & Lincoln Y., (eds.), (1994), Handbook of Qualitative Research, Thousand Oaks: Sage: 485-499. AlYahmady H. & Hilal A., M, (2013), Using NVIVO for Data Analysis in Qualitative Research, International Interdisciplinary Journal of Education, 2 (2): 1-6.

8 Annette Lareau and Jeffrey Shultz, 1996. Journeys Through Ethnography. Realistic Accounts of Fieldwork. Boulder, CO: Westview Press. Ashworth P. D., (1996), Presuppose Nothing. The Suspension of Assumptions in Phenomenological Psychological Methodology, Qualitative Health Research, 5: 367-389. Ashworth P. D., (2003), An Approach to Phenomenological Psychology: The Contingencies of the Lifeworld, Journal of Phenomenological Psychology, 27 (1): 1-25. Aspers P., (2009), Empirical Phenomenology: A Qualitative Research Approach, The Indo-Pacific Journal of Phenomenology, 9 (2): 1-12. Atkinson P., (1985), Talk and Identity. Some Convergences in Micro- Sociology, στο Helle H. J. & (eds.), (1985), Micro-Sociological Theory. Perspectives in Social Theory, London: Sage: 117-132. Atkinson P., (1988), Ethnomethodology: A Critical Review, Annual Review of Sociology, 14: 441-465. Atkinson P., (et. al.), (2001), The Handbook of Ethnography, London: Sage. Bailey C., (1996), A Guide to Field Research, Thousand Oaks: Pine Forge Press. Barbour R. & Kitzinger J., (1999), Developing Focus Group Research. Politics, Theory and Practice, Thousand Oaks: California. Benzies K. M. & Allen M. N., (2001), Symbolic Interactionism as a Theoretical Perspective for Multiple Method Research, Journal of Advanced Nursing, 33 (4): 541-547. Berger P. & Berger B., (1972), Sociology: A Biographical Approach, New York: Basic Books. Bergin M., (2011), NVIVO 8 and consistency in data analysis: Reflecting on the use of a Qualitative Data Analysis Program, Nurse Researcher, 18 (3), http://europepmc.org/abstract/med/21560920. Bernard H., (1988), Research Methods in Cultural Anthropology, Newbury Park: Sage. Bertaux D., (1981), Biography and society, London: Sage. Bhaskar R., (1989), The Possibility of Naturalism. A Critique of Contemporary Human Sciences, Cambridge: Cambridge University Press. Birren J., & Birren B., (1996), Autobiography: Exploring the Self and Encouraging Development, στο Birren J., (et. al.), (1996), Ageing and Biography: Explorations in Αdult Development, New York: Springer: 283-299. Birren J., (et. al.), (1996), Ageing and Biography: Explorations in Αdult Development, New York: Springer. Blaikie A., (2003), The Body: Critical Concepts in Sociology, London: Routledge. Blaikie N., (1995), Approaches to Social Enquiry, Cambridge: Polity Press. Blumer H., (1997), Foreword, στο Athens L., (1997), Violent Criminal Acts and Actors Revisited, Englewood Cliffs: Prentice Hall: 3-6. Blumer, H., (1969), The Methodological Position of Symbolic Interaction, στο Blumer H., (1969), Symbolic Interaction: Perspective and Method, New Jersey: Prentice Hall: 1-28.

9 Boden D. & Zimmerman D., (eds.), (1991), Talk and Social Structure: Studies in Ethnomethodology and Conversational Analysis, Cambridge University Press: Polity Press. Boorse C., (1975), On the Distinction Between Disease and Illness, Philosophy and Public Affairs, 5: 49-68. Bringer J. D., Johnston L. H., & Brackenridge C. H., (2004), Maximising Transparency in a Doctoral Thesis: The Complexity of Writing about the Use of QSR* NVIVO Within Grounded Theory Study, Qualitative Research, 4 (2): 247-265. Bringer J. D., Johnston L. H., & Brackenridge C. H., (2006), Using Computer-Assisted Qualitative Data Analysis Software to Develop a Grounded Theory Project, Field Methods, 18 (3): 245-266. Britten Ν., (et. al.), (2002), Using Meta Ethnography to Synthesise Qualitative Research: A Worked Example, Journal of Health Services Research & Policy, 7 (4): 209-215. Britton N., (1995), Qualitative Interviews in Medical Research, BMJ, 311: 251-263. Broderson A., (ed.), (1971), Alfred Schutz: Collected Papers II: Studies in Social Theory, Hague: Martinus Nijhoff. Brown G. & Harris T. O., (1989), Life Events and Illness, London: Unwin Hyman. Bryman A., (1988), Quantity and Quality in Social Research, London: Routledge. Bryman A., (2008), Social Research Methods, New York: Oxford University Press. Chamberlayne P., Bornat J. & Wengraf T., (Eds.), (2000), The turn to biographical methods in social science. Comparative issues and examples, London: Routledge. Charles C. Ragin, 1987. The Comparative Method: Moving Beyond Qualitative and Quantitative Strategies. Berkeley: University of California Press. Coffey A. & Atkinson P., (1996), Making sense of qualitative data, London: Sage. Collins R., (2000), Four sociological traditions, Oxford: Oxford university press: 33-52. Corbin J. & Strauss A., (1990), Grounded Theory Research. Procedures, Canons and Evaluative Criteria, Qualitative Sociology, 13 (1): 3-21. Corner J., (1991), In Search of More Complete Answers to Research Questions: Quantitative Versus Qualitative Research Methods ιs Τhere a Way Forward?, Journal of Research, 16, (3): 718-727. Cresswell, J. (2006). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing Among Five Approaches. Thousand Oaks, CA: Sage Creswell J., (2003), Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches, Thousand Oaks: Sage. Crotty, M. (1998). The foundations of social research: meaning and perspective in the research process. Thousand Oaks, CA: Sage. Denzin N. & Lincoln Y. S., (Eds.), (1999), Handbook of qualitative research, Sage: Thousand Oaks. Dorothy Pawluch et al. Doing Ethnography: Studying Everyday Life. Toronto: Canadian Scholars Press, 2005.

10 Ferraroti M., (2003), On the science of uncertainty. The biographical method in social research, Lanham: Lexington Books. Fielding N., (1993), Ethnography, στο Gilbert N., (ed.), (1993), Researching Social Life, London: Sage: 154-171. Fine A., (ed.), (1995), A Second Chicago School?, Chicago: University of Chicago Press. Finlay L., (2008), A Dance Between The Reduction and Reflexivity: Explicating the Phenomenological Psychological Attitude, Journal of Phenomenological Psychology, 39: 1-32. Finlay L., (2009), Debating Phenomenological Research Methods, Phenomenology and Practice, 1: 6-25. Guba E. G. & Lincoln, Y., (1998), Competing Paradigms in Qualitative Research, στο Denzin Ν. & Lincoln Υ., (eds.) (1998), The Landscape of Qualitative Research: Theories and Issues, Thousand Oaks: Sage: 195-220. Hutchison A. J., Johnston L. H. & Breckon, J. D, (2010), Using QSR- NVIVO to Facilitate the Development of a Grounded Theory Project: an Account of a Worked Example, International Journal of Social Research Methodology, 13 (4): 283-202. Johnston L. H., (2006), Software and Method: Reflections on Teaching and Using QSR NVIVO in Doctoral Research, International Journal of Social Research Methodology, 9 (5): 379-391. Kaefer F., Roper J. & Sinha P., (2015), A Software-Assisted Qualitative Content Analysis of News Articles: Example and Reflections, Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research, 16 (2), Art. 8, http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0114-fqs150283. Kimchi J., Polivka B. & Stevenson J. S., (1991), Triangulation: Operational Definitions, Nursing Research, 40 (6), 364-366. King G., (et. al.), (1994), Designing Social Inquiry: Scientific Inference in Qualitative Research, Princeton: Princeton University Press. Knorr C. & Cicourel Α., (eds.), (1981), Analysis in Social Theory and Methodology: Towards an Integration of Micro and Macro-sociologies, Boston: Rouledge & Kegan Paul. Kvale, S., & Brinkman, S. (2008). Interviews: Learning the craft of qualitative research interviewing. Thousand Oaks, CA: Sage. Lawrenve N. W., (1999), Social research methods. Qualitative and quantitative approaches, London: Allyn & Bacon. Leech N. L. & Onwuegbuzie A. J., (2011), Beyond Constant Comparison Qualitative Data Analysis: Using NVIVO, School Psychology Quarterly, 26 (1): 70-84. Morgan D., (1997), Focus Groups as Qualitative Research, Newbury Park: Sage 1997. Morse J. M., (ed.), (1997), Completing a Qualitative Project: Details and Dialogue, Thousand Oaks: Sage. Moustakas C., (1994), Phenomenological Research Methods, Thousand Oaks: Sage. Murphy S. A., (1989), Multiple Triangulation: Application in Research, Qualitative Research, 38 (5): 291-297. Reason, P., & Bradbury, H. (Eds.). (2001). Handbook of action research. Thousand Oaks, CA: Sage.

11 Reid A. J., (1996), What we Want: Qualitative Research, Canadian Family Physician, 42: 387-389. Rich M. & Patashnick J, (2011), Narrative Research with Audiovisual Data: Video Intervention/Prevention Assessment (VIA) and NVIVO, International Journal of Social Research Methodology, 5 (3): 245-261. Savvakis M. & Alexias G., (2015), Embodiment and Biographical Disruption in People Living with HIV/AIDS (PLWHA), AIDS Care, http://dx.doi.org/10.1080/09540121.2015.1119782. Savvakis M., Alexias G. & Tzanakis M., (2015), Biographic Strategies of Greek Women with Breast Cancer: From the Injured to the Contributing Body, The Journal of Sociology and Social Work, 3 (1): 90-97. Savvakis M., Tzanakis M. & Alexias G., (2015), Breast Cancer in Contemporary Greece: Economic Dimensions and Socio-Psychological Effects, International Journal of Latest Trends in Finance & Economic Sciences, 5 (3): 933-940. Savvakis Μ. and Alexias G. & Stratopoulou I., (2015), +HIV/AIDS, Stigma and Coping Strategies: A Qualitative study Regarding Contemporary Greece, International Journal of Recent Scientific Research, 6 (10): 6807-6811. Savvakis M., (2014), Combining Quantitative and Qualitative Methodologies: A Critical Overview, Statistical Review, 8 (1-2): 53-67. Schwandt, T. (2001), Dictionary of Qualitative inquiry (2nd ed.), Thousand Oaks, CA: Sage. Siccama C. & Penna S., (2008), Enhancing Validity of a Qualitative Dissertation Research Study by Using NVIVO, Qualitative Research Journal, 8 (2): 91-103. Silverman D., (2000), Doing Qualitative. A practical handbook, London: Sage. Silverman, D. (2006). Interpreting qualitative data (3rd ed.), Thousand Oaks, CA: Sage. Thompson R., (2002), Reporting the Results of Computer-Assisted Analysis of Qualitative Research Data, Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research, 3 (2), Art. 25, http://nbn-resolving.de/urn:nbn:de:0114- fqs0202252. Wainwright M. & Russell A., (2010), Using NVIVO Audio-Coding: Practical, Sensorial and Epistemological Considerations, Social Research Update, 60 (1): 1-4. Weinberg D., (Ed.), (2002), Qualitative research methods, London: Blackwell. Welsh E., (2002), Dealing with Data: Using NVIVO in the Qualitative Data Analysis Process, Forum Qualitative Sozialforschung/Forum: Qualitative Social Research, 3 (2), Art. 26, http://nbnresolving. de/urn:nbn:de:0114- fqs0202260. Wiltshier F., (2011), Researching With NVIVO 8, Forum Qualitative Sozialforschung/ Forum: Qualitative Social Research, 12 (1), http://www.qualitative-research.net/index.php/fqs/article/viewarticle/1628/3146. Wong L., P., (2008), Data Analysis in Qualitative Research: a Brief Guide to Using NVIVO, Malaysian Family Physician 3 (1): 14-20. Τen Have, P. (2004), Qualitative research and ethnomethodology. Thousand Oaks, CA: Sage.