Χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση econtentplus programme ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 1
econteplusproject ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΠΟΛΥΕΤΩΝ ΛΑΧΑΝΙΚΩΝ: 1. ΑΓΚΙΝΑΡΑ Χαράλαμπος Θανόπουλος MSc Γεωπόνος Εργαστήριο Κηπευτικών Καλλιεργειών Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2008 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 2
Περιεχόμενα Καταγωγή - ιστορικό... Θρεπτική αξία...... Χρήσεις.... Περιγραφή του φυτού...... Ποικιλίες...... Κλιματολογικές και εδαφολογικές απαιτήσεις.... Πολλαπλασιασμός....... Παραφυάδες...... Ξηρόφυτα...... Σπόρος....... Εποχή σποράς ή φύτευσης...... Διάρκεια της καλλιέργειας... Αποστάσεις φύτευσης.. Καλλιεργητικές φροντίδες... Άρδευση.... Λίπανση... Σκαλίσματα.. Άλλες καλλιεργητικές φροντίδες. Συγκαλλιέργεια.... Εχθροί και ασθένειες της αγκινάρας.... Σημαντικότερες προσβολές της αγκινάρας.... Αφίδες... Πυραμείς... Κασσίδα Σαλιγκάρια και Γυμνοσάλιαγκες...... Σημαντικότερες ασθένειες της αγκινάρας....... Περονόσπορος...... Ramularia cynarae.... Ωίδιο...... Ίωση.. Συγκομιδή.... Απόδοση...... Συντήρηση...... Βιβλιογραφία... 4 4 4 5 6 7 7 8 8 8 8 9 9 9 9 9 10 10 11 11 11 11 11 12 12 12 12 13 13 13 13 14 14 15 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 3
Βιολογική Καλλιέργεια Αγκινάρας Επιστημονικό όνομα: Cynara Scolymus Οικογένεια: Compositae (Σύνθετα) Συνώνυμα: Κινάρα, Τζινάρα Εικόνα 1: Φυτό σε πλήρη ανάπτυξη Καταγωγή - ιστορικό: Η αγκινάρα προέρχεται από την περιοχή της Μεσογείου με πιθανή χώρα καταγωγής την Αλγερία, όπου ακόμα και σήμερα συναντάμε τις άγριες μορφές φυτού. Η άγρια αγκινάρα απαντάτε σήμερα και στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην Κρήτη και στην Πελοπόννησο. Θρεπτική αξία: Το βρώσιμο μέρος (ανθοκεφαλή) του φυτού είναι πλούσια κυρίως σε υδατάνθρακες και αναλυτικά η θρεπτική της αξία παρουσιάζεται στον ακόλουθο πίνακα: Θρεπτική αξία Περιεκτικότητα Άλατα Περιεκτικότητα Νερό 84,9 % Ασβέστιο (Ca) 44mg Υδατάνθρακες 10,5g (4%) Σίδηρος (Fe) 1,3mg Πρωτεΐνες 3.3 g (7%) Μαγνήσιο (Mg) 60mg Φυτικά έλαια 0,2g Φώσφορος (Ρ) 90mg Βιταμίνες Περιεκτικότητα Κάλιο (Κ) 370mg Βιταμίνη Α 177 IU Νάτριο (Νa) 94mg Βιταμίνη C 11.7mg Ψευδάργυρος (Zn) 0.5mg Βιταμίνη Ε 0.2mg Χαλκός (Cu) 0,2mg Βιταμίνη Κ 14,8mg Μαγγάνιο (Mn) 0.3mg Βιταμίνη Β6 0.1mg Πίνακας 1: Η μέση σύσταση 100g νωπών ανθοκεφαλών Χρήσεις: Οι ανθοκεφαλές καταναλώνονται νωπές ή μαγειρεμένες, ενώ τα φύλλα αποτελούν πολύ καλή ζωοτροφή. Όλα τα μέρη του φυτού περιέχουν την κυναρίνη, ουσία που ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 4
προσδίδει στο φυτό αρκετές φαρμακευτικές χρήσεις. Η κυναρίνη χρησιμοποιείται για ασθένειες του συκωτιού και της δυσκοιλιότητας. Περιγραφή του φυτού: Η αγκινάρα αποτελεί μια πολυετή καλλιέργεια, όπου εμπορικά μπορεί να παραμείνει στο χωράφι για 4-5 χρόνια αλλά στην πραγματικότητα παραμένει στον αρχικό χώρο εγκατάστασης της πολύ περισσότερα χρόνια. Έχει θαμνώδη ανάπτυξη χωρίς όμως να σχηματίζει κορμό ή βλαστό. Όταν βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη και έχουν σχηματιστεί και οι ανθικές κεφαλές φτάνει το ύψος των 1-1,5 μέτρα Το φυτό ξεκινάει τον ετήσιο κύκλο του με τις πρώτες βροχές του Σεπτεμβρίου, κατά τη φάση αυτή σχηματίζεται το υπέργειο τμήμα (φύλλωμα). Ακολούθως σχηματίζονται το ανθικό στέλεχος, όπου στην κορυφή φέρει τις ταξιανθίες. Στους καλοκαιρινούς μήνες που ακολουθούν το υπέργειο τμήμα του φυτού ξηραίνεται. Το Σεπτέμβρη πάλι με τις πρώτες βροχές βλαστάνουν οι οφθαλμοί από την πάνω επιφάνεια του υπόγειου τμήματος του φυτού και ξεκινάει ο νέος ετήσιος κύκλος του φυτού. Τα φύλλα αναπτύσσονται από τη βάση του φυτού και φτάνουν σε μήκος 1-1,5 μέτρα. Φέρουν λοβούς και ο βαθμός (βάθος) της εγκόλπωσης σχετίζεται άμεσα με την πρωιμότητα των φυτών. Συγκεκριμένα φυτά με αβαθής εγκολπώσεις χαρακτηρίζονται ως περισσότερο πρώιμα σε σύγκριση με φυτά με μεγαλύτερες εγκολπώσεις στα φύλλα. Στην κάτω επιφάνεια φέρουν αριθμό τριχών. Το υπόγειο τμήμα του φυτού αποτελείται από το ριζικό σύστημα, που επιτελεί όλες τις βασικές λειτουργίες της πρόσληψης νερού και θρεπτικών στοιχείων από το έδαφος και τον κυκλικό δίσκο με βασικό ρόλο αποθήκευσης θρεπτικών στοιχείων. Το ριζικό σύστημα αποτελείται από μια κεντρική, σαρκώδη και πασσαλώδη ρίζα, που φτάνει και τα 60 εκ. βάθος. Το όργανο του κυκλικού δίσκου βρίσκεται λίγο πιο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, όπου στην πάνω επιφάνεια του σχηματίζει κάθε χρόνο καινούριους οφθαλμούς. Κάθε ένας οφθαλμός δίνει τη γένεση σε μία παραφυάδα, δηλαδή σε ένα νέο φυτό. Επομένως σε θέση φύτευσης σχηματίζονται περισσότερα από 1 φυτά. Ο ανθοφόρος βλαστός σχηματίζεται προς το τέλος του φθινοπώρου ή αρχές του χειμώνα από το κέντρο του κάθε φυτού, με ύψος που φτάνει το 1 μέτρο. Ένα φυτό ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 5
σχηματίζει μόνο ένα ανθοφόρο οφθαλμό, που στη συνέχεια διακλαδίζεται και σχηματίζει μια κεντρική ανθοκεφαλή και τις δευτερεύουσες ανθοκεφαλές. Συνολικά κάθε ένα φυτό μπορεί να σχηματίσει 5-10 ανθοκεφαλές ανάλογα με τη θρεπτική κατάσταση, την ηλικία του φυτού και την ποικιλία. Η ανθοκεφαλή αποτελείται από την ανθοδόχη (κυπελλοειδούς σχήματος), τα βράκτια φύλλα και μεγάλο αριθμό ανθέων. Τα βράκτια φύλλα έχουν χρωματισμό από πράσινο έως ιώδες και το ελεύθερο τους τμήμα μπορεί να καταλήγει σε άκανθα ή όχι, ανάλογα με την ποικιλία. Ο σπόρος είναι ώριμος να συγκομιστεί τους 2 τελευταίους καλοκαιρινούς μήνες (Ιούλιο-Αύγουστο). Το βρώσιμο μέρος της ανθοκεφαλής αποτελείται από μικρό τμήμα του ανθικού ποδίσκου (3-4 εκ.), τη βάση της ανθοδόχης και τις σαρκώδεις βάσεις των βράκτιων φύλλων. Ποικιλίες: Οι διάφορες ποικιλίες, που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα διαφέρουν ως προς το χρώμα των βράκτιων φύλλων (πράσινο ή ιώδες), την ύπαρξη ή όχι άκανθας στην άκρη των βράκτιων φύλλων, το μέγεθος της ανθοκεφαλής (μικρό ή μεγάλο), την εμφάνιση της ανθοκεφαλής (χαλαρή ή σφιχτή) και την παραγωγικότητα της ποικιλίας (αριθμός ανθοκεφαλών ανά φυτό). Οι περισσότερο διαδεδομένες είναι η Αργίτικη, η Ιώδη της Αττικής, η Πολίτικη και η Αυγουλωτή. Η Αργίτικη ποικιλία είναι η διαδεδομένη ποικιλία στο Άργος και στην υπόλοιπη Πελοπόννησο αλλά και στην Κρήτη. Πρόκειται για πρώιμη ποικιλία (παραγωγή από αρχές του χειμώνα) με 5-6 μεγάλες ανθοκεφαλές ανά φυτό, πράσινου χρώματος, σφιχτές και χωρίς αγκάθια. Η Ιώδης της Αττικής είναι όψιμη ποικιλία και περισσότερο παραγωγική από την Αργίτικη. Οι ανθοκεφαλές είναι μέτριου μεγέθους, σφαιροειδές προς ωοειδές σχήμα και βράκτια χρώματος ιώδους και άκανθα στην άκρη. Η Πολίτικη είναι μικρής σημασίας ποικιλίας με ανθοκεφαλές σφαιρικές και χαλαρή εμφάνιση. Τα βράκτια έχουν ιώδες χρωματισμό και στο ελεύθερο άκρο τους φέρουν αγκάθι. Η Αυγουλωτή σχηματίζει ανθοκεφαλές επιμήκεις, χαλαρή εμφάνιση και με βράκτια που καταλήγουν σε άκανθα. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 6
Επειδή ο πολλαπλασιασμός της αγκινάρας είναι αρκετά εύκολος με τις παραφυάδες, που έτσι και αλλιώς αφαιρούνται από τα μητρικά φυτά, χρησιμοποιούνται κυρίως ντόπιοι πληθυσμοί και ποικιλίες προσαρμοσμένες στις διάφορες περιοχές της χώρας. Από τις ξένες ποικιλίες αρκετά διαδεδομένη είναι η βιολογική ποικιλία Green Globe με μεγάλες πράσινου χρώματος ανθοκεφαλές. Κλιματολογικές και εδαφολογικές απαιτήσεις: Η αγκινάρα ευδοκιμεί κυρίως σε περιοχές της Νότιας Ελλάδας όπου επικρατεί ήπιος χειμώνας, όπως Κρήτη και Πελοπόννησος. Η περιοχή εγκατάστασης της καλλιέργειας είναι επιθυμητό να είναι ηλιόλουστη και απαλλαγμένη από παγετούς. Ιδανικές θερμοκρασίες βλάστησης των οφθαλμών είναι 15,5-21ºC, ενώ για την ανάπτυξη των φυτών 15-18ºC. Όταν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των φυτών επικρατήσουν χαμηλότερες θερμοκρασίες τότε η παραγωγή των ανθοκεφαλών καθυστερεί. Τα εδάφη πρέπει να είναι βαθιά, γόνιμα και καλά αποστραγγιζόμενα σχεδόν ουδέτερη χημική αντίδραση (ph=6,5). Ιδιαίτερη σημασία για την επιτυχία της καλλιέργειας έχει η καλή προετοιμασία του χωραφιού καθώς η καλλιέργεια θα παραμείνει στη συγκεκριμένη για τουλάχιστον 4-5 χρόνια. Η προετοιμασία του χωραφιού ξεκινάει με βαθύ όργωμα (30-40εκ.) κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, με άνοιγμα των αυλακιών και την προσθήκη της κοπριάς και των οργανικών λιπασμάτων. Πολλαπλασιασμός: Ο πολλαπλασιασμός της αγκινάρας γίνεται τόσο με εγγενή τρόπο (σπόρο) όσο και με αγενή τρόπο (παραφυάδες, ξηρόφυτα). Ο πολλαπλασιασμός με σπόρο δε χρησιμοποιείται καθώς καθυστερεί η καλλιεργεί να μπει στην παραγωγή για ένα χρόνο. Τα ξηρόφυτα χρησιμοποιούνται μόνο στην περίπτωση που κάποια καλλιέργεια θα εγκαταλειφθεί και θα ξεκινήσει μια νέα καλλιέργεια. Η φύτευση των παραφυάδων είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος, που εφαρμόζεται στην Ελλάδα και αναφέρεται στη μεταφύτευση νεαρών φυτών. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 7
Παραφυάδες: Οι οφθαλμοί, που βρίσκονται στην πάνω επιφάνεια του κυκλικού δίσκου, εκπτύσσονται με τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου ή με τις αρδεύσεις του Αυγούστου. Ο κάθε βλαστός σχηματίζει ένα νέο φυτό (παραφυάδα), που μόλις αποκτήσει μήκος 25-35εκ. αφαιρούνται με σκαληστήρι ή τσάπα με όσο το δυνατόν πιο πολύ ριζικό σύστημα και με μικρό μέρος του παλαιού φυτού. Στη συνέχεια οι παραφυάδες μεταφυτεύονται στις τελικές θέσεις στο χωράφι Πριν από τη μεταφύτευση αφαιρείται μέρος του φυλλώματος για να μειωθεί η απώλεια νερού μέχρι να σχηματιστούν οι καινούριες ρίζες. Ξηρόφυτα: Η μέθοδος αυτή επιλέγεται στην περίπτωση που θα εγκαταλειφθεί μια καλλιέργεια. Τους καλοκαιρινούς μήνες και όταν το φυτό βρίσκεται σε λήθαργο, εκριζώνεται το υπόγειο τμήμα και τεμαχίζεται σε κομμάτια κατά τέτοιο τρόπο έτσι ώστε κάθε κομμάτι να περιλαμβάνει τμήμα της ρίζας και του κυκλικού ριζώματος με τους οφθαλμούς. Στη συνέχεια το ξηρόφυτο φυτεύεται και ακολουθεί πλούσιο πότισμα. Εναλλακτικά μπορεί να στρωματωθούν τα ξηρόφυτά σε ελαφρύ υπόστρωμα και στη συνέχεια να φυτευτούν στις τελικές θέσεις. Σπόρος: Εάν εφαρμοστεί αυτή η μέθοδος, τότε η σπορά πραγματοποιείται τους μήνες Ιανουάριο-Απρίλιο και η μεταφύτευση μόλις τα φυτά αποκτήσουν 2-3 πραγματικά φύλλα. Στην περίπτωση που η σπορά γίνει και απευθείας στη τελική θέση στο χωράφι, τότε τοποθετούνται 3-4 σπόροι ανά θέση. Στη συνέχεια ακολουθεί αραίωμα μόλις τα φυτά αποκτήσουν 2-3 πραγματικά φύλλα. Εποχή σποράς ή φύτευσης: Η εποχή εγκατάστασης της καλλιέργειας εξαρτάται από την εφαρμοζόμενη μέθοδο πολλαπλασιασμού. Στην περίπτωση της χρησιμοποίησης σπόρου τότε η σπορά γίνεται σε σπορείο ή απευθείας στο χωράφι τους μήνες Ιανουάριο-Απρίλιο. Εάν πραγματοποιηθεί φύτευση ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 8
παραφυάδων τότε η μεταφύτευση πραγματοποιείται τους φθινοπωρινούς μήνες μόλις τα φυτά έχουν αποκτήσει 25-35 εκ. Στην περίπτωση των ξηροφύτων, το υπόγειο τμήμα χωρίζεται σε κομμάτια και φυτεύονται στο χωράφι προς το τέλος του καλοκαιριού, όπου το φυτό βρίσκεται ακόμα σε λήθαργο. Διάρκεια της καλλιέργειας: Η καλλιέργεια ξεκινάει τον ετήσιο κύκλο τέλος Αυγούστου (με τις αρδεύσεις) ή μέσα στο Σεπτέμβρη (με τις πρώτες βροχές), όπου βλαστάνουν οι οφθαλμοί και σχηματίζονται το φύλλωμα και στη συνέχεια ένα ανθικό στέλεχος ανά φυτό. Οι ανθοκεφαλές σχηματίζονται αρχές του χειμώνα και ωριμάζουν ανάλογα με την ποικιλία (πρώιμη ή όψιμη) μέσα στο χειμώνα ή αρχές της άνοιξης. Τα φυτά τέλος της άνοιξης με αρχές του καλοκαιριού ξηραίνονται και το υπόγειο τμήμα μπαίνει σε λήθαργο μέχρι να ξεκινήσει η επόμενη χρονιά καλλιέργειας. Αποστάσεις φύτευσης: Οι αποστάσεις μεταξύ των φυτών πάνω στη γραμμή φύτευσης ή σποράς είναι 1 μέτρο και μεταξύ των γραμμών είναι πάλι 1 μέτρο. Καλλιεργητικές φροντίδες: Άρδευση: Η άρδευση της καλλιέργειας ξεκινάει από τέλος Αυγούστου έως την επόμενη άνοιξη (συνήθως Απρίλιο). Από τη στιγμή όμως που αρχίσει να ποτίζεται η καλλιέργεια δεν πρέπει να στερηθεί το νερό μέχρι την επόμενη άνοιξη, διαφορετικά η παραγωγή των ανθοκεφαλών δε θα είναι η αναμενόμενη και μπορεί να επηρεαστεί η αποθήκευση των θρεπτικών στοιχείων στο υπόγειο τμήμα. Λίπανση: Η βασική λίπανση της καλλιέργειας πραγματοποιείται κατά την εγκατάσταση της καλλιέργειας την πρώτη χρονιά με κύριο στόχο να διατηρήσει και να αυξήσει τη γονιμότητα του εδάφους. Τις επόμενες χρονιές πραγματοποιείται η προσθήκη οργανικής ουσίας (πχ κοπριά) και άλλων οργανικών λιπασμάτων κατά την απομάκρυνση των παραφυάδων ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 9
(φθινόπωρο) και την άνοιξη όταν το φυτό αποθηκεύει θρεπτικά στοιχεία στο κυκλικό υπόγειο τμήμα για την επόμενη χρονιά. Σκαλίσματα: Γίνονται για την καταστροφή των ζιζανίων, την ενσωμάτωση της υπόλοιπης ποσότητας του αζώτου και τη βελτίωση του αερισμού και της υφής του εδάφους. Πρέπει να γίνονται όμως με προσοχή για να μη τραυματιστεί το επιφανειακό ριζικό σύστημα του φυτού. Άλλες καλλιεργητικές φροντίδες: Μετά τη βλάστηση των οφθαλμών με την άρδευση ή τις πρώτες βροχές του φθινοπώρου, σε κάθε θέση σχηματίζονται περισσότερες από 2-3 παραφυάδες (φυτά) ανά θέση. Ακολουθεί αραίωμα των παραφυάδων, έτσι ώστε σε κάθε θέση να υπάρχουν το πολύ 2-3 φυτά ανάλογα με την ζωηρότητα του φυτού. Έτσι εάν τα φυτά παρουσιάζουν ζωηρότητα τότε παραμένουν 3 παραφυάδες ανά θέση, διαφορετικά αφήνουμε 2 παραφυάδες. Το αραίωμα των παραφυάδων πραγματοποιείται κατά τους μήνες Σεπτέμβριο-Οκτώβριο. Εικόνα 2: Παραμονή 3 παραφυάδων ανά θέση μετά από αραίωση των υπολοίπων Το παράχωμα είναι μια άλλη καλλιεργητική φροντίδα που συντελεί στην καλύτερη στήριξη των φυτών, καθώς οι σχηματιζόμενες ανθοκεφαλές αυξάνουν το βάρος του φυτού και στο άνοιγμα των αυλακιών ποτίσματος γύρω από τα φυτά. Η αφαίρεση των παλαιών φύλλων είναι μια σημαντική καλλιεργητική φροντίδα για την αποφυγή ασθενειών και αναφέρεται στα πρώτα φύλλα του φυτού που κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης των φυτών ξηραίνονται και πέφτουν στο έδαφος. Μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή κομπόστας ή ως ζωοτροφή (όταν αφαιρεθούν πριν ξεραθούν) ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 10
Συγκαλλιέργεια: Κατά τη διάρκεια των φθινοπωρινών μηνών, όπου τα φυτά είναι ακόμα μικρά, μπορούν να εκμεταλλευτούν οι μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των φυτών με τη φύτευση άλλων φυτών ταχείας ανάπτυξης, όπως ραπανακια, χλωρά κρεμμύδια και μαρούλια. Εχθροί και ασθένειες της αγκινάρας: Σημαντικότερες εντομολογικές προσβολές της αγκινάρας o Αφίδες Myzus persicae Σύμπτωμα: Μικρά έντομα πράσινου χρώματος που αναπτύσσονται σε μεγάλους πληθυσμούς πάνω στα φύλλα (κάτω επιφάνεια ελάσματος) και μυζούν τους χυμούς τους. Τα φύλλα παραμορφώνονται ελαφρώς και εμφανίζουν κολλώδη ουσία στα σημεία προσβολής. Αντιμετώπιση: Φροντίζουμε για την καλή ανάπτυξη των φυτών (άρδευση και λίπανση). Προσοχή όμως η υπερβολική αζωτούχα λίπανση έχει σαν αποτέλεσμα την έντονη ανάπτυξη της βλάστησης και κατά συνέπεια μεγαλύτερη πιθανότητα προσβολής. Απομάκρυνση των προσβεβλημένων φύλλων και λιώσιμο όσων αφίδες εντοπίσουμε. Εφαρμογή αμειψισποράς και σε μεγάλη προσβολή ψεκασμός με κατάλληλα σκευάσματα (σαπούνια) για τη βιολογική γεωργία. Για το βιολογικό έλεγχο των αφιδών χρησιμοποιούμε την πασχαλίτσα και την παρασιτική σφήκα Diaeretiella rapae. o Πυραμείς Pyrameis cardui Σύμπτωμα: Η κάμπια της συγκεκριμένης πεταλούδας αφήνουν τα αυγά τους πάνω στα φύλλα την άνοιξη. Οι προνύμφες στη συνέχεια τρέφεται με το φύλλωμα και προκαλεί μεγάλες ζημιές στην καλλιέργεια. Αντιμετώπιση: Θα πρέπει κατά διαστήματα να επιθεωρούμε την καλλιέργεια και να αφαιρούμε με το χέρι τις νεαρές κάμπιες, που συνήθως βρίσκονται στο κάτω μέρος των φύλλων. Ο ψεκασμός ακόμα των φυτών με το βακτήριο Bacillus thurigiensis (Βάκιλος της Θουριγγίας) καταστρέφει τις κάμπιες του λεπιδόπτερου. Παράγει τοξίνη που παραλύει τις νεαρές κάμπιες. Ο ψεκασμός είναι σκόπιμο να γίνεται κάθε 15 ημέρες και μέχρι το σχηματισμό των ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 11
κεφαλιών. Ένας άλλος τρόπος αναφέρεται στον ψεκασμό των φυτών με αλεύρι σίκαλης, καθώς οι κάμπιες τρεφόμενες με αυτό, φουσκώνουν και τελικά πεθαίνουν. o Κασσιδα Cassida palestina Σύμπτωμα: Πρόκειται για κολεόπτερο, που τόσο ως προνύμφη όσο και ως τέλειο άτομο τρέφεται με το φύλλωμα της αγκινάρας. Αντιμετώπιση: Ακολουθείται η ίδια διαδικασία όπως πριν στην Πυραμείς. o Σαλιγκάρια Helix sp και Γυμνοσάλιαγκες Limax sp Σύμπτωμα: Τόσο τα σαλιγκάρια όσο και οι γυμνοσάλιαγκοι τρέφονται αποκλειστικά με το φύλλωμα των φυτών, ανοίγοντας μεγάλες ευδιάκριτες τρύπες πάνω στα φύλλα (φαγώματα). Η παρουσία τους ευνοείται από την υψηλή σχετική υγρασία, λόγω περιβαλλοντικών συνθηκών ή ακόμα και συχνών ποτισμάτων. Αντιμετώπιση: Η αντιμετώπιση τους στηρίζεται κυρίως σε τακτικό έλεγχο της καλλιέργειας και στη συνέχεια συλλογή και καταστροφή τους με το χέρι. Η εργασία αυτή κυρίως γίνεται αργά το βράδυ ή νωρίς το πρωί. Εναλλακτικά μπορεί να κατασκευαστούν παγίδες για την προσέλκυση και ευκολότερη συλλογή τους. Μια τέτοια παγίδα είναι η τοποθέτηση δοχείων στο χωράφι σε όρθια θέση, όπου το άνω άκρο τους είναι ελεύθερο και περιέχουν στο εσωτερικό τους μικρή ποσότητα μπύρας. Τα σαλιγκάρια και οι γυμνοσάλιαγκοι προσελκύονται, πέφτουν και τελικά εγκλωβίζονται στο εσωτερικό του. Μια άλλη τεχνική είναι τοποθέτηση στο χωράφι τελάρων σε ανάποδη θέση, όπου στο εσωτερικό έχουν καλυφθεί με πλαστικό φύλλο (νάυλον). Κάτω από τα τελάρα φροντίζουμε να υπάρχει πάντα αρκετή υγρασία, έτσι ώστε να προσελκυθούν τα σαλιγκάρια ιδιαίτερα κατά τις ώρες μέσα στην ημέρα όπου υπάρχει έντονη ηλιοφάνεια. Σημαντικότερες ασθένειες της αγκινάρας o Περονόσπορος Bremia lactucae Σύμπτωμα: Ανάπτυξη κηλίδων με χρώμα τεφροιώδους στην πάνω επιφάνεια των φύλλων και εξάνθηση στην κάτω (σε συνθήκες υψηλής υγρασίας). Αντιμετώπιση: Εφαρμόζουμε 3ετή αμειψισπορά με φυτά που δεν ανήκουν στην ίδια οικογένεια. Απομακρύνουμε προσβεβλημένα φύλλα της βάσης και ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 12
σε έντονες προσβολές ψεκάζουμε με επιτρεπόμενα χαλκούχα σκευάσματα. Λαμβάνουμε μέτρα για την καλύτερη στράγγιση του εδάφους. o Ramularia cynarae Σύμπτωμα: Η προσβολή εκδηλώνεται με την εμφάνιση κηλίδων παρόμοιων με εκείνων του περονόσπορου. Ο συγκεκριμένος όμως μύκητας προσβάλει και τις ανθοκεφαλές, δηλαδή ολόκληρο το υπόγειο μέρος του φυτού. Αντιμετώπιση: Τα μέτρα που λαμβάνουμε είναι τα ίδια με εκείνα που αναφέρονται στην αντιμετώπιση του περονόσπορου και επιπλέον με την έγκαιρη απομάκρυνση προσβεβλημένων τμημάτων των φυτών. o Ωίδιο Leveilula taurica Σύμπτωμα: Ανάπτυξη χλωρωτικών κηλίδων και στη συνέχεια λευκή εξάνθηση (μυκήλιο) στην πάνω επιφάνεια των φύλλων. Αντιμετώπιση: Απομακρύνουμε τα προσβεβλημένα φύλλα και τυχόν υπολείμματα της καλλιέργειας. Σε έντονες προσβολές ψεκάζουμε με βρέξιμο θείο ή κάνουμε επίπαση με θειάφι. Η εργασία όμως αυτή καλό είναι να αποφεύγεται τις μέρες με έντονη ηλιοφάνεια γιατί μπορεί να προκληθεί κάψιμο των φυτών. o Ίωση Curly dwarf Σύμπτωμα: Η ίωση αυτή δεν είναι αρκετά διαδεδομένη. Κυρίως μεταφέρεται με μολυσμένο αγενές πολλαπλασιαστικό υλικό (παραφυάδες ή ξηρόφυτα). Αντιμετώπιση: Όταν εμφανιστεί η προσβολή θα πρέπει τα φυτά να αντικατασταθούν έγκαιρα. Προληπτικό μέτρο αναφέρονται στη επιλογή παραφυάδων ή ξηροφύτων για την εγκατάσταση καινούριας καλλιέργειας από υγιή μητρικά φυτά. Συγκομιδή: Αρχικά συγκομίζεται η κεντρική ανθοκεφαλή καθώς λόγο ανταγωνισμού επηρεάζει αρνητικά την ανάπτυξη των υπόλοιπων ανθοκεφαλών. Οι ανθοκεφαλές είναι έτοιμες για συγκομιδή όταν παραμένουν τρυφερές, κλειστές και σφικτές. Η συγκομιδή πραγματοποιείται τμηματικά κάθε 10-15 ημέρες και η συνολική διάρκεια της συγκομιδής μπορεί να κρατήσει μέχρι 3-4 μήνες. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 13
Απόδοση: Συνολικά κάθε ένα φυτό μπορεί να δώσει 5-10 ανθοκεφαλές, ανάλογα με την ποικιλία, τη θρεπτική κατάσταση του φυτού και την ηλικία της καλλιέργειας. Υπάρχουν ποικιλίες που μπορούν να δώσουν μέχρι 12 ανθοκεφαλές ανά φυτό. Συντήρηση: Συνήθως οι ανθοκεφαλές καταναλώνονται νωπές αμέσως μετά τη συγκομιδή. Η συγκομιδή τους με μικρό τμήμα του ποδίσκου (5-40εκ.) συντελεί στην καλύτερη τους διατήρηση. Στην περίπτωση που πρέπει να συντηρηθούν για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μέχρι τη τελική τους πώληση, τότε ιδανικές συνθήκες είναι θερμοκρασία 0 ο C και υψηλή σχετική υγρασία (90-95%). Οι ανθοκεφαλές καταναλώνονται ακόμα και με τη μορφή κονσέρβας ή και πιο συχνά καταψυγμένες. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 14
Βιβλιογραφία Anon, (2004) Commercial Vegetables Production Guides, Globe Artichoke, Oregon State University http://oregonstate.edu/dept/nwrec/artichgl.html Ciufolini C., (1979). Λαχανοκομία Κηπευτική, Γενική και Ειδική, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου Cuthberison, Y., (2006). Success with organic vegetables, Guild of Master Craftsman Publications LTD, pp.159 Davies, G. and Lennartsson, M. (2005). Organic vegetable production, a complete guide, in Association with the Henry Doubleday Research Association, The Crowood Press, pp.350 Denckla, L.K.T., (2003). The gardener s A-Z guide to growing organic food, Storey Publishing, USA, pp. 485 Denckla, Τ.., (2002). Εφαρμοσμένες βιοκαλλιέργειες, Λαχανικά - Βότανα - Άνθη - Καρποί Οπωροφόρα δένδρα, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Drost D. (2003). Practical Solutions for a Complex World, Artichoke in the Garden, Utah State University. http://extension.usu.edu (PDF 484 KB) Hall, H., Wada, S., Voss, E.R. (2004) Vegetable Gardening, Growing Artichokes, Vegetable Research and Information Center, University of California, http://vric.ucdavis.edu/veginfo/commodity/artichoke/growingartichokes.pdf (PDF 152 KB) Mossler, A.M. et al. Florida Crop/Pest Management Profile: Cabbage, University of Florida, Institute of Food and Agricultural Sciences (UF/IFAS) Pears P. and Stickland S. (2001), Ο κήπος του Βιοκαλλιεργητή, Καλλιέργεια Φυτοπροστασία, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Pears, P. (2001). Encyclopedia of organic gardening, The complete guide to natural & chemical gardening. The Henry Doubleday Research Association, pp. 416 Schrader, L., Mayberry, S.K. Vegetable Research and Information Center, Vegetable Production Series, Artichoke Production in California, University of California, http://anrcatalog.ucdavis.edu/pdf/7221.pdf (PDF 33,1 KB) Splittstoesser, W.E., (1979). Vegetable Growing Handbook. AVI Publishing Company, Westport, Connecticut. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 15
Watson, L., and M. J. Dallwitz (1992 onwards). The Families of Flowering Plants: Descriptions, Illustrations, Identification, and Information Retrieval. Version: 14th December 2000. www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/delta/angio/ Ακουμιανάκης Κ., (1996). Το αλφαβητάρι των λαχανικών. Χειμερινά λαχανικά. Αθήνα. Εκδόσεις Δίαυλος. Ακουμιανάκης Κ., (2003). Αρχές της αειφορικής καλλιέργειας των κηπευτικών. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις. Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αλκιμος Α. Βιοκαλλιέργειες χωρίς χημικά λιπάσματα, φυτοφάρμακα & ορμόνες, Αθήνα, Εκδόσεις Ψυχάλου. Δημητράκης Κ.Γ., (1998). Λαχανοκομία. Αθήνα. Εκδόσεις Αγρότυπος.ΑΕ ΔΗΩ. Περιοδικό για την οικολογική γεωργία, τρίμηνη έκδοση του Οργανισμού Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων, 1999-2006. Επιτροπάκης Τ.Ε. (2000). Βιολογική Γεωργία, Αθήνα, Βιβλιοδετική Παπαδόπουλος Ι., Λαχανοκομία: Αγκινάρα, Αναβάθμιση προγράμματος σπουδών τμημάτων Φ.Π. Λάρισας & Φλώρινας, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Λάρισας. http://www.teilar.gr/schools/steg/agriculture/lessons/lessons_online/internet%20p apadopoulos/index.htm Πάσσαμ Χ.Κ., (1994). Μετασυλλεκτική φυσιολογία και τεχνολογία των κηπευτικών. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Πάσσαμ Χ.Κ., (1994). Φυσιολογία και τεχνολογία πολλαπλασιαστικού υλικού κηπευτικών. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών Ηλεκτρονικές Πηγές http://www.farm-garden.com/growing-vegetables/artichokes http://www.cfaitc.org/commodity/pdf/artichokes.pdf http://vric.ucdavis.edu/veginfo/commodity/garden/crops/artichoke.pdf ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΑΓΚΙΝΑΡΑΣ 16