Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα Διάγνωση Υπερκινητικότητας Τα εξωτερικά, εμφανή συμπτώματα, του συνδρόμου της υπερκινητικότητας, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε μια πρώτη αξιολόγηση είναι: Αυξημένη κινητικότητα Σύντομη διάρκεια προσοχής Παρορμητικότητα Ερεθιστικότητα Αδεξιότητα Χαμηλή σχολική επίδοση Περισσότερο συστηματικές έρευνες και κλινικές παρατηρήσεις έχουν συνδέσει το σύνδρομο αυτό με μερικά ή και με όλα από τα παρακάτω έξι κριτήρια: Ιστορικό με δυσμενή γεγονότα Ήπιες νευρολογικές διαταραχές Διαταραχές στο γνωστικό-αντιληπτικό τομέα Ελαφρές διαταραχές στο εγκεφαλογράφημα Ελαφρές διαταραχές στον αισθητηριακό-κινητικό συντονισμό Μικρές σωματικές ανωμαλίες Συχνότητα και Πρόγνωση Υπερκινητικότητας Η υπερκινητικότητα φαίνεται να εμφανίζεται με την υψηλότερη συχνότητα από τα άλλα προβλήματα συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι περίπου 5 στα 10 παιδιά που πηγαίνουν σε κάποιον ειδικό έχουν αυτό το πρόβλημα. Η αναλογία των δύο φύλων είναι εις βάρος των αγοριών. Στο ένα κορίτσι με υπερκινητικότητα αντιστοιχούν 3-4 αγόρια με το ίδιο πρόβλημα. Η πρόγνωση του συνδρόμου της υπερκινητικότητας είναι ευνοϊκή, σε σύγκριση με άλλες διαταραχές. Η μεγάλη πλειοψηφία των παιδιών με το πρόβλημα αυτό παρουσιάζουν μέτρια έως μεγάλη βελτίωση και καλή προσαρμογή. Υπολογίζεται ότι μόνο το 1/3 των παιδιών αυτών εξακολουθούν να υποφέρουν από αυτό το σύνδρομο μετά την εφηβική ηλικία. Ωστόσο, θα πρέπει να τονιστεί ότι ακόμα και όσοι έχουν βελτιωθεί αρκετά, εξακολουθούν
να είναι περισσότερο νευρικοί στις κινήσεις, ευερέθιστοι και παρορμητικοί από ότι οι συνομήλικοί τους. Οι παράγοντες που έχουν συνδεθεί με ευνοϊκή τελική έκβαση της υπερκινητικότητας είναι: Κατά πόσο υπάρχει διαπιστωμένη εγκεφαλική βλάβη ή δυσλειτουργία Οι ενδοοικογενειακές σχέσεις και το συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας Η παρουσία επιθετικής συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία Το επίπεδο των γενικών νοητικών ικανοτήτων, όπως αυτό εκφράζεται με το δείκτη νοημοσύνης. Συμπτώματα Υπερκινητικότητας Α) Προβλήματα στη συμπεριφορά Το εμφανέστερο χαρακτηριστικό των υπερκινητικών παιδιών είναι η αδυναμία τους να ελέγχουν και να συντονίζουν τις κινήσεις τους. Αυτό φαίνεται όχι μόνο από την αυξημένη τους κινητικότητα, αλλά και από την αδεξιότητα των κινήσεών τους. Γενικά, πάντως η κινητική τους ανάπτυξη είναι προβληματική. Τα παιδιά αυτά αργούν να κάθονται μόνα τους, να σταθούν όρθια, να βαδίσουν και αργότερα να τρέξουν. Ένα άλλο βασικό χαρακτηριστικό της συμπεριφοράς των υπερκινητικών παιδιών είναι ότι αποσπάται εύκολα η προσοχή τους, είναι παρορμητικά και εξαιρετικά ευαίσθητα. Συναφές είναι και το γνώρισμα της μικρής διάρκειας προσοχής. Ανάλογα προβλήματα παρουσιάζονται στο συναισθηματικό τομέα: Τα παιδιά αυτά δείχνουν να βρίσκονται σε διαρκή ένταση και έχουν θεαματικές αλλαγές στη συναισθηματική τους κατάσταση. Το κλάμα είναι συχνό, όσο και αδικαιολόγητο πολλές φορές. Το ίδιο και οι συχνές εκρήξεις θυμού. Η γενική εικόνα είναι ενός παιδιού που κινείται διαρκώς σαν σβούρα, από το ένα μέρος στο άλλο. Στη διαρκή τους κίνηση μπορούν να τρέχουν, να σπρώχνουν, να σπάνε πράγματα, όχι απαραίτητα από πρόθεση να το κάνουν. Β) Γνωστικά-Αντιληπτικά Προβλήματα Οι γνωστικές διαταραχές του παιδιού με υπερκινητικότητα καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα προβλημάτων από την αντίληψη του χώρου μέχρι το συντονισμό ματιού-χεριού, τη μνήμη, τη γλώσσα και την ακοή. Oι ανεπάρκειες αυτές γίνονται φανερές σε δραστηριότητες, όπως το κούμπωμα των ρούχων, το πιάσιμο της μπάλας, στην κατασκευή του κύκλου ή στην αδυναμία του να μάθει να διακρίνει το αριστερό από το δεξί..
Γ) Προβλήματα-συνέπειες της υπερκινητικότητας Οι ανεπάρκειες και οι διαταραχές που συνεπάγεται το σύνδρομο της υπερκινητικότητας έχου ως αποτέλεσμα την εμφάνιση χαρακτηριστικών στη συμπεριφορά των παιδιών αυτών που δεν αναμένονται να υπάρχουν στα φυσιολογικά παιδιά. Τα δευτερογενή αυτά προβλήματα αναφέρονται στη μάθηση και στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. Μάθηση Ο κακός οπτικοκινητικός συντονισμός και τα αντιληπτικά προβλήματα δημιουργούν σημαντική καθυστέρηση στην ικανότητα των υπερκινητικών παιδιών να διαβάζουν και να γράφουν. Η δυσκολία στη συγκέντρωση της προσοχής τα οδηγεί σε χαμηλή σχολική επίδοση και σε συχνές σχολικές αποτυχίες. Ψυχοκοινωνική Ανάπτυξη-Προσωπικότητα Επειδή οι νοητικές τους ικανότητες είναι ουσιαστικά άθικτες, τα παιδιά με υπερκινητικότητα έχουν επίγνωση των αδυναμιών και των προβλημάτων τους. Οι γονείς και οι δάσκαλοι δείχνουν την απογοήτευση τους για το ρυθμό μάθησης των παιδιών, ενώ οι συνομήλικοί τους λοιδωρούν την κινητική τους αδεξιότητα. Τα παιδιά αισθάνονται χαμηλή αυτοεκτίμηση και χαμηλό αυτοσυναίσθημα. Συχνά παραιτούνται από κάθε προσπάθεια και μερικές φορές καταφεύγουν σε ανώριμούς τρόπους συμπεριφοράς προκειμένου να προσελκύσουν την προσοχή των άλλων. Έχουν κακές διαπροσωπικές σχέσεις με τα πρόσωπα του περιβάλλοντός τους. Διδασκαλία Παιδιών με ΔΕΠ-Υ Ας φανταστούμε πως είναι να ζεις με ΔΕΠ-Υ: «Είναι σαν να παρακολουθείς τηλεόραση και κάποιος να αλλάζει συνεχώς το κανάλι». «Δεν μπορείς να συγκεντρωθείς πουθενά, κάποιες φορές εγκλωβίζεσαι πραγματικά μέσα σε ένα κυκεώνα σκέψεων και εικόνων, που μπορεί να σε εμποδίζουν να αντιληφθείς ακόμη και ότι κάποιος φωνάζει το όνομά σου». «Οι γονείς και οι δάσκαλοι σε μαλώνουν επειδή ξεχνάς πράγματα. Τα άλλα παιδιά σε αποφεύγουν ή σε κοροϊδεύουν».
Χρήσιμες Οδηγίες για δασκάλους ΟΡΓΑΝΩΣΤΕ ΤΗΝ ΤΑΞΗ Ο μαθητής με ΔΕΠ-Υ πρέπει να κάθεται όσον το δυνατόν πιο κοντά στην έδρα του δασκάλου, χωρίς όμως να διαχωρίζεται από τους άλλους μαθητές ή ακόμα καλύτερα στο πρώτο θρανίο, για να βρίσκονται οι άλλοι μαθητές έξω από το οπτικό του πεδίο. Απομονώστε τα ερεθίσματα που μπορούν να αποσπάσουν την προσοχή. Δεν αντιδρούν καλά στις αλλαγές, για αυτό πρέπει να αποφεύγονται μετακινήσεις ή αλλαγές προγράμματος. Καλό θα ήταν ο μαθητής με ΔΕΠ-Υ να κάθεται μαζί με έναν καλό μαθητή που θα λειτουργήσει σαν θετικό μοντέλο συμπεριφοράς. ΟΡΓΑΝΩΣΤΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Πριν από την παράδοση του μαθήματος εισάγετε την κεντρική ιδέα ή λέξεις-κλειδιά. Οι παρουσιάσεις πρέπει να είναι σύντομες. Απλοποιείστε τις σύνθετες έννοιες. Αποφύγετε τις σύνθετες εντολές. Η παρουσίαση του μαθήματος μπορεί να περιλαμβάνει οπτικοακουστικό υλικό, όπως για παράδειγμα ενδιαφέρουσες φωτογραφίες. Επιδιώξτε την ενεργή συμμετοχή του μαθητή στην παράδοση του μαθήματος. Για παράδειγμα μπορεί να γράφει λέξεις κλειδιά στον πίνακα. Διατηρείτε βλεμματική επαφή κατά την παράδοση του μαθήματος για όσο το δυνατό περισσότερο χρονικό διάστημα. Όταν γράφετε στον πίνακα μεγάλο όγκο πληροφοριών μπορείτε να χρησιμοποιήσετε εντονότερα χρώματα για να τονίσετε τις βασικότερες έννοιες. ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΦΥΛΛΑΔΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Κάνετε μεγαλύτερα γράμματα. Σε κάθε σελίδα του διαγωνίσματος να συμπεριλάβετε μια ή δυο θεματικές ενότητες. Γράψτε ξεκάθαρα θέματα. Μπορείτε να υπογραμμίσετε τις λέξειςκλειδιά. Χρησιμοποιείστε χρώματα και σχήματα. Σιγουρευτείτε ότι οι μαθητές έχουν κατανοήσει τις οδηγίες πριν αρχίσουν να γράφουν. Ενθαρρύνετε τους μαθητές να ζητούν βοήθεια.
Ο μαθητής με ΔΕΠ-Υ μπορεί αν χρειάζεται μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να ολοκληρώσ σει μια εργασία. Επιβραβεύστε την ακρίβεια και όχι την ποσότητα της εργασίας. ΟΡΓΑΝΩΣΗ Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ χρειάζονται εξαιρετικάά δομημένο περιβάλλον προκειμένου να ανταποκριθο0ύν θετικά. Καθιερώστε μια καθημερινή ρουτίνα στην τάξη. Δίνεται στα παιδιά πέντε λεπτά τη ημέρα προκειμένου να οργανώσου υν το θρανίο και τα βιβλία β τους. Οι κανόνες συμπεριφοράς στη τάξη πρέπει να είναι σαφείς και απλοί. Επιβραβεύστε ενεργά και άμεσα τη σύμφωνη με τους κανόνες συμπεριφορά. Υιοθετήστε ένα σύστημαα ανταμοιβής για την ολοκλήρωση των εργασιών. Γράφετε το πρόγραμμα καθημερινά στον πίνακα. Η επιβράβευση πρέπει ναα είναι συχνότερη από την τιμωρία. Να θυμάστε ότι οι μαθητές με ΔΕΠ-Υ απογοητεύονται εύκολα. Μπορείτε να κάνετε μια συμφωνία σε ατομική βάση με τη μορφή «συμβολαίου» με τον μαθητή με ΔΕΠ-Υ. Επαινέστε συγκεκριμένες συμπεριφορές. Είναι προτιμότερο να πείτε «συγχαρητήρια, έγραψες όλη την ορθογραφία σωστά» παρά να πείτε «μπράβο». ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΠΟΙΗΣΗΣ Ενισχύσετε τη σχέση με τους συμμαθητές. Συζητήστε μέσα στην τάξη για το σωστόό τρόπο επίλυσης των διαφορών και των συγκρούσεων. Φερθείτε του με σεβασμό. Μην τον μειώνετε μπροστά στους άλλους.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Η θεραπεία εστιάζεται κατά κανόνα στους παρακάτω τομείς: Συμβουλευτική και Θεραπεία με το παιδί. Συμβουλευτική με τους γονείς. Ειδική αγωγή. Συνεργασία με το σχολείο. Φαρμακευτική αγωγή. Στόχοι της συμβουλευτικής είναι να καταστήσει τους γονείς ικανούς να αποδεχθούν το πρόβλημα, να αφήνουν το παιδί να κάνει πράγματα που κάνουν τα άλλα παιδιά, να έχουν ρεαλιστικές προσδοκίες από το παιδί τους, να ξεπεράσουν τα συναισθήματα ενοχής. Η θεραπεία με το παιδί συνίσταται στην εφαρμογή μιας συμπεριφοριστικής προσέγγισης. Η μέθοδος αυτή κατορθώνει, μέσω της αμοιβής ή της τιμωρίας, να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του παιδιού. Επίσης με τη γνωστική θεραπεία τα παιδιά διδάσκονται τρόπους λύσης προβλημάτων ή αυτό-ελέγχου με τη χρήση της αυτό-ενίσχυσης, της αυτό-παρατήρησης ή με την παροχή λεκτικών οδηγιών στον εαυτό του. Η ειδική παιδαγωγική αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών όπου το παιδί μπορεί να συγκεντρωθεί και να φέρει εις πέρας μια σχολική δραστηριότητα. Επίσης γίνεται προσπάθεια να διδαχθούν στο παιδί τρόποι, με ειδικές ασκήσεις, για να ξεπεράσει προβλήματα και ανεπάρκειες στους ιδιαίτερους τομείς της ανάπτυξης. Η φαρμακευτική αγωγή συνίσταται στη χορήγηση φαρμάκου, το οποίο υποβοηθά το παιδί στο αν ελέγξει τη συμπεριφορά του.