ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Η ΠΑΛΕΤΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΜΠΛΟΥΧΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΤΑΞΗ: Β ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2013-14
ΓΕΝΙΚΟΣ ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Είναι η ανάπτυξη συναισθηματικών και κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών. Να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν ένα λεξιλόγιο με το οποίο θα μπορούν να αναγνωρίζουν και να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, να αποκτήσουν «συναισθηματική ενσυναίσθηση», δηλαδή να κατανοούν τα συναισθήματα των συνανθρώπων τους και να διαχειρίζονται τα αρνητικά τους συναισθήματα. ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΤΟΧΟΙ Οι μικροί μαθητές: Να γνωρίσουν και να κατανοήσουν τα βασικά συναισθήματα και να κατανοήσουν ότι όλα τα συναισθήματα είναι φυσιολογικά. Να συνδέσουν το συναίσθημα με την πηγή που το προκαλεί. Να χειρίζονται τα συναισθήματά τους. Να βελτιώσουν την ενσυναίσθηση. Να δημιουργήσουν φιλικές σχέσεις με τους συνομηλίκους. Να ελέγχουν τη συμπεριφορά τους. Να αναπτύξουν ένα βασικό λεξιλόγιο συναισθημάτων (αγάπη, αισθήματα, λύπη, φόβος, θυμός, ζήλεια, χαρά, φιλία κλπ.). Δραστηριοποίηση των μαθητών σε ομάδες. Ανάπτυξη της φιλαναγνωσίας.
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ Διαθεματική προσέγγιση: Το πρόγραμμα συνδυάστηκε με φυσικό τρόπο με την αισθητική αγωγή (ζωγραφική, γνωριμία με τα έργα μεγάλων ζωγράφων), με τη μουσική (παντομίμα κι έκφραση συναισθημάτων, μουσική ακρόαση με συναισθηματικές διακυμάνσεις), με τη δραματική τέχνη(αναπαράσταση των συναισθημάτων με κινήσεις και εκφράσεις του προσώπου) και το μάθημα της γλώσσας- λογοτεχνίας (ανάγνωση βιβλίων, παραμυθιών, σχετικών κειμένων, παροιμίες, γνωμικά, σύνθεση μιας ιστορίας συναισθημάτων με αρχή, μέση και τέλος). Το πρόγραμμα ξεκίνησε με την διδασκαλία της 16ης ενότητας «Νιώθω» στο μάθημα της Γλώσσας Β Τάξης, όπου τα παιδιά εκφράζουν προφορικά και γραπτά τα συναισθήματά τους. Ασχοληθήκαμε διεξοδικά με το συναίσθημα της χαράς, του θυμού και του φόβου. Η υποενότητα 3 αποτελεί μια καλή αφορμή ώστε οι μαθητές να πουν και να γράψουν πότε νιώθουν χαρά αλλά και πότε τα ίδια προκαλούν χαρά στους άλλους. Μαθαίνουν και χρησιμοποιούν εκφράσεις για κάποιον που είναι χαρούμενος όπως «πλέει σε πελάγη ευτυχίας, λάμπει από χαρά, πετάει στα σύννεφα, νιώθει απέραντη χαρά». Σε σχέση με το θυμό τα παιδιά καλούνται επίσης να σκεφτούν καταστάσεις ή γεγονότα που τα κάνουν να θυμώνουν, πώς νιώθουν όταν θυμώνουν ζητώντας τους να βρουν σχετικές παρομοιώσεις (σαν ταύρος σε υαλοπωλείο, σαν μπαλόνι έτοιμο να σκάσει ), τι κάνουν όταν θυμώνουν (π.χ. κλωτσούν αντικείμενα, ποια είναι η στάση σώματος ) και πότε κάνουν τα ίδια τους άλλους να θυμώνουν. Έγινε συζήτηση για το τι κάνουν προκειμένου να εκτονώσουν με θετικό τρόπο το θυμό τους και να διαχειρίζονται τη συμπεριφορά τους αναφορικά με το πώς πρέπει ή δεν πρέπει να φερόμαστε. Με ανάλογο τρόπο πραγματοποιήθηκε στην τάξη και η επεξεργασία του συναισθήματος του φόβου (πηγές φόβου, λεκτικές εκφράσεις, τρόποι αντιμετώπισης). Με παρόμοιο τρόπο οι μαθητές γνωρίζουν «την παλέτα των συναισθημάτων», προχωρούν στο διαχωρισμό τους σε θετικά και αρνητικά συναισθήματα, κατανοούν την έννοια και τη σημασία τους μέσα από λογοτεχνικά κείμενα και καλούνται να εκφράσουν προσωπικές εμπειρίες μέσα από συζήτηση.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Συζήτηση για τα συναισθήματα και πρώτη προσπάθεια παρουσίασης με έκφραση προσώπου και στάση σώματος από την πλευρά της εκπαιδευτικού και κάποιων παιδιών που θέλησαν να περιγράψουν ή και να «δείξουν» τον φοβισμένο, τον χαρούμενο, τον λυπημένο κλπ.
2. Πες το διαφορετικά (έκφραση-δραματική τέχνη): Τα παιδιά ενθαρρύνονται να εκφράζονται με τη μίμηση και τον αυτοσχεδιασμό. Προφέρουν το όνομά τους: δυνατά, θυμωμένα, ντροπαλά, ψιθυριστά, λυπημένα, χαρούμενα, γελαστά. Κάνουν γκριμάτσες, σωματικές κινήσεις και προσπαθούν να επιδείξουν συναισθήματα που βιώνουν στην καθημερινή τους ζωή. Επίσης παρατηρούν έργα τέχνης -πίνακες ζωγραφικής- διάσημων συγγραφέων και προσπαθούν να αποδώσουν λεκτικά 3. Ζωγραφίζω πότε ένιωσα το συγκεκριμένο συναίσθημα. Ζωγράφισαν και έγραψαν πότε νιώθουν χαρά, αγάπη, λύπη, φόβο, θυμό κ.α.
4. Παρουσίαση βιβλίων που περιγράφουν και διαχειρίζονται συναισθήματα. Συζήτηση. Δραματοποίηση κάποιων κειμένων που τους άρεσαν. Ζωγράφιζαν ό,τι τους έκανε εντύπωση από το κάθε βιβλίο. Τα βιβλία που παρουσιάστηκαν στη διάρκεια του προγράμματος ήταν: Τι νιώθεις; i. ΜΙΣΟΣ ii. ΔΕΙΛΙΑ iii. ΝΤΡΟΠΗ-ΤΟΛΜΗ iv. ΖΗΛΙΑ-ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗ v. ΑΓΧΟΣ-ΑΝΕΜΕΛΙΑ vi. ΤΕΜΠΕΛΙΑ-ΠΡΟΘΥΜΙΑ vii. ΦΙΛΙΑ viii. ΘΕΛΗΣΗ- ΟΚΝΗΡΙΑ ix. ΞΕΝΟΦΟΒΙΑ-ΞΕΝΟΦΙΛΙΑ x. ΧΑΡΑ-ΛΥΠΗ xi. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ-ΤΥΡΑΝΝΙΑ xii. ΕΥΤΥΧΙΑ xiii. ΓΚΡΙΝΙΑ-ΗΡΕΜΙΑ xiv. ΑΠΟΓΟΗΤΕΥΣΗ- ΕΝΘΟΥΣΙΑΣΜΟΣ xv. ΑΝΤΙΠΑΘΕΙΑ-ΣΥΜΠΑΘΕΙΑ xvi. ΕΙΛΙΚΡΙΝΕΙΑ-ΨΕΜΑ xvii. ΘΥΜΟΣ-ΥΠΟΜΟΝΗ xviii. ΠΑΝΙΚΟΣ-ΨΥΧΡΑΙΜΙΑ xix. ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΑ-ΞΕΓΝΟΙΑΣΙΑ xx. ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ-ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ xxi. ΑΠΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ-ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ xxii. ΦΟΒΟΣ-ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ xxiii. ΕΥΓΝΩΜΟΣΥΝΗ-ΑΧΑΡΙΣΤΙΑ xxiv. ΠΛΕΟΝΕΞΙΑ-ΓΕΝΝΑΙΟΔΩΡΙΑ μια εκπαιδευτική σειρά της Βιολέτας Μονρεάλ, Εκδόσεις Φλούδας.
Συγκεκριμένα οι μικροί είκοσι τέσσερις μαθητές ανέλαβαν να παρουσιάσουν ένα βιβλίο που αναφερόταν σε ένα συναίσθημα και στο αντίθετό του (π.χ. τύψεις αθωότητα) μέσα από μια ιστορία ελκυστική για τους ίδιους και τους συμμαθητές τους. Στη συνέχεια εντόπιζαν τα αισθήματα και συναισθήματα που επιδεικνύουν ή εκφράζουν οι βασικοί χαρακτήρες της ιστορίας και προχωρούσαν στη δραματοποίηση και ζωγραφική των κειμένων ή τμημάτων τους που τους τραβούσαν την περισσότερη προσοχή. Καλούνταν να απαντήσουν σε ερωτήσεις των συμμαθητών τους, όπως με ποιον ήρωα έχουν ταυτιστεί, γιατί τον επέλεξαν και γιατί απέρριψαν κάποιον άλλον. Να δώσουν ένα διαφορετικό τέλος στην ιστορία οι ίδιοι ή οι συμμαθητές τους περιγράφοντας με βιωματικό κυρίως τρόπο τα συναισθήματα των ηρώων «μπαίνοντας» στη θέση τους.
ΒΑΣΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα παιδιά έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για το πρόγραμμα και ανταποκρίθηκαν με χαρά και ενθουσιασμό στις εργασίες και τις δραστηριότητες. Σε όλη τη διάρκεια του προγράμματος δημιουργήθηκε ένα κλίμα εμπιστοσύνης, αλληλοκατανόησης και αλληλοσεβασμού. Γνώρισαν κι εφάρμοσαν τους κανόνες και τις αρχές που τα βοηθούν να λειτουργούν σωστά στην τάξη και κατά επέκταση στο κοινωνικό σύνολο, όπως να περιμένουν με υπομονή τη σειρά τους και να σέβονται τον άλλον όταν μιλάει, να κάνουν ενθαρρυντικά σχόλια για τους άλλους, να ακούν και να ακολουθούν οδηγίες, να ζητούν βοήθεια όταν χρειάζονται, να δημιουργούν φιλικές σχέσεις με τους συνομηλίκους και να συνεργάζονται. Το πρόγραμμα Αγωγής Υγείας επικεντρώθηκε κυρίως στην ψυχική και κοινωνική υγεία των μαθητών: τα παιδιά άρχισαν να γνωρίζουν τον εαυτό τους, να συνειδητοποιούν ότι καθένας είναι ξεχωριστός, μοναδικός, αλλά και μέλος μιας ομάδας, τόσο διαφορετικός, αλλά και τόσο όμοιος με τα υπόλοιπα μέλη, γνώρισαν την αξία της αυτοεκτίμησης,έμαθαν δηλαδή ότι για να σεβαστούν και να αποδεχθούν τους άλλους, πρέπει πρώτα να μάθουν να σέβονται και να αγαπούν τον εαυτό τους, μίλησαν για τους φόβους τους κι ανακάλυψαν ότι έχουν κοινούς φόβους και άρχισαν να αναζητούν τρόπους να τους ξεπεράσουν, έβαλαν θεμέλια καλής συνεργασίας, αφού άρχισαν να αποδέχονται, να εκφράζουν και να διαχειρίζονται τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά συναισθήματά τους, άρχισαν να αναπτύσσουν ομαδικό πνεύμα καλλιεργώντας τις διαδικασίες επίλυσης συγκρούσεων. Έτσι με την πάροδο του χρόνου οι μαθητές, σε διαφορετικό βαθμό ο καθένας, έμαθαν: να αναγνωρίζουν κάποια συναισθήματα, να εκφράζουν τα βασικά συναισθήματα με διάφορους τρόπους, να αντιλαμβάνονται τα συναισθήματα του άλλου, να χρησιμοποιούν στην καθημερινή επικοινωνία τους λέξεις, όπως νιώθω, αισθάνομαι, χαίρομαι, είμαι φοβισμένος, δυστυχισμένος, λυπημένος, στενοχωρημένος, μελαγχολικός κ.ά. να επιλύουν συγκρούσεις χρησιμοποιώντας ως γνώμονα το συναίσθημά τους,
να επιλέγουν τρόπους συμπεριφοράς (ευγένεια-απειλή-βία ), γνωρίζοντας τα αποτελέσματα και τις συνέπειες της επιλογής τους, να αναλαμβάνουν την ευθύνη των λόγων και των πράξεων τους, να δέχονται τη διαφορετικότητα και να δείχνουν κατανόηση στον άλλο, να αναπτύσσουν και να καλλιεργούν τη φιλαναγνωσία.
ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τα παιδιά κατά τη διάρκεια του προγράμματος ασχολήθηκαν με τα παρακάτω φύλλα εργασίας: 1. ΤΟ ΚΡΥΠΤΟΛΕΞΟ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ Α Γ Α Π Η Σ Δ Φ Α Γ Δ Ε Θ Η Μ Ω Ν Α Λ Λ Ι Π Α Χ Γ Β Γ Α Γ Ε Η Φ Ο Β Ο Σ Ν Η Ρ Ε Μ Ι Α Μ Ν Β Ω Ψ Δ Μ Ε Δ Ω Ι Ο Μ Ε Ρ Ξ Μ Ζ Η Λ Ι Α Γ Η Η Ρ Ε Μ Ξ Σ Ζ Β Ε Σ Ε Ο Λ Λ Υ Π Η Γ Ε Θ Ι Π Φ Λ Α Σ Θ Φ Η Η Ξ Κ Υ Χ Α Ρ Α Δ Α Ρ Α Χ Ψ Α Μ Ρ Π Α Γ Α Ψ Ω Γ Θ Υ Μ Ο Σ Ω Φ Γ Μ Λ Σ Δ ΚΡΥΜΜΕΝΕΣ ΛΕΞΕΙΣ: ΑΓΑΠΗ, ΧΑΡΑ, ΘΥΜΟΣ, ΛΥΠΗ, ΖΗΛΙΑ, ΦΟΒΟΣ, ΗΡΕΜΙΑ 2.Το αλφαβητάρι των συναισθημάτων Α Αγάπη ανία άγχος ανησυχία Ν Β Βαρεμάρα Ξ Γ Ο Δ Π Ε Ρ Ζ Σ Η Τ Θ Υ Ι Φ Κ Χ Λ Ψ Μ Ω
3. Πώς αισθάνομαι όταν είμαι... 4.Γράφω... χαίρομαι γιατί λυπάμαι γιατί Θυμώνω γιατί
5. Αναγνωρίζουν τα συμπτώματα, που χαρακτηρίζουν ένα συναίσθημα και πώς αντιδρώ με το σώμα μου. όταν θυμώνω κοκκινίζω ή... όταν φοβάμαι... όταν χαίρομαι... όταν λυπάμαι... όταν εκπλήσσομαι... όταν ευχαριστιέμαι... 6. Γράφω τη συνταγή της φιλίας και της αγάπης.........................
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Κάντζου Ν., Δαμηλάκη Ρ.,Λαμπρινέα Ζ., Κανελόπουλος Γρ., (2009), Ο Δίπτυχο, Αθήνα κήπος των συναισθημάτων, εκδόσεις Θεοδοσάκης Δημήτριος (2011) «Η συναισθηματική νοημοσύνη στο σύγχρονο σχολείο», εκδ. Γρηγόρη CorneliaMaudeSpelman &KathyParkinson (2009), Όταν νοιάζομαι για τους άλλους, εκδ. Παπαδόπουλος, Αθήνα. Τρέις Μορόνι (2010), Πόσο μ αρέσει ο εαυτός μου, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα. DebiGliori (2011), Θα σ αγαπώ ό,τι κι αν γίνει, εκδ. Πατάκη, Αθήνα.