ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ Σκοπός και βασικοί κανόνες Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου & Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου Μεταπτυχιακό πρόγραμμα «Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης» 14 Απριλίου 2016 Δρ. Παναγιώτης Αγησιλάου Διευθύνων Σύμβουλος Trojan Economics ΣΕΠ Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου

ΣΥΝΟΨΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ 1. Το πλαίσιο του δικαίου των κρατικών ενισχύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση 2. Η έννοια της κρατικής ενίσχυσης 3. Διαδικασία ελέγχου κρατικών ενισχύσεων 4. Γενικές αρχές αξιολόγησης συμβατότητας 2

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Ο ελεύθερος ανταγωνισμός αποτελεί θεμελιώδη αρχή του οικονομικού οικοδομήματος της ΕΕ Άρθρο 119 ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 4 ΣΕΚ) «η δράση των κρατών μελών και της Ένωσης περιλαμβάνει τη θέσπιση μιας οικονομικής πολιτικής, που βασίζεται στο στενό συντονισμό της οικονομικής πολιτικής των κρατών μελών, στην εσωτερική αγορά, καθώς και στον καθορισμό κοινών στόχων, και ασκείται σύμφωνα με την αρχή της οικονομίας της ανοικτής αγοράς με ελεύθερο ανταγωνισμό» Ο ανταγωνισμός είναι η κινητήριος δύναμη για ανάπτυξη οικονομικής δραστηριότητας Μηχανισμός επιλογής των πιο αποτελεσματικών επιχειρήσεων Καταλήγει σε βέλτιστη κατανομή των πόρων (παραγωγική, κατανεμητική και δυναμική αποτελεσματικότητα) Ο ανταγωνισμός δεν είναι αυτοσκοπός αλλά το μέσο για την επίτευξη ευρύτερων στόχων (π.χ. οικονομική ανάπτυξη, βελτίωση ανταγωνιστικότητας, ενίσχυση απασχόλησης, αύξηση ευημερίας καταναλωτών) 3

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Αντιμονοπωλιακή νομοθεσία Αποτροπή συμπράξεων και καταχρηστικής εκμετάλλευσης δεσπόζουσας θέσης (άρθρα 101 και 102 ΣΛΕΕ) Έλεγχος συγκεντρώσεων Αποτροπή συγχωνεύσεων και εξαγορών που περιορίζουν σημαντικά τον αποτελεσματικό ανταγωνισμό (Κανονισμός 139/2004) Έλεγχος κρατικών ενισχύσεων Περιορισμός στρεβλώσεων του ανταγωνισμού και ενδοενωσιακού εμπορίου λόγω χορήγησης ενισχύσεων σε επιχειρήσεις από τα κράτη μέλη (άρθρα 107-109 ΣΛΕΕ) 4

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 100.000 Κρατικές ενισχύσεις (ΕΕ: 1992-2014) 7.000 σε χιλ. ευρώ 95.000 90.000 85.000 80.000 75.000 70.000 65.000 60.000 55.000 6.000 5.000 4.000 3.000 2.000 1.000 - Σύνολο κρατικών ενισχύσεων Linear (Σύνολο κρατικών ενισχύσεων) Μέσος όρος κρατικών ενισχύσεων Linear (Μέσος όρος κρατικών ενισχύσεων) 5

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στατιστικά στοιχεία 0,90% Κρατικές ενισχύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ (EE: 1994-2014) 0,80% 0,70% 0,60% 0,50% 0,40% 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Κρατικές ενισχύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ Linear (Κρατικές ενισχύσεις ως ποσοστό του ΑΕΠ) 6

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Κρατικές ενισχύσεις εργαλείο πολιτικής Δυσλειτουργίες του μηχανισμού της αγοράς Υποβέλτιστη κατανομή των πόρων (αποτελεσματικότητα) Βέλτιστη κατανομή των πόρων αλλά μη δίκαιη (ισότητα) Επίτευξη στόχων κοινού συμφέροντος/ενδιαφέροντος Οικονομικής φύσεως (π.χ. προώθηση διατηρήσιμης ανάπτυξης, βελτίωση ανταγωνιστικότητας ) Μη οικονομικής φύσεως (π.χ. περιφερειακή ισότητα, κοινωνική συνοχή, απασχόληση αναπήρων, αναβάθμιση δεξιοτήτων, προστασία περιβάλλοντος, πολιτιστική πολυμορφία) Άρθρο 174 ΣΛΕΕ (πρώην άρθρο 158 ΣΕΚ) «Η Ένωση, προκειμένου να προαχθεί η αρμονική ανάπτυξη του συνόλου της, αναπτύσσει και εξακολουθεί τη δράση της με σκοπό την ενίσχυση της οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής της συνοχής. Η Ένωση αποσκοπεί, ιδιαίτερα, στη μείωση των διαφορών μεταξύ των επιπέδων ανάπτυξης των διαφόρων περιοχών και στη μείωση της καθυστέρησης των πλέον μειονεκτικών περιοχών». 7

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Διάφορες δυσλειτουργίες του μηχανισμού της αγοράς υπονομεύουν/αποτρέπουν την επίτευξη στόχων κοινού συμφέροντος παρέμβαση του κράτους για: Βελτίωση αποδοτικότητας μέσω τη άμβλυνση/διόρθωσης των ανεπαρκειών της αγοράς Μείωση ανισοτήτων μέσω ανακατανομής των πόρων Δυσλειτουργίες αγοράς Εξωτερικότητες Αρνητικές εξωτερικότητες π.χ. μόλυνση περιβάλλοντος Θετικές εξωτερικότητες π.χ. διάχυση ωφελειών από έρευνα και ανάπτυξη Ασυμμετρία στην πληροφόρηση Χρηματοδότηση start-ups και ΜΜΕ Προβλήματα συντονισμού μεταξύ φορέων αγοράς (π.χ. clusters καινοτόμων επιχειρήσεων) Παροχή δημόσιων αγαθών (π.χ. δημόσια ραδιοτηλεόραση, ΥΓΟΣ) 8

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Υπό προϋποθέσεις οι κρατικές ενισχύσεις μπορεί να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα στην οικονομία Σε αρκετές περιπτώσεις τα οφέλη είναι λιγότερο ευδιάκριτα π.χ. ενισχύσεις για διάσωση και αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων Υποβέλτιστη κατατομή των πόρων (διατήρηση στην αγορά μη αποτελεσματικών επιχειρήσεων) Εξαγωγή προβλημάτων απασχόλησης σε άλλα κράτη μέλη (αρνητική εξωτερικότητα) Το κόστος των κρατικών ενισχύσεων Χρηματοδοτούνται με κρατικούς πόρους (χρήματα φορολογουμένων) Κόστος ευκαιρίας θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν σε άλλους τομείς/δραστηριότητες π.χ. εκπαίδευση, υγεία, κοινωνική πρόνοια 9

ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Σύνοψη Διάκριση κρατικών ενισχύσεων Καλές ενισχύσεις = καλά σχεδιασμένες + στοχευμένες για αντιμετώπιση συγκεκρ. ανεπάρκειας της αγοράς + επίτευξη συγκεκρ. στόχου κοινού ενδιαφέροντος Κακές ενισχύσεις = δεν παρέχουν πραγματικά κίνητρα στις επιχειρήσεις + εκτοπίζουν ιδιωτικές επενδύσεις + διατηρούν αναποτελεσματικές / μη βιώσιμες επιχειρήσεις στην αγορά 10

Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΥ Η ΣΛΕΕ κηρύσσει τις κρατικές ενισχύσεις ως ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά στο βαθμό που στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό και επηρεάζουν το ενδοενωσιακό εμπόριο (άρθρο 107(1) ΣΛΕΕ) Η αρχή του ασυμβίβαστου δεν είναι απόλυτη Συμβατές ενισχύσεις (άρθρο 107(2) ΣΛΕΕ) π.χ. ενισχύσεις κοινωνικού χαρακτήρα, ενισχύσεις για επανόρθωση ζημιών Δυνητικά συμβατές ενισχύσεις (άρθρο 107(3) ΣΛΕΕ) π.χ. ενισχύσεις για οικονομική ανάπτυξη μειονεκτουσών περιοχών/περιφερειών, ενισχύσεις για προώθηση σημαντικών σχεδίων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, ενισχύσεις για ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει την αποκλειστική αρμοδιότητα να ελέγχει/κρίνει τη συμβατότητα των μέτρων ενίσχυσης των κρατών μελών (άρθρο 108 ΣΛΕΕ) Τα κράτη μέλη επιδιώκουν τους δικούς τους σκοπούς δε λαμβάνουν υπόψη τις αρνητικές εξωτερικότητες σε άλλα κράτη μέλη Στόχος η εγκαθίδρυση ενιαίας εσωτερικής αγοράς Προβλήματα δέσμευσης των κρατών μελών (commitment problems) 11

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Το πρωτογενές και παράγωγο ενωσιακό δίκαιο δεν περιλαμβάνει την έννοια της κρατικής ενίσχυσης Κρατικές ενισχύσεις συνιστούν «κάθε ενισχύσεις που χορηγούνται υπό οποιαδήποτε μορφή από τα κράτη ή με κρατικούς πόρους και που νοθεύουν ή απειλούν να νοθεύσουν τον ανταγωνισμό διά της ευνοϊκής μεταχειρίσεως ορισμένων επιχειρήσεων ή ορισμένων κλάδων παραγωγής είναι ασυμβίβαστες με την εσωτερική αγορά, κατά το μέτρο που επηρεάζουν τις μεταξύ κρατών μελών συναλλαγές» (Άρθρο 107(1) ΣΛΕΕ) 12

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Συστατικά στοιχεία (σωρευτικά) Προνομιακή μεταχείριση / επιλεκτικότητα Καταλογισμός του μέτρου στο κράτος ή χρηματοδότηση με κρατικούς πόρους ΚΡΑΤΙΚΗ ΕΝΙΣΧΥΣΗ Χορήγηση οικονομικού πλεονεκτήματος Πιθανή νόθευση του ανταγωνισμού και του ενδοενωσιακού εμπορίου 13

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Επισήμανση Η έννοια της κρατικής ενίσχυσης είναι αντικειμενική Ενδιαφέρουν μόνον τα αποτελέσματα/επιδράσεις στον ανταγωνισμό και τις ενδοενωσιακές συναλλαγές Δεν ενδιαφέρει ο τύπος της ενίσχυσης, ο επιδιωκόμενος της ή οι υποκειμενικές προθέσεις του κράτους μέλους που την χορηγεί 14

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Παραδείγματα Επιχορηγήσεις Δάνεια με ευνοϊκούς όρους (π.χ. επιδότηση επιτοκίου) Κρατικές εγγυήσεις (χωρίς ή με μειωμένη προμήθεια) Φοροαπαλλαγές και φοροελαφρύνσεις Απαλλαγές ή εκπτώσεις από ασφαλιστικές εισφορές Διαγραφή ή ταχεία απόσβεση χρεών Κρατικές εισφορές ή συμμετοχές στο κεφάλαιο επιχειρήσεων Πώληση/εκμίσθωση δημόσιας περιουσίας με ευνοϊκούς όρους (π.χ. πώληση σε τιμές κατώτερες της αγοράς, εκμίσθωση σε τιμές υψηλότερες της αγοράς) Παροχή από το κράτος προϊόντων/υπηρεσιών σε τιμές κατώτερες της αγοράς 15

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Επιχείρηση και οικονομική δραστηριότητα Επιχείρηση είναι κάθε φορέας (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) που ασκεί οικονομική δραστηριότητα, ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς του (π.χ. ιδιωτικού δικαίου, δημόσιου δικαίου, μετοχική, μη μετοχική), τον τρόπο χρηματοδότησής του και τον κερδοσκοπικό ή κοινωνικό χαρακτήρα του Οικονομική δραστηριότητα είναι η προσφορά προσφορά αγαθών ή υπηρεσιών σε δεδομένη αγορά Όταν το κράτος ενεργεί ασκώντας δημόσια εξουσία ή δημόσιες οντότητες ενεργούν υπό την ιδιότητά τους ως δημόσιες αρχές δε συνιστούν επιχειρήσεις π.χ. στρατός, αστυνομία, ασφάλεια και έλεγχος αεροπλοΐας και θαλάσσιας κυκλοφορίας, υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση, δημόσια νοσοκομεία που αποτελούν μέρους του εθνικού συστήματος υγείας, δημόσια εκπαίδευση 16

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Κρατική χρηματοδότηση Οι κρατικοί πόροι περιλαμβάνουν όλα τα χρηματικά μέσα που βρίσκονται υπό διαρκή δημόσιο έλεγχο και το κράτος αποφασίζει για τη διάθεσή τους (διασταλτική ερμηνεία) πόροι κεντρικής κυβέρνησης, υπουργείων, περιφερειακών διοικήσεων ή τοπικών αρχών πόροι δημοσίων επιχειρήσεων πόροι των Διαρθρωτικών Ταμείων, του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης Δημόσιοι ή ιδιωτικοί πόροι τους οποίους διαχειρίζονται δημόσιοι ή ιδιωτικοί φορείς που έχουν οριστεί ή συσταθεί από το κράτος Η χρηματοδότηση κρατικών πόρων μπορεί να συνίσταται είτε σε κρατική δαπάνη είτε σε απώλεια εσόδων για το κράτος 17

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Κρατική χρηματοδότηση Παραδείγματα μεταφοράς κρατικών πόρων Υπόθεση Ελλάδα v Επιτροπή (επιδότηση επιτοκίου) Η επιδότηση επιτοκίου προς εξαγωγικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα κρίθηκε ως κρατική ενίσχυση λόγω του ότι η Τράπεζα της Ελλάδος που χρηματοδοτούσε τις εμπορικές τράπεζες προκειμένου να καλυφθεί η επιδότηση επιτοκίου, ενεργούσε κάτω από οδηγίες της Ελληνικής κυβέρνησης Υπόθεση Βέλγιο v Επιτροπή (Maribel bis/ter) Κάθε ενίσχυση που χορηγούσε μια κρατική ασφαλιστική εταιρεία που με βάση το νόμο έπρεπε να ακολουθεί την κυβερνητική πολιτική καταλογίζεται στο κράτος Υπόθεση Επιτροπή v Γαλλία (Credit Agricole) Οι πληρωμές που παροτρύνθηκαν/διεκπεραιώθηκαν από μια κρατικά ελεγχόμενη τράπεζα με πόρους που προέρχονταν από πλεονάσματα διαχείρισης ιδιωτικών κεφαλαίων της τράπεζας συνιστούσαν μεταφορά κρατικών πόρων, καθώς το γαλλικό δημόσιο ασκούσε αποφασιστική επιρροή στο ταμείο από το οποίο χορηγήθηκαν ενισχύσεις, αν και οι τελευταίες αφορούσαν σε ιδιωτικά κεφάλαια 18

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Κρατική χρηματοδότηση Άλλα παραδείγματα μεταφοράς κρατικών πόρων Κρατική συμμετοχή στο κεφάλαιο επιχειρήσεων Χορήγηση δανείων (με ευνοϊκό επιτόκιο) Παροχή εγγυήσεων (χωρίς καταβολή ασφάλιστρου κινδύνου) Φοροαπαλλαγή / πίστωση φόρων Μείωση ασφαλιστικών εισφορών ή αναβολή / διευκόλυνση της πληρωμής τους Διαγραφή χρεών / απαλλαγή καταβολής προστίμου Παροχή προϊόντων/υπηρεσιών σε τιμή χαμηλότερη από την τιμή της αγοράς Ιδιωτικοποιήσεις σε τιμές χαμηλότερες της πραγματικής αξίας της πωλούμενης επιχείρησης Σταθερή και συγκεκριμένη δέσμευση του κράτους για τη διάθεση κρατικών πόρων σε μεταγενέστερο χρονικό σημείο 19

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Κρατική χρηματοδότηση Δε συνιστούν κρατικούς πόρους Ο καθορισμός από το κράτος ελάχιστων τιμών πώλησης καθώς βαρύνει αποκλειστικά τους καταναλωτές και όχι τον κρατικό προϋπολογισμό Η νομική υποχρέωση προμηθευτών ηλεκτρικής ενέργειας να αγοράζουν «πράσινη» ενέργεια σε ελάχιστες τιμές πώλησης Η απαλλαγή μιας επιχείρησης από το γενικό κανόνα απαγόρευσης της σύναψης συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου καθώς δε συνεπάγεται άμεση ή έμμεση μεταφορά κρατικών πόρων 20

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Πλεονέκτημα Κάθε οικονομικό όφελος που η αποδέκτρια επιχείρηση δε θα αποκόμιζε υπό κανονικές συνθήκες ανταγωνισμού στην αγορά π.χ. μείωση επιβαρύνσεων που κανονικά βαρύνουν τον προϋπολογισμό μιας επιχείρησης Κριτήριο του «ιδιώτη επενδυτή» Αξιολογείται κατά ποσόν το κράτος ενεργεί με τον ίδιο τρόπο όπως θα ενεργούσε ένα ορθολογικός ιδιώτης επενδυτής σε παρόμοιες περιστάσεις Το κράτος δε χορηγεί πλεονέκτημα όταν λειτουργεί ως: Ιδιώτης επενδυτής (π.χ. δημιουργία επιχείρησης, εισφορά κεφαλαίου) Ιδιώτης πιστωτής (π.χ. χορήγηση δανείου, διαγραφή δανείου, διακανονισμός χρεών) Ιδιώτης πωλητής (π.χ. πώληση κρατικών περιουσιακών στοιχείων, αποκρατικοποιήσεις) Ιδιώτης αγοραστής (π.χ. αγορά προϊόντων/υπηρεσιών, εκμίσθωση γης) 21

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Πλεονέκτημα Παραδείγματα χορήγησης πλεονεκτήματος: Φορολογικές/ασφαλιστικές απαλλαγές/ελαφρύνσεις Επιδότηση επιτοκίου Διαγραφή χρεών Ευνοϊκός διακανονισμός χρέους Πώληση ακίνητων περιουσιακών στοιχείων του κράτους σε τιμή χαμηλότερη από την αξία αποτίμησης της αγοράς Παροχή εγγυήσεων από το κράτος χωρίς να καταβάλλεται πριμ κινδύνου σε αυτό από την αποδέκτρια επιχείρηση Αγορά περιουσιακών στοιχείων / προϊόντων από το κράτος σε τιμή υψηλότερη από την τιμή αγοράς Δωρεάν συλλογή και διάθεση αποβλήτων Δωρεάν διαφημίσεις σε κρατικούς τηλεοπτικούς σταθμούς Δεν υπάρχει πλεονέκτημα όταν το κράτος: επιστρέφει παράνομα υπολογισμένους φόρους αποζημιώνει για ζημιά που προκάλεσε αποζημιώνει για απαλλοτρίωση 22

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Πλεονέκτημα Ερωτήσεις Ορισμένες τράπεζες που ελέγχονται από το κράτος μαζί με ιδιωτικές τράπεζες συμφώνησαν να διαγράψουν ένα μέρος του χρέους ενός χρεώστη τους/επιχείρησης που αντιμετωπίζει οικονομικές δυσχέρειες. Παρέχεται στον χρεώστη/επιχείρηση πλεονέκτημα; Το κράτος αποφάσισε να πωλήσει ένα κρατικό φιλέτο σε μια επιχείρηση χωρίς να προκηρύξει δημόσιο διαγωνισμό και χωρίς να ζητήσει εκτίμηση της αξίας του εν λόγω φιλέτου από ανεξάρτητους εκτιμητές ακινήτων. Παρέχεται στον αγοραστή/επιχείρηση πλεονέκτημα; 23

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Επιλεκτικότητα Το μέτρο ενίσχυσης θα πρέπει να ευνοεί ορισμένες επιχειρήσεις ή ορισμένα προϊόντα κατά τρόπο επιλεκτικό Γεωγραφική διάσταση π.χ. ενίσχυση σε επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένες περιοχές Προϊοντική διάσταση π.χ. ενισχύσεις σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις ή κλάδους παραγωγής ανεξαρτήτως περιοχής δραστηριοποίησης 24

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Επιλεκτικότητα Μέτρα γενικής πολιτικής Επιλεκτικά μέτρα Χορήγηση επιδότησης σε συγκεκριμένη επιχείρηση Στήριξη συγκεκριμένων κλάδων της οικονομίας ή γεωγραφικών περιοχών Στήριξη επιχειρήσεων που πληρούν ορισμένα κριτήρια π.χ. κύκλος εργασιών, αριθμός/σύνθεση εργατικού δυναμικού Μέτρα οικονομικής και νομισματικής πολιτικής προοδευτικότητα φορολογικού συστήματος γενική μείωση φορολογικών συντελεστών μείωση των επιτοκίων της κεντρικής τράπεζας Μέτρα κοινωνικής πολιτικής (π.χ. γενική μείωση των συνεισφορών των εργοδοτών στα ταμεία κοινωνικής ασφάλισης) Ρυθμιστικά μέτρα που δεν επηρεάζουν τον κρατικό προϋπολογισμό 25

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Επιλεκτικότητα Ερωτήσεις Το κράτος αποφάσισε να μειώσει τις εργοδοτικές εισφορές για κοινωνική ασφάλιση εργατών (χειρονακτική εργασία) που απασχολούνται σε συγκεκριμένους βιομηχανικούς κλάδους. Είναι το μέτρο επιλεκτικό; Το κράτος αποφάσισε να μειώσει τις εργοδοτικές εισφορές για την ασφάλιση των γυναικείων ασθενειών. Είναι το μέτρο επιλεκτικό; Το κράτος αποφάσισε να παρέχει έκπτωση φόρου προς όλες τις εξαγωγικές επιχειρήσεις. Είναι το μέτρο επιλεκτικό; Το κράτος αποφάσισε να παρέχει ευκολίες πληρωμής για την καταβολή των εργοδοτικών εισφορών για κοινωνική ασφάλιση, ωστόσο το ΤΚΑ/ΙΚΑ διαθέτει ελευθερία να καθορίζει τους δικαιούχους ή τις προϋποθέσεις/όρους ένταξης στο σχέδιο. Είναι το μέτρο επιλεκτικό; 26

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Νόθευση ανταγωνισμού & ενδοενωσιακού εμπορίου Όταν το μέτρο ενίσχυσης είναι ικανό να βελτιώσει την ανταγωνιστική θέση της αποδέκτριας επιχείρησης έναντι των ανταγωνιστών της στις ενδοενωσιακές συναλλαγές θεωρείται ισχυρή ένδειξη νόθευσης του ανταγωνισμού Η νόθευση του ανταγωνισμού αξιολογείται στη βάση των δυνητικών επιδράσεων στον ανταγωνισμό (αρκεί η στοιχειοθέτηση της απειλής νόθευσης) Η απειλή νόθευσης του ανταγωνισμού κρίνεται αντικειμενικά (θα πρέπει να αποδειχθεί η αιτιώδης σχέση μεταξύ της ενίσχυσης και των δυνητικών επιδράσεων στον ανταγωνισμό) Η νόθευση του ανταγωνισμού κρίνεται με σημείο αναφοράς την κατάσταση που θα επικρατούσε χωρίς τη χορήγηση της ενίσχυση (counterfactual) 27

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Νόθευση ανταγωνισμού & ενδοενωσιακού εμπορίου Δεν είναι αναγκαίο η αποδέκτρια επιχείρηση να συμμετέχει η ίδια στο ενδοενωσιακό εμπόριο Το ύψος της ενίσχυσης ή το μέγεθος της αποδέκτριας επιχείρησης δεν αποκλείει a priori τη δυνατότητα επηρεασμού του ανταγωνισμού και των συναλλαγών μεταξύ των κρατών μελών Δεν επηρεάζεται το ενδοενωσιακό εμπόριο όταν οι ενισχύσεις αφορούν πολύ μικρά ποσά (<200.000 ευρώ για τρία έτη) Κανονισμός 1407/2013 (ήσσονος σημασίας) 28

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΝΙΣΧΥΣΗΣ Νόθευση ανταγωνισμού & ενδοενωσιακού εμπορίου Δεν επηρεάζεται το ενδοενωσιακό εμπόριο σε περιπτώσεις ενισχύσεων με αμιγώς τοπικό χαρακτήρα τοπικές μεταφορές Τοπικά ιατρικά κέντρα Μικρά λιμάνια/μαρίνες Τοπικά μουσεία που δεν είναι πιθανό να προσελκύσουν διασυνοριακούς επισκέπτες Τοπικά πολιτιστικά γεγονότα των οποίων το δυνητικό ακροατήριο είναι περιορισμένο σε τοπικό επίπεδο Δεν χρειάζεται να αποδειχθεί ο πραγματικός επηρεασμός του ενδοενωσιακού εμπορίου, αλλά εύλογη πιθανότητα 29

ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ (ΑΥΤΟΔΙΚΑΙΕΣ ΚΑΙ ΔΥΝΗΤΙΚΕΣ) Η αρχή του ασυμβίβαστου δεν είναι απόλυτη Συμβατές ενισχύσεις (άρθρο 107(2) ΣΛΕΕ) ενισχύσεις κοινωνικού χαρακτήρα προς μεμονωμένους καταναλωτές χωρίς διάκριση προελεύσεως προϊόντων π.χ. ηλικιωμένους, φοιτητές ενισχύσεις για επανόρθωση ζημιών από θεομηνίες ή άλλα έκτακτα γεγονότα π.χ. σεισμοί, πλημμύρες, τρομοκρατικές επιθέσεις Δυνητικά συμβατές ενισχύσεις (άρθρο 107(3) ΣΛΕΕ) ενισχύσεις για οικονομική ανάπτυξη μειονεκτουσών περιοχών/περιφερειών (<75% κατά κεφαλή ΑΠΕ ΕΕ) ενισχύσεις για προώθηση σημαντικών σχεδίων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ενισχύσεις για ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων Ενισχύσεις για την προώθηση του πολιτισμού και τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομίας 30

Διάγραμμα ροής 1) Υπάρχει κρατική χρηματοδότηση ή μεταφορά κρατικών πόρων; ΝΑΙ ΟΧΙ Πρέπει να κοινοποιηθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή 2) Είναι ο αποδέκτης της ενίσχυσης επιχείρηση; ΝΑΙ 3) Παρέχεται στην αποδέκτρια επιχείρηση ένα πλεονέκτημα το οποίο δε θα μπορούσε να λάβει σε συνθήκες κανονικού ανταγωνισμού; ΝΑΙ 4) Ικανοποιείται το κριτήριο του ιδιώτη επενδυτή σε οικονομία της αγοράς; ΟΧΙ 5) Αποτελεί το προϊόν/υπηρεσία θεωρητικά αντικείμενο του ενδοενωσιακού εμπορίου; ΝΑΙ Εφαρμόζονται οι κανόνες των κρατικών ενισχύσεων μπορεί να απαιτείται κοινοποίηση ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ ΟΧΙ Δεν υπάρχει κρατική ενίσχυση ΟΧΙ 9) Εμπίπτει η ενίσχυση σε υφιστάμενο καθεστώς κρατικής ενίσχυσης; ΟΧΙ 8) Εφαρμόζεται ο ΓΚΑ; ΟΧΙ 7) Εφαρμόζονται οι κανόνες για τις ΥΓΟΣ ΟΧΙ 6) Εφαρμόζεται ο κανονισμός ήσσονος σημασίας; ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ ΝΑΙ Δεν υπάρχει υποχρέωση κοινοποίησης 31

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Προληπτικός έλεγχος νέων ενισχύσεων Στοχεύει στο να ελέγξει εάν οι νέες ενισχύσεις συμβιβάζονται ή όχι με την εσωτερική αγορά Να προληφθούν εγκαίρως οποιεσδήποτε στρεβλώσεις στον ανταγωνισμό Διπλή υποχρέωση κρατών μελών να κοινοποιήσουν κάθε νέα ενίσχυση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να αναστείλουν την εφαρμογή της νέας ενίσχυσης (standstill obligation) μέχρι την έκδοση εγκριτικής απόφασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ή μετά από παρέλευση της δίμηνης προθεσμίας εξέτασης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή) Διακρίνονται δυο στάδια ❶ ΠΡΟΚΑΤΑΡΤΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ❷ ΕΠΙΣΗΜΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 32

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Προκαταρτική εξέταση Προκαταρτική εξέταση Σκοπό έχει να δώσει τη δυνατότητα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σχηματίσει μια πρώτη άποψη σε σχέση με τη συμβατότητα του μέτρου με την εσωτερική αγορά Διαρκεί το μέγιστο 2 μήνες από τη χρονική στιγμή που η κοινοποίηση θεωρηθεί πλήρης Τα τρίτα μέρη δε συμμετέχουν στη διαδικασία Αποφάσεις: ❶ Το μέτρο δε συνιστά κρατική ενίσχυση ❷ Το μέτρο συνιστά κρατική ενίσχυση αλλά είναι συμβατό με την εσωτερική αγορά (απόφαση μη διατύπωσης αντιρρήσεων) ❸ Κίνηση επίσημης διαδικασίας έρευνας καθώς η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αμφιβολίες ως προς τη συμβατότητα του μέτρου με την εσωτερική αγορά 33

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Επίσημη διαδικασία έρευνας Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφασίζει να κινήσει την επίσημη διαδικασία έρευνας όταν διατηρεί αμφιβολίες κατά πόσο το μέτρο συμβιβάζεται με την εσωτερική αγορά Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει υποχρέωση να ζητήσει τις παρατηρήσεις των ενδιαφερομένων μερών πριν εκδώσει την απόφασή της (π.χ. ανταγωνιστές της αποδέκτριας επιχείρησης) Διαρκεί το μέγιστο 18 μήνες από την έναρξή της Αποφάσεις ❶ Το μέτρο δε συνιστά κρατική ενίσχυση ❷ Το μέτρο συνιστά κρατική ενίσχυση αλλά είναι συμβατό με την εσωτερική αγορά (θετική απόφαση) ❸ Το μέτρο συνιστά κρατική ενίσχυση αλλά είναι συμβατό με την εσωτερική αγορά υπό όρους (θετική απόφαση υπό όρους) μη τήρηση των όρων καθιστά την ενίσχυση καταχρηστική ❹ Το μέτρο δε συμβιβάζεται με την εσωτερική αγορά (αρνητική απόφαση) 34

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Χρονοδιαγράμματα 2 μήνες Προκαταρτική εξέταση Κοινοποίηση μέτρου ενίσχυσης και αναστολή της εφαρμογής του Απόφαση Ευρωπαϊκής Επιτροπής 1. Όχι κρατική ενίσχυση 2. Μη διατύπωση αντιρρήσεων (συμβατότητα) 3. Αμφιβολίες (Επίσημη διαδικασία έρευνας) 18 μήνες Επίσημη διαδικασία έρευνας Απόφαση επίσημης διαδικασίας έρευνας Παρατηρήσεις ενδιαφερομένων μερών Απόφαση Ευρωπαϊκής Επιτροπής 1. Όχι κρατική ενίσχυση 2. Θετική απόφαση 3. Θετική απόφαση υπό όρους 4. Αρνητική απόφαση 35

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Προσωρινά μέτρα Σε περίπτωση παράνομης κρατικής ενίσχυσης η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να διατάξει: αναστολή της εφαρμογής προσωρινή ανάκτηση εφόσον δεν υπάρχουν αμφιβολίες ότι το μέτρο συνιστά κρατική ενίσχυση επιβάλλεται να ληφθεί επείγουσα δράση υπάρχει σοβαρός κίνδυνος να προξενηθεί ουσιώδης και ανεπανόρθωτη ζημία σε ανταγωνιστή Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης του οικείου κράτους μέλους, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να προσφύγει απευθείας στο ΔΕΕ 36

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ Το κριτήριο εξισορρόπησης Κοινές αρχές για την οικονομική αξιολόγηση του συμβιβάσιμου των κρατικών ενισχύσεων δυνάμει του άρθρου 107(3) ΣΛΕΕ Διαφάνεια Προβλεψιμότητα Ασφάλεια δικαίου Το κριτήριο εξισορρόπησης εγγυάται ότι η ενίσχυση είναι αναγκαία, κατάλληλη και αναλογική και δεν επηρεάζει δυσανάλογα αρνητικά τον ανταγωνισμό και το ενδοενωσιακό εμπόριο Αναγκαιότητα Καταλληλότητα Αναλογικότητα Δημιουργία κινήτρων Επηρεασμός ανταγωνισμού και ενδοενωσιακού εμπορίου 37

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ Το κριτήριο εξισορρόπησης Τρία βασικά ερωτήματα: 1 Αποσκοπεί το μέτρο ενίσχυσης στην αντιμετώπιση σαφώς καθορισμένου στόχου κοινού ενδιαφέροντος; Ανεπάρκεια της αγοράς (π.χ. ατελής πληροφόρηση, προβλήματα συντονισμού, εξωτερικότητες) Μείωση ανισοτήτων / βελτίωση αποδοτικότητας (π.χ. απασχόληση ατόμων με ειδικές ανάγκες, παροχή κινήτρων για εγκατάσταση επιχειρήσεων σε μειονεκτικές περιοχές) 2 Έχει σχεδιαστεί κατάλληλα η ενίσχυση ώστε να επιτευχθεί ο στόχος κοινού ενδιαφέροντος; Κατάλληλο εργαλείο πολιτικής Ενίσχυση κινήτρων Αναλογικότητα 3 Είναι η στρέβλωση του ανταγωνισμού και οι επιπτώσεις στο εμπόριο περιορισμένες, ώστε το τελικό ισοζύγιο να είναι θετικό; 38

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ Στρεβλώσεις ανταγωνισμού Μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στα κίνητρα για επενδύσεις και ανταγωνισμό Η παρέμβαση του κράτους ανακατανέμει τα έσοδα στις αγορές Κίνητρα για περιορισμό των επενδύσεων/καινοτομιών των επιχειρήσεων (αποδεκτριών και μη) Αρνητική επίπτωση στις επιλογές των καταναλωτών, ποιότητα προϊόντων/υπηρεσιών και υψηλότερες τιμές Επηρεασμός στην αγορά προϊόντων/υπηρεσιών Περιορισμός πωλήσεων και επενδυτικών σχεδίων ανταγωνιστών Ιδιαίτερη ανησυχία όταν ο αποδέκτης της ενίσχυσης διαθέτει ισχύ στην αγορά ή όταν τα προϊόντα/υπηρεσίας των ανταγωνιστών είναι στενά υποκατάστατα Αναποτελεσματικές δομές αγοράς / αποτροπή εξόδου η διαδικασία ανακατάταξης (είσοδος/έξοδος) κινητήριος δύναμη παραγωγικότητας 39

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ Στρεβλώσεις ανταγωνισμού Επηρεασμός ανταγωνισμού στις αγορές εισροών και επιλογή τοποθεσίας επενδύσεων Η ενίσχυση μπορεί να ευνοεί τη χρήση συγκεκριμένων εισροών (π.χ. ειδικό εργατικό δυναμικό, ενδιάμεσα προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον) ή να μεταβάλει την παραγωγική διαδικασία (π.χ. χρήση διαφορετικού μείγματος εισροών) Οφέλη σε καταναλωτές και αποδέκτριες επιχειρήσεις αλλά επιβλαβής για τους προμηθευτές ανταγωνιστικών εισροών Η ενίσχυση για προσέλκυση επενδύσεων ενδέχεται να έχει αρνητικές συνέπειες στην περιοχή που θα στερηθεί την επένδυση Μη βέλτιστη χρήση πόρων καθώς η περιοχή που θα στερηθεί την επένδυση μπορεί να διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα 40

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΥΜΒΑΤΟΤΗΤΑΣ Στρεβλώσεις ανταγωνισμού Στρεβλώσεις ανταγωνισμού Εντός κρατών μελών (π.χ. τόπος εγκατάστασης μετατόπιση δραστηριοτήτων από μια περιοχή σε μια άλλη) Μεταξύ κρατών μελών (π.χ. διασυνοριακός ανταγωνισμός επιπτώσεις στην κατανομή δραστηριοτήτων μεταξύ κρατών μελών υπονόμευση εσωτερικής αγοράς) 41

www.trojaneconomics.com Δρ. Παναγιώτης Αγησιλάου E: p.agisilaou@trojaneconomics.com Τ: (+357) 22560175 F: (+357) 22560065 42